476
15. Р Абдуназаров, ЛУ Абдурашидова. Алгоритм восстановления
оператора Дирака по двум спектрам. Министерство высшего образования, науки
и инноваций министерство цифровых технологий республики Узбекистан
Ташкентский университет информационных технологий имени Мухаммада ал-
Хоразмий
16. Джалилов А., Абдухакимов С. Замечание о периодических точках
интервальных отображений типа Фейгенбаума //Материалы конференции
АИП. – Издательство АИП, 2023. – Т. 2781. – №. 1.
17. Alimardanovich N. T. CHIZIQSIZ TENGLAMALARNI TAQRIBIY
YECHISH //International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research.
– 2022. – С. 323-327.
18. Уринбоев Ф. Ш., Маманов С., Горабеков О. НЕКОТОРЫЕ
ГЕОМЕТРИЧЕСКИЕ
ПРОБЛЕМЫ
ИНФОРМАТИКИ
И
КОММУНИКАЦИОННЫМ
ТЕХНОЛОГИЙ
//Актуальные
научные
исследования в современном мире. – 2016. – №. 5-4. – С. 125-127
19. Baxtiyor P. et al. BA’ZI BIR MUHIM XOSMAS INTEGRALLARNI
HISOBLASHDA FRULLANI FORMULASIDAN FOYDALANISH //International
Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2023. – С. 363-367.
20. Turakulov, Olim Kholbutayevich, and Uktam Haydarovich Halimov.
"TENDENCIES FOR THE DEVELOPMENT OF TECHNICAL EDUCATION FOR
FUTURE ENGINEERS." Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal
2022.2 (2022): 307-316.
21. Sobirovich P. B. Darajali Geometriyani Algebraik Tenglamalarda Qo ‘Llab
Asimptotik Yechimlarini Topish //E Conference Zone. – 2022. – С. 166-168.
22. Рабимкул, А., Иброҳимов , Ж. Б. ў., Пўлатов, Б. С., & Нориева, А. Ж. қ.
(2023). АРГУМЕНТЛАРНИ ГУРУҲЛАРГА АЖРАТИБ БАҲОЛАШ УСУЛИДА
КЎП ПАРАМЕТРЛИ НОЧИЗИҚЛИ РЕГРЕССИЯ ТЕНГЛАМАЛАРИНИ
ҚУРИШ МАСАЛАЛАРИ. Educational Research in Universal Sciences, 2(2), 174–
178. Retrieved from http://erus.uz/index.php/er/article/view/1704
23. Po‘latov, B., & Ibrohimov, J. (2023). BA’ZI RATSIONAL
FUNKSIYALARNI
INTEGRALLASHDA
OSTRAGRADSKIY
USULIDAN
FOYDALANISH. Talqin Va Tadqiqotlar, 1(21). извлечено от
24. Xoljigitov D., Prnazarov S. H. Tenglamalar sistemasiga doir misollarni
grafik usulda yechish //Журнал математики и информатики. – 2022. – Т. 2. – №. 1.
TALABALAR O‘QUV FAOLIYATINING TURLARI VA XUSUSIYATLARI
Qarshiboyev Sardor Alisher o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Anorboyev Xayitboy Eshboy o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Ushbu maqolada talabalarda o‘quv faoliyati turlari va
xususiyatlari,talabalarning o‘quv faoliyatidagi muaffaqiyatlari,o‘quv faoliyatiga
477
moslashish jarayonlari,talabalarda o‘quv faoliyatiga nisbatan yuzaga keladigan
qiyinchiliklar yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar
: talaba, muaffaqiyat, diskomfort, qobiliyat, qiyinchilik, irodasizlik
ijtimoiy muommo,moslasholmaslik.
Talabalar o‘quv faoliyati muvaffaqqiyatining muhim sharti oliy O‘quv yurtidagi
ta’lim jarayonining o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish, diskomfort tuyg‘usini bartaraf
qilish, mikromuhitda yuz beradigan ziddiyatlarning oldini olishdan iboratdir. Odatda
quyi kurslardagi talabalar o‘quv faoliyatini mumkin qadar to‘laroq tasavvur etishga
harakat qiladilar, lekin uni boshqarish to‘g‘risida yetarli ma’lumotga ega bo‘lmaydilar.
Ko‘pincha ular o‘quv faoliyatini boshqarish deganda, o‘quv materiallari
o‘zlashtirilishini rejalashtirish, nazorat qilish, baxolash kabilarni tushunadilar.
Talabalar varaqa savollariga bergan javoblardan ma’lum bo‘lishicha, ularda o‘quv
faoliyati tizimini tasavvur etishdan tashqari, uni boshqarishning ayrim imkoniyatlari
yuzasidan muayyan bilimlar ham buladi. Tajribada ishtirok etgan 730 nafar
sinaluvchilarning 15 foizi shaxsiy faoliyatni boshqarish deganda o‘zlashtirilayotgan
o‘quv materialarini ko‘p marta takrorlash jarayonini tushunadilar, uning bosh maqsadi
matnning mohiyatini aniq anglashdan iborat deb biladilar. Masalan, "Materiallarni
o‘zlashtirish uchun ularni ukiyman, takrorlayman, lekin hech qachon uni o‘zlashtirish
maqsadida oqilona yo‘l, usul yoki vositalarni qidirib o‘tirmayman..." Talabaning bu
muloxazasi ana shu toifadagi barcha tengdoshlariga ham xosdir.
Ayrim talabalar o‘z javoblarida biror xususiyatga bulgan materiallarni
o‘zlashtirishning usullarini ham yozganlar. Quyi kurs javoblaridan biri: "Men avval
o‘quv materialini qismlarga ajrataman, so‘ng ular o‘rtasida antikiy uyg‘unlikni
vujudga keltiraman, muhim va birlamchi alomatlarni topishga harakat qilaman.
Mazkur materialni oldingisi bilan solishtiraman, o‘xshash va farqli jihatlarini
aniqlayman". Xuddi shunga o‘hshash javoblar talabalarning to‘rtdan bir qismidan
olindi. Ularning 85 foizi o‘quv faoliyatini boshqarishning ayrim tarkibiy qismlarini
ifodalay olganlar. Ammo ko‘pchiligi o‘quv faoliyatini boshqarishning umumlashgan
usullarini ta’riflash, anglash, faoliyatning harakatlarini qanday tartibda amalga
oshirishni tasavvur qilishdan ancha yiroqdirlar. Shunga karamay, talabalarda
takrorlash, reja tuzish, ma’ruza va birlamchi manbalarni konspektlashtirish bo‘yicha
ma’lum tushunchalar mavjud. Biroq, bu borada ham ayrim nuqsonlar uchrab turadi.
Chunonchi, talabalar rejalashtirish, konspektlashtirish, ta’limiy usullardan
foydalanishga quyiladigan umumiy talablarni aniq ko‘rsatishda qiynaladilar, muammo
doirasidan chetlashadilar va xokazo. Mana shu qiyinchiliklarni mohiyati va shakliga
ko‘ra uch guruxga ajratish mumkin:
1. Bilishdagi qiyinchiliklar: o‘rta maktab va oliy o‘quv yurtidagi o‘quv
materiallarining mazmun va ko‘lami jihatidan keskin farqlanishi; oliy o‘quv yurtida
o‘qitishning turli shakl va usullari (ma’ruzalar, seminar mashg‘uloti, kollokvium,
sinov, baxs, amaliy mashg‘ulot, maxsus praktikum, maxsus seminar, maxsus kurs va
xokazolar) mavjudligi o‘quv matni, ma’ruza va seminar materiallarining murakkabligi,
muammoligi, ilmiyligi, talabalarda mustaqil bilim olish malakalari yetishmasligi;
ularning murakkab oliy ta’limga tula tayyor emasligi.
478
Ijtimoiy-psixologik qiyinchiliklar: atrof-muhit va xayot sharoitining o‘zgarishi;
hayot va faoliyatning barcha jabxalarida mustaqillikka o‘tilishi: irodaviy zo‘r berish,
qobiliyat, aqliy imkoniyatlar buyicha qat’iyatsizlik: masalan, sessiyalarda, o‘qishdan
xaydalishdan cho‘chish, qo‘rqish, xavfsirashning paydo bulishi. Kasbiy qiyinchiliklar:
oliy o‘quv yurti mutaxassisligini tanlashdan ikqilanish; oliy maktab shart-sharoitlariga
moslashish jarayonini noto‘g‘ri tasavvur qilish; ta’lim olish usullari va vositalarining
ko‘nikma, malaka va odatlarini egallashda orqada qolish, turli xususiyatga ega bo‘lgan
mutaxassislik — ixtisoslik amaliyotidan unumli foydalana olmaslik; nazariy bilimlar
bilan amaliyotning ajralib qolgani; talabalarning professiogrammadan xabarsizligi
yoki professiogramma talablariga javob beradigan kasbiy fazilatlarga ega emasligi.
Mana shu kiyinchiliklarning barchasi oliy maktab muhitiga moslashish bilan
bog‘likdir. Tajribadan ma’lumki, oliy maktab muhitiga moslashishda talabalarning
o‘ziga xos tipologik va yosh xususiyatlari, aqliy imkoniyatlari, aql-zakovati, axloqiy
fazilatlari, etnik alomatlari ma’lum darajada rol o‘ynaydi.
Har qanday motivlarning orqasida shaxsning ehtiyojlari yotadi. Ya’ni, maqsadli
hayotda shaxsda avval u yoki bu ehtiyojlar paydo bo‘ladi va aynan ularning tabiati va
zaruratiga bog‘liq tarzda hulq motivlari namoyon bo‘ladi. Misol uchun talabaning
o‘quv faoliyatini olish mumkin. Bilim olish maqsadi bilim, ilm olish, qiziquvchanlik
ehtiyojini paydo qiladi. Bu ehtiyoj taraqqiyotning ma’lum bir davrida, masalan,
bog‘cha yoshidan boshlab qoniqtirila boshlaydi. Bolaga sotib olib berilgan kitoblar,
daftar va boshqa o‘quv qurollari, ma’lum ta’lim maskanida tashkil etilgan shart-
sharoitlar va u yerdagi bevosita bilim olishga qaratilgan faoliyatning o‘zi, bola uchun
motiv o‘rnini bosadi. Yana bir oddiy misol qo‘lingizda kitob bor. Siz holi uni o‘qishni
boshlamadingiz. Lekin o‘qish istagi bor, bu istakning ortida esa o‘sha mazmunni bilish
va uning tagiga yetish ehtiyoji turadi.
Rus olimi R.Nemov. shaxsdagi motivatsion soxasi qo‘yidvagicha tasavvur
qiladi. Umuman, har qanday shaxsdagi mavjud ehtiyojlarni ikki guruhga bo‘lish
mumkin: Biologik ehtiyojlar- bu –fiziologik (tashnalik, ochlik, iyqu), jinsiy moslashuv,
ehtiyojlari.
Ijtimoiy ehtiyojlar- bu – mehnat qilish, bilish, estetik va ahloqiy ma’naviy
ehtiyojlar. Ehtiyojlarni biologik hamda ijtimoiy turlarga bo‘lganimiz bilan shu narsani
ununmasligimiz lozimki, shaxsdagi har qanday ehtiyojlar ham ijtimoiylashgan bo‘ladi,
ya’ni, ular o‘sha jamiyat va mohiyatdagi qadriyatlar, madaniy normalar va insonlararo
munosabatlar harakteriga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, eng tabiiy va tushunarli
hisoblangan bizning yemishga, ovqatga bo‘lgan ehtiyojimizni olsak, u ham konkret
muhitga qarab turlicha harakatlarni keltirib chiqaradi. yana misol uchun, to‘y
marosimlari yoki juda tukin dasturxon atrofida o‘tirgan odam nima uchun shunchalik
ko‘p ovqat iste‘mol qilib yuborganini bilmay qoladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Vaysman R.S. Razvitiye motivatsionnoy sferi cheloveka v starshem
vozraste. Avtoref. kand. diss. – M., 1976.
2.
Vaysman R.S. K probleme razvitiya motivov i potrebnostey lichnosti v
ontogeneze. «Voprosi psixologii», 1973, №5. s.23-40.
479
3.
Vasilyev I.A., Magomed-Eminov M.SH. Motivatsiya i kontrol za
deystviyem. - M., 1991. - 144 s.
4.
Каршибоев, С. (2022). Yosh yetakchining rahbarlikka xos psixologik
jihatlari. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и
развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 464-467.
5.
Sardor, Q., & Sarvinoz, Z. (2023). SHARQ MUTAFAKKIRLARI
TALQINIDA
MOTIVATSIYA
MUOMMOSI.
International
Journal
of
Contemporary Scientific and Technical Research, 362-366.
6.
Sardor, Q., & Sarvinoz, Z. (2023). XORIJ OLIMLARI TOMONIDAN
MOTIVATSIYA MUAMMOSINING O ‘RGANILGANLIGI. International Journal
of Contemporary Scientific and Technical Research, 366-371.
7.
Yuldashev, S. (2021). THE PEDAGOGICAL ESSENCE OF THE
PROFESSIONAL ACTIVITY OF A TEACHER IN MILITARY EDUCATION.
International Journal of World Languages, 1(2).
8.
Yo‘ldoshyev, S., & Sultonaliyeva, G. (2023). O ‘QUVCHI XULQ-
ATVORNING PSIXOLOGIK KORREKSIYASI. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(2).
9.
Aziza, K., & Xurshida, M. (2023). TA’LIM-TARBIYA JARAYONINI
TASHKIL ETISHNING O ‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 419-422
10.
Aziza, K., & Mohinabonu, H. (2023). TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING OʻRNI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 87-89.
11.
Aziza, K., & Mohinabonu, H. (2023). TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING OʻRNI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 87-89.
12.
Madina, A., & Lobar, R. (2023). HUQUQIY ONG TUSHUNCHASINI
OʻRGANISHNING NAZARIY JIHATLARI. International Journal of Contemporary
Scientific and Technical Research, 375-379.
13.
Madina, A., & Donoxon, M. (2023). OILADA YOSHLARNI TOLERANT
MADANIYATLI
QILIB
TARBIYALASH
VA
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
OMILLAR. International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research,
353-358.
BO‘LAJAK MUHANDIS-ELEKTRIKLARNING INTELLEKTUAL
KOMPETENSIYALARINI SHAKLLANTIRISHDA ULARNING KASBIY
SIFATLARIGA QO‘YILADIGAN ZAMONAVIY TALABLAR VA
ULARNING YECHIMI
Qurbanov Abror Abdinasir o‘g‘li
Jizzax politexnika instituti, O‘zbekiston
abror.qurbanov@bk.ru
Аnnotatsiya.
Ushbu maqolada bo‘lajak muhandis-elektriklarning o‘zgaruvchan
kasbiy faoliyat sharoitlariga tez moslashuvchan yosh mutaxassislarni tayyorlash
