ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
212
O‘QUVCHILARDA IJTIMOIY VA AXLOQIY XULQ-ATVOR
RIVOJLANISHINING TA’LIM JARAYONIDAGI O‘RNI
Kurambayeva Qunduzxon Arslonbekovna
Urganch RANCH texnologiya universiteti
Pedagogika mutaxassisligi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15580954
Annotatsiya
Mazkur maqolada o‘quvchilarning ijtimoiy va axloqiy xulq-atvori
shakllanishida ta’limning tutgan o‘rni tahlil qilinadi. Axloqiy qadriyatlar, ijtimoiy
me’yorlar va pedagogik yondashuvlar o‘quvchining shaxs sifatida kamol
topishida qanday ta’sir ko‘rsatishi ko‘rib chiqiladi. Zamonaviy ta’lim tizimida
axloqiy tarbiyaning usullari va samarali strategiyalariga ham e’tibor qaratiladi.
Shuningdek, o‘quvchilarda ijtimoiy va axloqiy xulq-atvorni shakllantirishning
ta’lim jarayonidagi ahamiyati tahlil etiladi.
Kalit so‘zlar
Ta’lim, axloqiy tarbiya, ijtimoiy xulq-atvor, o‘quvchi shaxsi, pedagogik
jarayon, axloqiy qadriyatlar, tarbiyaviy metodlar, o‘qituvchi roli.
Абстрактный
В статье анализируется роль образования в формировании
социального
и
нравственного
поведения
учащихся.
В
нем
рассматривается, как моральные ценности, социальные нормы и
педагогические подходы влияют на развитие учащегося как личности.
Современная система образования также уделяет внимание методам и
эффективным стратегиям нравственного воспитания. Анализируется
также значение формирования социально-нравственного поведения
студентов в образовательном процессе.
Ключевые слова
Образование, нравственное воспитание, социальное поведение,
личность ученика, педагогический процесс, нравственные ценности,
методы обучения, роль учителя.
Abstract
This article analyzes the role of education in the formation of social and
moral behavior of students. It examines how moral values, social norms and
pedagogical approaches affect the development of a student as a person.
Attention is also paid to the methods and effective strategies of moral education
in the modern education system. The importance of the formation of social and
moral behavior in students in the educational process is also analyzed.
Keywords
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
213
Education, moral education, social behavior, student personality,
pedagogical process, moral values, educational methods, the role of the teacher.
Bugungi kunda ta’lim tizimi faqat bilim berish emas, balki shaxsni har
tomonlama yetuk, axloqiy va ijtimoiy jihatdan barqaror yetishtirish vazifasini
ham bajaradi. O‘quvchilarning ijtimoiy va axloqiy xulq-atvorini shakllantirish —
ularning jamiyatda faol, mas’uliyatli va odobli shaxs sifatida kamol topishida
muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon pedagogik faoliyatning asosiy
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, o‘quvchi shaxsini tarbiyalashda muhim rol o‘ynaydi.
Ta’lim berish orqali o‘quvchilarning shaxsiy kamoloti, ma’naviy qadriyatlari va
ijtimoiy faolligi qanday rivojlanishi mumkinligi yoritilgan. Shuningdek,
zamonaviy pedagogik yondashuvlar, axloqiy tarbiyaning samarali usullari,
o‘qituvchining roli va dars jarayonida axloqiy masalalarning integratsiyasi
haqida fikr yuritiladi. Maqolada o‘quvchilarda axloqiy ongni uyg‘otish, mas’uliyat
hissini rivojlantirish va sog‘lom ijtimoiy muhit yaratish yo‘llari ko‘rib chiqilgan.
1. Ijtimoiy va axloqiy xulq-atvor tushunchasi
Ijtimoiy xulq-atvor deganda shaxsning jamiyatdagi odob-axloq me’yorlariga
asoslangan harakatlari tushuniladi. Axloqiy xulq-atvor esa, ma’naviy qadriyatlar,
yaxshilik, halollik, adolat, vatanparvarlik kabi fazilatlarni o‘zida mujassam etgan
harakatlar majmuidir.
2. Ta’limda axloqiy tarbiyaning o‘rni
Maktab ta’limi o‘quvchilarda axloqiy me’yorlarni shakllantirishning asosiy
bosqichidir. O‘qituvchining shaxsiy namuna ko‘rsatishi, dars jarayonida ijtimoiy-
axloqiy masalalarga e’tibor qaratishi, o‘quvchilar bilan ochiq muloqot o‘rnatishi
bu borada muhim ahamiyat kasb etadi.
3. Axloqiy tarbiyaning samarali usullari
Darsda integratsiyalashgan yondashuv: barcha fanlarda axloqiy va ijtimoiy
mavzularni uyg‘unlashtirish;
Rolli o‘yinlar va muhokamalar: turli ijtimoiy vaziyatlarni sahnalashtirish
orqali to‘g‘ri va noto‘g‘ri xatti-harakatlarni farqlash;
Kitob o‘qish va tahlil qilish: badiiy asarlar orqali axloqiy saboqlarni
o‘rganish;
Loyiha ishlari va jamoaviy topshiriqlar: hamkorlikda ishlash, mas’uliyat va
hurmat kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish.
4. Ijtimoiy-axloqiy rivojlanishning bosqichlari
O‘quvchilarda axloqiy xulq-atvor asta-sekinlik bilan shakllanadi.
Boshlang‘ich sinflarda bu ko‘proq oddiy me’yorlarni o‘zlashtirish orqali bo‘lsa,
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
214
yuqori sinflarda mustaqil fikrlash, qaror qabul qilish va ijtimoiy mas’uliyatni his
qilish orqali namoyon bo‘ladi.
Metodik yondashuv orqali axloqiy va ijtimoiy tarbiya
O‘quvchilarning ijtimoiy va axloqiy rivojlanishini ta’minlashda metodik
yondashuv muhim ahamiyatga ega. Bu yondashuv o‘qituvchining tarbiyaviy
faoliyatini tizimli va maqsadga yo‘naltirilgan tarzda olib borishini ta’minlaydi.
Quyidagi metodlar axloqiy tarbiyani samarali tashkil etishda keng qo‘llaniladi:
a) Integratsiyalashgan darslar
Fanlararo integratsiya orqali har bir darsda axloqiy mavzularni
uyg‘unlashtirish
o‘quvchilar
tafakkurida
axloqiy
tushunchalarni
mustahkamlaydi. Masalan, tarix darsida vatanparvarlik, adabiyot darsida
halollik va insoniylik mavzularini ochib berish mumkin.
b) Hayotiy vaziyatlar tahlili (Case-study)
O‘quvchilarga turli ijtimoiy muammolar aks ettirilgan vaziyatlar berilib,
ularni tahlil qilish, yechim topish, bahs yuritish orqali axloqiy qaror qabul qilish
ko‘nikmasi shakllantiriladi.
c) Tarbiyaviy suhbat va munozaralar
O‘quvchilar bilan muntazam tarzda axloqiy mavzularda suhbatlar tashkil
etish orqali ularda fikrlash, o‘z pozitsiyasini ifodalash va boshqalarga hurmat
bilan qarash odati shakllanadi.
d) Shaxsiy namuna va kuzatuv metodlari
O‘qituvchining shaxsiy namunasi — eng samarali tarbiyaviy vositalardan
biridir. Shuningdek, o‘quvchilarning xatti-harakatlarini tahlil qilish, ularga
individual yondashuv asosida yo‘l-yo‘riq berish ham tarbiyaviy jarayonning
samaradorligini oshiradi.
e) Refleksiya va o‘z-o‘zini baholash
Har bir tarbiyaviy faoliyatdan so‘ng o‘quvchilarga o‘zlarini baholash
imkoniyatini berish, ular o‘z xatti-harakatlari ustida o‘ylab ko‘rishlariga yordam
beradi. Bu esa axloqiy o‘sishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Xulosa
O‘quvchilarda ijtimoiy va axloqiy xulq-atvorni shakllantirish ta’lim
tizimining ajralmas qismi hisoblanadi. Bu jarayon o‘qituvchining fidoyiligi, ta’lim
mazmunining to‘g‘ri tanlanishi va zamonaviy tarbiya metodlaridan
foydalanishiga bog‘liq. O’quvchi shaxsining kamolga erishuvida o’qituvchi
muallimni o’rni juda katta. U ijtimoiy va xulq-atvorni asosan maktabda o’z
sinfdosh do’stlari qurshovida o’rganadi. O’qituvchi sinfda sog’lom muhitni
shakllantira olsa o’quvchilar ham jamiyatga shu tariqa munosabatda bo’la
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
215
boshlaydi. Axloqiy tarbiya orqali jamiyatda mas’uliyatli, halol va vatanparvar
shaxslar kamol topadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. T.: Ma’naviyat, 2008.
2.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni.Toshkent,
2017.
3.
Vahobova D. “Pedagogika nazariyasi va amaliyoti”. T.: O‘qituvchi, 2020.
4.
G‘ofurov M. “Shaxs va tarbiya masalalari”. Samarqand, 2019.
5.
UNESCO report on moral education in schools, 2023.
6.
Vygotskiy L.S. “Pedagogical Psychology”. Moscow: Pedagogika, 1991.
7.
Erikson E.H. “Identity and the Life Cycle”. New York: W.W. Norton &
Company, 1980.
8.
Bronfenbrenner U. “Ecological Systems Theory”. In: R. Vasta (ed.), Annals
of Child Development, vol. 6, 1989.
9.
Akhmedova N., Rashidov Sh. “Axloqiy tarbiya metodikasi”. Toshkent: Fan,
2018.
10.
Hasanov B. “Ta’lim jarayonida axloqiy tarbiyaning ahamiyati”. Pedagogika
va psixologiya jurnali, 2021, №4.
