CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
47
BANK PLASTIK KARTALARI ORQALI MASOFAVIY XIZMATLARNI
TAKOMILLASHTIRISH.
Salyamova Shaxnoza Xayrilloyevna
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi magistranti
shahnozasalyamova@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.16604690
Anotatsiya
Mazkur tezisda bank plastik kartalari orqali ko‘rsatilayotgan masofaviy
xizmatlarni takomillashtirishning zamonaviy yo‘nalishlari va ahamiyati
yoritilgan. Unda masofaviy bank xizmatlarining dolzarbligi, mijozlarga
yaratilayotgan qulayliklar, raqamli infratuzilmaning rivojlanishi va axborot
xavfsizligiga qo‘yilayotgan talablar tahlil qilingan. Shuningdek, plastik kartalar
asosida amalga oshirilayotgan xizmatlar sifatini oshirish uchun zarur bo‘lgan
texnologik, tashkiliy va innovatsion takliflar ilgari surilgan. Tezisda mobil
banking, internet banking, QR-kod orqali to‘lovlar va boshqa masofaviy
texnologiyalarni kengaytirish orqali bank xizmatlarining samaradorligini
oshirish imkoniyatlari asoslab berilgan. Tadqiqot natijalari banklar tomonidan
mijozga yo‘naltirilgan xizmatlarni rivojlantirish va raqamli moliyaviy xizmatlar
sifatini oshirishga xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar
: Bank plastik kartalari, masofaviy bank xizmatlari, mobil
banking, internet banking, raqamli to‘lovlar, axborot xavfsizligi, mijozga
yo‘naltirilgan xizmatlar, texnologik innovatsiyalar, QR to‘lovlar, antifrod tizimi,
raqamli transformatsiya.
Annotation
This thesis highlights the modern trends and importance of improving
remote services provided through bank plastic cards. It analyzes the relevance
of remote banking services, the convenience created for customers, the
development of digital infrastructure and the requirements for information
security. Also, technological, organizational and innovative proposals are put
forward to improve the quality of services provided on the basis of plastic cards.
The thesis substantiates the possibilities of increasing the efficiency of banking
services by expanding mobile banking, internet banking, payments via QR code
and other remote technologies. The results of the study will serve to develop
customer-oriented services by banks and improve the quality of digital financial
services.
Keywords:
Bank plastic cards, remote banking services, mobile banking,
internet banking, digital payments, information security, customer-oriented
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
48
services, technological innovations, QR payments, anti-fraud system, digital
transformation.
TAHLIL VA NATIJALAR
So‘nggi yillarda bank tizimida raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi,
xususan bank plastik kartalari asosida ko‘rsatilayotgan masofaviy xizmatlarning
kengayib borayotgani moliyaviy muassasalar faoliyatida tub o‘zgarishlarga
sabab bo‘lmoqda. Bu jarayon, ayniqsa, O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan
mamlakatlar moliyaviy sektori uchun ham dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Masofaviy xizmatlar – bu bank xizmatlaridan joylashuvdan qat’i nazar
foydalanish imkonini beruvchi vosita bo‘lib, mijozlar va banklar o‘rtasidagi
o‘zaro munosabatlar sifatini sezilarli darajada oshiradi.
Tahlil shuni ko‘rsatadiki, bank plastik kartalari orqali amalga oshirilayotgan
masofaviy xizmatlarning salmog‘i yildan-yilga ortib bormoqda. Misol uchun,
2020–2024 yillar oralig‘ida mobil banking va internet banking xizmatlaridan
foydalanuvchi jismoniy shaxslar soni qariyb ikki barobarga oshgan. Bunda,
ayniqsa, pandemiya davrida shakllangan raqamli odatlar va qulaylikka
intiluvchanlik asosiy omil bo‘ldi. Shuningdek, banklarning o‘zlari ham ushbu
xizmatlar ko‘lamini kengaytirishga intilmoqda: mobil ilovalarning funksionalligi,
interfeys soddaligi va xavfsizlik texnologiyalarini kuchaytirish orqali mijozlarni
ko‘proq jalb qilishmoqda.
Masofaviy xizmatlarning afzalliklari orasida quyidagilarni ko‘rsatish
mumkin: to‘lovlarni istalgan vaqtda va joyda amalga oshirish imkoniyati, bank
filiallariga bo‘lgan ehtiyojning kamayishi, mijoz vaqtining tejab qolishi, va xizmat
ko‘rsatishdagi shaffoflikning oshishi. Aynan shu omillar bugungi kunda bank
plastik kartalari bilan bog‘liq xizmatlarni nafaqat to‘lov vositasi, balki universal
bank xizmatlarining markaziy elementi sifatida qarashga imkon bermoqda.
Shu bilan birga, mavjud tizimda ayrim kamchiliklar ham kuzatilmoqda.
Jumladan, barcha hududlarda internet infratuzilmasining teng darajada
rivojlanmaganligi, ayrim foydalanuvchilarning raqamli savodxonlik darajasining
pastligi va kiberxavfsizlikka doir muammolar masofaviy xizmatlarning
samaradorligiga to‘siq bo‘layotgan asosiy omillar sifatida qayd etiladi. Ayniqsa,
so‘nggi yillarda bank kartalaridan noqonuniy foydalanish holatlari, firibgarlik
sxemalari va foydalanuvchi ma’lumotlarining o‘g‘irlanishi xavfsizlikni
ta’minlashda jiddiy muammolarni yuzaga keltirmoqda.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
49
Yuqoridagi muammolarga qaramay, masofaviy xizmatlarning ahamiyati
ortib bormoqda. Shu sababli, banklar tomonidan quyidagi yo‘nalishlarda tizimli
ishlar olib borilishi muhim:
Biometrik autentifikatsiya va tokenizatsiya kabi ilg‘or xavfsizlik
texnologiyalarini joriy etish;
Sun’iy intellekt asosida ishlovchi virtual yordamchi va chatbotlar
orqali mijozlarga 24/7 rejimda xizmat ko‘rsatish imkoniyatini yaratish;
Raqamli savodxonlikni oshirish bo‘yicha axborot-kengash ishlarini
kuchaytirish;
Mobil ilovalar va veb-platformalarning imkoniyatlarini kengaytirish,
foydalanuvchilar uchun soddalik va ergonomikani ta’minlash.
Tahlil natijalariga ko‘ra, bank plastik kartalari orqali masofaviy xizmatlarni
takomillashtirish nafaqat xizmat sifati va tezkorligini oshiradi, balki banklar
uchun xarajatlarni optimallashtirish, mijozlar uchun esa ishonchli va xavfsiz
moliyaviy muhitni yaratadi. Bu esa mamlakatda raqamli iqtisodiyotning
shakllanishiga xizmat qiluvchi muhim omillardan biridir.
Xulosa qilib aytganda, bank plastik kartalari asosidagi masofaviy xizmatlar
moliyaviy texnologiyalarning asosiy ko‘rinishlaridan biri bo‘lib, ular orqali
banklar mijoz ehtiyojlariga tezkor javob bera oladi, raqobatbardoshligini
oshiradi va raqamli moliya muhitida barqaror rivojlanishga erishadi. Ularni
takomillashtirish
jarayonida
innovatsion
yondashuvlar,
xavfsizlik
texnologiyalari va foydalanuvchi tajribasi ustuvor yo‘nalishlar sifatida qaralishi
lozim.
Raqamli moliyaviy xizmatlarning jadal rivojlanishi bank plastik kartalari
asosida ko‘rsatilayotgan masofaviy xizmatlarning ahamiyatini keskin oshirdi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ma’lumotlariga ko‘ra, so‘nggi besh yil
ichida bank kartalari soni va ularning orqali amalga oshirilayotgan
tranzaksiyalar hajmi keskin ortgan. Ushbu o‘sish bank xizmatlarini
raqamlashtirishning muhim ko‘rsatkichlaridan biri sifatida baholanmoqda.
2020-yilda O‘zbekistonda muomalada bo‘lgan bank plastik kartalari soni 22
million donaga yaqin bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yil yakuniga kelib bu ko‘rsatkich 32
million donadan oshdi, ya’ni 45% o‘sish kuzatildi. Ayniqsa, ushbu kartalar orqali
amalga oshirilgan to‘lovlarning mobil ilovalar va internet banking orqali
bajarilishi katta o‘sishga ega bo‘ldi. 2020-yilda masofaviy tranzaksiyalarning
umumiy hajmi 8 trillion so‘m bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yilda bu ko‘rsatkich 58 trillion
so‘mga yetgan, ya’ni 7 barobar oshgan.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
50
Mobil banking foydalanuvchilarining soni ham yildan-yilga oshib
bormoqda. 2019-yilda atigi 3 million foydalanuvchi mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2024-
yilda ularning soni 15 milliondan oshdi. Internet banking foydalanuvchilari soni
esa 2020-yilda 2,1 million bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yilga kelib bu ko‘rsatkich 9
milliondan oshgan. Bu esa shuni ko‘rsatadiki, aholining bank xizmatlaridan
masofaviy foydalanishga bo‘lgan ishonchi tobora ortib bormoqda.
Shuningdek, bankomatlar va to‘lov terminallari sonining ortishi ham
kartalar orqali masofaviy xizmatlar ko‘lamini kengaytirmoqda. 2020-yilda
mamlakat bo‘yicha 37 ming dona to‘lov terminali mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2024-
yilga kelib bu ko‘rsatkich 65 ming donadan oshdi. Shuningdek, POS-terminal
orqali amalga oshirilayotgan savdo-sotiq hajmi ham yildan-yilga ortmoqda:
2020-yilda bu ko‘rsatkich 5,2 trillion so‘m bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yil yakunida u 28
trillion so‘mga yetgan.
Mazkur raqamlar shuni ko‘rsatmoqdaki, bank plastik kartalari orqali
ko‘rsatilayotgan masofaviy xizmatlar bank tizimining eng muhim tarkibiy
qismlaridan biriga aylanmoqda. Ular orqali:
Aholining moliyaviy xizmatlarga bo‘lgan ishonchi oshmoqda;
Banklar xizmat ko‘rsatish xarajatlarini optimallashtirmoqda;
Moliyaviy savodxonlik darajasi asta-sekin ortmoqda;
Bank tizimi orqali aylanayotgan pul hajmi ko‘paymoqda.
Biroq bu jarayon bilan bog‘liq muammolar ham mavjud. Kiberxavfsizlik
xavflari, kiberfiribgarlik, xizmatlarning sifati va barqarorligi, ayrim chekka
hududlarda internet tarmog‘ining zaifligi — bularning barchasi masofaviy
xizmatlar samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Markaziy bank
hisobotlariga ko‘ra, 2023-yilda firibgarlik bilan bog‘liq plastik kartalardan
noqonuniy foydalanish holatlari bo‘yicha 1 200 dan ortiq rasmiy murojaat
tushgan. Bu esa xavfsizlik tizimlarini takomillashtirish zaruratini yana bir bor
tasdiqlaydi.
Umuman olganda, statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki,
O‘zbekistonda bank plastik kartalari orqali masofaviy xizmatlar jadal
rivojlanmoqda. Biroq bu jarayonni yanada samarali qilish uchun quyidagilar
muhim:
Foydalanuvchilar xavfsizligini ta’minlashga doir texnologiyalarni
kuchaytirish;
Ilovalarni intuitiv interfeys bilan takomillashtirish;
Raqamli savodxonlikka doir ommaviy o‘quv dasturlarini joriy qilish;
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
51
Bank xizmatlarini differensiallashtirish, ya’ni har bir mijoz toifasiga
moslashtirilgan xizmatlar yaratish.
Shunday qilib, masofaviy xizmatlarning statistik tahlili bank tizimida
raqamli transformatsiyaning nafaqat zamon talabi, balki iqtisodiy va ijtimoiy
zarurat ekanini ko‘rsatmoqda. Bank plastik kartalari bu transformatsiyaning
asosiy quroli bo‘lib, mamlakat moliyaviy barqarorligiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatmoqda.
Xulosa
Bank plastik kartalari orqali masofaviy xizmatlarni takomillashtirish
zamonaviy bank tizimini raqamlashtirish jarayonining ajralmas qismiga
aylangan. So‘nggi yillardagi statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki,
O‘zbekistonda masofaviy bank xizmatlariga talab jadal sur’atlarda ortib
bormoqda. Mobil banking, internet banking, QR-to‘lovlar va boshqa innovatsion
xizmatlar aholiga qulay, tezkor va xavfsiz moliyaviy muhitni yaratmoqda.
Shu bilan birga, bank tizimining raqamli transformatsiyasi nafaqat xizmat
ko‘rsatish sifatini oshirish, balki moliyaviy inklyuziyani kengaytirish,
banklarning operatsion xarajatlarini kamaytirish va mijozlar bazasini
kengaytirish imkonini ham beradi. Bu esa banklarning raqobatbardoshligini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Biroq tizimda hal etilishi lozim bo‘lgan muammolar — kiberxavfsizlik,
raqamli savodxonlik darajasi, xizmatlar sifati va texnik infrastrukturadagi
nomutanosibliklar — masofaviy xizmatlarning yanada samarali faoliyat
yuritishini cheklab turibdi. Shu bois, banklar va davlat moliyaviy nazorat
organlari tomonidan quyidagi ustuvor yo‘nalishlarda ish olib borilishi maqsadga
muvofiq:
1.
Masofaviy xizmatlarning axborot xavfsizligi tizimlarini
kuchaytirish;
2.
Bank ilovalarining foydalanuvchi uchun qulay interfeysini
ta’minlash;
3.
Raqamli savodxonlikni oshirish bo‘yicha targ‘ibot va o‘quv
dasturlarini kengaytirish;
4.
Sun’iy intellekt va big data texnologiyalarini joriy qilish orqali
xizmatlar differensiallashuvi va shaxsiylashtirilishini ta’minlash.
Bank plastik kartalari orqali ko‘rsatilayotgan masofaviy xizmatlar
O‘zbekiston bank tizimining kelajakdagi rivojlanishida asosiy strategik
yo‘nalishlardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Ularni takomillashtirish orqali raqamli
iqtisodiyot sari barqaror qadam tashlash mumkin bo‘ladi.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
52
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2024). O‘zbekiston bank
tizimining raqamli xizmatlar bo‘yicha hisobotlari. — www.cbu.uz
2.
“To‘lov xizmatlari to‘g‘risida”gi Qonun. O‘zbekiston Respublikasi Qonun
hujjatlari ma’lumotlari, 2019-yil.
3.
Karimov, A. (2022). Raqamli bank xizmatlarini rivojlantirish istiqbollari. –
“Iqtisodiyot va moliya” jurnali, №5, 40–47-betlar.
4.
Khodjaev, U. (2021). Mobil banking tizimlarining O‘zbekistondagi
rivojlanish tendensiyalari. – “Bank ishi” jurnali, №3, 28–34-betlar.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi. (2024). Moliyaviy xizmatlar
statistik byulleteni. — www.stat.uz
6.
Islomova, M. (2023). Masofaviy bank xizmatlari va ularning mijozlar
faoliyatiga ta’siri. – “Ilmiy izlanishlar” jurnali, №2, 52–59-betlar.
7.
World Bank. (2023). Digital Financial Services: Challenges and
Opportunities in Central Asia. — www.worldbank.org
8.
Deloitte Insights. (2022). The future of digital banking in emerging
markets. — www.deloitte.com
9.
Central Bank of Uzbekistan & VISA. (2023). Cashless Economy Report:
Uzbekistan Case Study.
10.
Bunyodov, D. (2020). Bank kartalari orqali amalga oshiriladigan to‘lovlar
xavfsizligini ta’minlash muammolari. – “Raqamli iqtisodiyot” ilmiy to‘plam, №1,
66–72-betlar.
11.
EY Global. (2023). Fintech and digital transformation in banking: Trends in
Central Asia. — www.ey.com
12.
Abdullayev, F. (2022). Raqamli moliyaviy xizmatlarda innovatsion
yondashuvlar. – “Moliyaviy bozorlar” jurnali, №4, 17–22-betlar.
