451
tarbiyaning aqliy, mehnat, jismoniy, ahloqiy va estetik tarbiya bilan birga olib borilishi
uchun kurashgan А.V.Lunacharskiy katta rolь o‘ynagan. Iqtisod-matematik sikl
fanlarini o‘qitishda fanlararo bogʼlanish gʼoyasiga kelsak, u o‘tgan asrning 30
yillarida, o‘qitishning sinf-dars tizimi yana qaytib kelganida rivojlandi. Uning fikricha
o‘quv fanlarini o‘zaro bogʼlab o‘qitish gʼoyalari puxta o‘ylangan holda o‘quv
dasturlarida aks etishi kerak. U aniq misollarda fanlararo bogʼlanishlarning taʼsirini
ochib berdi, ular bilish faoliyatini ragʼbatlantirishini, talabalarning har tomonlama
rivojlanishiga yordam berishini, fanning turli sohalarida fikrlash doirasini
kengaytirishini taʼkidlab o‘tdi.
Foydаlаnilgаn аdаbiyotlаr ro‘yxаti:
1. O‘zbekiston Respublikasining Taʼlim to‘gʼrisida Qonuni. 2020 yil 23 sentabr
O‘RQ-637 son Qonuni.
2. Oliy taʼlim muassasalarining rahbar va pedagog kadrlarini qayta tayyorlash
va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘gʼrisida.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4732-son Farmoni. 2015 yil 12 iyun.
3. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi to‘gʼrisida. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4947-son
farmoni. 2017 yil 7 fevralь.
4. Oliy taʼlim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-2909-son Qarori. 2017 yil 20 aprelь.
5. Oliy maʼlumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot
sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘gʼrisida.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3151-son Qarori. 2017 yil 27 iyul.
10-11-SINF O‘QUVCHILARDA MANTIQIY FIKRLASHNI
RIVOJLANTIRISHNING DIDAKTIK ASOSLARI
Ermamatova M.
O‘zbekiston-Finlandiya pedagogika instituti
Annotatsiya:
Bu maqolada o‘quvchilarda ta’lim jarayonining muhim
komponentlaridan bo’lgan mantiqiy fikrlashini rivojlantirishning didaktik asoslari va
uni o’ziga xos jihatlari, bo’lajak o’qituvchining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari,
uning kasbiy shakllanishi va shaxsiy sifatlari, komptetentligi, axloqiy fazilatlari, kasbiy
mahorat, mahoratga erishish yo’llari, ijtimoiy faollikga asos bo’luvchi omillar, ya’ni
barkamol shaxsni rivojlantirish uchun sharoitlar yaratishning zarurligi, ma’naviy, o’z-
o’zini rivojlantiruvchi ijtimoiy faol shaxsni yuzaga keltirish masalasi xususida fikrlar
keltirilgan.
Kalit soʻzlar:
Pedagogik tayyorgarlik, o’qitish, o’rganish, tayyorlik, fikrlash,
tafakkur, didaktika, mantiq ilmi, mantiqiy fikrlash, didaktik jarayon, rivojlantirish.
452
O’quvchilarda maktab matematika kursidagi ta’lim metodlari asosida olingan
nazariy bilimlarni amaliyotga tadbiq qilishga ega bo’lgan elementar masalalarni
yechish imkoniyatlari tarkib toptiriladi; bu bilimlarni mustahkamalash uchun amaliy
harakterdagi masalalarni mustaqil ravishda hal qilishga o’rganadi; ularda o’rganilgan
matematik qonuniyatlar asosida mantiqiy xulosa chiqarish qobiliyatini tarbiyalaydi.
Matematika darslarida o’rganiladigan har bir matematik «xulosa juda ko’p
matematik tushuncha va qonuniyatlar bilan ifodalanadi hamda u qat’iylikni talab
qiladi. O‘quvchilarda mazkur qonuniyatlarni bosqichma-bosqich o’ganish jarayonida
mantiqiy tafakkur qilish rivojlanadi va matematik xulosa chiqarish madaniyati
shakllanadi. O‘quvchilarda matematik madaniyatni shakllantirishda biror matematik
qonuniyatni ifoda etadigan fikrlarni simvolik ravishda ifodalay olishlari va aksincha,
simvolik ravishda ifoda kilingan matematik qonuniyatni ona tillarida ifoda qila
olishlariga o’rgatish muhim o’rin tutadi.
Ta’lim jarayoni nihoyatda murakkab jarayon bo’lganligi uchun ta’lim
samaradorligi pedagog va o‘quvchi faolliligiga, ta’lim vositalarining mavjudligiga,
ta’lim jarayonining tashkiliy, ilmiy, metodik mukammalligiga bog‘liq.
Bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy tuzilmalar yaratilayotgan hozirgi
kunda keng, chuqur bilimli va bilimlarni amalda qo‘llay oladigan shaxslarga talab
kuchayib bormoqda. Bilimdon va tadbirkor, ijtimoiy faol shaxs jamiyat hayotida,
mehnatda o‘zining o‘rnini topadi. Bunday faollik vujudga kelishi uchun bilimdon va
harakatchan, milliy istiqlol g‘oyasiga sodiq bo‘lgan shaxsni shakllantirish kerak va
avvalo har tomonlama rivojlangan, sog’lom fikr yuritadigan, jahon yoshlari bilan har
sohada raqobatbardosh, ma’naviy barkamol yoshlarni tarbiyalamoq zarur. Intellektual
salohiyatli barkamol yoshlarni tarbiyalashda esa yurtimiz har bir pedagogining o’z
kasbiga bo’lgan ma’suliyati va bilimlari zarur bo’ladi.
Pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonining unumdorligini oshiradi,
o’quvchilarni mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o’quvchilarda bilimga
ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o’zlashtirish, ulardan amaliyotda
erkin foydalanish ko’nikma va malakalarini shakllantiradi.
An’anaviy o’qitish tizimi, aytish mumkinki, yozma va o’g’zaki so’zlarga
tayanib ish ko’rishi tufayli ”axborotli o’qitish” sifatida tafsiflanadi, chunki o’qituvchi
faoliyati birgina o’quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar
manbaiga aylanib borayotganligini ta’kidlagan holda baxolanmoqda.
Birinchidan, pedagogik texnologiya ta`lim (tarbiya) jarayoni uchun
loyihalanadi. Binobarin har bir jamiyat shaxsni shakllantirish maqsadini aniqlab beradi
va shunga mos holda ma`lum pedagogik tizim mavjud bo’ladi. Bu tizimga uzluksiz
ravishda ijtimoiy buyurtma o’z ta`sirini o’tkazadi va ta`lim-tarbiya mazmunini
umumiy holda belgilab beradi. «Maqsad» esa pedagogik tizimning qolgan
elementlarini o’z navbatida yangilash zarurligini keltirib chiqaradi.
Ikkinchidan, ilmiy texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida
axborotlarning keskin ko’payib, fan va texnikaning rivojlanishi bilan inson faoliyati
chegarasi nihoyatda kengayib borayotganligi va o’qitish imkoniyatlari katta bo’lgan
yangi texnologiyalarning ta’lim sohasiga kirib kelayotganligi, o’qitish jarayonida
foydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi, shuningdek yoshlarni hayotga
mukammal tayyorlash talablari ta’lim tizimiga yangi texnologiyalarni joriy etishni
453
taqozo etmoqda. Yangi metodikalarni talab etadigan va ta`lim jarayonining ajralmas
qismiga aylanib borayotgan va unga o’zining ma`lum xususiyatlarini joriy etadigan
yangi texnikaviy, axborotli, audiovizualli vositalar mavjudki ular yangi pedagogik
texnologiyalarni real voqelikka aylantirdi.
Uchinchidan, sanoat va boshqa texnologiyalarning auditoriyaga uzluksiz kirib
kelishi va jonli o’quv ob’ektlariga aylanishi o’qituvchining an’anaviy metodika
doirasidan chiqib ketishiga va tabiiy ravishda, texnologik yondashuvlarni qo’llashga
ehtiyojni tug’dirmoqda.
Bugunning har bir pedagogi har tomonlama rivojlangan, yetuk, barkamol
avlodni tarbiyalab, davlatimizga munosib mutaxassis yetkazishni o’z oldiga asosiy
maqsad qilib qo’yadi. Shunday ekan, u pedagogik texnologiyalar asosida darsni tashkil
etish va ta’lim sifati, samaradorligini oshirishda o’z hissasini qo’shish zimmasidagi
asosiy vazifalardan biri ekanligini unutmasligi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Ishmuhamеdov R., Abduqodirov A., Pardaеv A. Ta'limda innovatsion
tеxnologiyalar. T:, 2008-yil
2. Ishmuhamеdov R., Abduqodirov A., Pardaеv A. Tarbiyada innovatsion
tеxnologiyalar. T:, 2010-yil
3. Nishonaliеv U. Ta'lim standarti va pеdagogik innovatsiyalar. – «Xalq ta'limi»,
1999-yil
4. Nаzаrоvа T.S. Pеdаgоgichеskаya tехnоlоgiya: nоviy etаp evоlyusii.-T. 1999-
yil,16 b
5. Tursunov I. Yangi pеdagogik tеxnologiya va uning istiqboli.- «Xalq so’zi»,
1999 yil
6. G’oziеv E. Pеdagogik tеxnologiyaning psixologik asoslari. – «Xalq ta'limi»,
1999-yil 6-son, 36-38 bеtlar.
7. Ibragimov R. Boshlang’ich maktab o’quvchilarida bilish, faoliyatini
shakllantirishning didaktik asoslari. Diss. T., 2001-yil
BOLANING TENGDOSHLARI BILAN MULOQOTINING O‘ZIGA XOSLIGI
Karakulova Umida Abduvakilovna
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Xaydarkulov Xusan To‘lkin o‘g‘li,
Haydarova Buvrobiya Naimjon qizi
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabalari
Annotatsiya:
Maqolada muloqotning o‘ziga xos psixologik xususiyatlari va
bolalar muloqotini va shaxsi shakllanishida tengdoshlari bilan munosabati borasida
ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
muloqot, go'daklik davri, ekspressiv-mimik, o'yinlar, bilimlar,
o'zini o'zi tasdiqlash, o'yinchoqlar.
