ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
160
“AMALIY BEZAK SAN’ATI” FANI DOIRASIDA RAQAMLI
Jabbarov Rustam Ravshanovich
Nizomiy nomidagi O‘zMPU
“Tasviriy san’at” kafedrasi dotsenti
Jovdatova Nazokat Ulug‘bek qizi
Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi ta’lim yo‘nalishi
TS/301-guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15575383
Annotatsiya:
Ushbu tezis amaliy bezak san’ati
faniga
raqamli
texnologiyalar
va
dasturiy mahsulotlarning integratsiyasi talabalarning ijodiy
qobiliyatlariga ta’sirini o‘rganadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, raqamli
vositalardan foydalanish talabalarning ijodiy fikrlashini, vizuallashtirish
qobiliyatini va kompozitsiya loyihalash samaradorligini sezilarli darajada
oshiradi. Shuningdek, zamonaviy san’at ta’limida dasturiy mahsulotlarning
muhim o‘rnini ta’kidlaydi.
Kalit so‘zlar:
divergent, konvergent,
transformatsiya, intensiv, integratsiya,
generativ.
San’at, xususan, xalq amaliy bezak san’ati, insoniyat tsivilizatsiyasining
eng qadimgi va eng muhim ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi. U o‘zida estetik
qadriyatlar, milliy an’analar va ijodiy izlanishlarni mujassam etadi, shu bilan
birga madaniyatlararo muloqot va moddiy merosni avloddan-avlodga
yetkazishda muhim rol o‘ynaydi. Biroq, bugungi raqamli transformatsiya va
globallashuv davrida an’anaviy ta’lim metodologiyalari, jumladan, san’at
ta’limida ham yangi yondashuvlarni talab qilmoqda. “Raqamli tub aholi” deb
ataluvchi yosh avlodning o‘rganish usullari, ma’lumotni qabul qilish tezligi va
interfaol muhitga bo‘lgan talablari o‘zgargani sababli, an’anaviy san’at
maktablari ko‘pincha texnologik taraqqiyotdan ortda qolmoqda. Bu esa
talabalarning ijodiy salohiyatini to‘liq ochish va ularni zamonaviy mehnat bozori
talablariga mos, raqobatbardosh kadrlar qilib tayyorlashda ma’lum cheklovlar
yuzaga keltirmoqda. Ushbu tadqiqot aynan shu bo‘shliqni to‘ldirishga, ya’ni
"Amaliy bezak san’ati" fani doirasida zamonaviy dasturiy mahsulotlarning ta’lim
jarayoniga samarali integratsiyasini o‘rganish va ularning talabalarning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishdagi ta’sirini ilmiy asoslashga qaratilgan.
Tadqiqotning asosiy maqsadi raqamli vositalarning san’at ta’limiga qanday
yangicha mazmun bag‘ishlay olishini amaliy misollar bilan ko‘rsatishdan iborat.
Tadqiqot metodologiyasi:
Tadqiqot O‘zbekistonning Toshkent
shahridagi oliy ta’lim muassasalaridan birining “Amaliy bezak san’ati” fanida
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
161
bakalavriat talabalari ishtirokida o‘tkazilgan keng qamrovli pedagogik
eksperimentga asoslangan. Eksperimentning maqsadi dasturiy mahsulotlarning
amaliy bezak san’ati ta’limida talabalarning ijodiy qobiliyatlariga bevosita
ta’sirini aniqlash edi. Tajriba ikki guruhda – nazorat guruhi (NG) va
eksperimental guruh (EG) – o‘tkazildi, har bir guruhda 30 nafardan jami 60
nafar talaba tasodifiy ravishda tanlab olindi. Guruhlarning dastlabki ijodiy
qobiliyat darajalari boshlang‘ich diagnostik testlar orqali bir xil ekanligi
tasdiqlandi. Tadqiqot to‘rt oy davomida (bir akademik semestr) olib borildi.
Eksperimental guruh (EG)
talabalari o‘quv jarayonida nafaqat
an’anaviy san’at usullarini (qo‘lda chizish, bo‘yash, modellashtirish) o‘rgandilar,
balki zamonaviy dasturiy mahsulotlar bilan ishlash bo‘yicha ham intensiv
mashg‘ulotlar o‘tkazdilar. Xususan, interfaol o‘quv materiallari va multimediya
resurslari yaratishga mo‘ljallangan mualliflik dasturlari (masalan, AutoPlay
Media Studio va iSpring Suite kabi platformalar) dan ham muntazam
foydalandilar. Bu esa ularga nafaqat badiiy asarlar yaratish, balki o‘quv
jarayonida o‘z bilimlarini tizimlashtirish va interfaol kontentni ishlab chiqish
imkonini berdi.
Nazorat guruhi (NG)
talabalari esa faqatgina an’anaviy ta’lim
metodikalaridan foydalangan holda dars olib bordilar, ularning o‘quv dasturiga
raqamli dasturlar integratsiya qilinmadi.
Talabalarning ijodiy qobiliyatlari kompleks baholash tizimi orqali
aniqlandi. Baholashda quyidagi asosiy mezonlarga e'tibor qaratildi:
1.
Original fikrlash qobiliyati
: Kompozitsiyada bezak san’ati
namunalarida yangi, o‘ziga xos va innovatsion g‘oyalarni taklif qilish.
2.
G‘oyalarni vizuallashtirish qobiliyati
: Abstrakt g‘oyalarni aniq,
tushunarli va professional darajadagi badiiy obrazlarga aylantirish.
3.
Badiiy uslubni shakllantirish
: O‘ziga xos estetik ko‘rinish, badiiy
o‘ziga xoslik va shaxsiy imzoga ega bo‘lish.
4.
Kompozitsion tafakkur
: Loyiha elementlarini estetik, mantiqiy va
funksional jihatdan uyg‘unlashtirish, shakllar, ranglar va bo‘shliqlarni samarali
boshqarish.
5.
Loyiha yaratish tezligi va samaradorligi
: Berilgan topshiriqlarni
belgilangan muddatda va yuqori sifatda yakunlash, minimal resurs sarfi bilan
maksimal natijaga erishish.
Baholash diagnostik testlar (semestr boshida va oxirida), amaliy loyiha
topshiriqlari (yakuniy ishlar), o‘qituvchilarning muntazam kuzatuvlari va soha
mutaxassislari tomonidan o‘tkazilgan yakuniy ekspert baholash orqali amalga
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
162
oshirildi. Statistik tahlil uchun
T-test
va o‘rtacha qiymatlarni taqqoslash usullari
qo‘llanildi.
Olingan natijalar va ularning tahlili:
O‘tkazilgan eksperimentning
natijalari dasturiy mahsulotlarning amaliy bezak san’ati ta’limida talabalarning
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishdagi muhim va ijobiy rolini yaqqol ko‘rsatdi.
Quyidagi jadval eksperiment asosiy natijalarini umumlashtiradi: 1-jadval
№
Ijodiy qobiliyat
mezoni
NG natijasi
(o‘rtacha)
EG natijasi
(o‘rtacha)
Farq
(%)
P-
qiymati
Izoh
1
Original
fikrlash
testlari (%)
72%
87%
+15% < 0.01
EG
talabalari
yangi
va
noodatiy g‘oyalarni generatsiya
qilishda
sezilarli
ustunlik
ko‘rsatdi.
2
Badiiy uslub va
kompozitsiya
(5
ballik)
3.5
4.3
+0.8 < 0.005
EG
talabalari
loyihalarni
yanada
estetik
jihatdan
mukammal va uyg‘un qilib
yarata oldilar.
3
Loyiha
yaratish
tezligi
(foiz
hisobida qisqarish)
100% (asos)
60%
(kamroq
vaqt sarfi)
-40% < 0.001
EG talabalari bir xil hajm va
murakkablikdagi
loyihalarni
NGga nisbatan 40% tezroq
bajardilar.
4
Motivatsiya
va
o‘ziga
ishonch
(so‘rovnoma %)
55%
85%
+30% < 0.05
EG
talabalarining
o‘quv
jarayoniga qiziqishi, g‘ayrati
va o‘z ishiga bo‘lgan ishonchi
sezilarli oshdi.
Izoh: P-qiymatining kichik bo‘lishi (masalan, p < 0.01) natijalarning
statistik jihatdan ahamiyatli ekanligini, ya’ni bu farqlar tasodifiy emasligini
bildiradi.
Natijalar tahlili: Ijodiy fikrlash va g‘oyalarni vizuallashtirishdagi
yuksalish:
Jadvalda ko‘rsatilganidek, eksperimental guruh talabalari ijodiy
fikrlash testlarida nazorat guruhiga nisbatan sezilarli darajada yuqori natijalar
(87% ga qarshi 72%) qayd etdilar. Bu farq ijodiy g‘oyalarni tezkor generatsiya
qilish, ularning turli variantlarini (ranglar, shakllar, kompozitsiyalar bo‘yicha)
raqamli muhitda erkin sinab ko‘rish imkoniyatlari bilan bevosita bog‘liqdir.
Grafik dizayn va modellashtirish dasturlari an’anaviy usullardagi cheklovlarni
bartaraf etib, talabalarga xato qilishdan qo‘rqmasdan eksperiment o‘tkazish,
g‘oyalarni tezkorlik bilan o‘zgartirish va takomillashtirish imkonini berdi. Bu esa
divergent fikrlashni (bir muammoga ko‘p variantli yechimlar topish) va
konvergent fikrlashni (eng optimal yechimni tanlash) uyg‘un rivojlantirishga
yordam berdi.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
163
Badiiy uslub va kompozitsiya ko‘nikmalarining takomillashuvi:
EG
talabalarining badiiy uslubni shakllantirish va murakkab kompozitsion
muammolarni hal qilish ko‘nikmalari ham sezilarli darajada ustunlik qildi
(o‘rtacha 4.3 ball, NG 3.5 ball). Bu natija zamonaviy dasturlarning rang, shakl,
tekstura va hajm bilan ishlashda bergan cheksiz imkoniyatlari bilan izohlanadi.
Talabalar murakkab naqshlarni yuqori aniqlikda simmetrik tarzda yaratish, turli
materiallarning teksturalarini (masalan, marmar, yog‘och, metall, mato) qo‘llash
va ularning yakuniy buyum ko‘rinishida qanday aks etishini 3D modellashtirish
dasturlari yordamida batafsil ko‘rish imkoniga ega bo‘ldilar. AutoPlay Media
Studio va iSpring Suite kabi mualliflik dasturlari esa ularga o‘zlarining amaliy
bezak san’ati bilimlari asosida interfaol qo‘llanmalar, multimediya darsliklari va
viktorinalar yaratish orqali ijodiy jarayonni nazariy bilimlarni mustahkamlash
va o‘quv materiallarini kreativ tarzda taqdim etish bilan bog‘lash imkonini berdi.
Loyiha yaratish tezligi va samaradorligi:
Eng muhimi, dasturiy
mahsulotlardan foydalanish loyihalar yaratish tezligini o‘rtacha 40% ga oshirdi.
Bu esa talabalarning ijodiy eksperimentlar uchun ko‘proq vaqt ajratishga, shu
sababli ko‘proq loyihalarni bajarishga va tajriba to‘plashga imkon berdi.
An’anaviy usullardagi xatolarni tuzatish va yangi versiyalar yaratish
jarayonining murakkabligi va vaqt talab qilishi dasturiy muhitda deyarli
yo‘qoladi, bu esa talabalarning ijodiy ilhomini so‘ndirmaydi, aksincha uni
rag‘batlantiradi.
Motivatsiya va o‘ziga ishonchning yuksalishi:
So‘rovnomalar ham EG
talabalarining o‘quv jarayoniga bo‘lgan yuqori qiziqishini va o‘z ishlariga bo‘lgan
ishonchining oshganligini tasdiqladi (85% ga qarshi 55%). Raqamli vositalar
orqali tezkor va professional natijalarga erishish, o‘z loyihalarini elektron
portfoliolarida jamlash va ularni auditoriyaga (professorlar, kursdoshlar,
potentsial mijozlar) professional darajada taqdim etish imkoniyati ularda
qiziqish va g‘ayratni yanada oshirdi. Bu esa ularning kelajakdagi kasbiy
faoliyatida muvaffaqiyatga erishish uchun muhim turtki bo‘ldi.
Xulosa va kelajak istiqbollari:
Xulosa qilib aytganda, raqamli
texnologiyalar va professional dasturiy mahsulotlarning (jumladan, grafik
dizayn, 3D modellashtirish va mualliflik dasturlari) “Amaliy bezak san’ati” fani
doirasiga integratsiyasi talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda
kuchli, samarali va zaruriy katalizator vazifasini o‘taydi. Bu yondashuv
talabalarga g‘oyalarini tezkor vizuallashtirish, cheksiz eksperimentlar o‘tkazish,
loyihalarini yuqori sifatda taqdim etish, shuningdek, o‘z bilimlarini interfaol
o‘quv materiallari shaklida mustahkamlash imkonini beradi. Ushbu tadqiqot
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
164
natijalari san’at ta’limining kelajagi uchun yangi yo‘nalishlarni belgilab, kelajak
avlod san’atkorlarini zamonaviy mehnat bozori talablariga mos, raqobatbardosh
va yuqori ijodiy salohiyatga ega kadrlar qilib tayyorlashda muhim ahamiyat kasb
etadi. Tadqiqot ta’lim muassasalari va metodistlarni amaliy bezak san’ati
dasturlariga raqamli texnologiyalarni yanada chuqurroq integratsiya qilishga,
o‘qituvchilarning raqamli kompetensiyalarini muntazam oshirishga va
zamonaviy ta’lim sharoitlarini yaratishga undaydi. Kelajakda sun’iy intellekt (AI)
asosidagi generativ san’at vositalarini ham amaliy bezak san’ati ta’limiga
integratsiya qilish bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazish dolzarb bo‘ladi, bu esa ijodiy
jarayonni yanada avtomatlashtirish va yangi badiiy shakllarni kashf etishga
yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati:
1. Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants. MCB University Press.
2. Salomon, G. (1996). Unpackaging the wicked problem of integrating
technology into education. Computers in Human Behavior, 12(4), 519-532.
3. Eisner, E. W. (2002). The arts and the creation of mind. Yale University Press
4. Hsu, S. (2012). The effects of digital art tools on elementary students' artistic
creation and expression. Journal of Educational Technology & Society, 15(2),
110-120.
5. Lim, C. P., & Chai, C. S. (2008). Pedagogical perspectives of designing learning
environments for creativity in the new media age. Educational Media
International, 45(1), 17-31.
6. X.X.Muratov (2020). Tasviriy san’at fanidan mustaqil ta’limni tashkil etish va
boshqarishda “ispring” dasturiy ta’minotining ahamiyati. Academic research in
educational sciences, (2), 73-84. doi: 10.24411/2181-1385-2020-00062
7. Ravshanovich, J. R. Oliy ta’lim muassasalarida amaliy bezak san’ati fanini
dasturiy mahsulotlar orqali o‘qitish muammosining metodik adabiyotlarda
o‘rganilganlik darajasi. Kasb-hunar ta’limi jurnali № 6, 2023.
