CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
117
OʻZBEKISTONNING QADIMIY ARXITEKTURASI MAVJUD
HUDUDLARDA TURIZM OBYEKTLARINI GENERATIV DIZAYN
ORQALI LOYIHALASH
Asatova Dildora G’ulomjon qizi
Toshkent Arxitektura Qurilish Universiteti,
Arxitektura fakulteti, Dizayn kafedrasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15780299
Abstract
This article analyzes the opportunities and advantages of designing modern
tourism facilities in the areas of Uzbekistan rich in historical and ancient
architecture, using generative design technologies. Generative design tools can
serve to create new tourism infrastructure while preserving the historical
environment, optimizing resources, and ensuring environmental sustainability.
The study develops recommendations on the main stages of the generative
design process, available software capabilities, and practical applications.
Keywords:
Uzbekistan architecture, ancient heritage, generative design,
tourism facilities, parametric design, historical environment, environmental
sustainability, contemporary architecture, urban planning, digital technologies.
Аннотация
В данной статье анализируются возможности и преимущества
проектирования современных туристических объектов на территориях
Узбекистана, богатых исторической и древней архитектурой, с
использованием технологий генеративного дизайна. Инструменты
генеративного дизайна могут способствовать созданию новой
туристической инфраструктуры при сохранении исторической среды,
оптимизации ресурсов и обеспечении экологической устойчивости. В
исследовании разработаны рекомендации по основным этапам процесса
генеративного дизайна, возможностям программного обеспечения и
практическому применению.
Ключевые слова:
архитектура Узбекистана, древнее наследие,
генеративный дизайн, туристические объекты, параметрическое
проектирование, историческая среда, экологическая устойчивость,
современная архитектура, градостроительство, цифровые технологии.
Annotatsiya
Mazkur maqolada Oʻzbekistonning tarixiy va qadimiy arxitekturasi mavjud
hududlarida zamonaviy turizm obyektlarini generativ dizayn texnologiyalari
yordamida loyihalash imkoniyatlari va afzalliklari tahlil qilinadi. Generativ
dizayn vositalari tarixiy muhitni saqlagan holda yangi turistik infratuzilma
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
118
yaratish, resurslarni optimallashtirish va ekologik barqarorlikni taʼminlashga
xizmat qilishi mumkin. Tadqiqotda generativ dizayn jarayonining asosiy
bosqichlari, dasturiy ta’minot imkoniyatlari va amaliy qoʻllanilishi boʻyicha
tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit soʻzlar:
Oʻzbekiston arxitekturasi, qadimiy meros, generativ dizayn,
turizm obyektlari, parametrik loyihalash, tarixiy muhit, ekologik barqarorlik,
zamonaviy arxitektura, shaharsozlik, raqamli texnologiyalar.
Oʻzbekistonning qadimiy shahar va qishloqlari tarixiy meros obidalari,
nodir arxitektura namunalariga boyligi bilan ajralib turadi. Xususan, Buxoro,
Samarqand, Xiva kabi shaharlar YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga
kiritilgan. Shu bilan birga, ushbu hududlarda zamonaviy turizm infratuzilmasini
shakllantirishga boʻlgan talab yil sayin ortib bormoqda. Ammo yangi obyektlarni
loyihalashda mavjud tarixiy muhitning yaxlitligini buzmaslik asosiy vazifa
sifatida qaraladi. Ana shu masalani innovatsion yoʻl bilan hal etish – generativ
dizayn yondashuvini qoʻllash orqali amalga oshirilishi mumkin.
Generativ dizayn tushunchasi va imkoniyatlari
Generativ dizayn – bu algoritmlar asosida avtomatik yoki yarim avtomatik
tarzda dizayn variantlarini yaratish va tanlash jarayonidir. Ushbu metodda
arxitektor asosiy chegaraviy shartlar va mezonlarni belgilaydi, dastur esa yuzlab
yoki minglab variantlarni generatsiya qiladi. Keyin ular orasidan funksional,
estetik va kontekstga mos variantlar tanlab olinadi.
Asosiy imkoniyatlari
:
Tarixiy va zamonaviy kontekstni integratsiya qilish.
Hajm-makon tuzilishini optimallashtirish.
Materiallar va konstruksiyalar boʻyicha ekologik tahlil.
Resurslarni iqtisod qilish (energiya, vaqt, material).
Turizm obyektlarining funksionalligi va estetik qiymatini oshirish.
Qadimiy arxitektura mavjud hududlarda loyihalash xususiyatlari
Tarixiy joylarda obyekt qurish quyidagi cheklovlar va talablarni hisobga
olishni talab qiladi:
Qadimiy obidalar va panoramani saqlash.
Anʼanaviy materiallar va ranglar palitrasidan foydalanish.
Qadimiy makonlarda yirik hajmli konstruksiyalardan cheklanish.
Ziyoratchilar va mahalliy aholiga qulaylik yaratish.
Generativ dizayn ushbu parametrlarni matematik va algoritmik model
sifatida qabul qiladi va ularni buzmasdan optimal yechimlarni taklif qiladi.
Turizm obyektlarini generativ dizayn orqali loyihalash jarayoni
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
119
Loyihalash jarayoni bir nechta asosiy bosqichlardan iborat:
1.
Maʼlumotlarni yigʻish:
o
Tarixiy va madaniy kontekst.
o
Geodezik va ekologik maʼlumotlar.
o
Turizm oqimi prognozlari.
2.
Mezonlarni belgilash:
o
Hajm, balandlik, material, sigʻim.
o
Energiya samaradorligi va ekologik talablar.
o
Arxitektura konteksti va estetik qoidalar.
3.
Algoritmik generatsiya:
o
Maxsus dasturlar (Autodesk Generative Design, Rhino +
Grasshopper, Revit Dynamo) yordamida turli variantlarni generatsiya qilish.
4.
Tahlil va saralash:
o
Variantlarning
funksionalligi,
ekologik
taʼsiri,
iqtisodiy
samaradorligi tahlil qilinadi.
5.
Tanlangan variantni ishlab chiqish:
o
Detallash, konstruktiv yechimlar, vizualizatsiya.
Amaliy qoʻllanilishi bo‘yicha tavsiyalar
Quyidagi tavsiyalar Oʻzbekiston tarixiy hududlarida generativ dizaynni
qoʻllashda foydali boʻlishi mumkin:
Raqamli tarixiy modellardan foydalanish:
3D skaner va dron
yordamida qadimiy makonlarning aniq raqamli nusxalarini yaratish.
Ochiq maʼlumotlar bazasini shakllantirish:
loyihalash jarayonida
barcha qatnashuvchilar bir xil maʼlumotlar bilan ishlashini taʼminlash.
Parametrik cheklovlarni oldindan aniqlash:
tarixiy makon chegaralari
va maxsus qoida-meʼyorlar dasturga kiritilishi shart.
Multidisiplinar
hamkorlik:
tarixshunoslar,
arxitektorlar,
IT
mutaxassislari va ekologlar bilan jamoaviy ish.
Xulosa
Generativ dizayn Oʻzbekistonning qadimiy arxitektura mavjud hududlarida
zamonaviy turizm obyektlarini loyihalashda eng istiqbolli innovatsion
yondashuvlardan biridir. Bu usulning qoʻllanilishi tarixiy merosni saqlash,
ekologik barqarorlik va iqtisodiy samaradorlikni uygʻunlashtirgan holda yangi
sifat bosqichiga chiqishga yordam beradi. Kelgusida ushbu metodologiyani
amaliyotga tatbiq etish turizm sohasining raqobatbardoshligini oshirishga
xizmat qiladi.
Adabiyotlar roʻyxati:
1.
Autodesk Generative Design. https://www.autodesk.com
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
120
2.
Oxunjonov A. "Oʻzbekiston arxitektura merosi va turizm rivoji", Toshkent,
2020.
3.
Grasshopper3D. https://www.grasshopper3d.com
4.
YuNESKO Jahon merosi roʻyxati: Markaziy Osiyo obidalari.
5.
Issarov M. "Tarixiy shaharsozlikning zamonaviy tamoyillari", Buxoro,
2018.
6.
Autodesk Generative Design Overview. Autodesk Inc. Rasmiy sayt:
7.
https://www.autodesk.com/solutions/generative-design
8.
Oxunjonov A. Oʻzbekiston arxitektura merosi va turizm rivoji. Toshkent:
Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi, 2020.
9.
YuNESKO Jahon Merosi Roʻyxati – Markaziy Osiyo Obidalari. YuNESKO
rasmiy veb-sayti:
10.
https://whc.unesco.org
11.
BIMobject. Parametric Design Methods in Historical Context. London:
Routledge, 2019.
12.
Krauss, R., & Menges, A. Generative Design: Form-finding Techniques in
Architecture. Basel: Birkhäuser, 2015.
13.
O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat Vazirligi. Oʻzbekistonning madaniy va
tarixiy meros obidalari katalogi. Toshkent: Sharq, 2017.
14.
Koshkarov, B. Oʻzbekiston meʼmorchiligi va urbanizatsiya rivoji. Toshkent:
Fan, 2019.
15.
Behzodov D. Markaziy Osiyo tarixiy shaharlarida turizm infratuzilmasini
rivojlantirish strategiyalari. Toshkent: Turon, 2021.
16.
Autodesk Revit. Building Information Modeling for Heritage Projects.
Autodesk Rasmiy qo‘llanma, 2020.
17.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Turizm sohasini rivojlantirish
konsepsiyasi to‘g‘risida”gi qarori. Toshkent, 2019.
18.
Mandaliev, A. O‘zbekistonning arxitektura obidalari va zamonaviy
qurilish. Samarqand: Zarafshon, 2016.
19.
UNESCO World Heritage Centre. Guidelines for the Management of
Historic Urban Landscapes. Paris: UNESCO, 2011.
20.
Batty, M. The New Science of Cities. MIT Press, 2013.
21.
United Nations World Tourism Organization (UNWTO). Tourism and
Culture Synergies. Madrid, 2018.
