385
based bioproducts against
Cynara scolymus
L. //The American Journal of Agriculture
and Biomedical Engineering//. 2022. – 4 (02), p. 26-30.
4.
Sobirova M., Murodova S. Effects of biopraparites on
cynara scolymus
L.,
micro and macroelements, and quantity of flavonoids // In E3S Web of Conferences//.
2021. Vol. 258.
5.
Амиров Б. А. Артишок қимматли озуқа ўсимлиги. – Тошкент, 1978.
6.
Вальтер Г. Растительность земного шара// Эколого-физиологическая
характеристика. Т.1.-С.551.Т.2.-С.423. Т.3.-С.430. -М.:
7.
Медведов П.Ф., Сметанникова А.И. Кормовые растения Европейской
части СССР. Справочник. - Л.: Колос, 1981. -С.21-22.
8.
Муродова С. С., Хўжаназарова М. Қ.,
Собирова М.B.
PGPR
микрооргaнизмлaрдaн биопрепaрaт сифaтидa фойдaлaнишдa иммолизaциянинг
истиқболли жиҳaтлaри// “O‘zbekistonda ilm-fanning rivojlanish istiqbollari” xalqaro
ilmiy-amaliy anjumani. 2022 yil 30 noyabr 534-543 bet.
9.
Собирова М., Муродова С. Технология получения элиситора,
эффективно влияющего на биологические свойства
Cynara Scolymus
L-М.:
Научное обозрение. биологические науки, 2022. №1. c. 68-72
10.
https://optolov.ru/uz/remont-v-kvartire/chto-takoe-artishok-opisanie-
recepty-prigotovleniya-vkus.html
11.
https://glutenfreemama.ru/uz/
12.
https://uz.healthy-food-near-me.com/artichoke-useful-properties-
13.
https://e-library.namdu.uz
BUG‘DOY KEPAGINING XALQ TABOBATIDAGI AHAMIYATI
Shodmonova Sarvinoz Safarqul qizi,
Mamatkulova Iroda Ergashevna
O‘zbekiston Milliy Unversiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Mamlakatimizda 2022-2026-yillarga moʻljallangan yangi
Oʻzbekistonning taraqqiyoti strategiyasida keltirib oʻtilgan Sanoat tarmoqlarida
yoʻqotishlarni kamaytirish va resurslarni ishlatish samaradorligini oshirish, chiqindisiz
ishlab chiqarish texnologiyalarini joriy etishni ragʻbatlantirish mexanizmlarini joriy
etish nazarda tutilgan. Shu qarorga asoslangan holda chiqindisiz texnologiyalar
sohasini yanada rivojlantirish maqsadida hammamizga maʻlum boʻlgan bugʻdoy
donning oxirgi mahsuloti boʻlgan bugʻdoy kepagi tarkibini oʻrganib, uni turli sohalarda
jumladan tibbiyot, farmoseftika, oziq- ovqat, parfumeriyada qoʻllash nazarda tutilgan.
Kalit soʻzlar:
Kepak, xolin, vitaminlar, ferul kislota, inositollar, polikosanol va
melatonin, yoʻgʻon ichak saratoni, prebiyotik, DNK metilatsiyasi.
Kirish.
Bugʻdoy kepagi va urugʻi xolinga boy boʻlib, u lipidlar almashinuvi va
DNK metilatsiyasida muhim ahamiyatga ega. Xolin koʻpincha hayvonlarning
386
ratsionida lipotrop sifatida ishlatiladi.[1] va 14 oy davomida xolinsiz dieta bilan
oziqlangan kalamushlarda ogʻir jigar shikastlanishlari, jigar DNKsi metilatsiyasi va
hujayrali karsinomalar rivojlanganlihi aniqlandi.[2]
Xolin kabi butun donli
bugʻdoydan olingan lipotroplarning jigarda yogʻ birikishining oldini olish va jigar va
yoʻgʻon ichakda DNK metilatsiyasini muvozanatlash orqali lipid holatini yaxshilashga
qanchalik yordam berishi butun donli donga asoslangan parhez bilan uzoq muddatli
sinovlarda oʻrganilishi kerak.[2]
1-rasm. B
4
vitaminining (xolin) kimyoviy formulasi
Bugʻdoy kepagi bio-kimyoviy tarkibi:
Bugʻdoy kepagi vitamin va
minerallarga boy jumladan, vitamin B
1
50%, vitamin B
2
14,4%, xolin 14,9%, vitamin
B
5
43,6%, vitamin B
6
65,2%, vitamin B
9
19,8%,vitamin E 69,3 %, PP vitamini 67,5%,
kaliy 50,4%, kaltsiy 15%, magniy 112%, fosfor 118,8%, temir 77,8%, marganets
575%, mis 99,8%, selen 141%, rux 60,6%, suv 14,8%, oqsillar 15,5% yog ʻ3,2%, tola
8,4%, azotsiz ekstraktiv moddalar 53,2%, kul 4,9%. 100 kg kepakda 71–78 ozuqa
birligi va 12,5–13 kg hazm boʻladigan protein va ferul kislota uchraydi.[3]
Vitamin B
1
uglevod va energiya almashinuvining eng muhim ferment -larining
bir qismi bo'lib, organizmni energiya va tarmoqlangan zanjirli aminokislotalarning
metabolizmini ta'minlaydi.Ushbu vitaminning yetishmasligi asab, ovqat hazm qilish va
yurak-qon tomir tizimlarining jiddiy buzilishlariga olib keladi.Vitamin B
2
redoks
reaktsiyalarida ishtirok etadi, rangning vizual analizatorga sezgirligini va qorong'i
moslashuvni oshiradi. B
2
vitaminining yetarli darajada iste'mol qilinmasligi terining,
shilliq pardalarning holatining buzilishi, yorug'lik va ko'rishning buzilishi bilan birga
keladi. Xolin lesitin tarkibiga kiradi, jigarda fosfolipidlarning sintezi va metabolizmida
muhim rol o'ynaydi, erkin metil guruhlari manbai bo'lib, lipotrof omil sifatida ishlaydi.
E vitamini karotenoidlarning manbai hisoblanadi. Toʻliq don fraktsiyalarida topilgan
boshqa bioaktiv moddalar (ferul kislotasi, magniy, rux, mis, inositollar, polikosanol va
melatonin) ham ruhiy salomatlikni mustahkamlashda ahamiyatli ekanligi aytib
o’tilgan. [3]
Bug‘doy kepagining 100 gr ozuqa qiymatida saqlanuvchi foydali komponentlari
(kaloriyasi,oqsil, yog‘lar, uglevod, vitamin va minerallar) miqdori
jadvalda keltirilgan.[4](1-jadval)
Bugʻdoy kepagining tibbiyotdagi oʻrni:
Xalq tabobati va tibbiyotda kepakning
suvli yormalaridan tashqari, qatiq yoki sutli, asal, lavlagi va o‘rik kabi mevalar bilan
tayyorlangan vositalari diabet, ateroskleroz, qabziyat, ortiqcha vaznlilik va buyrak
kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi. Diareya, avitaminoz, oshqozon shilliq qavatining
yallig‘lanishi va o‘n ikki barmoqli ichak kasalliklari, homiladorlik va laktatsiya davrida
kepakdan foydalanish tavsiya etilmaydi [4,5]
387
Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, bugʻdoy kepagi baʻzi saratonlar (xususan, yoʻgʻon
ichak saratoni), yurak-qon tomir kasalliklari, semirib ketish va oshqozon-ichak
kasalliklari, shu jumladan divertikulyar kasalliklar, ich qotishi va irritabiy ichak
sindromi (IBS) kabi kasalliklarning oldini olishda foydali taʻsir koʻrsatishi mumkin.
Ichak saratoni Buyuk Britaniyada oʻlimning asosiy sababidir. Saraton va
ovqatlanish boʻyicha Evropa istiqbolli tadqiqoti (EPIC) (Bingham va boshqalar.) kam
tolali dietani isteʻmol qiladigan odamlar koʻproq tolaga boy ovqatlar isteʻmol qilish
orqali kolorektal saraton xavfini 40% ga kamaytirishni tavsiya qildi. Xuddi shunday,
Butun jahon saraton tadqiqotlari jamgʻarmasining saraton va parhez, jismoniy faollik
va vazn boʻyicha hisobotida tolani oʻz ichiga olgan oziq-ovqatlar yoʻgʻon ichak
saratoni xavfini kamaytiradi [6]
Bugʻdoy kepagi prebiyotik sifatida:
Yoʻgʻon ichak mikroflorasi salomatlikka
katta taʻsir koʻrsatadi. Ichak florasining tarkibiy qismlarini parhez orqali oʻzgartirish
mumkin, masalan, prebiyotiklarni koʻpaytirish. Prebiyotiklar yoʻgʻon ichakdagi bir
yoki cheklangan miqdordagi bakteriyalarning oʻsishini yoki faolligini tanlab
ragʻbatlantirish orqali salomatlikka foydali taʻsir koʻrsatadigan hazm boʻlmaydigan
oziq-ovqat tarkibiy qismlari sifatida taʻriflanadi (Gibson va Roberfroid).
1-jadval
388
Prebiyotiklarning ichak sogʻligʻiga va yoʻgʻon ichak saratoni va yurak-qon tomir
kasalliklari xavfiga foydali taʻsirini qoʻllab-quvvatlaydigan koʻplab dalillar mavjud
(Costabile va boshqalar). Bugʻdoy kepagidagi xun tolasining prebiyotik komponentlari
(jumladan, beta-glyukanlar) yoʻgʻon ichak mikroflorasi tomonidan SCFA hosil qilish
uchun fermentatsiyalanishi mumkin, bu esa yoʻgʻon ichak tarkibidagi fiziologik
oʻzgarishlarga olib keladi, bu esa hajmga, suvni ushlab turish qobiliyatiga va
yopishqoqlikka taʻsir qiladi. Butirat kislotasi kolonotsitlar uchun yoqilgʻi sifatida tan
olingan va yoʻgʻon ichak funktsiyasiga taʻsir koʻrsatadigan najas pH ga hissa
qoʻshadigan shunday SCFA hisoblanadi. Kostabil va boshqalar. Bugʻdoy kepagi
donini isteʻmol qilgandan soʻng, butun don bilan solishtirganda ichak mikroflorasida
oddiyroq oʻzgarishlar aniqlandi. Yoʻgʻon ichakdagi metabolik ishlab chiqarish
belgilarini (shu jumladan ferul kislotasi va SCFA) ham oshiradi.[6]
Xulosa qilib aytganda, kepak bug‘doyning chiqindisi yoki ikkilamchi mahsulot
hisoblanadi. Xalqimiz orasida bug‘doy kepagidan chorva mollari va parrandalar uchun
uchun to‘yimli ozuqa sifatida qo‘llashadi. Kepakning bio-kimyoviy tarkibini o‘rganish
natijasida kepak tarkibidagi turli vitaminlar, oqsillar, uglevodlar, makro va mikro
elementlarning nafaqat chorva mollari uchun balki inson organizmiga ham foydali
xususiyatlari borligi ko‘rib chiqildi. Bundan tashqari bug‘doy kepagidan tibbiyotda
turli kasalliklarga davo sifatida, farmaseftika va parfumeriya sohalarida ham qo‘llash
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Reeves. PG. Nielsen. FH & Fahey. GC Jr (1993) AIN-93 purified diets for
laboratory rodents: final report of the American Institute of Nutrition
ad hoc
writing
committee on the reformulation of the AIN-76A rodent diet. J Nutr 123, 1939–1951.
2. Goelz. S. Vogelstein. B. Hamilton. SR. et al.(1985) Hypomethylation of
DNA from benign and malignant human colon neoplasms. Science 228, 187–190.
3. S.F.Umurkulova., Ch.F.Rahmonova. Bug‘doy kepagi tarkibidagi vitaminlar,
oqsillar, lipidlar va uglevodlarning oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi ahamiyati.
International Scientific and Practical Conference. Volume 4. SamTSAU Conference.
2023
4. I.R.Asqarov. Tabobatqomusi. Mumtozso‘z. Toshkent 2019. 148b.
5. I.R. Asqarov. Sirlitabobat. O‘zbekiston tibbiy faoliyat bilan
shug‘ullanuvchilar tabobat akademiyasi. Toshkent-2021y. - 410 b
6. Leo Stevenson1. Frankie Phillips1. Kathryn Oʻsullivan. & Jenny
Walton.Wheat bran: its composition and benefits to health, a European perspective.
