ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
56
KUTUBXONA XIZMATLARI: ZAMONAVIY JAMIYATDAGI IJTIMOIY-
MADANIY JARAYON SIFATIDA
Yulduz Qо‘ziyeva Sotiboldiyevna
“Kutubxona-axborot
faoliyati” fakultetining 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15572206
Annotatsiya:
Ushbu maqolada kutubxona xizmatlarining zamonaviy
jamiyatdagi ijtimoiy-madaniy jarayon sifatida roli tahlil qilinadi. So‘nggi yillarda
kutubxonalarda yuz berayotgan yangiliklar va yangi xizmat ko‘rsatish
shakllarining jamiyat hayotiga ta’siri ko‘rib chiqiladi. Maqolada kutubxona va
jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar, shuningdek, madaniyat, ta’lim, axborot-
kommunikatsiya tizimi kabi ijtimoiy institutlar bilan hamkorlik masalalari
yoritiladi. Shuningdek, kutubxona xizmatlarining yoshlar, kattalar, migrantlar
kabi turli ijtimoiy qatlamlarga ko‘rsatiladigan individual yondashuvlari hamda
zamonaviy texnologiyalar asosida avtomatlashtirish jarayoni ko‘rib chiqiladi.
Maqola kutubxonalarning jamiyatda ma’naviy-ma’rifiy, ta’limiy va madaniy
ahamiyatini yoritib, ularning ijtimoiy-madaniy jarayonlardagi muhim o‘rinini
ta’kidlaydi.
Аннотация:
В статье анализируется роль библиотечных услуг как
социально-культурного
процесса
в
современном
обществе.
Рассматривается влияние последних нововведений и новых форм
обслуживания на жизнь общества. Освещаются взаимоотношения между
библиотекой и обществом, а также сотрудничество с такими социальными
институтами,
как
культура,
образование
и
информационно-
коммуникационные системы. Также обсуждаются индивидуальный
подход к различным социальным группам (молодежь, взрослые,
мигранты) и процесс автоматизации на основе современных технологий. В
статье подчеркивается морально-просветительская, образовательная и
культурная значимость библиотек и их важная роль в социально-
культурных процессах.
Annotation:
This article analyzes the role of library services as a socio-
cultural process in modern society. It examines the impact of recent innovations
and new forms of service delivery on social life. The article highlights the
interaction between libraries and society, as well as cooperation with social
institutions such as culture, education, and information-communication systems.
It also discusses the individualized approach to various social groups (youth,
adults, migrants) and the process of automation based on modern technologies.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
57
The article emphasizes the moral-educational, educational, and cultural
significance of libraries and their important role in socio-cultural processes.
Kalit so‘zlar:
Kutubxona xizmatlari, ijtimoiy-madaniy jarayon, jamiyat,
axborot-kommunikatsiya, ta’lim, madaniyat, innovatsiya, avtomatlashtirish,
foydalanuvchi yondashuvi, jamiyat infratuzilmasi
Ключевые слова:
Библиотечные услуги, социально-культурный
процесс,
общество,
информационно-коммуникация,
образование,
культура, инновации, автоматизация, подход к пользователям,
инфраструктура общества
Keywords:
Library services, socio-cultural process, society, information-
communication, education, culture, innovation, automation, user approach,
social infrastructure.
Bugungi kunda kutubxona xizmatlari jamiyat hayotining ijtimoiy va
madaniy sohalarida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining jadal rivojlanishi va global informatsion maydonning
kengayishi natijasida kutubxonalar an’anaviy funktsiyalaridan tashqari yangi
xizmatlar va innovatsion yechimlarni taklif qilmoqda. Shu sababli, kutubxona
faoliyati zamonaviy ijtimoiy-madaniy jarayon sifatida qayta ko‘rib chiqilishi va
uning jamiyatdagi o‘rni yanada mustahkamlanishi zarur.
Zamonaviy kutubxona nafaqat kitoblar saqlanadigan joy, balki axborotga
erkin kirish, madaniy merosni asrab-avaylash, ta’lim va ma’naviy tarbiya
markazi sifatida ham faoliyat yuritmoqda. Kutubxona xizmatlari ijtimoiy
institutlar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, ular orasida madaniyat, ta’lim,
sog‘liqni saqlash, ekologiya va axborot-kommunikatsiya tizimlari muhim o‘rin
tutadi.
O‘zbekistonda kutubxonalar va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni yangi
bosqichga olib chiqish, shuningdek, kutubxonalar faoliyatini modernizatsiya
qilish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Kutubxonalar nafaqat ma’lumot manbai, balki jamoatchilik uchun ijtimoiy-
madaniy tadbirlar, ta’limiy loyihalar va ommaviy axborot vositalari bilan
hamkorlikda faoliyat yuritadigan muhim institutdir.
Latviyalik olim Gerkena Vineta kutubxonaning tarixiy rivojlanishini va
uning zamonaviy ijtimoiy-madaniy rolini tadqiq etib, quyidagi asosiy omillarni
ajratib ko‘rsatadi:
1.Kutubxonaning funksiyalari tarixiy jarayonda o‘zgarib, zamon talablariga
moslashgan;
2.Kitob hodisasi ijtimoiy va madaniy jarayonlarda markaziy o‘rin tutgan;
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
58
3.Kutubxonachi professional etikasi va shaxsiyati kutubxona xizmatining
sifatini belgilovchi asosiy element hisoblanadi.
Bu nuqtai nazar kutubxonaning nafaqat kitoblar jamg‘armasi, balki jamiyat
ma’naviy va madaniy rivojlanishida faol ishtirok etuvchi institutsional tizim
ekanini ko‘rsatadi.
I.A.
Lisitsina
tomonidan
olib
borilgan
tadqiqotlarda
jamoat
kutubxonalarining ijtimoiy-madaniy loyihalari, shuningdek, innovatsion
xizmatlar tizimi ko‘rib chiqilgan. Muallif fikricha, kutubxonalar yosh, ijtimoiy
tabaqa va ehtiyojlarga mos ravishda quyidagi xizmatlarni tashkil etishi zarur:
Keksalar va yoshlar uchun dam olish, muloqot va psixologik-so‘zial qo‘llab-
quvvatlash xizmatlari;
O‘rta yoshdagilar uchun intelektual salohiyatni oshirish va ish qidirishda
yordam;
Migrantlar uchun axborotga teng kirish, chet tillarni o‘rganish va yangi
muhitga integratsiya imkoniyatlari;
Yoshlar bilan hamkorlikda kasbga yo‘naltirish, volontyorlik faoliyatini
tashkil etish.
Bu yondashuv kutubxona xizmatlarini jismoniy kutubxonachilikdan chiqib,
zamonaviy ijtimoiy institutga aylantirishga xizmat qiladi.
I.P. Tikunovaning ilmiy ishida kutubxona zamonaviy jamiyatning ijtimoiy-
madaniy infratuzilmasi sifatida o‘rganilgan. Muallif ta’kidlaganidek,
kutubxonaning asosiy vazifasi madaniy merosni tiklash, qadriyatlarni saqlash
hamda adabiyot va san’at orqali ijtimoiy haqiqatni anglash uchun sharoit
yaratishdir. Bu esa kutubxonani jamiyatning ijtimoiy institutlar tizimida muhim
rol o‘ynovchi sub’ekt sifatida ko‘rsatadi.
N.A. Rubakin o‘z ilmiy tadqiqotlarida kutubxona xizmatlarini jamiyatdagi
tabaqalanish jarayoni kontekstida tahlil qilgan. Uning “o‘quvchi formulasi” rus
o‘quvchisining bilim olish faoliyati va shaxsiy xususiyatlarini aks ettiradi.
Rubakin ikki asosiy o‘quvchi guruhini ajratadi: imtiyozli qatlam va xalq
o‘quvchisi. Bu farq kutubxona xizmatlarini yanada shaxsiylashtirilgan va ijtimoiy
adolatli qilish zaruratini ko‘rsatadi.
Rossiyalik olimlar N.A. Volkova va N.A. Filatova tomonidan tahrirlangan
“Jamoat kutubxonasi zamonaviy jamiyatda” qo‘llanmasida kutubxonalar va
boshqa ijtimoiy tashkilotlar o‘rtasidagi hamkorlikning misollari keltirilgan.
Ularning fikricha, kutubxonalar jamiyat infratuzilmasining teng huquqli
elementlari sifatida ta’lim, ijtimoiy ta’minot, xayriya tashkilotlari va mahalliy
jamoa bilan samarali aloqalar o‘rnatadi.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
59
Jamiyatning
axborotlashtirilishi,
kutubxona
xizmatlarining
avtomatlashtirilishi va raqamlashtirilishi o‘quvchilar va foydalanuvchilarning
ehtiyojlarini yanada chuqurroq o‘rganish imkonini beradi. Bu jarayon
kutubxonalar xizmatlarining sifatini oshirishga, ma’lumotga kirishni
kengaytirishga va o‘quv madaniyatini rivojlantirishga xizmat qiladi
Shunday qilib, zamonaviy kutubxona xizmatlari jamiyatda ijtimoiy-
madaniy jarayonlarning ajralmas qismi bo‘lib, ular orqali turli yosh va ijtimoiy
qatlamdagi aholiga ma’naviy, madaniy va ta’limiy xizmatlar taqdim etiladi.
Kutubxonalar o‘z faoliyatini doimiy ravishda yangilab borish, innovatsiyalarni
joriy etish va ijtimoiy ehtiyojlarga moslash orqali jamiyat rivojida muhim rol
o‘ynaydi. Shu bois, kutubxona faoliyatini rivojlantirish va uning ijtimoiy
ahamiyatini oshirish davlat va jamiyat oldidagi ustuvor vazifalardan biridir.
Foydalangan adabiyotlar:
1.
Геркена Винета. «Ҳозирги замон кутубхона хизматларининг
тенденциялари». — Латвия, 2018.
2.
И.А. Лиситсина. «Жамоат кутубхоналарининг лойиҳавий фаолияти:
катта шаҳар маданият сиёсатининг воситаси». — Россия, 2019.
3.
И.П. Тикунова. «Замонавий кутубхонанинг контсептуал модели:
ижтимоий-фалсафий таҳлил». — Россия, 2020.
4.
Н.А. Рубакин. «Рус ўқиётган оммаси ҳақида эссе». — Россия, 2017.
5.
Н.А. Волкова, Н.А. Филатова (таҳририят). «Жамоат кутубхонаси
замонавий жамиятда». — Россия, 2021.
