37
CHET TILLARINI O’QITISHDAGI MAVJUD AYRIM MUAMMOLAR VA
ULARNING YECHIMLARI
Talaba: Farhodova Oltinoy Umid qizi
Xorijiy til va adabiyoti 1-fakulteti,
2214-guruh talabasi.
Ilmiy rahbar: Jo’rayev G’anisher
Bugungi kunda zamonaviy dunyoda odmlarning chet tillarini o’rganishga
bo’lgan qiziqishi kundan kunga juda tez o’sib bormoqda. Chet tilini bilish orqali
odamlar ko’plab davlatlarga sayohat qilib va ularning tarixi, urf-odatlari va
madaniyatini o’rganib katta tajribalar orttirishmoqda. Ilmiy-texnika taraqqiyoti va
amalga oshirilayotgan qator islohotlar tufayli chet tillarini o’rganishga bo’lgan
qiziqish jamiyatdagi o’rni va obro’sini yanada mustahkamlab bormoqda.
Tadqiqotlarga ko'ra, odatiy darajada rivojlangan va rivojlanib borayotgan
mamlakatda har bitta inson o’zi yashab turgan muhitdagi har qanday tilni
o’rganishga qodir va boshqalar bilan ushbu tillarda erkin muloqot qila oladi ya’ni
patologik nuqsoni bo’lmagan bola ikki, uch yoki undan ortiq tillarni o’rgana oladi.
Til o’rgatish juda ko’p turli xil xususiyatlarga ega. O’qituvchi nafaqat o’quvchilarga
til ko’nikmalarini o’rgatishi balki ularni amalda tatbiq qila olishiga e’tibor qaratishi
kerak. Bundan tashqari, o’qituvchilar o’quvchilar nimani o’rganishi, bunday ta’lim
ularga nima uchun zarur ekanligi va darslar kelajakda ular uchun qanday foyda
keltirishini anglab yetishi kerak. Demak, til o’rgatish o’qituvchilardan talabalarni
ham akademik ham shaxsiy qobiliyatlarini rivojlantirishga o’rgatishlarini talab
qiladi.
Dunyoning turli mamlakatlarida bolalarga erta yoshdan chet tilini, xususan,
ingliz tilini o’rgatish yaxshi yo'lga qo'yilgan va bu bizning ta’lim tizimimizga mos
keladi. Ammo yurtimiz O’zbekistonda ham xorijiy tillarni o’qitishda dolzarb
muammolar mavjud. Xo’sh, o’qituvchilar ingliz tilini o’qitishda qanday
muammolarga duch kelishadi? Birinchi muammo bu-sinfdagi buzilgan muhit.
Atrof-muhit ham ta’limda, ham o’qitishda eng muhim sanaladi. Ingliz tilini
38
o’qitishda o’qituvchilar asosan ekologik muammolarga duch kelishadi. Sinfdagi
bezovta qiluvchi muhit o’qituvchilarni chalg’itadi va tilni o’rgatishga bo’lgan
ishtiyoqini tushuradi. Bunday sharoitda na o’qituvchi yaxshi ta’lim bera oladi, na
o’quvchilar yaxshi o’rgana olishadi. Shuning uchun ham til o’rgatishda ijobiy va
qulay o’quv muhiti bo’lishi zarur.
Ikkinchi muammo - cheklangan resurslar bo’lib, resurlarning yetarli ekanligi
nafaqat chet tilini o’qitishda balki boshqa fanlarda ham katta ahamiyatga ega. Bunga
biz misol qilib o’qituvchilarning oylik maoshini olsak, agar ular yetarli mablag’
bilan ta’minlanmagan bo’lsa, o’qituvchilar o’ziga kerakli resurslarni ola olmaydi va
natijada resurslarsiz dars berish juda qiyin bo’lib qoladi.
Uchinchi muammo bu - sinfda o’quvchilarning haddan ziyod ko’pligi. Sinfda
o’quvchilarning ko’p bo’lishi o’qituvchilar uchun ko’p shovqin va stressni keltirib
chiqaradi. Chunki ko’p sonli talabalarni o’qitish ko’proq kuch va energiya talab
qiladi vas hu sababli ham ular o’quvchilarni boshqarishda qiyinchiliklarga duch
kelishadi.
Til o’rganishda vaqt eng zarur narsadir. Masalan, maktablarda ingliz tilidan dars
berish uchun vaqt juda oz. Shu sababli, o’qituvchilarm uchun qisqa vaqt ichida dars
berish eng qiyin vazifalardan biridir. O’qituvchi o’z ma’ruzasini o’quvchilarga
yetkazib berishga bu vaqt yetarli emas.
Yana bir muammo bu- sinfda o’quvchilarning o’z ona tilisida gapirishi bo’lib, bu
ularning til o’rganishida katta ta’sir ko’rsatadi va tilni o’rganish vaqtini uzaytiradi.
Ular dars davomida o’rganayotgan chet tilisida gapirishga harakat qilishmaydi va
har doim o’qituvchilardan to’g’ri javobni o’qituvchilari aytishini kutishadi ya’ni o’z
o’qishiga jiddiy yondashmaydi.
Yuqorida keltirilgan bir qator muammolarga yechim sifatida quyidagilarni
keltirishimiz mumkin. Birinchidan, o’quv muhitining holati yaxshi bo’lishi va
hamma o’quv qurollari va jihozlar bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. Ikkinchidan,
dars jarayonida o’qituvchi talabalardan ortiqcha diqqatni jalb qiladigan narsalarni
yig’ishtirib qo’yishini va darsda faqat ingliz tilida yoki boshqa o’sha
39
o’rganilayotgan tilda gapirishi talab qilishi kerak. Ana shu holatdagina til
o’rganishda o’sish, talaffuzda ravonlik kabi yutuqlarga erishish darajasi oshadi.
Dars jarayonida ushbu qoidalar qat’iyat bilan talab qilinsa va cheklovlar yo’lga
qo’yilsagina chet tilini o’zlashtirish muvaffaqiyatli amalga oshadi. Bundan tashqari,
o’quvchilar sinflarga to’g’ri taqsimlanishi kerak. Kam sonli o’quvchilarni o’qitish
ko’p sonli o’quvchilarni birvarakayiga o’qitishdan ko’ra ancha oson va samarali
kechadi. Shu sababli hozirgi kunda ayniqsa universitetlarda talabalarning kam sonli
kichik- kichik guruhlarga ajratilishi kuzatilmoqda. Bularga qo’shimcha tarzda chet
tilini samarali o’qitishdagi muammolarga yechim sifatida yana boshqa bir qator
yo’llarni sanab o’tishimiz mumkin. Shulardan biri, talabalarni tovush, so’zlarni
to’g’ri va ravon talaffuz qilishni o’rganishi uchun turli xildagi audiomateriallardan
keng foydalanishiga yo’naltirilishi kerak. Aynan faqat o’qituvchilar o’rgatsagina
o’sha narsani o’qishdan tashqari mustaqil ravishda chet tilida filmlar, multfilmlar,
til o’qitishga moslangan video-lavhalarni tomosha qilish ham qisman bo’lsa ham
ko’prik sifatida xizmat qiladi. Bundan tashqari, universitetlarning boshqa davlatlar
bilan hamkorlikda ishlashi ham talabalar til o’rganishida katta yordam beradi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, jahonning yarmidan ko’p aholisi kundalik
hayotlarida ikki va undan ortiq tilda so’zlashishini hisobga oladigan bo’lsak, chet
tilini o’rganish mўъжиза emasligiga amin bo’lamiz. Buning ustiga, o’qituvchilar
chet tilini talabaga faqat sanoqli odamlar o’rgana oladigan yutuq sifatida emas balki
zamon bilan hamnafas bo’lib yurishi uchun o’rgatishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
:
1.
J.Jalolov, G.T. Mahkamova, Sh. S. Ashurov. “ENGLIIII LANGUAGE TEAM
ING METHODOLOGY”.
2.
Rasulova. M. I. “Challenges and Solutions in English Language Teaching to
Students”
3.
4.
5.
Ziyatova, N., Nurmuhamedova, N., & Xakimbayeva, O. K. (2022, July).
INGLIZ VA O’ZBEK TILLARIDA IBORALI QO’SHMA SO’ZLAR
YASALISHIDA
METONIMIYANING
O’RNI.
In Международная
40
конференция академических наук (Vol. 1, No. 24, pp. 39-42).
