➤

Hygiene aspects and approaches for correction metabolic processes in the body by exposure to pesticides groups pyrethroids

Abstract

Topicality' and demand of the subject of dissertation. In agriculture all over the world is more than one third of the total employed population. In European countries, 10-20%, in the countries of Latin America, the Middle East and the CIS agricultural works about 20-30% of the employed population. According to WHO data, each year due to the action of pesticides in the world comes from 500 thousand to 2 million accidents, of which 10 to 40 thousand - with fatal. In a number of countries around the world the problem of preserving the health of the working population in contact with pesticides in various sectors of agriculture is not only one of the major issues in human ecology, but also the main problem in health system. In developing countries, cases of poisoning are registered where poorly educated or not educated agricultural workers who do not have any knowledge of their dangers and how to use pesticides. The risk of pesticide poisoning in the areas with their intensive use - more than 1 on 1 thousand people.
Taking into account, that the chemical crop protection products - pesticides in agriculture of the Republic of Uzbekistan are applied basically in the hot period of year (June - August), the development of safety using conditions for human of chemical substances in agriculture at high air temperature is necessary. Researches on studying of many aspects of the mechanism of biological effect of modern pesticides, including such as decis, karate, cypcrmethrin, can't be considered as exhaustive. In particular, pathogenetic measures of prevention, treatment and early diagnosis of intoxications by these pesticides in the conditions of high air temperature aren't developed at all. The performance of complex biochemical researches on study of the combined influence on the body of pesticides in combination with high air temperature will allow to estimate necessity in carrying out for these conditions of pathogenic prevention, treatment of intoxications and acceleration of adaptation-accommodation processes in the body, as well as development of the coefficients and corrections to MAC of the used pesticides. Development of pathogenically confirmed specific preventive and therapeutic measures in intoxication by modern pesticides under the conditions of high air temperature has not only medical and social significance.
This dissertation work will promote a solution of the tasks defined in Laws of the Republic of Uzbekistan "About protection of the atmospheric air", "About protection of public health", "About quality and safety of foodstuff" for the purpose of ensuring sanitary and epidemiologic wellbeing of the population.
The purpose of research is detection of the main regularities of pesticides influence of pyrethroids group on the body in the conditions of optimal and high air temperature, development of the methods of pathogenic prevention, early diagnosis and treatment of intoxications by using the complex of biological active substances and establishment of necessary corrections to hygienic regulations of pesticides use in the conditions of high air temperature.
The scientific novelty of dissertation is as follows results which were received:
it has been established, the diagnostic importance of definition of the mechanism of biological processes at associated exposure of pyrethroids pesticides and a temperature factor at the molecular, cellular, subcellular, tissue and organ levels, it has been defined the disorders in cellular organelles of a liver and a small intestine;
it has been ascertained the interrelation of effect mechanisms of pyrethroids pesticides and high air temperature, degree of a discoordination of the metabolic processes in an organism depending on a type of pesticides and a temperature factor;
it has been proved that thanks to a complex of the biochemical tests, interrelations and interdetermination of metabolic shifts at effect of a pyrethroids pesticides group and the high air temperature for the first time revealed, it has been noted an acceleration and a strengthening of the processes, methods of pesticides deactivation;
it has been developed the new methods of diagnostics of initial manifestations of the combined influence of high air temperature and pesticides on an organism;
it has been developed the methods of deactivation of pesticides, pathogenetic prevention and treatment of poisonings with pesticides by regulation of metabolic processes are developed.
THE CONCLUSION
1. The application of pesticides-pyrethroids in the agriculture of Uzbekistan creates severe enough working conditions : the concentration of pyrethroids in the air at basic workplaces increased 3-15 times than limited allowable concentrations (LAC), and temperature of air during treatment reaches 37-41°C.
2. In the persons engaged in treatment of the cotton plants there were revealed complaints 1,5-5 times more often than in control group (without contacts with pesticides) showing the functional disorders in the organs of digestive system and the central nervous system.
3. The blood biochemical examinations in practically healthy persons performing treatment of the growing cotton with pesticides -pyrethroids allows identification in their body lowering of the velocity of oxidative-recovering processes and increase in processes of glycolisis: in 50% of studied persons there was revealed reduction of the enzymatic activity of the cyclic tricarbonic acids, reduction in the blood content of glucose and almost 2-fold increase in concentration of pyruvic acid.
4. While effect of pesticides-pyrethroids on the organism of experimental animals under the conditions of high temperature of the ambient air(38°C) their toxicity is acutely increased: the value of LD5() of pyrethroids decis and carate reduced 1,9 times, cipermethrin - 1,6 times.
5. At the acute effect on the experimental animal (single administration of 3/4 LD50) of the pesticides-pyrethroids (decis, carate, cipermethrin) during 48 hours at temperature 22°C there is observed reliable reduction in activity of digestive enzymes recovering to the control level only on the 7th day. The multiple effect of pyrethroids (in dose 1/20 LD50) activity of digestive enzymes also reduces with deepening of the process during increase in length of treatment. The associated exposure of pyrethroids and high temperature of ambient air (38°C) aggravate process of inactivation of the intestinal enzymes (to 60-80% from the control values).
6. Pesticides-pyrethroids at the acute poisoning damage of carbohydrate-energy metabolism in the body of experimental animals, that expressed by increase in contents of the lactic and particularly pyruvic acid in the biomedia; these processes developed on the basis of reliable reduction (by 1,3-1,6 times) of the activity of oxidative-compensatory enzymes (GDG, SDG,MDG). In contrast to the other parameters the raise of temperature of air had no significant effect on them.
At chronic exposure to the pyrethroids (in dose 1/20 LD50) in the biomedia (particularly in the liver) there was noted mainly increase in contents of pyruvic acid; and the more marked effect was noted in cipermethrin. Increase in concentration of pyruvic acid in all variants of experiments allows recommendation of its identification as diagnostic test in diagnosis of the pathological processes.
7. Both in acute and in chronic effects of pesticides-pyrethroids at optimal and high temperature of air there were revealed significant disorders of the parameters of tissue respiration and oxidative phosphorylation in the body of experimental animals. In this case the velocity of oxidation of the substrates in the various metabolic states significantly reduces as well as the proportion ADP/O in the chronic experiment (0,9-1,4 in control l,9±0,l) also reduces. It allows to consider that the tissue respiration and oxidative phosphorylation at the poisoning with pyrethroids appeared to be more sensitive to their effect.
8. The most significant changes in the body of experimental animal at study of mechanism of biological effect of pyrethroid were revealed at the state of nitrogenous metabolism and exchange of nucleic acids: in chronic effect of decis (1/20 LD50) there is noted significant (by 42-74%) reduction in the biomedia of activity of transaminases (histidine, thyrosine, phenylalanin), that indicates about deep damage of pereaminiration; on this basis the contents in the biosubstrates of protein, DNA and RNA reduce acutely (in the liver homogenate to 62-77% from control). At the associated effect of decis and high temperature of air these changes significantly increased.
The results obtained allow suggest identification of DNA and RNA in the biomedia as sensitive indicator of the protein-synthetizing function.
9. Gain the biological effect of the combined impact of pyrethroids and increased of temperature of air allows to conclude that in developing the MPC pyrethroids in these conditions is necessary to introduce a correction coefficient on the level: for the pesticide decis - 1,69; Karate - 1,82; cypermethrin - 1,51. At high air temperature are recommended the MPC, accordingly, 0,3 mg/m', 0,054 mg / m’ and 0,12 mg/m3.
10. For correction of the metabolic disorders, occurring in the body under effect of pesticides-pyrethroids it is required effect on the carbohydrate, energy and protein metabolism. The appropriate properties are characteristic for complex BAS, including calcium pangamat, potassium orotate, lypoic acid, broth of dogrose and licorice root; under the conditions of experiment this complex reduces by 38-47% toxicity of pyrethroids, activates to the levels of control of dehydrogenase (GDG, SDG, MDG), normalizes parameter ADP/O, increases activity of transaminases, protein synthesis and contents in the tissue homogenates RNA and DNA.
11. The persons with chronic intoxication due to pesticide effects have a lot of complaints showing disorders in the nervous system and organs of digestive system; results of biochemical investigations of blood in these patients indicated about disturbance of carbohydrate and protein metabolism and correspond to data, obtained during evaluation of the effects of pyrethroids under the conditions of experiment. The symptomatic treatment of these patients in the hospital has no specific direction, so doesn’t result in expected normalization of biochemical parameters. The use during the process of treatment of the tested in the experiment of complex BAS reduces the contents of pyruvic and lactic acids in the blood of patients, increases in activity of the enzymes of cyclic tricarbonic acids, that allows to consider BAS as important addition to the symptomatic treatment in chronic poisonings with pesticides.

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
Catalog of abstracts
Issue:
Branch of knowledge
CC BY f
1-84
26

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Download
Khamrakulova М. (2023). Hygiene aspects and approaches for correction metabolic processes in the body by exposure to pesticides groups pyrethroids. Catalog of Abstracts, 1(1), 1–84. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/46865
1
Citations
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus
Google
Google

Abstract

Topicality' and demand of the subject of dissertation. In agriculture all over the world is more than one third of the total employed population. In European countries, 10-20%, in the countries of Latin America, the Middle East and the CIS agricultural works about 20-30% of the employed population. According to WHO data, each year due to the action of pesticides in the world comes from 500 thousand to 2 million accidents, of which 10 to 40 thousand - with fatal. In a number of countries around the world the problem of preserving the health of the working population in contact with pesticides in various sectors of agriculture is not only one of the major issues in human ecology, but also the main problem in health system. In developing countries, cases of poisoning are registered where poorly educated or not educated agricultural workers who do not have any knowledge of their dangers and how to use pesticides. The risk of pesticide poisoning in the areas with their intensive use - more than 1 on 1 thousand people.
Taking into account, that the chemical crop protection products - pesticides in agriculture of the Republic of Uzbekistan are applied basically in the hot period of year (June - August), the development of safety using conditions for human of chemical substances in agriculture at high air temperature is necessary. Researches on studying of many aspects of the mechanism of biological effect of modern pesticides, including such as decis, karate, cypcrmethrin, can't be considered as exhaustive. In particular, pathogenetic measures of prevention, treatment and early diagnosis of intoxications by these pesticides in the conditions of high air temperature aren't developed at all. The performance of complex biochemical researches on study of the combined influence on the body of pesticides in combination with high air temperature will allow to estimate necessity in carrying out for these conditions of pathogenic prevention, treatment of intoxications and acceleration of adaptation-accommodation processes in the body, as well as development of the coefficients and corrections to MAC of the used pesticides. Development of pathogenically confirmed specific preventive and therapeutic measures in intoxication by modern pesticides under the conditions of high air temperature has not only medical and social significance.
This dissertation work will promote a solution of the tasks defined in Laws of the Republic of Uzbekistan "About protection of the atmospheric air", "About protection of public health", "About quality and safety of foodstuff" for the purpose of ensuring sanitary and epidemiologic wellbeing of the population.
The purpose of research is detection of the main regularities of pesticides influence of pyrethroids group on the body in the conditions of optimal and high air temperature, development of the methods of pathogenic prevention, early diagnosis and treatment of intoxications by using the complex of biological active substances and establishment of necessary corrections to hygienic regulations of pesticides use in the conditions of high air temperature.
The scientific novelty of dissertation is as follows results which were received:
it has been established, the diagnostic importance of definition of the mechanism of biological processes at associated exposure of pyrethroids pesticides and a temperature factor at the molecular, cellular, subcellular, tissue and organ levels, it has been defined the disorders in cellular organelles of a liver and a small intestine;
it has been ascertained the interrelation of effect mechanisms of pyrethroids pesticides and high air temperature, degree of a discoordination of the metabolic processes in an organism depending on a type of pesticides and a temperature factor;
it has been proved that thanks to a complex of the biochemical tests, interrelations and interdetermination of metabolic shifts at effect of a pyrethroids pesticides group and the high air temperature for the first time revealed, it has been noted an acceleration and a strengthening of the processes, methods of pesticides deactivation;
it has been developed the new methods of diagnostics of initial manifestations of the combined influence of high air temperature and pesticides on an organism;
it has been developed the methods of deactivation of pesticides, pathogenetic prevention and treatment of poisonings with pesticides by regulation of metabolic processes are developed.
THE CONCLUSION
1. The application of pesticides-pyrethroids in the agriculture of Uzbekistan creates severe enough working conditions : the concentration of pyrethroids in the air at basic workplaces increased 3-15 times than limited allowable concentrations (LAC), and temperature of air during treatment reaches 37-41°C.
2. In the persons engaged in treatment of the cotton plants there were revealed complaints 1,5-5 times more often than in control group (without contacts with pesticides) showing the functional disorders in the organs of digestive system and the central nervous system.
3. The blood biochemical examinations in practically healthy persons performing treatment of the growing cotton with pesticides -pyrethroids allows identification in their body lowering of the velocity of oxidative-recovering processes and increase in processes of glycolisis: in 50% of studied persons there was revealed reduction of the enzymatic activity of the cyclic tricarbonic acids, reduction in the blood content of glucose and almost 2-fold increase in concentration of pyruvic acid.
4. While effect of pesticides-pyrethroids on the organism of experimental animals under the conditions of high temperature of the ambient air(38°C) their toxicity is acutely increased: the value of LD5() of pyrethroids decis and carate reduced 1,9 times, cipermethrin - 1,6 times.
5. At the acute effect on the experimental animal (single administration of 3/4 LD50) of the pesticides-pyrethroids (decis, carate, cipermethrin) during 48 hours at temperature 22°C there is observed reliable reduction in activity of digestive enzymes recovering to the control level only on the 7th day. The multiple effect of pyrethroids (in dose 1/20 LD50) activity of digestive enzymes also reduces with deepening of the process during increase in length of treatment. The associated exposure of pyrethroids and high temperature of ambient air (38°C) aggravate process of inactivation of the intestinal enzymes (to 60-80% from the control values).
6. Pesticides-pyrethroids at the acute poisoning damage of carbohydrate-energy metabolism in the body of experimental animals, that expressed by increase in contents of the lactic and particularly pyruvic acid in the biomedia; these processes developed on the basis of reliable reduction (by 1,3-1,6 times) of the activity of oxidative-compensatory enzymes (GDG, SDG,MDG). In contrast to the other parameters the raise of temperature of air had no significant effect on them.
At chronic exposure to the pyrethroids (in dose 1/20 LD50) in the biomedia (particularly in the liver) there was noted mainly increase in contents of pyruvic acid; and the more marked effect was noted in cipermethrin. Increase in concentration of pyruvic acid in all variants of experiments allows recommendation of its identification as diagnostic test in diagnosis of the pathological processes.
7. Both in acute and in chronic effects of pesticides-pyrethroids at optimal and high temperature of air there were revealed significant disorders of the parameters of tissue respiration and oxidative phosphorylation in the body of experimental animals. In this case the velocity of oxidation of the substrates in the various metabolic states significantly reduces as well as the proportion ADP/O in the chronic experiment (0,9-1,4 in control l,9±0,l) also reduces. It allows to consider that the tissue respiration and oxidative phosphorylation at the poisoning with pyrethroids appeared to be more sensitive to their effect.
8. The most significant changes in the body of experimental animal at study of mechanism of biological effect of pyrethroid were revealed at the state of nitrogenous metabolism and exchange of nucleic acids: in chronic effect of decis (1/20 LD50) there is noted significant (by 42-74%) reduction in the biomedia of activity of transaminases (histidine, thyrosine, phenylalanin), that indicates about deep damage of pereaminiration; on this basis the contents in the biosubstrates of protein, DNA and RNA reduce acutely (in the liver homogenate to 62-77% from control). At the associated effect of decis and high temperature of air these changes significantly increased.
The results obtained allow suggest identification of DNA and RNA in the biomedia as sensitive indicator of the protein-synthetizing function.
9. Gain the biological effect of the combined impact of pyrethroids and increased of temperature of air allows to conclude that in developing the MPC pyrethroids in these conditions is necessary to introduce a correction coefficient on the level: for the pesticide decis - 1,69; Karate - 1,82; cypermethrin - 1,51. At high air temperature are recommended the MPC, accordingly, 0,3 mg/m', 0,054 mg / m’ and 0,12 mg/m3.
10. For correction of the metabolic disorders, occurring in the body under effect of pesticides-pyrethroids it is required effect on the carbohydrate, energy and protein metabolism. The appropriate properties are characteristic for complex BAS, including calcium pangamat, potassium orotate, lypoic acid, broth of dogrose and licorice root; under the conditions of experiment this complex reduces by 38-47% toxicity of pyrethroids, activates to the levels of control of dehydrogenase (GDG, SDG, MDG), normalizes parameter ADP/O, increases activity of transaminases, protein synthesis and contents in the tissue homogenates RNA and DNA.
11. The persons with chronic intoxication due to pesticide effects have a lot of complaints showing disorders in the nervous system and organs of digestive system; results of biochemical investigations of blood in these patients indicated about disturbance of carbohydrate and protein metabolism and correspond to data, obtained during evaluation of the effects of pyrethroids under the conditions of experiment. The symptomatic treatment of these patients in the hospital has no specific direction, so doesn’t result in expected normalization of biochemical parameters. The use during the process of treatment of the tested in the experiment of complex BAS reduces the contents of pyruvic and lactic acids in the blood of patients, increases in activity of the enzymes of cyclic tricarbonic acids, that allows to consider BAS as important addition to the symptomatic treatment in chronic poisonings with pesticides.


background image

ТОШКЕНТ

ТИББИЁТ

АКАДЕМИЯСИ

ҲУЗУРИДАГИ

ФАН

ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ

БЕРУВЧИ

16.07.2013.Tib.17.03

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ КЕНГАШ

САНИТАРИЯ

,

ГИГИЕНА

ВА

КАСБ

КАСАЛЛИКЛАРИ

ИЛМИЙ

-

ТАДҚИҚОТ

ИНСТИТУТИ

ХАМРАКУЛОВА

МУКАДДАСХОН

АСКАРОВНА

ПИРЕТРОИД

ГУРУҲИГА

МАНСУБ

ПЕСТИЦИДЛАРНИНГ

ОРГАНИЗМГА

ТАЪСИРИ

МЕТАБОЛИК

ЖАРАЁНЛАРИНИ

КОРРЕКЦИЯЛАШНИНГ

ГИГИЕНИК ЖИХАТЛАРИ

ВА

УСЛУБИЙ

АСОСЛАРИ

14.00.07

-

Гигиена

(

тиббиёт

фанлари

)

ДОКТОРЛИК

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ


background image

—

Тошкент

шаҳри

2016

йил

УДК

:

613.6-632.956-633А

Докторлик

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

докторской

диссертации

Content

of

the

abstract

of

doctoral

dissertation

Хамракулова

Мукаддасхон

Аскаровна

Пиретроид

гуруҳига

мансуб

пестицидларнинг

организмга

таъсири

метаболик

жараёнларини

коррекциялашнинг

гигиеник

жиҳатлари

ва

услубий

асослари

Хамракулова

Мукаддасхон

Аскаровна

-------------

Гигиенические

аспекты

и

методические

подходы

к

коррекции

метаболических

процессов

в

организме

при

воздействии

пестицидов

группы

пиретроидов

Khamrakulova

Mukaddashon

Askarovna

3


background image

27

Hygiene

aspects

and

approaches

for

correction

metabolic

processes

in

the

div

by

exposure

to

pesticides

groups

pyrethroids

.

52

Эълон

қилинган

ишлар

рўйхати

Список

опубликованных

работ

List

of

published

works

75

ТОШКЕНТ

ТИББИЁТ

АКАДЕМИЯСИ

ҲУЗУРИДАГИ

ФАН

ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ

БЕРУВЧИ

16.07.2013.Tib.17.03

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ КЕНГАШ

САНИТАРИЯ

,

ГИГИЕНА

ВА

КАСБ

КАСАЛЛИКЛАРИ

ИЛМИЙ

-

ТАДҚИҚОТ

ИНСТИТУТИ

ХАМРАКУЛОВА

МУКАДДАСХОН

АСКАРОВНА

ПИРЕТРОИД

ГУРУҲИГА

МАНСУБ

ПЕСТИЦИДЛАРНИНГ

ОРГАНИЗМГА

ТАЪСИРИ

МЕТАБОЛИК

ЖАРАЁНЛАРИНИ

КОРРЕКЦИЯЛАШНИНГ

ГИГИЕНИК ЖИХАТЛАРИ

ВА

УСЛУБИЙ

АСОСЛАРИ


background image

14.00.07

-

Гигиена

(

тиббиёт

фанлари

)

ДОКТОРЛИК

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

шахри

2016

йил

Докторлик

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясида

30.09.2014

/

Б2014.5.Tib378

рақами

билан

рўйҳатга

олинган

.

Докторлик

диссертацияси

Санитария

,

гигиена

ва

касб

касалликлари

илмий

-

тадқиқот

институтида

бажарилган

.

Диссертация

автореферати

уч

тилда

(

ўзбек

,

рус

,

инглиз

)

Илмий

кенгаш

веб-

саҳифасида

(

http

//

webmail.tma.uz

)

«

ZiyoNet

»

таълим

ахборот

тармоғида

(

www.ziyonet.uz

)

жойлаш

-

тирилган

.

Илмий

маслаҳатчи

:

Расмий

оппонентлар

:


background image

Етакчи

ташкилот

:

Искандарова

Гулноза

Тулкиновна

тиббиёт

фанлари

доктори

,

профессор

Момоко

Тиба

тиббиёт

фанлари

доктори

,

профессор

Фридман

Кирилл

Борисович

тиббиёт

фанлари

доктори

,

профессор

Пономарева

Людмила

Александровна

тиббиёт

фанлари

доктори

,

профессор

Броденбург

инновацияни

қўллаб

-

қувватлаш

ва

ривожлантириш

Институти

,

Штраусберг

(

Германия

)

Диссертация

ҳимояси

Тошкент

тиббиёт

академияси

ҳузуридаги

16.07.2013.Tib17.03

ракамли

илмий

кенгашнинг

2016

йил

«

соат

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

.

(

Манзил

:

100109

,

Тошкент

шаҳри

,

Фаробий

кўчаси

,

2.

Тел

./

факс

(

99871

) 150-78-

25

,

email

:

tta

2005

@

mail.ru

)

.

Докторлик

диссертацияси

билан

Тошкент

тиббиёт

академиясиининг

Ахборот

-

ресурс

марказида

танишиш

мумкин

(

раками

билан

рўйхатга

олинган

)

.

(

Манзил

:

100109

,

Тошкент

шаҳри

,

Фаробий

кўчаси

,

2.

Тел

.

/

факс

(

99871

)

150-78-25

)

.

Диссертация

автореферати

2016

йил

«

(

2016

йил

даги

куни

тарқатилди

.

ракамли

реестр

баённомаси

)

.


background image

Г.

И.

Шайхова

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

ранен

,

т.ф.д.

,

профессор

Н.

Ж.

Эрматов

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

илмий

котиби

,

т.ф.д.

,

доцент

Ш.

С.

Бахритдинов

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

илмий

семинар

раиси

т.ф.д.

,

профессор

КИРИШ

(

Докторлик

диссертацияси

аннотацияси

)

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

.

Жаҳондаги

ишлов

-

чи

аҳолининг

1

%

қисмини

қишлоқ

хўжалиги

ходимлари

ташкил

этади

.

Европа

мамлакатлари

аҳолисининг

ўртача

10-12

%

,

Лотин

Америкаси

,

Якин

Шарқ

ва

МДҲ

давлатлари

аҳолисининг

эса

20-30

%

қишлоқ

хўжалиги

хизматчилари

хисобланади

.

Жаҳон

соғликни

саклаш

ташкилоти

маълумотларига

кўра

,

дунёда

ҳар

йили

пестицидларнинг

зарарли

оқибатлари

туфайли

500

мингдан

2

миллион

нафаргача

одамлар азият

чекса

,

уларнинг

10

дан

40

минг

нафаригача

ўлим

ҳолати

билан

якунланиши

қайд

этилган

.

Бутун

дунёдаги

қишлоқ

хўжалигида

ҳосилдорликни

ошириш

мақсадида

пестицидлар

ишлатилганида

хизматчилар

соғлиғини

сақлаш

муаммоси

нафақат

одам

экологияси

,

балки

соғликни

саклаш

тизими

ходимларининг

ҳам

асосий

муаммоларидан

бири

бири

ҳисобланади

.

Заҳарланиш

ҳолатлари

ривожланаётган

мамлакатларда

қайд

этилиб

,

пестицидлардан

фойдаланиш

кўникмаларига

ва

улар

заҳарланишга

олиб

келиши

тўғрисида

маълумотга

эга

бўлмаган

қишлоқ

хўжалиги

ишчилари

орасида

учраган

.

Даврий

равишда

пестицидлардан

фойдаланганда

,

заҳарланиш

1

дан

1000

нафаргача

ҳолатларда

учраганлиги

аниқланди

.

ва

Ўзбекистон

кишлок

хўжалигида

ўсимликларни

касалликлар


background image

зараркунандалардан

ҳимояловчи

кимёвий

воситалар

-

пестицидлар

,

асосан

йилнинг

иссик

(

июнь

-

август

)

даврида

ишлатилади

,

шунинг

учун

иссиқ

ҳаво

шароитида

кимёвий

моддаларни

ишлатишда

одам учун

хавфли

бўлмаган

шарт

-

шароитларни

ишлаб

чиқиш

зарур

.

Бугунги

кунда

кенг

кўлланиладиган

пестицидлар

,

яъни

децис

,

каратэ

,

циперметриннинг

биологик

таъсир

механизми

хусусиятларини

ўрганиш

бўйича

тадқиқотлар

тугалланмаган

.

Мазкур

пестицидлар

билан

юқори

ҳароратли

ҳаво

муҳитида

заҳарланишнинг

патогенетик

профилактикаси

,

даволаш

ва

эрта

ташхислаш

усуллари

ишлаб

чиқилмаган

.

Юқори

ҳарорат

ва

пестицидларнинг биргаликда

организмга

таъсир

ўтказиши

бўйича

мажмуавий

биокимёвий

тадқиқотлар

ўтказиш

мазкур

шароитларда

патогенетик профилактика

,

интоксикацияни

даволаш

ва

организмнинг

адаптация

-

мослашиш

жараёнлари

тезлашишини

баҳолаш

заруратини

тақозо

этади

,

шунингдек

,

пестицидлар

учун

қўлланиладиган

рухсат

этилган

меъёр

(

РЭМ

)

га

тузатиш

ва

коэффицентлар

ишлаб

чиқишга

имкон

беради

.

Пестицидлардан

заҳарланишнинг

патогенетик

асосланган

профилактика

ва

даволаш

тадбирларини

ишлаб

чиқиш

нафақат

тиббий

,

балки

ижтимоий

аҳамиятга

эгадир

.

Мазкур

диссертация

тадқиқоти

Ўзбекистон

Республикаси

аҳолисининг

санитария

-

эпидемиологик

осойишталигини

таъминлаш

мақсадида

мақсадида

қабул

килинган

«

Атмосфера

ҳавосини

муҳофаза

қилиш

»

,

«

Фуқаролар

соғлиғини

саклаш

»

,

«

Озиқ

-

овқат

маҳсулотларининг

сифати

ва

хавфсизлиги

тўғрисида

»

,

«

Аҳолининг

санитария

-

эпидемиологик осойишталиги

тўғрисида

»

ги

қонунлар

ҳамда

тегишли меъёрий

ҳужжатларда

белгиланган

вазифаларни маълум

даражада

амалга

оширишга

хизмат

қилади

.

технологиялари

ТадкикотНИНГ

республика

фан

вя

ривожланИШИНИНГ

устувор

йўналишларига

боғлиқлиги

.

Мазкур

диссертация

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг

6

-

сонли

«

Тиббиёт

ва

фармакология

»

устувор

йўналишига

мувофик

ДИТД

-

6-9

«

Одам

касалликлари

профилактикаси

,

ташхиси

,

даволаш

ва

реабилитациясининг

янги

технологияларини

ишлаб

чиқиш

»

доирасига

мос

равишда

бажарилган

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

хорижий

илмий

-

тадқиқотлар

шарҳи

.

Пиретроид

гуруҳига

мансуб

пестицидларнинг

қўлланилиши натижасида

организмда

юз

берадиган

метаболик

жараёнларни

коррекциялашнинг

гигиеник

жиҳатлари


background image

ва

услубий

асосларини

яратиш

юзасидан

илмий

тадқиқотлар

дунёдаги

етакчи

мамлакатларнинг

илмий

марказлари

ва

университетларида

,

жумладан

,

Colorado

State

University

,

University

of

Rochester

Medical

Center

,

University

of

California

,

Harvard

University

,

Sinai

Medical

Center

,

Department

of

Environment

and

Health

,

Rollins

School

of

Public

Health

at

Emory

University

(

АҚШ

)

,

University

of

Edinburgh

(

Англия

)

,

University

of

Pavia

(

Италия

)

,

University

of

Murcia

(

Испания

)

,

Pukong

National

University

(

Корея

)

,

Punjab

Agricultural University

(

Ҳиндистон

)

,

Baikal

Institute

of

Nature

Menagement

Siberian

branch

of

the

Russian

Akademy

of

sciences

(

Россия

Федерацияси

)

,

Research

institute

of

sanitation

,

hygiene

and

occupational

diseases

,

Institute

of

the

Chemistry

of

Plant

Substances

(

Ўзбекистон

)

ларда

кенг

камровли

илмий

тадқиқотлар

олиб

борилмокда

.

Пестицид

пиретроидлардан

одам

организми

заҳарланишини

камайтириш

ва

қишлоқ

хўжалигида

юқори

ҳосилдорликни

таъминлаш

самарадорлигини

ошириш

юзасидан

олиб

борилган

илмий

тадқиқотлар

натижасида

кейинги

йилларда

жаҳонда

қатор

илмий

натижалар

олинган

,

жумладан

:

пестицидлар

таъсирида

келиб

чикувчи

ўткир ва

сурункали

заҳарланишларни

камайтиришнинг

замонавий

усуллари

аниқланган

(

University

of

Murcia

)

;

улардан

250

тасининг

фойдаланишга

хавфсизлиги

исботланган

(

Colorado

State University

,

University

of

Rochester

Medical

Center

,

University

of

California

,

Harvard

University

,

Sinai

Medical

Center

,

Department

of

Environment

and

Health

,

Rollins

School of

Public

Health

at

Emory

University

(

АҚШ

)

)

;

пестицидларнинг

инсон

организмига

таъсири

,

қатор

аъзоларидаги

метаболик

жараёнлар

ўзгаришини

аниқлашнинг

замонавий

усуллари

ишлаб

чиқилган

(

Baikal

Institute

of

Nature

Menagement

Siberian

branch

of

the

Russian

Akademy

of

sciences

(

Россия

)

)

;

одамлар

пиретроидлар

(

дельтаметрин

,

фенвалерат

,

циперметрин

)

билан

ўткир

заҳарланишининг

асаб

тизими

,

ошкозон

-

ичак

ТИЗИМИ

ва

жигар

хужайраларига

таъсирининг

Клиник

белгилари

(

573та

ҳолат

)

аникланган

(

Pukong

National

University

,

Punjab

Agricultural

University

)

.

Дунёда

пиретроид

гуруҳига

мансуб

пестицидлардан

фойдаланишда

куйидаги

устувор

йўналишларда

илмий

тадқиқотлар

олиб

борилмокда

:

жумладан

,

пестицидларни

қишлоқ

хўжалигида

қўллашнинг

оптимал

меъёрий

микдорини

ишлаб чиқиш

;

пестициднинг

одам

организмига

таъсир

этиш

механизмини

иссиқ

микроиқлим

шароитида

такомиллаштириш

;

метаболик

жараёнларни

коррекциялаш

тартибини

иссиқ

иқлим

шароитида

ишлаб


background image

чикиш

қишлоқ хўжалиги

ходимлари

,

шунингдек

,

беморларнинг

ҳаёт

сифатини

оширишда

илмий

асосланган

ташхислаш

,

профилактика

ва

патогенетик

даволаш

чора

-

тадбирларига

услубий

ёндошувни

эътиборга

олган

ҳолда

такомиллаштириш

заруриятлидир

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Дунёнинг

қишлоқ

хўжалиги

ривожланган

мамлакатларида

пестицидларнинг

одам

организмига

таъсирини

ўрганиш

бўйича

кўпгина

тадқиқотлар

олиб

борилган

(

Yu

S.

,

Tang

S.

,

Mayer

G.

,

2015

;

Laborde

A.

,

Tomasina

F.

,

Bianchi

F.

ва бошқалар

,

2015

)

.

Маълумки

,

юқори

харорат

пестицидларнинг

заҳарлаш

жараёнини

тезлаштиради

(

Guerrero

-

Bosagna

C.

,

Jensen

P.

,

2015

;

Lima

M.

,

Cardoso

D.

,

Soares

A.

ва

бошкалар

,

2015

)

,

юқори

ҳарорат

таъсирида

жониворларнинг

заҳарга

бўлган

таъсирчанлиги

ортади

.

Пестицидлар

таъсири

модда

алмашинуви

жараёнлари

бузилади

,

жисмоний

ҳаракатлар

билан

биргаликда

эса

захарланиш

янада

оғирроқ

кечади

(

Ismail

,

A.

Rohlman D.

,

Abdel

Rasoul

G.

,

2010

;

Хамитова

Р.

Я.

,

Мирсаитова

Г.

Т.

,

2014

)

.

Атроф

-

муҳитнинг

юқори

ҳарорат

шароитига

мослашиши

кам

ўрганилган

хужайра

метоболизми

жараёнларини

таҳлил

килиш

имконини

беради

(

Al

Zadjali

S.

,

Morse

S.

,

Chenoweth

J.

ва

бошқалар

,

2015

;

Del

Prado

-Lu

J.

,

2015

;

Ракитский

В.

Н.

,

2001

)

.

Юкори

ҳарорат

таъсир

этиши

турли

аъзо

ва

тизимларнинг

фунционал

имкониятларини

белгилаб

берувчи

омиллардан

бири

эканлигини

(

Hodgson

E

2007

;

Камолов

З.С.

,

Аскаров

Т.А.

,

2004

;

Тутунжан

А.А.

,

Алимбабаева

Н.Т.

,

Мирҳамидов

П.

ва

бошқалар

,

2006

)

инсон

организмининг

нокулай

омиллар

таъсирига

чидамлилиги

,

унинг

меҳнатга

бўлган

лаёқати

Ba

умуман

саломатлик

холатини

хисобга

оладиган

бўлсак

,

бундай

шароитларда

пестицидларнинг

таъсири

натижасида

метаболик

жараёнларнинг

бузилиши

механизмларини

ўрганиш

ва

патогенетик

даво

усулларини

ишлаб

чиқиш

,

бу

Ўзбекистон

қишлоқ

хўжалигида

банд

бўлган

ишчиларнинг

мехнат

гигиенасида

Ва

пестицидларнинг

атроф

-

муҳити

омили

сифатидаги

аҳамиятини

баҳолашдаги

муҳим

янги

босқичдир

(

Турсунов

Э.

А.

,

Дӯстматов

А.

Т.

,

Муротов

О.

У.

ва

бошқалар

,

2006

;

Тўхтаев

К.

Р.

,

Тулеметов

С.

К.

,

Зокирова

Н.

Б.

ва

бошк

.

,

2011

)

.

-


background image

Одам

организмига

турли

кимёвий

ва

физикавий

омиллар

ва

пестицидлар

таъсир

қилиши

натижасида

организмда

рўй

берадиган

жараёнларга

таъсир

этиш

усуллари

тўлиқ

ўрганилмаган

,

биокимёвий

жараёнларнинг

бузилишларини

даволаш

ва

олдини

олиш

мақсадида

самарали

патогенетик

усуллар

деярли

маълум

эмас

.

Бундан

ташқари

,

мамлакатимизда

олиб

борилган

тадқиқотларда

бизнинг

ҳудудимиздаги

каби

юқори

ҳарорат

шароитида

пестицидларнинг

одам

организмига

таъсири

ҳали

ўрганилмаган

.

Диссертация

мавзусининг

диссертация

бажарилаётган

илмий-

тадқиқот

муассасасининг

илмий

-

тадқиқот ишлари

билан

боғлиқлиги

.

Тадкикот

Санитария

,

гигиена

ва

касб

касалликлари

илмий

-

тадқиқот

институтида П

-

14.3.11

«

Пиретроид

гуруҳидаги

пестицидларнинг таъсири

остида

метаболик

жараёнлар

бузилиши

механизМИНИ

ўрганиш

:

заҳарланишнинг

дезактивацияси

,

патогенетик

профилактика

,

даволаш

,

интоксикацияни

эрта

ташхислаш

усулларини

ишлаб

чиқиш

»

ва

А

-

9-010

7

«

Мўътадил

ва

юқори

хароратли

хаво

мухитида

Ўзбекистон

кишлок

хўжалигида

ишлатиладиган

кимёвий

моддалар

билан

ўткир

ва

сурункали

захарланишнинг

эрта

ташхиси

,

даволаш

ва

патогенетик

профилактикасини

ишлаб

чикиш

»

мавзусидаги

илмий

-

тадкикот

режалари

доирасида

бажарилган

.

Тадқиқотнинг

мақсади

пиретроидлар

гуруҳига мансуб

пестицидларни

оптимал

ва

юқори

ҳаво

ҳароратида

организмга

таъсирини

аниклаш

,

патогене-

тик

даво

усулларни

ишлаб

чиқиш

ҳамда

заҳарланишни

эрта

ташхислаш

,

даволашда

биологик

фаол

моддаларни

қўллаш

ва

юқори

ҳаво

ҳарорати

шароитида

пестицидларни

қўлланишида

гигиеник

меъёрларни

ўзгартириш

буйича

тегишли

таклифларни

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Белгиланган

мақсадга

эришиш

учун

қуйидаги

тадқиқот

вазифалари


background image

куйилган

:

иш

жойларда

асосий

заҳарли

кимёвий

ва

физик

омилларнинг

заҳарлилик

микдор

даражасига

баҳо

бериш

ва

бериш

ва

ҳаво

ҳарорати

юқори

бўлганида

пестицидлар

билан

ишловчиларнинг

саломатлик

ҳолатини

баҳолаш

;

ЙИЛНИНГ

HCCHK

фаслида

пестицидлар

билан

ишловчиларнинг

организмида

функционал

ўзгариш

ва

бузилишларни

аниқлаш

;

ҳавонинг

мўтадил

ва

юқори

ҳароратида

тажриба

жониворларида

пиретроидлар

децис

,

каратэ

,

циперметринларнинг

заҳарлилик

даражасини

аниклаш

;

-

тажриба

жониворларида

ҳавонинг меъёрий

ва

юқори

ҳароратида

бир

маротаба

ва

кайталаб

пиретроид

пестицидларни

ошқозонга

сублетал

ЛД

)

ва

захарли

(

/

20

ЛД

%

)

дозаларда

юборилганида

уларнинг

тўқималар

ва

субхужайраларда

баъзи

биокимёвий

жараёнлар

:

углевод

-

энергетик

,

оқсил

ва

нуклеин

кислота

алмашинувини

жигар

,

ингичка

ичак

шиллиқ

пардаси

ва

қон

(

жониворларнинг

асосий

гуруҳи

)

фракциясида

аниклаш

;

тажриба

асосида организмга

пиретроидларнинг

таъсирини

илк

даврида

ташхислаш

учун

диагностик

тестларни

топиш

,

ҳамда

ю

қ

ори

ҳаво

ҳарорати

муҳитида

пестицидларнинг

қўлланишига

рухсат

этилган

меъёрий

микдорига

зарурий

тузатилишлар

киритишни

аниклаш

;

-

пиретроид

пестицидлар

таъсида

келиб

чикувчи

метаболик

ўзгаришлар

ва

интоксикацияни

организмга

тиббиётда

ишлатиладиган

биологик

фаол

моддалар

юбориш

шаклидаги

ўзига

хос

махсус

профилактика

ва

метаболик

жараёнларни

коррекциялаш

йўли

билан

даволаш

усулларини

ишлаб

чиқиш

.

Тадқиқотнинг

объекти

сифатида

3

хил

турдаги

пиретроид

-

пестицидлар

танланган

,

ишлаб

чиқаришда

бевосита

пестицидлар

билан

алоқада бўлган

117

нафар

шахслар

,

ўрганилаётган

моддалар

билан

заҳарланган

104

нафар

беморлар

ва

1120

та тажриба

остидаги

оқ

каламушлар

ва

патогенетик

коррекцияда қўлланилган

биологик

фаол

моддалар

олинган

.

Тадқиқотнинг

предмети

пиретроид

-

пестицидларнинг

TOKCHK

хоссаларини хусусиятлари

ва

Юкори

хаво

хароратида

пестицидлар

таъсирининг


background image

ҳайвон

органлари

,

қон

ва

кон

зардобидаги

биокимиёвий

ўзгаришлари

.

Тадқиқотнинг

усуллари

.

Илмий

изланишларни

бажаришда

тиббиёт

8

соҳасида

қабул

қилинган

санитария

-

гигиеник

,

токсикологик

,

биокимёвий

,

статистика

усулларидан

фойдаланилди

.

Тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

қуйидагилардан

иборат

:

юқори

ҳарорат

ва

пестицид

-

пиретроидларнинг

биргаликдаги

таъсирида

молекуляр

,

хужайра

,

субхужайра

,

тўқима

ва

аъзоларда

,

жигар

ва

ингичка

ичак

органоидларидаги

биологик

жараёнлар

бузилиши

механизми

аниқланган

;

юқори

ҳарорат

ва

пестицид

-

пиретроидларнинг

биргаликда

таъсир

қилиш

механизмининг

ўзаро

боғликлиги

туфайли

организмда

метаболик

жараёнлар

ўзгаришининг

пестицидлар

турига

ва

иклим

омилларига

боғлиқлик

даражаси

исботланган

;

биокимёвий

тестлар

мажмуасини

қўллаш

натижасида

биринчи

марта

пестицидларнинг

пиретроид

гуруҳи

ва

юқори

ҳаво

ҳарорати

таъсирида

метаболик

силжишларнинг

ўзаро алоқадорлиги ва

боғлиқлиги

,

кечаётган

жараёнларнинг

тезлашиши

ва

жадаллашуви

аниқланган

;

пестицид

моддаларнинг

зарарсизлантирилиши

,

патогенетик

профилактикаси

ва

метаболик

жараёнларни

тартибга солиш

ёрдамида

даволаш

усуллари

исботлаб

берилган

;

юкори

хаво

харорати

туфайли

пестицидларнинг

организмга

таъсирини

эрта

ташхислашнинг янги

усуллари

ишлаб

чиқилган

.

Тадқиқотнинг

амалий

натижалари

.

Пестицидлар

билан

заҳарланишни

эрта

аниклаш

учун

биокимёвий

кўрсаткичлар

ва

тестлар

ҳамда

патогенетик

бузилишлар

механизмларини

ҳисобга

олган

ҳолда

,

метаболик

жараёнларни

коррекциялашга

қаратилган

таклифлар

ишлаб

чиқилди

;

пиретроид

гуруҳига

мансуб

пестицидлар

билан

заҳарланишда

биологик-

фаол

моддалар

(

олдин

синовдан

ўтган

)

мажмуаси

билан

қўшимча

даволаш

тавсия

этилган

;

ушбу

тавсиялар

пестицидлар

билан

ишловчилар


background image

саломатЛИГИНИ

яхшилади

,

уларнинг

адаптацион

механизМИНИ

уйғунлаштирди

ва

организмнИНГ

муҳофаза

-

мослашиш

реакциясини

оширди

,

пестицид-

пиретроидлар

билан ишлаганда

содир

бўладиган

сурункали

заҳарланиш

ҳолатларини

камайтирди

,

даволаш

самарали

бўлишини

таъминловчи

шарт-

шароитлар

яратилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

ишончлилиги

тадқиқотда

текширилган

ишчилар

,

беморлар

,

тажриба

хайвонларининг

миқдори

етарли

эканлиги

,

санитария

-

гигиеник

,

токсикологик

,

биокимёвий

ва

статистик

текшириш

усуллари

ёрдамида

ишлов

берилганлиги

билан

асослангани

;

тадқиқот

натижаларининг

халқаро

ва

маҳалий

ва

махалий

тажрибалар

билан

таққослангани

,

олинган

қонуниятлар

ва

хулосаларнинг

асосланганлиги

натижаларнинг

ишончлилигини

кўрсатади

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Хайвонлар

организмида

метаболик

ўзгаришлар

юзага

келишида

кимёвий

ва

физик

омилларнинг

ҳаво

ҳарорати

юқори

бўлган

шароит

билан боғлиқлиги

асосланган

.

Илк

бор

пиретроид

пестицидлар

ва

юқори

ҳарорат

таъсири

туфайли

молекулалар

,

ҳужайра

,

субҳужайра

,

ҳамда

тўқималарда

содир

бўладиган

биологик

жараёнлар

механизми

ўрганилган

.

Жигар

ва

ингичка

ичак

тўқималари

органоидларида

юз

берадиган

ўзгаришлар

аниқланган

.

амалий

ахамияти

Диссертация

тадкикотИНИНГ

пиретроид

пестицидларнинг

жигар

ва

ингичка

ичак

органоидларига

таъсири

натижасида

юзага

келадиган

заҳарланишнинг

ривожланиш

даражасини

аниклашда

баъзи

биокимёвий

кўрсаткичлардан

фойдаланиш

мақсадга

мувофиқ

эканлиги

илмий

асосланган

.

Организмга

адоптогенлар

ва

бошқа

биологик

фаол

қўшимчаларни

киритиш

йўли

билан

метаболик

жараёнларни

коррекциялаш

ва

сурункали

заҳарланишда

даволаш

вақтини

камайтириш

мумкинлиги

исботланган

.

Тадкикот

натижаларининг

жорий

КИЛИНИШИ

.

Пиретроид

пестицидлардан

заҳарланишШНИНГ

олдини

олишга

каратилган

чора-

тадбирларнинг

натижалари

тиббиёт

амалиётига

,

жумладан

,

Республика

давлат


background image

санитария

-

эпидемиология назорати

маркази

тизимига

,

Санитария

,

гигиена

ва

касб

касалликлари

илмий

-

тадқиқот

институти

клиникасининг

амалиётига

татбиқ

этилган

(

Соғлиқни

сақлаш

вазирлигининг

2016

йил

13

январдаги

8Н

-

3

/

36

-

сон

маълумотномаси

)

.

Олинган

натижаларнинг

жорий

килиниши

пестицидлардан

сурункали

заҳарланган

касб

касалларининг

мехнат

қобилиятини

йўқотиш

даражаси 10-20

%

га

камайишига

ва

уз

навбатида

II

гуруҳ

ногиронлигидан

III

гуруҳга

ўтказилиш

имконини

яратган

;

пиретроид

гуруҳига

мансуб

пестицидларнинг

организмга

таъсирини

баҳо

-

лаш

ва

камайтиришга йўналтирилган

илмий

натижалар

бешта

услубий

кўлланма

асосида

соғликни

саклаш

амалиётида

,

жумладан

,

Республика

давлат

санитария

-

эпидемиология

назорати

маркази

тизимида

,

Санитария

,

гигиена

ва

касб

касалликлари

илмий

-

тадқиқот

институти

клиникасининг

амалиётида

татбиқ этилган

(

Соғлиқни

сақлаш

вазирлигининг

13.01.2016

йилдаги

8Н

-

3

/

36

-

сонли

маълумотномаси

)

.

Олинган

натижаларнинг

жорий

қилиниши

ҳар

бир

беморнинг

шифохонадаги

ўрин

кунини

20

%

га

ва

меҳнатга

яроксизлик

муддатини

25

%

га

қисқартириш

имконини

берган

(

«

Пиретроид

гуруҳидаги

пестицидлар

билан

ишловчи

шахсларда

заҳарланишнинг

илк

белгиларини

аниклаш

учун

даврий

тиббий

кўрикда

биокимёвий

текширув

усуллардан

фойдаланиш

»

,

«

а

-

кетоглутар

кислота

билан

тўқима

циклик

аминокислоталарни

переаминлашни

аниклаш

усули

ёрдамида

пиретроид

гуруҳи

пестицидларидан

заҳарланишни

ташхислаш

»

,

«

Децис

пестициди

билан

захарланишнинг

илк

белгиларини

аниклаш

учун

метаболик

жараёнлардаги

биоэнергетик

ўзгариш

-

ларни

аниклаш

усулларини

қўллаш

»

,

«

Циперфос

пестициди

билан

захарлан

-

ганда

биокимёвий

жараёнларнинг

кечиш

хусусиятлари

,

биологик

фаол

моддалар

билан

даволаш

ва

олдини

олиш

усулларини

асослаш

»

,

«

Организмга

пиретроид

пестицидларнинг

(

циперфос

,

циперметрин

,

цигалотрин

ва

суми

-

альфа

)

таъсир

механизми

,

наъматак

меваси

қайнатмаси

,

липой

кислота

ва

пиридоксинни

қўллаш

ёрдамида

даволаш

ва

профилактика

усуллари

»

)

.

Тадқиқот

натижаларининг

апробацияси

.

Тадқиқот

натижалари

19

та

илмий

-

амалий

анжуманларда

,

жумладан

,

3

та

халкаро

анжуманларда

:

«

Технологик

узатиш

ва

инновация

анжумани

»

(

Прага

,

2012

)

,

«

Ишчилар

10


background image

саломатлиги

»

(

Донецк

,

2011

)

,

«

Тиббиётнинг

долзарб

муаммолари

»

(

Баку

,

2013

)

ва

16

та

республика

анжуманларида

:

«

Атроф

-

муҳитни

муҳофаза

қилиш

ва

инсон

саломатлиги

»

(

Тошкент

,

2003

)

,

«

Атроф

-

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

экологик

хавфсизликни

таъминлаш

Ва

аҳоли

саломатЛИГИНИ

саклаш

муаммолари

»

(

Тошкент

,

2004

)

,

«

Гигиена

,

санитария

ва

экологиянинг

долзарб

муаммолари

»

(

Тошкент

,

2004

)

,

«

Аҳоли

соғлиғини

сақлашнинг

гигиеник

жиҳати

»

(

Тошкент

,

2005

)

,

«

Атроф

-

муҳитни

муҳофаза

қилиш

масалалари

ва

экологик

хавфсизликни

таъминлаш

»

(

Тошкент

,

2005

)

,

«

Мактаб

ёшидаги

болаларнинг

саломатлигини

сақлаш

муаммолари

»

(

Тошкент

,

2005

)

,

«

Атроф-

мухит

ва

инсон

саломатлик

ҳолатининг

мониторинги

»

(

Тошкент

,

2006

)

,

«

Мониторинг

тизимини

мукаммаллаштириш

ва

атроф

-

муҳит

антропоген

ифлосланишида

комплекс

баҳолаш

»

(

Тошкент

,

2007

)

,

«

Гигиена

,

экология

ва

инCOH

саломатлИГИНИНГ

долзарб

муаммолари

»

(

Фарғона

,

2007

)

.

«

Ўзбекистонда

тиббий

экологик

муаммоларнинг

назарий

асослари

ва

унинг

амалий

ечимининг

йўллари

»

(

Тошкент

,

2009

)

,

«

Ҳозирги

даврда

инсон

саломатлигини

сақлашнинг

гигиеник

муаммолари

ва

уларни

ечиш

йўллари

»

(

Тошкент

,

2010

)

,

«

Гигиенистлар

,

санитария

врачлари

,

эпидемиологлар

ва

инфекционистларнинг

VIII

ва

IX

съезд

»

ларида

(

Тошкент

,

2005

,

2010

)

,

«

Узбекистонда

гигиена

фани

ва

санитария

-

эпидемиология

хизматининг

долзарб

муаммолари

»

(

Тошкент

,

2011

)

,

«

Ўзбекистонда

гигиенанинг

долзарб

муаммолари

»

(

Тошкент

,

2012

)

мавзусидаги

халкаро

илмий

-

амалий

анжуманларда

маъруза

қилинган

.

Тадқиқот

натижаларининг

эълон

қилиниши

.

Диссертация

мавзуси

буйича

жами

44та

илмий

иш

,

жумладан

,

миллий

журналларда

13та

ва

халкаро

журналларда

5та

илмий

мақола

,

шунингдек

,

илмий

анжуманларда

26та

маърузалар

ва

тезислар

нашр

этилган

.

Диссертациянинг

ҳажми

ва

тузилиши

.

Диссертация

кириш

,

6

та

боб

,

хулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

,

194

саҳифадан

иборат

матн

,

14та

35та

жадвал

ва

5та

иловадан

иборат

.

расм

,

асосланган

,


background image

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Ва

Кириш

қисмида

диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

тадкикотнИНГ

максади

ва

вазифалари

ҳамда

объект

предметлари

тавсифланган

,

республика

фан

Ва

технологиялари

ривожланишининг

устувор

йўналишларига

боғлиқлиги

,

тадқиқотнинг

илмий янгилиги

ва

амалий

натижалари

баён

қилинган

,

олинган

натижаларнинг

назарий

ва

амалий

аҳамияти

очиб

берилган

,

тадқиқот

натижаларини

амалиётга

жорий

қилиш

,

нашр

этилган

ишлар

ва

диссертация

тузилиши

бўйича

маълумотлар

келтирилган

.

Биринчи

боб

«

Пестицидларни

қўллашда

асосий

гигиеник

ва

санитар-

токсикологик

мезонлари

»

да

Узбекистоннинг

иклим

-

географик

шароитида

пестицидлар

ишлатилиши

;

иссиқ

иқлим шароити

ва

пестицидлар одамнинг

ҳис

қилиш

қобилияти

ва

саломатлик

ҳолатига

кўрсатадиган

таъсир

;

баъзи

пиретроид

гуруҳи

пестицидларининг

физикавий

-

кимёвий

хусусиятлари

ва

11

заҳарлилик

даражасининг

узига

хослиги

,

антидот даволаш

усулларини

аниклашда

қўлланиладиган

қатор

адабиётлар

маълумотлари

кўриб

чиқилди

,

Ҳозирги

кундаги

қўлланиладиган

пестицидларнинг

афзалликлари

камчиликлари

таҳлил

қилинди

.

ва

Иккинчи

боб

«

Тадқиқотнинг

материал

ва

усуллари

»

да

учта

асосий

йўналишлар

кўрсатилган

:

пестицидлар

билан

ишловчи хизматчиларнинг

мехнат

шароитлари

ва

саломатлик

ҳолатини

ўрганиш

;

юқори

ва

оптимал

ҳароратарда

пиретроид

гуруҳига

кирувчи пестицидлар

(

децис

,

каратэ

,

циперметрин

)

нинг

ок

каламушлар

организмига

таъсири

меxанизMH

ўрганилган

;

пестицидлар

билан

сурункали

заҳарланган

беморларнинг

клиник

белгилари

ўрганилган

.

Ғўзага

пиретроид

гуруҳи

пестицидлари

:

циперметрин

,

децис

,

каратэ

ва

циперфос

билан

кимёвий

ишлов

беришда

Фарғона

вилояти

Тошлоқ

туманидаги

ширкат

ва

фермер

хўжаликларида

йилнинг

энг

иссик

кунларида

(

июль

-

август

)

меҳнатнинг

гигиеник

шароитлари

ўрганилди

.

Пестицидлар

қўлланилишида

меҳнат

шароитини

тавсифлаш

учун

кимёвий

ва

физик

воситалар

,

стандарт

услублар

қўлланилган

:

"

Цвет

-

5

”

маркали


background image

газли

хроматограф

ёрдамида

иш

майдони

ҳавосининг

пестицидлар

билан

ифлосланиш

даражасини

,

шунингдек

ГОСТ

7057-73га

мувофик

харорат

,

нисбий

намлик

,

ҳаво

ҳаракатининг

тезлигини

аниклаш

шулар

жумласидандир

.

Пестицидлар

билан

ишлайдиган

ишчиларнинг

саломатлик

ҳолати

117

нафар

ишчида

ва

26

нафар

назорат

гуруҳидаги

одамларда

суров

усули

,

тиббий

курик

ва

артериал

қ

он

босими

кўрсаткичларини

ўлчаш

билан

аниқланган

;

қонда

углевод

-

кувват

алмашинувининг

баъзи

биокимёвий

кўрсаткичлари

(

глюкоза

,

пироузум

ва

сут

кислоталари

,

СДГ

,

МДГ

,

ГДГ

)

оммавий

тавсия

этилган

тадқиқот

усуллари

билан

(

Кривченкова

Р.С.

,

1971

)

аникланган

.

ва

Пестицидларнинг

заҳарлилик

даражасини

ва

таъсир

механизмини

аниклаш

учун

оптимал

ва

юқори

ҳаво

ҳарорати

шароитида

1120та

эркак

ок

каламуш

-

ларда

тажрибалар

ўтказилган

.

Тажриба

тадқиқотларидан

мақсад

республика

миқёсида

қишлоқ

хўжалигидаги

энг

кўп

қўлланиладиган

пиретроид

гуруҳига

оид

пестицидлар

(

децис

,

каратэ

,

циперметрин

)

нинг

заҳарлилиги

ва

таъсир

қилиш

механизмини

ўрганишдан

иборат

.

Илмий

ишнинг

тажриба

қисми

икки

хил

ҳарорат

шароитида

:

оптимал

(

22,4

±

2,1

°

С

)

ва

юкори

хаво

харорати

шароити

(

38,5

±

3,3

°

С

)

олиб

борилиб

,

пестицидларнинг

таъсири

ўрганилди

.

Захарлилик

кўрсаткичлари

аникланДИ

пиретроидларнинг

биокимёвий

жараёнларга

углевод

-

кувват

алмашинуви

ва

жигар

тўқималари

митохондрияларининг

,

ингичка

ичак

ва

қонга

оптимал

ва

юкори

ҳаво

шароитларида

кўрсатадиган

таъсирининг

баҳоланиши

ўтказилди

.

Юқори

ҳаво

ҳарорати

таъсирида

дучор

қилинувчи

хайвонлар

гуруҳи олдиндан

15

кун

мобайнида

юқори

ҳаво

ҳароратига

мослаштирилган

.

Тажриба

остида

бўлган

хайвонларнинг

кўрсаткичлари

назоратдаги

хайвонларники

билан таққосланди

.

Назорат

остида

бўлган


background image

жониворлар

тажриба

остидаги

жониворлар

билан

бир

хил

шароитда

сақланди

.

12

-

Тажриба

остидаги

хайвонларга

пестицид

-

пиретроидларнинг

сурункали

таъсир

курсатиши

сублетал

1/4

ЛД

%

)

ва

захарли

(

/

20

ЛД50

)

дозаларни

юбориш

йўли

билан

ўрганилди

.

Сурункали

таъсир

кўрсатиш

учун

тажриба

остидаги

хайвонлар

ошкозонига

ҳар

куни

60-120

кун

мобайнида

пестицид-

пиретроидлар

эмульсияси

оптимал

ва

ҳавонинг

юқори

ҳарорати

шароитида

юбориб

турилди

.

Тажрибадан

ўтган

каламушлар

калласи

олиниб

,

жигари

ва

ингичка

ичаклари

зудлик

билан

текширувларга

тайёрланди

.

-

Тадқиқотлар

совук

ҳарорат

0

-

(

+

4

)

°

С

шароитида

олиб

борилди

.

Углеводлар

алмашинувига

баҳо

беришда

қон

,

жигар

ва

ингичка

ичакда

пироузум

ва

сут

кислоталари

,

гликоген

микдори

аникланди

.

Кувват

алмашинувига

баҳо

беришда

трикарбон

кислоталари

цикли

субстратининг

(

сукцинат

ва

а

-

кетоглутар

кислотаси

)

оксидлаш

ва

фосфорлаш

жараёнлари

,

ферментларининг

фаоллиги

(

Содиқов

А.У.

,

Ҳамрокулова

М.А.

,

Искандарова

Г.Т.

,

1997

;

Berker

J.B.

,

Summerson

W.H.

,

1941

;

Horeysid

ва

бошқалар

,

1957

)

,

учкарбон

кислотаси

цикли

ферментлари фаоллиги

глутаматдегидрогеназа

(

ГДГ

)

(

Покровский

А.

А.

,

1968

)

,

малатдегидрогеназа

(

МДГ

)

(

Содиқов

А.У.

,

Ҳамрокулова

М.А.

ва

бошқалар

,

2004

)

,

сукцинатдегидрогеназа

(

СДГ

)

(

Содиков

А.У.

,

Ҳамрокулова

М.А.

ва

бошқалар

,

2004

)

,

нафас

олиш

занжири

ферменти

-

цитохромоксидаза

(

ЦХО

)

(

Кривченкова

Р.

С.

,

1971

)

,

жигар

,

ингичка

ичак

шиллиқ

пардаси

митохондриясида

аниқланди

.

Жигарнинг

чўкма

усти

суюклиги

ва

ингичка

ичак

гомогенати

,

ядро

фракциясида

нуклеин

кислотанинг

микдори

(

ДНК

ва

РНК

)

(

Спирин

А.

С.

,

1958

;

Трудолюбова

М.

Г.

,

1977

),

шунингдек

,

баъзи

аминокислоталарни

кайта

аминлаш

тезлиги

аникланди

;

умумий

оқсил

микдори

ўрганилди

(

Покровский

А.

А.

,

1969

)

,

шунингдек

,

жигарнинг

ҳужайра


background image

органоидлари

дифференциал

центрофугалаш

усули

билан

рН

-

7,4

муҳитида

икки

марта

ювиш

билан

ажратиб

олинди

(

Тимофеевская

Л.

А.

,

Петрова

Л.

П.

,

1999

)

.

Пестицидларнинг

ўткир

таъсирига

дучор

килинган

хайвонлар

организмидаги

метаболик

жараёнларни

коррекциялаш

учун

баъзи

биологик

фаол

моддалардан

фойдаланиш

имкониятини

баҳолаш

мақсадида

бир

қатор

тажрибалар

ўтказилди

.

Жониворларнинг

ҳаво

ҳарорати

юқори

бўлган

шароитда

пестицидлар

билан

ўткир

заҳарланишида

биологик

фаол

моддалар

(

БФМ

)

(

кальций

пангамат

,

липой

кислота

,

калий

оротат

, наъматак

мевалари

ва

ширинмия

илдизи

қайнатмаси

)

нинг

метаболик

жараёнларни

тузатувчи

таъсири

ўрганилди

.

БФМларнинг

самарадорлиги

тажрибаларнинг

олдинги

кўрсаткичлари

асосида

баҳоланди

.

Пестицидлар

билан

сурункали

заҳарланган

беморларнинг

саломатлик

хо

-

лати

2009-2011

йиллар

мобайнида

Ўзбекистон

Республикаси

Санитария

,

гигиена

ва

касб

касалликлари

ИТИ

клиникасида

ўрганилган

.

Беморлар

ҳолати

икки

гурухда

ўрганилди

:

биринчи

гурухдаги

сурункали

заҳарланган

82

нафар

беморлар

умумий

қабул

қилинган

муолажалар

билан

,

иккинчи

гуруҳдаги

22

нафар

беморлар

эса

кўшимча

равишда

умумий

қабул

қилинган

муолажаларга

БФМ

(

калий

оротат

-

0,5

,

липоат

кислота

-

0,5

,

кальций пангамат

-0,05

,

ширинмия

илдизи

ва

наъматак

мевалари

қайнатмаси

)

қўшилган

ҳолда

мажмуавий

равишда

даволандилар

.

Беморлар

14-15

кун

мобайнида

мунтазам

13

назорат

остида

бўлишди

,

беморлар

шифохона

(

Санитария

,

гигиена

ва касб

касалликлари

илмий

тадқиқот

институтининг

клиникаси

)

га

келганида

ҳамда

чикарилганида

лаборатория

текширувлари

ёрдамида

глюкоза

даражаси

,

пироузум

ва

сут

кислоталари

миқдори

,

сукцинат

-

дегидрогеназа

(

СДГ

)

,

малатдегидрогеназа

(

МДГ

)

,

глутамат

-

дегидрогеназа

(

ГДГ

)

(

ГДГ

)

ва

бошка

ферментларнинг фаоллиги

,

қ

он

кўрсаткичлари

аниқланди

.

Биокимёвий

кўрсаткичларни

аникловчи

текширувлар

санитария

,

гигиена

ва

касалликлари

ИТИ

лабораторияларида

олиб

борилди

.

касб

Олинган

натижаларга

компьютерда

статистика

ишловлари

бериш

функ-

цияси

мавжуд

бўлган

Microsoft

Office

Excel

-

2010

дастурий

таъминотидан

фойдаланган


background image

ҳолда

ишлов

берилди

.

"

М

"

,

"

m

"

,

"

"

кўрсаткичлари

ҳисобланди

.

Қиёсланаётган

кўрсаткичларнинг

статистик

таққослаш

фарклари

Стьюдент

(

Р

<

0,05

)

мезони

бўйича

баҳоланди

.

Учинчи

боб

«

Пахтачиликда

қўлланиладиган

пестицидлар

билан

ишловчи

ишчиларнинг

саломатлик

ҳ

олати

ва

меҳнат

шароитларининг

гигиеник

тавсифланиши

»

да

пахтачиликда

пестицид

-

пиретроидлар

қўлланилиши

билан

машғул

ишчиларнинг

иш

шароитлари

ва

пестицидлар

билан

ишлайдиган

шахслар

саломатлик

ҳолатининг

санитария

-

гигиеник

тавсифномаси

бўйича

тадқиқотлар

натижалари

келтирилган

.

Пестицидлар билан

ишлайдиган

ишчиларнинг

меҳнат

шароитлари

ўрганилганида

шу

нарса

қайд

этилдики

,

ўсимликларга

пиретроидларни

кўлда

сепиш

усулидан

фойдаланилганида

,

пиретроидларнинг

энг

юқори

микдори

нафас

олиш

чегарасида

(

жами

1,54

±

0,54

мг

/

м3

)

,

кимёвий

моддаларнинг

энг

кам

микдори

(

1,04

±

0,24

мг

/

м3

)

эса

пахта

даласининг

ўртасида

бўлиши

қайд

этилди

.

Барча

ҳолларда

,

яъни

кўл

ва

тракторда

пестицидлар

сепилганида

,

нафас

олиш

зонасида

пестицидлар

меъёрий

микдордан

бир

неча

баробар

(

каратэ

3-15

марта

,

циперметрин

3-12 марта

)

ошгани

аникланди

.

Эрталабки

соатларда

ишчининг

нафас

олиш

чегарасида

каратэ

микдори

трактор

кабинасида

1,4-3,2

мг

/

м3

орасида

,

бевосита

қўллар

билан

берилганида

2,03-4,38

мг

/

м3

атрофида

,

кечки

вақтларда

каратэ

циперметрин

ишчи

ҳаво

зонасида

мувофик

равишда

2,1-3,9

мг

/

м3

ва

2,73-5,44

мг

/

м3

микдорида

бўлди

.

-

-

HIILIOB

ва

Йилнинг

иссиқ

кунларида

пахта далаларида

об

-

ҳаво

шароитлари

нокулай

бўлган

:

тракторчи

кабинасида

ҳаво ҳарорати

27

°

Сдан

42

°

Сгача

исиб

кетган

,

нисбий намлик-

24дан

64

%

гача етган

;

пахта

даласи

ўртасида

кун

мобайнида

ҳаво

ҳарорати

21

°

Сдан

41

°

Сгача

ўзгариб

туради

.

Кечки

соатларда

меҳнат

қилинганида

,

ҳаво

ҳарорати

юқори

бўлиб

,

34-40

°

Сга

етади

.

Ҳаво

ҳаракатининг

пасайиши

0,3-1,2

м

/

секни

ташкил

этади

.

Бундай

кўрсаткичлар

микромуҳит

исишига

ҳосдир

,

бу

ҳол

эса

далада

ишловчиларнинг

нафас

олишини

тезлаштиради

ҳамда


background image

терлашни

кучайтиради

,

булар

ўз

навбатида

нафас

олиш

йўли

аъзоларига

ва

терига

пестицидлар

тушишига

замин

яратади

.

Пахтага

пестицидлар

билан

ишлов

берувчи

(

117

нафар

киши

)

ишчи

ва

механизаторларнинг

шикоятида

неврологик

статус

ўзгаришига

ҳос

белгилар

ошган

:

23

нафар

шахсларда

(

19,6

%

)

вегетатив

асаб

тизими

қўзғолувчанлиги

14

бузилишидан

далолат

берувчи

касаллик

белгилари

аниқланган

,

текширувда

бўлганларнинг

9

нафари

(

7,7

%

)

дагина

астения

ҳолати

кузатилмаган

,

фақат

вегетатив

дисфункция

аникланган

.

Шуни

ҳам

кайд

этиб

ўтиш

лозимки

,

баъзи

ишчиларда

(

14

-

киши

-12

%

)

ўрнатувчи

горизонтал

нистагм

кузатилган

.

Асосий

шикоятлар

овқат

ҳазм

қилиш

аъзоларидаги

бузилишлардан

бўлган

:

кўнгил

айниши

(

11,1

%

)

,

вақти

-

вақти

билан

ўнг

қовурға

остида

оғриқ

сезилиши

(

9,4

%

)

,

иштаҳа

пасайиши

(

11,1

%

)

кузатилган

.

Пестицид

билан

ишлайдиган

шахсларнинг

қорин

бўшлиғи

пайпаслаб

текширилганида

,

27

нафари

(

23,1

%

)

нинг

жигар

соҳасида

,

7

киши

(

6

%

)

нинг

эса

эпигастрал

соҳасида

огриқ

аниқланди

,

7

кишида

жигар

катталашуви

1,5-2

сантиметрни

ташкил

этган

.

Жигар

оғриши

ва

унинг

катталашиши

пестицидлар

билан

узоқ

муддат

(

10-16

йил

ва

ундан

узок

)

ишлаган ишчиларда

аникланди

.

Пестицидлар

билан

ИШЛОВЧИ

ишчилар

ва

дори

сепувчи

механизаторларнинг

баъзиларида

юрак

фаолияти

бузилиши

,

даврий

равишда

юрак

соҳасида

оғриқ

ҳуруж

қилиши

билан

характерланади

.

Текширилган

ишчиларнинг

7

нафарида

юрак

уриш

тони

пасайганлиги

,

3

кишида

эса

юракнинг

юкори

кисмида

функционал

хусусиятга

эга

нокескин

систологик

шовқин

кузатилди

.

Пестицидлар

билан

ишлайдиган

,

меҳнат

стажи

1

йилдан

10

йилгача

бўлган

шахслар

қон

босимини

энг

юқори

ва

энг

пастки

кўрсаткичлари

сезиларли

пасайган

,

мехнат

стажи

11

йилдан

кўп

бўлган

шахсларда

ўзгаришлар

унчалик

кўп

бўлмаган

.

Бу

ҳолат

шундан

далолат

берадики

,

кам

мехнат

стажига

эга

бўлган

шахсларда

томир

тонуси

пестицидлар

таъсирига

мехнат

стажига

эга

бўлган

кишиларга

нисбатан

кўпроқ

таъсирчан

бўлади

.

Бунда

катта

меҳнат

стажига

эга

бўлган

кишиларнинг

ёши

ҳам

ўрин

тутиши

эҳтимолдан

ҳоли

эмас

.

Пиретроид

гуруҳига

мансуб

пестицидлар

билан

пахтага

ишлов

бериш

пайтида


background image

ишчилар

қонининг

биокимёвий

кўрсаткичларида

қуйидагилар

аниқланди

:

53

нафар

шахснинг

қонида

глюкоза

миқдори

4,66

±

0,13

ммоль

/

л

ни

ташкил

этди

.

Пестицидлар

билан

ишлаган

,

11-15

йиллик

меҳнат

стажига

эга бўлган шахсларнинг

қони

таркибида

пироузум

кислота

микдори

169,4

%

га

ошгани

қайд

этилди

,

назорат

гуруҳига

нисбатан

(

Р

<

0,05

)

;

қон

зардобидаги

сут

кислотаси

хам

кўтарилиб

,

ўртача

2,8

±

0,1

бўлди

;

айни

вактда

назоратдагиларда

бу

кўрсаткич

2,21

±

0,09

ммоль

/

л

(

р

<

0,01

)

ни

ташкил

этди

.

Учкарбон

кислоталар циклидаги

ГДГ

,

СДГ

ва

МДГ

ферментларининг

фаоллиги

ўрганилганида

,

текширилганларнинг

40,2

%

да

(

47

киши

)

ГДГ

фаоллиги

камайганлиги

,

атиги

13

тасида

(

11,1

%

)

ферментлар

фаоллиги

ошганлиги

,

қолганларда

эса

назорат

гуруҳидагиларникига

яқин

бўлгани

,

қон

зардобидаги

СДГ

фаоллиги

27

%

гача

камайгани

,

МДГ

эса

назорат

гуруҳидагиларникига

нисбатан

бир

оз

ошгани

аҳамиятсиз

даражада

аникланди

.

Олинган

маълумотлар

асосида

шундай

хулосага

келиш

мумкинки

,

ёз

даврида

механизаторлар

ва

бошка

ишчилар

пестицидлар

билан

ишлаганида

,

улардаги

глюкоза

катаболизми

кучайиши

билан

ифодаланадиган

углевод

алмашинувидаги

сезиларли

бузилишлар

Ва

оксидланиш

-

қайтарилиш

15

inLibrary — is a scientific electronic library built on the paradigm of open science (Open Science), the main tasks of which are the popularization of science and scientific activities, public quality control of scientific publications, the development of interdisciplinary research, a modern institute of scientific review, increasing the citation of Uzbek science and building a knowledge infrastructure.

CONTACTS:

Republic of Uzbekistan, Tashkent, Parkent street 51, floor 2

(+998) 99-006-61-10

info@inscience.uz

NAVIGATION:

Journals
Conferences
Organizations
Authors
Blog
Contact
© Copyright 2025 in Science All Rights Reserved | Developed by in Science | Site create by in Designer