479
3.
Vasilyev I.A., Magomed-Eminov M.SH. Motivatsiya i kontrol za
deystviyem. - M., 1991. - 144 s.
4.
Каршибоев, С. (2022). Yosh yetakchining rahbarlikka xos psixologik
jihatlari. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и
развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 464-467.
5.
Sardor, Q., & Sarvinoz, Z. (2023). SHARQ MUTAFAKKIRLARI
TALQINIDA
MOTIVATSIYA
MUOMMOSI.
International
Journal
of
Contemporary Scientific and Technical Research, 362-366.
6.
Sardor, Q., & Sarvinoz, Z. (2023). XORIJ OLIMLARI TOMONIDAN
MOTIVATSIYA MUAMMOSINING O ‘RGANILGANLIGI. International Journal
of Contemporary Scientific and Technical Research, 366-371.
7.
Yuldashev, S. (2021). THE PEDAGOGICAL ESSENCE OF THE
PROFESSIONAL ACTIVITY OF A TEACHER IN MILITARY EDUCATION.
International Journal of World Languages, 1(2).
8.
Yo‘ldoshyev, S., & Sultonaliyeva, G. (2023). O ‘QUVCHI XULQ-
ATVORNING PSIXOLOGIK KORREKSIYASI. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(2).
9.
Aziza, K., & Xurshida, M. (2023). TA’LIM-TARBIYA JARAYONINI
TASHKIL ETISHNING O ‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 419-422
10.
Aziza, K., & Mohinabonu, H. (2023). TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING OʻRNI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 87-89.
11.
Aziza, K., & Mohinabonu, H. (2023). TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING OʻRNI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 87-89.
12.
Madina, A., & Lobar, R. (2023). HUQUQIY ONG TUSHUNCHASINI
OʻRGANISHNING NAZARIY JIHATLARI. International Journal of Contemporary
Scientific and Technical Research, 375-379.
13.
Madina, A., & Donoxon, M. (2023). OILADA YOSHLARNI TOLERANT
MADANIYATLI
QILIB
TARBIYALASH
VA
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
OMILLAR. International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research,
353-358.
BO‘LAJAK MUHANDIS-ELEKTRIKLARNING INTELLEKTUAL
KOMPETENSIYALARINI SHAKLLANTIRISHDA ULARNING KASBIY
SIFATLARIGA QO‘YILADIGAN ZAMONAVIY TALABLAR VA
ULARNING YECHIMI
Qurbanov Abror Abdinasir o‘g‘li
Jizzax politexnika instituti, O‘zbekiston
abror.qurbanov@bk.ru
Аnnotatsiya.
Ushbu maqolada bo‘lajak muhandis-elektriklarning o‘zgaruvchan
kasbiy faoliyat sharoitlariga tez moslashuvchan yosh mutaxassislarni tayyorlash
480
ularning intellektual kompetentsiyasini rivojlantirish muammosi bugungi kunda
pedagogik olimlarning oldida turgan dolzarb mavzulardan biri sifatida muammo va
yechimlari ko’rsatib o’tilgan.
Kalit soʻzlar:
kasbiy kompetensiya, kasbiy faoliyat, intellektual tayyorgarlik,
intellektual rivojlanish.
Bugungi kunda bo‘lajak muhandis-elektriklarning intellektual va kasbiy
harakatchanligiga qo‘yiladigan talab juda dolzarbdir.
Bo‘lajak muhandis-elektriklarga qo‘yiladigan zamonaviy talablar shundan
iboratki, kasbiy va intellektual harakatchanlik, o‘z-o‘zini tarbiyalash ko‘nikmalari va
tadqiqot tajribasini egallash talabiga ega bo‘lib, ularga faoliyatning yangi
yo‘nalishlarini mustaqil ravishda o‘zlashtirishga imkon beradi.
Aynan intellektual kompetentsiyada umumiy ta'lim qobiliyatlari: doimiy
ravishda ma'lumotlarni qidirish, tanlash va qayta ishlash qobiliyati; axborotning o‘zaro
ta'siri usullari, axborotni o‘zlashtirishning yangi usullaridan foydalanish istagi,
samarali muloqot va hamkorlik; o‘z-o‘zini tarbiyalash va mustaqil o‘rganishga
tayyorlik, kasbiy harakatchanlikni rivojlantirish mujassamlanadi.
Texnologiyalarni jadal rivojlantirish va yangilash kasbiy faoliyat sifati va
shartlarini doimiy ravishda o‘zgartirib, mutaxassisni butun umri davomida kasbdagi
faoliyatning yangi usullari va turlarini qayta-qayta o‘zlashtirishga, malaka va ta'lim
darajasini oshirishga, ish joyini o‘zgartirishga majbur qiladi. Bu holat bo‘lajak
muhandis-elektriklarni intellektual qobiliyatlarni rivojlantirishning individual
psixologik mexanizmlarini faollashtirishning samarali usullarini izlashga, tobora
ko‘proq e'tibor berishga majbur qiladi.
Yuqoridagi ma’lumotlardan kelib chiqgan holda shuni aytish mumkinki,
bugungi kunda pedagog olimlarning oldida turgan dolzarb muammolardan biri,
bo’lajak muhandis-elektriklarning intellkatual kompetensiyalarini shakllantirish
hisoblanadi.
Shu munosabat bilan bo‘lajak muhandis-elektriklarni tayyorlashni
insonparvarlashtirish tamoyili dolzarb bo‘lib qoladi, chunki tashkiliy-texnik
muammolarni hal qila olmaslik, intellektual tayyorgarlikning pastligi, mehnat
jamoasida hissiy muvozanat va xavfsizlikni ta'minlay olmaslik texnik va psixologik
muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
Uskuna va texnologiyalarning uzluksiz rivojlanishi, ularning eskirishi, asbob-
uskunalar dasturiy ta'minotining doimiy yangilanib turishi bo‘lajak muhandis-
elektriklardan o‘zgarishlarga tez moslashishni talab qiladi. Bo‘lajak muhandis-
elektriklar nafaqat bilimlar ro‘yxatini egallashi, balki o‘zini mustaqil uzluksiz
intellektual rivojlanish asoslari bilan qurollantirishi, shu bilan uning kasbiy kelajagini
ta'minlashi kerak.
Elektr energetikasi (elektr ta’minoti) bakalavriat ta’lim yo‘nalishi o‘quv rejasi
va fanlar dasturlariga qo‘yiladigan quyidagi umumiy talablar mavjud.
Bakalavriat ta’lim yo‘nalishi o‘quv rejasi va fanlar dasturlari ta’lim yo‘nalishi
bo‘yicha bakalavrlar kasbiy faoliyatlarining tavsifi xamda kasbiy kompetensiyalariga
qo‘yiladigan talablarga muvofiq, talabalar majburiy va tanlov fanlarini o‘zlashtirishi,
481
amaliyotlarni o‘tishi va natijada kasbiy faoliyatida zarur bilim, ko‘nikma va malaka
kompetensiyalarini egallashini ta’minlovchi mazmunda ishlab chiqiladi.
O‘quv rejalarga kiritiladigan majburiy va tanlov fanlar turdosh oliy ta’lim
muassasalari bilan xamkorlikda tayanch oliy ta’lim muassasalari tomonidan
belgilanadi [1].
Oliy ta’lim muassalarida bo‘lajak muhandis-elektriklarini tayyorlash
fundamental bilimlar va fanlararo aloqalarga asoslanadi. Muhandislik - bu jamoaviy,
ijodiy, ko‘p vaqt talab qiladigan ish bo‘lib, u ham intellektual, ham jismoniy kuch talab
qiladi. Kadrlarni tanlashda nafaqat mutaxassisning kognitiv sohasi, balki uning
psixologik mosligi, kommunikativ qobiliyatlari, psixologik harakatchanligi,
boshqaruvchanligi, ya'ni kasbiy faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirishga imkon
beradigan fazilatlar ham hisobga olinadi.
Ishlab chiqarishdagi kasbiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlaridan tashqari,
bo‘lajak muhandis-elektriklar rahbar, murabbiydir. Samarali boshqaruvni amalga
oshirish, qulay psixologik muhitni yaratish uchun u jamoa a'zolarining shaxsiy
fazilatlarini o‘rganish uchun turli xil texnika va usullarga ega bo‘lishi, turli ishlab
chiqarish vaziyatlarida tarbiyaviy ish usullarini egallashi, o‘z qo‘l ostidagilar uchun bir
qator o‘qitish usullari: tushuntirish, ko‘rsatish, materialni og‘zaki taqdim etish,
ma'ruzalar bilan gapirish usullaridan foydalanishga ega bo‘lishi kerak [2].
Bu borada pedagog olimlardan P.Y. Galperinning fikriga ko‘ra, aqliy
harakatlarning bosqichma-bosqich shakllanishi nazariyasi doirasida intellektual
faoliyatning rivojlantiruvchi ta’sirini ta’lim jarayonida talabalarning tezkor fikrlash,
obyektlarni tasavvurda aks ettira olish, kasbiy faoliyatga yo‘naltirish usullari orqali
amalga oshirish kerakligini ta’kidlaydi. Rivojlanayotgan ta’lim sharoitida intellektual
faoliyat usullarini shakllantirish muhim o‘rin egallaydi. Buni qanday o‘rganish kerak,
qanday yo‘llar bilan bilim olish mumkin degan savollarga javob berish uchun kognetiv
faoliyatni ochib berishimiz zarur.
Kognitiv faoliyatni shakllantirish tashqi, obyektiv harakatdan ichki, aqliy
harakatga o‘tishni maqsadli boshqarishni anglatadi. Kognitiv tuzilmalarning alohida
ahamiyati umumlashtirilgan sxemalar (tuzilmalar) nafaqat amaliy va kognitiv tajribani
sintez qilish, balki fikrlash quroli ham ekanligi bilan belgilanadi. Talaba muammoga
duch kelganda va u uni hal qilmoqchi bo‘lsa, uning fikrlari tizimli tarzda harakatlanishi
lozim. Bu esa o‘z navbatda qabul qilingan fikrlarning samarasiz bo‘lishni to‘xtatadi, u
muayyan muammoni hal qilish strategiyasini tanlash imkonini beruvchi tizimga
asoslanadi. Faqat bilimlarni ifodalashning tuzilgan tizimi umumiy qabul qilingan
harakat usullaridan farqli ravishda ijodiy izlanish imkoniyatini berishi mumkin.
Binobarin, o‘quv jarayonida talabaga nafaqat ma’lum hajmdagi bilimlarni uzatish,
balki ichki tuzilmani belgilovchi o‘zaro bog’liq sxemalar tizimini ham shakllantirish
zarur [3-7].
O‘quv jarayonini tashkil etish nuqtai nazaridan ta’lim bu maxsus tashkil etilgan,
motivatsion kognitiv faoliyatni talab qiladigan murakkab va rivojlanuvchi tizimdir. Bu
tizim talabalarda intellektual kompetensiyalarni rivojlantirish jarayonida, yangi
vaziyatlarda to‘g‘ri qaror qabul qilish, muammoli mashqlarni ijodiy hal etish kabi
holatlarni o‘z ichiga oladi. Shuningdek bo‘lajak muhandis-elektriklarni kasbiy
motivatsiyalarini oshirish, bu tizim muhim natijalarga erishishga yo‘naltirish, o‘z-
482
o‘zini tarbiyalash va o‘zini o‘zi boshqarish faoliyatiga tayyorlashni nazarda
tutadi. Binobarin, har bir o‘quvchining o‘ziga kerakli bilimlarni qanday o‘zlashtirishi,
o‘z-o‘zini anglash yo‘lida ichki imkoniyatlarini yuzaga chiqarishi haqida ma’lumot
olishi uchun sharoit yaratish zarur.
Intellektual kompetentsiyaning tavsiflangan tarkibiy qismlari bizga intellektual
kompetentsiyani shakllantirish darajalarini aniqlashga yordam berdi. Biz intellektual
kompetentsiyani shakllantirish darajalarini uchga ajratamiz. Bular: yuqori daraja,
o'rtacha daraja va past daraja.
Yuqori daraja talabaning ahamiyati, qadriyati va intellektual faolligini ongli
ravishda tushunishni ta'minlaydi. Talabalarda intellektual muammolarni hal qilishga
qiziqish ortib boradi. Ular intellektual muammolarni hal qilishga ijodiy yondashish va
natijalarni tahlil qilish qobiliyatini ifodalash bilan tavsiflanadi. Talabalar o'zlarining
intellektual
faoliyatlarini
mustaqil
nazorat
qilishlari,
tushunishlari
va
mukammallashtirishlari mumkin.
O'rtacha daraja talabalarning intellektual faoliyatining ma'nosini, ahamiyatini
tushunishi, faoliyat maqsadini tushunish qobiliyatiga ega bo'lishi bilan tavsiflanadi.
Talabalar intellektual muammolarni hal qilishda qiziqish mavjudligini namoyish
etadilar. Talabalar intellektual vazifalarni hal etish va tahlil qilishga ijodiy
yondashishga qodir. Talabalar o'zlarining intellektual faoliyatini nazorat qilish,
tushunish va sozlash qobiliyatini namoyon etadilar.
Talabalarning intellektual kompetentsiyasining past darajasi intellektual
kompetentsiyaning ahamiyati va qiymatini tushunmaslik bilan tavsiflanadi.
O'quvchilar intellektual muammolarni hal qilishda bir xil qiziqish ko'rsatadilar, ular
uchun ko'pincha uning intellektual faoliyati maqsadini amalga oshirishning iloji
yo'qligi, vazifalarni hal qilishga ijodiy yondashishning iloji yo'qligi, o'z intellektual
qobiliyatlarini tahlil qilishda zaruriy ko'nikmalar yetishmasligi yoki qiyinchiliklar
paydo bo'lishi bilan tavsiflanadi.
Foydalangan adabiyotlar roʻyxati:
1.
5310200 – Elektr energetikasi (elektr ta’miniti) bakalavriat ta’lim
yo’nalishining malaka talablari // Toshkent-2020. 17- bet.
2.
Гончарук Н. П. Развитие интеллектуальной компетентности и
профессиональной мобильности научно-педагогических кадров в условиях
информационного общества / Н.П.Гончарук. - Казань : Изд-во МОиН РТ, 2011.-
224 с.
3.
Kurbanov A. STRUCTURE OF DEVELOPMENT OF INTELLECTUAL
COMPETENCE OF THE STUDENTS //Science and innovation. – 2023. – Т. 2. – №.
B3. – С. 236-243.
4.
Курбанов
А.
TALABALARDA
INTELLEKTUAL
KOMPETENTSIYASINI
RIVOJLANTIRISH
PEDAGOGIK
MUAMMO
SIFATIDA: Qurbanov Abror, Jizzax politexnika instituti assistenti //Образование и
инновационные исследования международный научно-методический журнал. –
2022. – №. 4. – С. 230-234.
5.
Курбанов A. Intellektual kompetensiyaning tarkibiy tuzilishi //Общество и
инновации. – 2022. – Т. 3. – №. 1/S. – С. 268-277.
483
6.
Abdinasir o‘g‘li Q. A. BO ‘LAJAK MUHANDIS-ELEKTRIKLARNI
KASBIY FAOLIYATGA TAYYORLASHNING METODIK ASOSLARI //E
Conference Zone. – 2022. – С. 21-24.
7.
Abdinasir
o‘g‘li
Q.
A.
TALABALARDA
INTELLEKTUAL
KOMPETENTSIYALARNING RIVOJLANTIRISHNING TARKIBIY QISMLARI
//E Conference Zone. – 2022. – С. 27-30.
MAKTAB YOSHIDAGI BOLALARGA INGLIZ TILINI
OʻQITISH METODIKASI
Savronova Shahina
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabasi
Jo‘rayev M.M.
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Annotatsiya.
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tili
oʻqitishning zarurat ekanligini asoslanib, chet tilini oʻqitish maktabgacha taʼlim
yoshidan boshlab amalga oshirishning afzalliklari haqida fikr yuritilgan boʻlib,
maktabgacha yoshdagi bolalarga chet tili oʻqitishning eng zamonaviy va samarali
usullari sifatida oʻyin texnologiyasi, axborot-kommunikatsiya vositalari va
multfilmlardan foydalanish imkonyatlari haqidagi mulohazalar keltirilgan. Bu esa, o‘z
navbatida, tegishli chet til o‘qitish texnologiyasini qo‘llashni taqozo etadi. Bundan
tashqari ushbu maqolada maktab oʻquvchilariga ingliz tilini oʻrgatish usullari, ularni
darsga boʻlgan qiziqishlarini oshirish haqida soʻz boradi. Dars jarayonida oʻquvchilar
diqqatini jamlash, yangi soʻzlarni yodlatish usullari, turli xil shunga oʻxshash oʻqitish
metodikalari ifodalangan.
Kalit soʻzlar:
pedagog, xorijiy tillar, oʻqituvchi masʼuliyati, 3 4 5 6 soʻz metodi,
yashil ruchka, 80/20 usuli, texnologiya, multfilm , kommunikatsiya, Shexter usuli.
Soha mutaxassislarining fikricha chet tilini oʻqitishda koʻp yuzaga kelayotgan
muammolarning asosiy sababi oʻrganuvchilarning yoshi bilan bogʻliq hisoblanadi.
Ularning fikricha ingliz tilini oʻrganishni ancha ertaroq boshlashni tavsiya etadi, yaʼni
imkon qadar maktabgacha taʼlim va tarbiya yoshi 5-7 yoshligidan. Bundan tashqari
hozirgi kunda ingliz tili eng rivojlangan tillar sirasiga kirmoqda. Chet tillari, ayniqsa,
ingliz tili insonning har bir bosayotgan qadami uchun kerak boʻlmoqda. Shu sababli,
2015- yildan boshlab Oʻzbekistondagi barcha oliy yurtlarda hamda maktablarda ingliz
tili fani oʻqitila boshladi. Ingliz tilini koʻplab insonlar, ayniqsa, yoshlar qiziqib
oʻrganishmoqda. Oʻqituvchi orqali fan seviladi deganlaridek, fanlarning qiziqarli
boʻlishi, dars jarayoni samarali oʻtishi, bularning barchasi albatta oʻqituvchiga va uning
oʻqitish metodikasiga bogʻliq.
Chet til – bu xorijiy mamlakat tilidir. Respublikamizda Gʼarbiy Yevropa tillari va
Sharq tillari oʻqitilib kelinmoqda. Bu tillar ta’lim muassalarining oʻquv rejalaridan
oʻrin olgan. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng, chet tillarini o’rganish
rivojlandi va yoshlar uchun ko’plab kitoblar sotib olindi. Birinchi prezidentimiz Islom
