486
texnologiyalari va kompyuter qurilmalaridan muvaffaqiyatli foydalanish, ko’rgazmali
materiallardan bolalar uchun foydali maxsulotlarni tadbiq qilish va natijasini
mustahkamlash oʻquvchi bilimini mustahkamlash uchun eng zoʻr usul hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Dilafruz Xidoyatovaning “Al qalam” nomli you tube kanali.
2. Муминова, Ф. М. Ingliz tilini o’qitishda zamonaviy innоvatsion
texnologiyalaridan foydalanish.
3. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES google web –
site.
4. “O‘QITUVCHI” NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYI . Toshkent 2012.
5. "Tafakkur manzili" internet web-sahifasi.
6. David A. J, Eggen, P Kauchak. O’qitish usullari. Talabalarning bilim olishini
targ’ib qilish[M] 2002.
7. Jalolov J.J. Chet til o’qitish metodikasi.-T.:O’qituvchi,2016 y.
8. Xaydarova Z.S Toshkent shahar yuridik texnikumi umumta’lim fanlar
kafedrasi o’qituvchisi “Modern methods of teaching English” maqolasi 2021 y.
Dekabr.
9. Yo’ldosheva D.A. Kichik yoshdagi bolalarga ingiliz tilini o’rgatishning
innovatsion usullari. 2022.
VOLEYBOL SPORT TURIDA TEXNIK-TAKTIK USLUBLARINI
DASTLABKI O‘RGATISH METODIKASI
Nazarov Sherzod Tursun oʻgʻli
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Annotatsiya:
Ushbu maqolada yosh o‘yinchilar tayyorgarligining birinchi
asosiy qismini ularning jismoniy va texnik-taktik vazifalari tashkil etadi. U
boshlang‘ich ta’lim guruhlarida yoki voleybol maktab seksiyalarida amalga oshiriladi.
Shu bilan birgalikda, psixologik va tarbiyaviy jihatdan muammolari ham hal etiladi.
Kalit soʻzlar:
“kuchli sportchi modeli”, “tarqalgan” qo‘zg‘alish, “Oltin qoida”,
“faqat to‘g‘ri bajarish”.
Voleybol yillar davomida shakllantirilgan va hozirgi kunda ham ijobiy natijalar
berayotgan amaliy tavsiyalar va mutaxassislar tomonidan ishlab chiqilgan metodika
asosida o‘rgatiladi. Hozirgi kundagi voleybolga o‘rgatish metodikasining barcha
yutuqlari va afzalliklarini hisobga olgan holda, zamon talabi uni qayta ko‘rib chiqish
va takomillashtirishga undamoqda. Ushbu bobda o‘yinchilarni tayyorlash an’anaviy
metodikasining kuchli va samarali natija berayotgan tomonlarini qarab chiqamiz.
An’anaviy metodikada o‘qitish va takomillashtirish asoslari aksariyat hollarda o‘rinli
ekanligini inkor etib bo‘lmaydi. Bu yondashuv sport mashg‘ulotlarining barcha
tamoyillari (ko‘rgazmalilik, soddalik, muntazamlilik, onglilik va b.)ga tegishli.
Harakat ko‘nikmalarini shakllantirish qonuniyatlarini anglashdan kelib chiqib,
487
voleybolga o‘rgatish jarayoni bosqichlarga bo‘linadi. Ularda “soddadan murakkabga”
tamoyili bo‘yicha o‘rgatuvchi mashqlar tanlangan va tizimlashtirilgan. Bu esa
jamoalarimizga g‘alabalar olib kelgan. Voleybolchilarni tayyorlash asoslari ham
berilgan. Biroq shu vaziyatda metodikaning ba’zi kamchiliklari yaqqol ko‘zga
tashlanib qoldi. Bizningcha, ular quyidagilardan iborat: 1. Voleybolchilar o‘yin
uslublari mukammal texnikasi borasida aniq tushunchalar mavjud emas, shu bois
nimani o‘rgatish masalasi ham mavhumligicha qolmoqda. O‘yin texnikasi uslublari
“optimal modellari”ni asoslash borasidagi olimlarning harakatlari hali muvaffaqiyat
keltirmadi. Qo‘llanilayotgan metodologik yondashuv tufayli tadqiqotchilar, avvalo,
o‘yinchilar voleybol o‘yin uslublarini qanday bajarish kerakligini emas, balki qanday
bajarayotganini o‘rganishmoqda. Bunday yondashuv tasviriy xarakterga ega;
Dissertatsiya va turli ilmiy maqolalardagi miqdoriy ko‘rsatkichlarga ahamiyat
bermaslik kerak, ular odatda sabab va natija asoslariga ega bo‘lmaydi, o‘yinchilar
harakati samaradorligini belgilovchi jismoniy mexanizmlarni ochib bermaydi.
Aksariyat o‘quv-uslubiy qo‘llanma va darsliklarda o‘yin uslublari hech qanday
miqdoriy ko‘rsatkichlarsiz harakatlar strukturasini amaliy tajriba darajasida izohlaydi.
2. O‘yin texnikasi uslublarining optimal modellari mavjud emasligi
muammolariga asosan murabbiylarning yosh voleybolchilar mahorati ustida ishlash
o‘rniga o‘yin komponentiga asossiz katta e’tibor qaratishi sabab bo‘ladi. Texnika
ustida ishlashni unutib, yosh voleybolchilar o‘yini amaliyotiga urg‘u qo‘yish natijaga
“undash”ga olib keladi, bu esa ularni keyingi taraqqiyotini to‘xtatadi yoki
sekinlashtiradi. O‘yinchilarni rasmiy natijaga “undash” keng tarqalib, voleybolchilar
tayyorgarligi metodikasi uchun xos bo‘lib qoladi.
O‘yinchilar sport tayyorgarligi mavjud amaliyotida sanab o‘tilgan kamchiliklar
ularning mahorati oshishini cheklaydi va voleybolchilarni yoshligidanoq o‘yin
harakatlari ko‘nikmalari majmuasida xatolar turg‘unlashishiga sabab bo‘ladi.
Murabbiy o‘yinchi bo‘lgan vaqtidan boshlab “kuchli sportchi modeli”ga intiladi. Lekin
ushbu taqlidiy yondashuv aksariyat hollarda ikki sabab tufayli pand beradi.
Birinchisi.
Texnikaning ideal modeli odatda eng kuchli ijrochi harakatlari tashqi
ko‘rinishi bo‘yicha tuziladi. Undan o‘rganish predmeti baholash tizimi uchun asos
sifatida foydalaniladi.
Ikkinchisi.
Taqlid uchun eng yaxshi o‘yinchi tanlashda uning harakatlari
samaradorligi emas, uning faoliyati natijaviyligi bahosi qo‘llaniladi. Voleybolchi
faoliyati natijaviyligi turli omillar: asab tizimi kuchi, uning irodaviy ko‘rinishlari,
taktik bilimlilik, texnik uslublarni bajarish ko‘nikmalarining ishonchliligi va boshqalar
bilan ta’minlanadi.
Voleybolda o‘yin uslublariga o‘rgatishda umumiy didaktik tamoyillar: ketma-
ketlik, uzviylik, tushunarlilik, muntazamlilik, onglilik, ko‘rgazmalilik va
boshqalarning muhimligini inkor etib bo‘lmaydi. Lekin o‘qitish predmetining aniq
tasavvuri bo‘lmasa (nimani o‘qitish), son-sanoqsiz tamoyillar ham qo‘l kelmaydi –
o‘qitish asosan o‘z holida qoladi. Qanday o‘rgatish masalasi ham muhim hisoblanadi.
Unga o‘qitish metodikasini tashkil etadigan bir qator vazifalarni, jumladan, mashqlarni
tanlash, ularni qo‘llash ketma-ketligi, tayyorgarlik mashg‘ulotlari va takrorlashlar soni,
taqdim etilayotgan metodik ko‘rsatkichlar, harakat ko‘nikmalarini shakllantirish
jarayonini baholash hamda nazorat tizimi va boshqalarni kiritish mumkin. O‘yin
488
uslublarini o‘rgatish va takomillashtirishda mashqlarni faqat to‘g‘ri bajarishni eng
muhim qoida yoki tamoyil (uni “oltin” qoida deb ham atash mumkin) deb qabul qilish
kerak. O‘rgatish jarayonining yakuniy samaradorligi aksariyat hollarda o‘yinchilar va
murabbiyning ushbu qoidaga qanchalik qat’iy rioya qilishi bilan belgilanadi. “Oltin
qoida” yangi va yosh o‘yinchilar bilan ishlashda alohida ahamiyat kasb etadi – bolalar
tez o‘rganishadi, bu esa ularning sport mahoratining kelgusida rivojlanishi uchun
istiqbol yaratadi, lekin ko‘nikmalar tez unutiladi.
Yosh o‘yinchilarni o‘yin uslublariga o‘rgatishda uning texnik mahorati o‘sishini
baholash mezoni sifatida harakat emas, vaziyatli maqsadga muvofiqlik tamoyili
hisobiga ta’minlanadigan muvaffaqiyatni, ya’ni taktika yoki psixologik omil
samaradorligini belgilovchi dinamik mexanizmlar tadbig‘i darajasi va ishonchliligini
qo‘llash zarur. Quyida keltirilgan o‘yin uslublari “asos modellari” talablari texnikani
baholash mezonlari bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Tengdoshlar orasida talaba emas,
balki aynan ular orqali yosh o‘yinchilarni o‘rgatish sifatini baholash lozim.
Texnik tayyorgarlikda yosh o‘yinchilar birinchi navbatda sport mahorati asosini
yaratishga: harakatli vazifalarni hal etish jarayonida samarali energiya kiritish va
o‘zgartirish tamoyillarini amalga oshruvchi harakatli ko‘nikmalar “maktab”ini
o‘rganishga urinish lozim. Shu tarzda, mashg‘ulotlar jarayoni – bu, avvalambor, o‘yin
vazifalarini samarali, tejamli va maqsadga muvofiq hal eta oladigan, o‘yinchi tayanch-
harakat apparati tizimi asosida universal, samarador va tejamkor biomashina qurish
jarayonidir.
O‘yinning harakatli ko‘nikmalarini o‘rgatishda texnik uslublar “tayanch
modellari”dan foyadalanish talab etiladi. Bunda murabbiyga bolalar tafakkuri va
aqlidroki xususiyatlarini hisobga olgan holda amaliy faoliyat jarayonida ishlab
chiqilgan texnik uslublar “tayanch modeli” qo‘l kelishi mumkin. Ular quyida
o‘rgatuvchi mashqlar bilan birgalikda berilib, harakat vazifalarini samarali hal etish
nuqtai nazaridan muhim vaziyat va harakatlar tuzilmasiga talablar qo‘yilgan
voleybolchilarning “faoliyat o‘rinlari” sxemasini taqdim etadi.
Faoliyat o‘rni – o‘yinchi to‘p bilan olib borilayotgan xatti-harakat yoki asosiy
harakat yuzaga keladigan vaziyatda o‘yinchining tana holati barcha texnik uslublarning
“tayanch modellari” nusxalari har bir o‘yinchining sport kundaligi yoki shaxsiy
istiqbol rejasida mavjud bo‘lishi kerak. Harakatlar texnikasiga bo‘lgan talablarni
yaxshi bilish o‘yinchilarga o‘yin uslublarini bajarish “maktabini” shakllantirish
bo‘yicha oddiy yoki umumlashtiruvchi mashqlarga qaytib, xatolarni aniqlash va ularni
mustaqil to‘g‘rilashda yordam beradi. Bu esa sport mahoratining muntazam taraqqiyoti
garovidir.
Voleybolda o‘yin uslublari samaradorligini belgilovchi dinamik mexanizmlarni
tushunish va ularning hosil bo‘lishini belgilash qobiliyati murabbiyga mashqlarni
tanlash va ularning hajmini belgilash, shuningdek, o‘qitishda to‘g‘ri urg‘ularni
belgilashda yordam beradi.
Darslarda vazifalarning uch turi hal etiladi:
-yuklamali: o‘yinchilarning mehnatga layoqatliligini oshirish yoki pasaytirish;
-didaktik:
-texnik-taktik harakatlar va nazariy umumiy maxsus fanlarni o‘qitish;
-tarbiyaviy vazifalar.
489
Dars uch qismga bo‘linadi: Tayyorgarlik, asosiy va yakuniy.
Tayyorgarlik qismining boshlanishida darsning vazifalari haqida ma’lumot
beriladi, zaruriy tashkiliy savollar hal etiladi va mahsuldor tayyorgarlik ishiga
o‘yinchilarni yo‘naltirish amalga oshiriladi. Darsni ushbu qismining maqsadi –
organizmning barcha funksional tizimlari, o‘yinchilarning tayanch-harakat apparatini
asosiy qismiga tayyorlashdir. Bu qizdiruvchi, boshqa jismoniy mashqlar va harakatli
o‘yinlarni bajarish jarayonida amalga oshiriladi.
Darsning tayyorgarlik qismida boshqa vazifalar: o‘yinchilarning alohida
jismoniy sifatlarini takomillashtirish, voleybol ko‘nikmalarining alohida elementlarini
qayta ishlash, guruhni qayta tashkil etishdan iborat bo‘ladi. Dars vazifalari va
uslublarini tayyorgarlik qismini hal etishga umumiy vaqtning 10% dan 20% igacha
vaqt ajratiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Sirojiddin
S.
et
al.
SMALL
BUSINESS
AND
PRIVATE
ENTREPRENEURSHIP IS A PLACE TO PROVIDE EMPLOYMENT //Journal of
Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С.
115-119.
2.
Akramovich N. A., Sarvar G., Yassim H. THE PLACE OF THE DIGITAL
ECONOMY TODAY //Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С. 95-99.
3.
G’aybullayev, S. (2022). O‘ZBEKISTONDA ISTE’MOL SAVATCHASI
HOZIRGI HOLATINI VA UNI SHAKILLANTIRISH YO‘NALISHLARI
4.
Bahrom X. et al. THE ROLE OF THE PRIVATE SECTOR IN THE
DEVELOPMENT OF TOURISM //Journal of Academic Research and Trends in
Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С. 287-293.
5.
G’aybullayev S. et al. RAQAMLI IQTISODIYOT RIVOJLANISHINING
NAZARIY ASOSLARI //Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences. – 2022. – С. 86-89.
6.
Sarvar G. et al. FACTORS AFFECTING LABOR RELATIONS AND ITS
WAGE //Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022.
– Т. 1. – №. 12. – С. 125-129.
7.
G'aybullayev S. The place of the digital economy today //Journal of Academic
Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 11. – С. 116-126.
8.
G’Aybullayev Sarvar O. et al. O ‘ZBEKISTONDA ISTE’MOL
SAVATCHASI HOZIRGI HOLATINI VA UNI SHAKILLANTIRISH YO
‘NALISHLARI //Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 4. –
С. 119-125.
9.
Sarvar O'ktam o'g G. et al. SYSTEMATIC-SITUATION APPROACH IN
MANAGEMENT //Web of Scientist: International Scientific Research Journal. –
2022. – Т. 3. – №. 11. – С. 999-1008.
10.
Bahrom X. et al. O’ZBEKISTON VA AQSHNING IQTISODIY
MUNOSABATLARI //Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences. – 2022. – С. 63-69.
490
11.
G’Aybullayev Sarvar O. et al. FRANCHAYZINGNING BUGUNGI
IQTISODIY JARAYONLARDAGI AHAMIYATI //Talqin va tadqiqotlar ilmiy-
uslubiy jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 16. – С. 116-120.
12.
O‘G‘Li
X.
Y.
K.
et
al.
IQTISODIY
JARAYONLARNI
MODELLASHTIRISHNING BUGUNGI KUNDA MUHIM AHAMIYATI //Talqin
va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 15. – С. 41-45.
13.
Nodirbek X. et al. QO’SHILGAN QIYMAT SOLIG’INING AHOLI
DAROMADLARIGA TA’SIRI //Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali. – 2022.
– Т. 1. – №. 16. – С. 121-126.
14.
G’aybullayev S. THE ROLE OF MARKETING ACTIVITIES IN
INCREASING THE POTENTIAL OF TEXTILE ENTERPRISES //Talqin va
tadqiqotlar. – 2023. – Т. 1. – №. 7.
15.
Гайбуллаев С., Пулатова М. Ish haqi va mehnat munosabatlari //Новый
Узбекистан: успешный международный опыт внедрения международных
стандартов финансовой отчетности. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 370-372.
16.
Гайбуллаев С., Анорбоева Д. O ‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotga o ‘tish
muammolari //Новый Узбекистан: успешный международный опыт внедрения
международных стандартов финансовой отчетности. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С.
236-238.
17.
Гайбуллаев С., Ярашева Г. Raqamli iqtisodiyotni hozirgi hayotimizdagi o
‘rni //Новый Узбекистан: успешный международный опыт внедрения
международных стандартов финансовой отчетности. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С.
270-273.
18.
Гайбуллаев С., Норгозиев Д. Sport tizimining O ‘zbekiston iqtisodiyotida
tutgan o ‘rni //Новый Узбекистан: успешный международный опыт внедрения
международных стандартов финансовой отчетности. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С.
286-288.
19.
Гайбуллаев С., Давлатбоева С. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
bandlikni ta’minlashdagi o ‘rni //Новый Узбекистан: успешный международный
опыт внедрения международных стандартов финансовой отчетности. – 2022. – Т.
1. – №. 5. – С. 253-256.
20.
Гайбуллаев С., Холикулов А. Raqamli iqtisodiyotning bugungi kundagi o
‘rni //Новый Узбекистан: успешный международный опыт внедрения
международных стандартов финансовой отчетности. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С.
262-265.
21.
Sarvar G. AHOLI ISTE’MOL DARAJASI SAMARADORLIGINI
IQTISODIY STATISTIK BAHOLASH //International Journal of Contemporary
Scientific and Technical Research. – 2023. – С. 130-136.
22.
Насиров Б. ХХ АСРНИНГ 30-80 ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОНДА
УМУМИЙ ОВҚАТЛАНИШ ТИЗИМИ ТАРИХИДАН //ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ.
– 2022. – Т. 5. – №. 1.
23.
Nasirov B. Catering In Uzbekistan From The History Of The System //The
American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research. – 2021. – Т. 3. – №.
02. – С. 11-15.
491
24.
Хосилмуродов И. O ‘zbekistonda bag ‘rikenglik va millatlararo totuvlik
g‘oyalarining ijtimoiy hayotdagi ahamiyati //Общество и инновации. – 2021. – Т. 2.
– №. 11/S. – С. 16-24.
25.
E'tiborxon Mallayeva С. М. МАФКУРА ВА МАФКУРАВИЙ
КАТЕГОРИЯЛАР ЎРТАСИДАГИ ЎЗАРО МУНОСАБАТНИНГ НАЗАРИЙ ЖИ
//АТЛАРИ, Архив Научных Публикаций JSPI. – 2020.
26.
Рахматов Х. Б. БУХОРО АМИРЛИГИ АҲОЛИСИНИНГ ЭТНИК
ТАРКИБИ ХУСУСИДА (XIX асрнинг иккинчи ярми–ХХ аср бошлари)
//ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ. – 2021. – №. SI-3.
27.
Ortikov O. K. et al. Views of eastern thinkers on the development of
intellectual
abilities
in
the
scientific
heritage
//ACADEMICIA:
AN
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL. – 2021. – Т.
11. – №. 1. – С. 211-214.
28.
Хакимов О., Қурбонов З. ПЛАСТИКЛИГИ КАМ ТУПРОҚЛАР
АСОСИДА ЕНГИЛ ТЎЛДИРУВЧИЛАР ОЛИШ ИМКОНИЯТЛАРИНИ
ЎРГАНИШ //Solution of social problems in management and economy. – 2022. – Т.
1. – №. 5. – С. 58-64.
29.
Boltaeva M. J., Kh O. Ortikov. Features of the scientific heritage of
eastern thinkers about the attitude of parents to the child //Society and innovations.
Special. –2021. –No. 2. –С. 469-474.
30.
Kumakovich T. A. et al. “RAQAMLI UNIVERSITET” TARAQQIYOT
OMILI SIFATIDA //International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research. – 2022. – С. 196-199.
31.
Xosilmurodov Islom, Kalandarov Mexroj Abu Nasr Farobiy Falsafasida
axloq masalasi. Pedagog respublika ilmiy jurnali. 2023.04.15. 434-437b
32.
Islam Hasilmurodov. SOCIO-PHILOSOPHICAL IMPORTANCE OF THE
SCIENTIFIC WAY OF THINKING. WEB OF SCIENTIST: INTERNATIONAL
SCIENTIFIC RESEARCH JOURNAL. 2022. Noyabr. 138-147b.
SUHBAT ORQALI DAVOLASH TEXNIKASI YOKI PSIXOANALITIK
PSIXOTERAPIYANING OʻZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Ravshanov Olim Axmedovich,
Isomiddinova Sarvinso Baxtiyor qizi
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Maqolada
psixoanalitik
psixoterapiyani
suhbat
orqali
psixoanalitik davolash jarayoni va texnikasiga oid ettita o'ziga xos xususiyati
keltirilgan.
Kalit soʻzlar:
psixoanalitik psixoterapiya, suhbat yordamida davolash, texnika,
affekt, hissiyot, pattern.
