263
ta’limga tayyorlas, bolalarning sog‘lig‘ini muhofaza qilish, mustahkamlash, bolalarni
milliy madaniyat hamda umuminsoniy qadriyatlar bilan tanishtirish, bola shaxsining
asoslarini shakllantirish, uning bilim orttirishga bo‘lgan qiziqishlarini rivojlantirish
ta’lim-tarbiya jarayoniga innovatsion pedagogik texnologiyalar, ta’lim-tarbiyaning
samarali shakllari va uslublarini joriy etish,ota-onalarga bolalarning ilk rivojlanishi
,ularga ta’lim-tarbiya berish masalasida maslahat va uslubiy yordam ko‘rsatish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi PQ-3305-
son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish
to‘g‘risida”gi
qarori.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-
son “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi
3. O‘zbekiston Respublikasining
ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarga
qo‘yiladigan “Davlat talablari”. 2018-yil 3-iyul, ro‘yxat raqami 3032.
4. “Ilk qadam”
davlat o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha
ta’lim vazirligining 2018-yil 7-iyuldagi 4-sonli hay’at yig‘ilishi qarori bilan
tasdiqlangan va nashr etilgan dasturi.
5. Maktabgacha ta’lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar faoliyatini
tashkil etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo‘yicha trening moduli. T.: 2017-y.
6. “Bolangiz maktabga tayyormi?” O’zb Res. Xalq ta’limi vazirligi Respublika
ta’lim markazi, Ma’rifat-Madadkor nashriyoti.
CHIZIQLI TENGLAMALAR SISTEMASI YORDAMIDA TURLI
SOHALARGA OID MASALALARNI YECHISH
Baxriddinova Aziza Dilshod qizi, Safarova Feruza Furqat qizi,
Nurmanova E’zoza Ulug‘bek qizi, Tog‘ayev G‘ofur Kamoliddin o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabalari
Annotatsiya
: Ushbu ishda turli sohadagi masalalarni chiziqli tenglamalar
sistemasi orqali yechib, soha vakillarining fikrlashlarini rivojlantirishdan iborat.
Kalit so‘zlar
: matritsa, chiziqli tenglamalar sistemasi, tizim, optimallashtirish,
iqtisodiyot, Gauss eliminatsiya.
Chiziqli tenglamalar sistemasi chiziqli algebraning klassik masalasi bo‘lib, u
orqali ko‘pgina soha vakillarining muammoli masalalariga yechim topilmoqda.
Tenglamalar sistemasi turli sohalarda, jumladan kimyo, moliya, fizika, iqtisod,
muhandislik kabi sohalarda qo‘llaniladi. Usulni tanlash o‘zgaruvchilar soniga va
tabiatiga bog‘liq.
Muhandislikda u elektron tahlil, boshqaruv tizimlari va tizimli tahlil bilan
bog‘liq muammolarni hal qilish uchun ishlatiladi. Iqtisodiyot va moliya sohalarida u
264
prognozlash, muvozanat va optimallashtirish bilan bog‘liq muammolarni hal qiladi.
Fizikada harakatga doir masalalarda, energiya va kuch bilan bog‘liq muammolarni hal
qilishda qo‘llaniladi.
Chiziqli tenglamalar sistemasini dasturlashda ahamiyati juda katta. Chiziqli
modellar juda oddiy va shuning uchun ular bir tomondan muammoni sezilarli darajada
soddalashtirishni nazarda tutsa , boshqa tomondan ularni hal qilishning oddiy va
samarali usullarni ishlab chiqishga imkon beradi.
1-masala.
Dizayner bitta xonaning ichki dizayni uchun 2 kun, bitta uyning tashqi
dizayni uchun 3 kun, bitta hovli landshaft dizayni uchun esa 5 kun sarflaydi. Agar
xonalarning ichki dizayni bo'yicha buyurtmalar uyning tashqi dizayni bo'yicha
buyurtmalardan 3 taga ko'p, hovli landshaft dizayni bo'yicha buyurtmalardan 4 taga
ortiq bo'lib, jami buyurtmalarni bajarishga 21 kun sarflangan bo'lsa, dizayner nechta
xonaning ichki dizayni, nechta uyning tashqi dizayni va nechta hovlining landshaft
dizayni bo'yicha buyurtma bajargan?
Yechish.
ichki dizayn qilinadigan xonalar soni- , tashqi dizayn qilinadigan uylar soni - ,
landshaft dizayni Uchun hovlilar soni – bo'lsin.
Masala shartlariga ko'ra
,
bo'ladi. Demak,
masala ushbu tenglamalar sistemasini yechishga olib kelinadi:
Bu masalani Kramer usulida yechamiz:
Respuplikamizda xalqni og‘ir ahvolga solgan covid19 ni yechimini topishda
ham chiziqli tenglamalar sistemasidan foydalanilgan.
2-masala
. Ma’lumki, covid-19 nomi bilan «mashhur» bo‘lgan tojdor virus butun
dunyo pandemiyasini keltirib chiqardi .O‘zbekistonda ham 2020-yilning 15-martida
tojdor virus aniqlangandan birinchi holat qayd etilishi bilanoq unga oid bir qator qat’iy
choralar belgilandi. Jumladan , 2020-yil 16-martdan barcha davlat, nodavlat va xususiy
ta’lim muassalarida, jumladan bog‘cha,maktab, kollej, litsey va OTMlarda muddatdan
265
oldin ta’til e’lon qilindi va o‘qishlar to‘xtatildi;2020-yil 23-martdan boshlab barcha
koorxona va muassalarga asosiy ish faoliyatiga ta’sir etmagan holda ishchi va
xodimlarni qonunchilikda belgilangan tartibda mehnat ta’tiliga chiqarildi, qolgan
ishchilarning faoliyatini maksimal darajada masofadan turib tashkil etildi. Shunday
sharoitda 2020-yil 1-may kuni Sardoba omborida to‘g‘on yorilishi natijasida halokat
ro‘y berdi.Jabr ko‘rganlar uchun ko‘p qavatli uylar quriladigan bo‘ldi. Dastlab
qurilayotgan uylarda ishlayotgan biton quyuvchi va chilangarlar jami 450 nafar edi.
Karantin sharoitlari yumshagani hamda aholini tezroq uy joy bilan ta’minlash
maqsadida biton quyuvchilar soni ikki barobar, chilangarlar soni esa 5 barobar oshirildi
va ularning umumiy soni 1170 nafar bo‘ldi. Qurulish ishlariga dastlab necha nafar
biton quyuvchilar va necha nafar chilangarlar jalb etilganligini aniqlang .
Yechish
.
Dastlabki:
Biton quyguvchilar soni -x
Chilangarlar soni -y
Keyinchalik esa:
Biton quyguvchilar soni-2x
C hilangarlar soni -5y bo‘lgan.
Masala shartlariga ko‘ra
Dastlab x+y =450
Keyin 2x+5y=117
Munosabatlarga egamiz. Masalani yechish ushbu
chiziqli tenglamalar sistemasini yechishga olib keladi. Bu tenglamalar sistemasini
yechishning Kramer usulini keltiramiz.
5-2-3
1
=
2250-1170=270
2
=
=1170-900=270
x=x
1
=
=
=360,y=x
2=
=
=4
Javob: beton quyuvchilar soni-360 nafar, chilangarlar soni-4 nafar
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Sadoqat, Sharipova. "Ravshan Do'stov and Bahtiyor Po'filatov."
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ В ПРЕПОДАВАНИИ МАТЕМАТИКИ."." Журнал
математики и информатики 2 (2022).
2.
Шарипова, С. (2022). Matematika fanlarini oqitishda innovatsion va axborot
texnologiyalaridan foydalanish. Современные инновационные исследования
актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 352–
355. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5090
266
3.
Fazliddinovna
S.
S.
et
al.
KARRALI
INTEGRALLARNI
HISOBLASHNING GEOMETRIK USULI //Conferencea. – 2022. – С. 76-79.
4.
Sadoqat, Sharipova. "METHODS FOR SOLVING PARAMETRIC
EQUATIONS AND INEQUALITIES." PEDAGOGS jurnali 10.2 (2022): 210-221.
5.
Sharipov Xurshid Fazliddinovich, & Sharipova Sadoqat Fazliddinova. (2022).
MATEMATIKA
DARSLARIDA
VIZUALIZATSIYALASHTIRISH
USULLARIDAN FOYDALANISH. International Journal of Contemporary Scientific
and
Technical
Research,
1(1),
289–292.
Retrieved
from
https://journal.jbnuu.uz/index.php/ijcstr/article/view/75
DARAJALI GEOMETRIYANING ODDIY DIFFERENSIAL
TENGLAMALARDA QO‘LLANILISHI
Po‘latov Baxtiyor, Ibrohimov Javohir,
Xoljigitov Dilmurod, Alimov Salohiddin
1
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Mexanika, fizika, biologiya, iqtisod va boshqa fanlar masalalari
nochiziqli tenglamalarga yoki ularning sistemalariga keltiriladi. Bunday tenglamalarni
yechimlari regulyar va singulyar yechimlarga bo‘linadi. Regulyar yechim yaqinida
oshkormas funksiya haqidagi teorema yoki uning analogi qo‘llaniladi, u boshqa barcha
yaqin yechimlarning tavfsifini beradi. Singulyar yechim yaqinida oshkormas funksiya
haqidagi teoremani qo‘llab bo‘lmaydi. Ushbu ishda Darajali gometriyaning asosiy
konsepsiyasi unga kiruvchi monom darajalari ko‘rsatkichlari bo‘yicha tenglamalar
yechimlari xossalarini o‘rganish hisoblanadi.
Kalit soʻzlar:
Darajali geometriya, Nyuton ko‘pyoqlisi, normal konus,
qisqartlamalar, differensial tenglama, Loran ko‘phadlari.
Ushbu
𝑓
𝑖
(𝑋) ≝ ∑ 𝑓
𝑖𝑄
𝑋
𝑄
𝑏𝑜
′
𝑙𝑔𝑎𝑛𝑑𝑎 𝑄𝜖𝑆
𝑖
, 𝑖 = 1, … , 𝑚
(1)
(1) tenglamalar sistemasi uchun darajali almashtirishlarni qaraymiz, unda
𝑄
ning
daraja ko’rsatkichlari
𝑅
𝑛
fazosida parallel ko‘chirishlar (har bir
𝑓
𝑖
uchun o‘zining) va
affin almashtirishlari (barcha
𝑓
𝑖
lar uchun bitta) mos keladi.
Bu almashtirishlar darajali geometriyasini mazmunli qiladi va qisqartma
sistemalarni yechish usullarini topishga imkon beradi.
Koordinatalaridan biri aynan nolga teng bo‘lgan (1) sistema yechimlarini
topishni biz oldindan yechilgan masala deb hisoblaymiz. Chunki, u berilganiga
o‘xshash, lekin kichikroq o‘lchovli masalaga olib kelinadi. Shuning uchun (1)
sistemaning hech bir koordinatasi nolga teng bo‘lmagan yechimlarini izlaymiz.
Bunday yechimlar uchun (1) sistemaning har bir tenglamasida koordinatalarning
darajalari ixtiyoriy ko‘paytmasiga qisqartirishni amalga oshirish mumkin. Agar
𝑖 −
chi
