491
24.
Хосилмуродов И. O ‘zbekistonda bag ‘rikenglik va millatlararo totuvlik
g‘oyalarining ijtimoiy hayotdagi ahamiyati //Общество и инновации. – 2021. – Т. 2.
– №. 11/S. – С. 16-24.
25.
E'tiborxon Mallayeva С. М. МАФКУРА ВА МАФКУРАВИЙ
КАТЕГОРИЯЛАР ЎРТАСИДАГИ ЎЗАРО МУНОСАБАТНИНГ НАЗАРИЙ ЖИ
//АТЛАРИ, Архив Научных Публикаций JSPI. – 2020.
26.
Рахматов Х. Б. БУХОРО АМИРЛИГИ АҲОЛИСИНИНГ ЭТНИК
ТАРКИБИ ХУСУСИДА (XIX асрнинг иккинчи ярми–ХХ аср бошлари)
//ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ. – 2021. – №. SI-3.
27.
Ortikov O. K. et al. Views of eastern thinkers on the development of
intellectual
abilities
in
the
scientific
heritage
//ACADEMICIA:
AN
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL. – 2021. – Т.
11. – №. 1. – С. 211-214.
28.
Хакимов О., Қурбонов З. ПЛАСТИКЛИГИ КАМ ТУПРОҚЛАР
АСОСИДА ЕНГИЛ ТЎЛДИРУВЧИЛАР ОЛИШ ИМКОНИЯТЛАРИНИ
ЎРГАНИШ //Solution of social problems in management and economy. – 2022. – Т.
1. – №. 5. – С. 58-64.
29.
Boltaeva M. J., Kh O. Ortikov. Features of the scientific heritage of
eastern thinkers about the attitude of parents to the child //Society and innovations.
Special. –2021. –No. 2. –С. 469-474.
30.
Kumakovich T. A. et al. “RAQAMLI UNIVERSITET” TARAQQIYOT
OMILI SIFATIDA //International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research. – 2022. – С. 196-199.
31.
Xosilmurodov Islom, Kalandarov Mexroj Abu Nasr Farobiy Falsafasida
axloq masalasi. Pedagog respublika ilmiy jurnali. 2023.04.15. 434-437b
32.
Islam Hasilmurodov. SOCIO-PHILOSOPHICAL IMPORTANCE OF THE
SCIENTIFIC WAY OF THINKING. WEB OF SCIENTIST: INTERNATIONAL
SCIENTIFIC RESEARCH JOURNAL. 2022. Noyabr. 138-147b.
SUHBAT ORQALI DAVOLASH TEXNIKASI YOKI PSIXOANALITIK
PSIXOTERAPIYANING OʻZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Ravshanov Olim Axmedovich,
Isomiddinova Sarvinso Baxtiyor qizi
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Maqolada
psixoanalitik
psixoterapiyani
suhbat
orqali
psixoanalitik davolash jarayoni va texnikasiga oid ettita o'ziga xos xususiyati
keltirilgan.
Kalit soʻzlar:
psixoanalitik psixoterapiya, suhbat yordamida davolash, texnika,
affekt, hissiyot, pattern.
492
Psixoanalitik yoki dinamik psixoterapiya tushunchalar va usullarga asoslangan
psixoterapevtik davolashning bir qator modellarini nazarda tutadi, iekin psixoanalizga
qaraganda haftada seanslarning kam takrorlanishi va terapevtik jarayonning
davomiyligini nazarda tutadi. Psixoanalitik psixoterapiyada mashg'ulotlarning
takrorlanishi odatda haftada bir yoki ikki marta bo'ladi va faqatgina davolanish vaqti
bilan cheklanishi mumkin (20-30 seansdan ko'p bo'lmagan) yoki ochiqcha yakun bilan,
ya'ni psixoterapevt va mijoz tomonidan maqsadlarga etishishda erishilgan yutuqlar
asosida birgalikda belgilaydi.
Psixoanalitik
psixoterapiyaning
mohiyati-bu
o'zining
anglanilmagan
tomonlarini va javob berish shakllarini, mijozning hozirgi hayotida va terapevtik
munosabatlarida qanday namoyon bo'lishini, shuningdek, o'tmishdagi kelib chiqishini
o'rganishdir. Olib borilgan seans yozuvlarini tahlil qilish asosida (Blagus & Hilsenroth,
2000) psixoanalitik psixoterapiyaning suhbat orqali psixoanalitik davolash jarayoni va
texnikasiga oid ettita o'ziga xos xususiyati aniqlandi.
1. Affekt va hissiyotlar ta'sirining ifodasiga e'tibor qaratish
Psixoanalitik psixoterapiya mijozning his-tuyg'ularining to'liq doirasini tadqiq
qilish va muhokama qilishni rag'batlantiradi. Terapevt mijozga uning his-tuyg'ularini,
shu jumladan qarama-qarshi, tan olinmagan, bezovta qiluvchi va tahdidli his-
tuyg'ularini tasvirlash va so'z bilan ifodalashda yordam beradi. Intellektual esga tushish
chuqur darajada rezonanslashadigan va o'zgarishga olib keladigan hissiy tushuncha
bilan bir xil emas.
2. Og'riqli fikrlar va his-tuyg'ulardan qochishga urinishlarni o'rganish
Odamlar tajribaning bezovta qiluvchi tomonlarining oldini olish uchun qasddan
va ongsiz ravishda turli xil usullarga murojaat qilishadi. Qochish, ya'ni qarshilik
ko'rsatish va himoya, mashg'ulotlarni o'tkazib yuborish, kechikish va boshqa shu kabi
qo'pol shakllarga ega bo'lishi mumkin. Qochish kamroq seziladigan shakllarga ega
bo'lishi mumkin, masalan:
-ba'zi g'oyalar paydo bo'lganda mavzuni o'zgartirish;
-tajribaning muhim bo'lmagan jihatlariga e'tibor qaratish;
-hissiyotlardan qochish uchun faktlar va hodisalarga e'tibor qaratish;
-sodir bo'lgan voqealarda o'z roliga emas, balki tashqi sharoitlarga konsentrasiya
qilish va hokazo. Psixoanalitik psixoterapevtlar ishlatilgan qochish usullarini faol
ravishda o'rganadilar.
3. Takrorlanadigan mavzular va patternlarni aniqlash
Psixoanalitik psixoterapevtlar takrorlanadigan mavzular va patternlarni, ya'ni
mijozning fikrlari, hissiyotlari, o'zini o'zi tasvirlashi, munosabatlari va hayotiy
voqealarida odatiy munosabat usullarini aniqlash va o'rganish uchun ishlaydi. Ba'zi
hollarda, mijozlar og'riqli va o'z-o'zini mag'lub etadigan, takrorlanadigan patternlar
haqida xabardorlikdan faol ravishda qochishlari mumkin, ammo ulardan xalos
bo'lolmaydilar. Boshqa hollarda, terapevt ularni tanib olishga va tushunishga yordam
bermaguncha, mijoz patternlarni bilmasligi mumkin.
4. O'tgan tajribani muhokama qilish (rivojlanishga e'tibor qaratish).
O'tmish, ayniqsa, o'tgan tajribalar bilan bog'liq munosabatlarning dastlabki
ko'rinishi bizning munosabatlarimiz va hissiyotlarimizga, hozirgi kunimizga ta'sir
qilishini tan olish takrorlanadigan mavzular va patternlarni aniqlash bilan bog'liq.
493
Psixoanalitik psixoterapevtlar dastlabki tajribalarni o'rganadilar; o'tmish va hozirgi kun
o'rtasidagi aloqalar; o'tmishning hozirgi hayotga kirish usullari. Asosiy e'tibor
o'tmishning o'ziga emas, balki o'tmish hozirgi psixologik qiyinchiliklarga qanday
oydinlik kiritishiga qaratilgan. Maqsad-hozirgi zamonda to'liqroq yashash uchun
o'zingizni o'tmishdagi tajribalar kishanidan ozod qilish.
5. Shaxslararo munosabatlarga e'tibor qaratish
Psixoanalitik psixoterapiyada mijozning munosabatlari va shaxslararo
tajribasiga alohida e'tibor beriladi. Insonning shaxsiyati va o'zini o'zi qadrlashning
moslashuvchan va moslashuvchan bo'lmagan jihatlari bog'lanish munosabatlari
kontekstidan kelib chiqadi, shuning uchun psixologik qiyinchiliklar ko'pincha
muammoli shaxslararo patternlar, mijozning o'z hissiy ehtiyojlarini qondirish
qobiliyatiga to'sqinlik qilganda paydo bo'ladi.
6. Terapevtik munosabatlarga e'tibor qarating
Terapevt va mijoz o'rtasidagi munosabatlarning o'zi mazmunli va hissiy jihatdan
kuchli bo'lishi mumkin bo'lgan muhim shaxslararo munosabatlardir. Mijoz bilan
munosabatlarda va o'zaro ta'sir qilish usullarida takrorlanadigan mavzularga ega
bo'lgan darajada bo’lsa, ular terapevtik munosabatlarda ham o'zini namoyon qiladi.
Masalan, boshqalarga ishonmaslikka moyil bo'lgan odam terapevtdan shubhalanishi
mumkin; norozilik, rad etish va tashlab ketishdan qo'rqqan odam terapevtdan rad
etishdan qo'rqishi mumkin; va o'z g'azabi va dushmanligi bilan kurashayotgan odam
terapevtga g'azabning namoyon bo'lishiga duch kelishi mumkin. Terapevtik
munosabatlarda shaxslararo mavzularning qayta paydo bo'lishi (nazariy nuqtai
nazardan, o'tkazish va qarshi o'tkazishda) ularni jonli ravishda o'rganish va ishlash
uchun noyob imkoniyat yaratadi. Maqsad shaxslararo munosabatlarda yanada
moslashuvchan bo'lish va shaxslararo ehtiyojlarni qondirish qobiliyatini oshirishdir.
7. Xayoliy hayotni o'rganish
Psixoterapevt mashg'ulotlarni faol ravishda tuzishi va oldindan belgilangan
rejaga amal qilishi mumkin bo'lgan boshqa psixoterapiya turlaridan farqli o'laroq,
psixoanalitik psixoterapevt mijozni xayoliga kelgan hamma narsa haqida erkin
gapirishga undaydi. Mijozlar buni qilganda (ko'plab mijozlar erkin gapirishdan oldin
psixoterapevtdan katta yordam talab qiladilar), ularning fikrlari tabiiy ravishda ruhiy
hayotning istaklari, qo'rquvlari, fantaziyasi, orzulari va kundizgi xayollari kabi
sohalariga ta'sir qila boshlaydi, mijoz bungacha hech qachon so'z bilan ifodalamagan
bo'lishi mumkin. Ushbu material mijozning o'zini va boshqalarni qanday ko'rishi, o'z
tajribasini qanday izohlashi va ma'nosini berishi, tajribasining ba'zi jihatlaridan
qochishi yoki hayotdan ko'proq qoniqish olish imkoniyatiga to'sqinlik qilishi haqida
boy ma'lumot manbai hisoblanadi.
Psixoanalitik psixoterapiyaning maqsadi simptomlardan xalos bo'lishni o'z
ichiga oladi, lekin ular bilan cheklanmaydi. Muvaffaqiyatli davolanish nafaqat
simptomlarni engillashtirishga, balki psixologik qobiliyat va resurslarning ijobiy
mavjudligini kuchaytirishga qaratiladi. Shaxs va uning sharoitlariga qarab psixologik
qobiliyatlarga yanada qoniqarli munosabatlarga ega bo'lish, o'z iste'dodi va
qobiliyatlaridan samaraliroq foydalanish, o'z-o'zini hurmat qilishning Real tuyg'usini
saqlab qolish, tashvish, qayg'u va boshqa his-tuyg'ularga toqat qilish qobiliyati, ko'proq
qoniqarli jinsiy munosabatlar, o'z-o'zini hurmat qilishning yanada nozik tushunchasi,
494
o'zi va boshqalar hayotdagi qiyinchiliklarni ko'proq erkinlik va moslashuvchanlik bilan
engish kiradi. Bunday yutuqlar psixolog va mijoz o'rtasidagi xavfsiz munosabatlar
kontekstida o'z-o'zini o'rganish, hayotda uchraydigan affect holatlar va aks ettirish
jarayonida erishiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Axmedovich, R.O. (2022). Globallashgan axborot davri va shaxsning axborot-
psixologik xavfsizligi. International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research, 38-44
2. Blagys M., Hilsenroth M. Distinctive Features of Short-Term
Psychodynamic-Interpersonal Psychotherapy: A Review of the Comparative
Psychotherapy Process Literature. Clinical Psychology: Science and Practice. Vol. 7,
Issue 2, pages, 167-188, 2000.
3. Равшанов O.A. Проблемы формирования системы обеспечения
информационно-психологической безопасности. International scientific-practical
conference on the theme: «INFORMATION TECHNOLOGY, NETWORKS AND
TELECOMMUNICATIONS ITN&T-2023», С.484-489.
4. Ravshanov O.A.. Komilova A. Talabalarda o‘ziga bo‘lgan ishonch va
psixologik madaniyatni oshirish, Таълим ва инновацион тадқиқотлар, Бухоро
давлат университети, № 4, апрель 2022 йил.
5. Shedler J. The Afficacy of Psychodynamic Psychotherapy. Americal
Psychologist, Vol. 65. No 2. 98-109.
6. Usmanov, S., & Abduraxmanov, Z. (2023). VIRTUAL EDUCATIONAL
SYSTEM FOR THE DEVELOPMENT OF INFORMATION AND PROFESSIONAL
COMPETENCE OF FUTURE ENGINEERS. International Journal of Contemporary
Scientific and Technical Research, (Special Issue), 55-63.
7. Alimov, N. (2023). CULTURE OF WESTERN AND ORIENTAL
COUNTRIES. Современные тенденции инновационного развития науки и
образования в глобальном мире.
8. Yuldashev, S. (2021). THE PEDAGOGICAL ESSENCE OF THE
PROFESSIONAL ACTIVITY OF A TEACHER IN MILITARY EDUCATION.
International Journal of World Languages, 1(2).
9. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In E Conference Zone
(pp. 11-16).
10. Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI. International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research, 386-390.
11. Barno, N., & Buvirobiya, H. (2023). MAKTABGACHA YOSH
DAVRIDAGI BOLALAR PSIXOLOGIYASINING O ‘ZIGA XOS TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research, 394-397.
12. Shavkatovna, N. B. (2022). AXBOROT TEXNOLOGIYALARI BILAN
ISHLOVCHI SHAXSLARNING PSIXOLOGIK XOLATINING PATOLOGIYASI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research, 658-662.
495
13. Ибайдуллаева, У. (2022). РОЛЬ СЕМЬИ В ПРЕДОТВРАЩЕНИИ
КОНФЛИКТОВ МЕЖДУ ПОДРОСТКАМИ. Решение социальных проблем в
управлении и экономике, 1(7), 81-83.
14. Ibaydullayeva, U. (2022). OILADA FARZAND TARBIYASINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI. Журнал Педагогики и психологии
в современном образовании, 2(6).
15. Komilova, A., & Adilova, M. (2023). AGRESSIYA–OSMIRLARDA
YUZAGA
KELADIGAN
TAJOVUZKORLIK
RIVOJLANISHIGA
TASIR
ETUVCHI FENOMEN SIFATIDA. Журнал Педагогики и психологии в
современном образовании, 3(1).
16. Adilova, M. (2023). THE PSYCHOLOGICAL EFFECT OF TRAPS IN
THE SOCIAL NETWORK ON YOUTH MIND AND SPIRITUALITY. Open Access
Repository, 4(2), 500-505.
17. Каршибоев, С. (2022). Yosh yetakchining rahbarlikka xos psixologik
jihatlari. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и
развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 464-467.
18. Аракулов, Г. Т. (2023). МЕДИКО-СОЦИАЛЬНАЯ РЕШЕНИЕ
ПРОБЛЕМ ДЕТЕЙ С РАННИМ ДЕТСКИМ АУТИЗМОМ. Academic research in
educational sciences, 4(TMA Conference), 872-877.
19.
Arakulov,
G.
(2023).
ТАЖОВУЗКОРЛИК-ЎСМИРЛАРДА
ЗАМОНАВИЙ ПСИХОЛОГИК МУАММО СИФАТИДА. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(3), 15-21.
IJTIMOIY NORMALAR VA ULARNING INSON RIVOJLANISHIDAGI
TA’SIRI
Yo‘ldoshev Sardor Asliddin o‘g‘li,
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Sultonaliyeva Gulshona Sherzod qizi,
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya:
Ijtimoiy me'yor tushunchasi, ijtimoiy me'yor turlari va uning
ishlash mexanizmlari va ijtimoiy og’ish haqida bilim, ko‘nikma va malakalarga ega
bo‘lish.
Kalit soʻzlar
: Norma, norm, me’yor, og’ish, jamiyat, ko’nikma, tabiiy, ob’ektiv.
Me'yorlar jamiyat tizimini qochib bo`lmaydigan o`zgarishlar sharoitida hayotga
layoqatli muvozanat holatini tutib turuvchi mexanizmi hisoblanadi. Jamiyatda bir
vaqtning o`zida turlicha ilmiydan tortib jinoiygacha me'yoriy submadaniyat mavjud.
Umuman olganda me'yor tushunchasi yetarlicha munozarali hisoblanadi.
Ijtimoiy me'yor
aniq bir jamiyatda odamlar, shuningdek, ijtimoiy guruhlar
va tashkilotlarning yo`l qo`yilgan yoki majburiy axloqida tarixan vujudga kelgan
oraliqni mustahkamlaydi. Tabiiy-ilmiydan farqli ravishda ijtimoiy me’yor
