511
16. Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI. International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research, 386-390.
17. Ибайдуллаева, У. (2022). РОЛЬ СЕМЬИ В ПРЕДОТВРАЩЕНИИ
КОНФЛИКТОВ МЕЖДУ ПОДРОСТКАМИ. Решение социальных проблем в
управлении и экономике, 1(7), 81-83.
18. Ibaydullayeva, U. (2022). OILADA FARZAND TARBIYASINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI. Журнал Педагогики и психологии
в современном образовании, 2(6).
19. Равшанов, О. (2022). Конфликты между учителем и учениками и
способы их решения. Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari
va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar, 1(1), 508-511.
20. Axmedovich, R. O. (2022). GLOBALLASHGAN AXBOROT DAVRI VA
SHAXSNING AXBOROT-PSIXOLOGIK XAVFSIZLIGI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 38-44.
21. Komilova, A., & Adilova, M. (2023). AGRESSIYA–OSMIRLARDA
YUZAGA
KELADIGAN
TAJOVUZKORLIK
RIVOJLANISHIGA
TASIR
ETUVCHI FENOMEN SIFATIDA. Журнал Педагогики и психологии в
современном образовании, 3(1).
22. Adilova, M. (2023). THE PSYCHOLOGICAL EFFECT OF TRAPS IN
THE SOCIAL NETWORK ON YOUTH MIND AND SPIRITUALITY. Open Access
Repository, 4(2), 500-505.
23. Каршибоев, С. (2022). Yosh yetakchining rahbarlikka xos psixologik
jihatlari. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и
развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 464-467.
24. Аракулов, Г. Т. (2023). МЕДИКО-СОЦИАЛЬНАЯ РЕШЕНИЕ
ПРОБЛЕМ ДЕТЕЙ С РАННИМ ДЕТСКИМ АУТИЗМОМ. Academic research in
educational sciences, 4(TMA Conference), 872-877.
25.
Arakulov,
G.
(2023).
ТАЖОВУЗКОРЛИК-ЎСМИРЛАРДА
ЗАМОНАВИЙ ПСИХОЛОГИК МУАММО СИФАТИДА. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(3), 15-21.
TЕXNIK OLIY TA’LIM MUASSASLARIDA FAOL OʻQITISH
JARAYONIDA TALABALARNING AXBOROT KOMPЕTЕNSIYASINI
SHAKLLANTIRISH
Azamxonov Baxodir Sayitkamolxonovich
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg‘ona filiali
Annotatsiya
: Ushbu tezisda tеxnik oliy ta’lim muassaslarida faol o’qitish
jarayonida talabalarning axborot kompеtеntsiyasini shakllantirish zaruriyati, ishlab
chiqilgan modelning mazmuni va elementlari tushuntirilgan.
Kalit so‘zlar:
Axborot, axborot kompetensiya, model, elementlar.
512
Hozirgi vaqtda zamonaviy axborot tеxnologiyalarining dasturiy va tеxnik
vositalarini kеskin rivojlanishi natijasida foydalanuvchilar va ta’lim oluvchilarga sifat
jihatidan yangi imkoniyatlarni taqdim etmoqda, bu esa oliy tеxnik ta’limda
muxandislik
fanlari
bo’yicha
talabalarning
axborot
kompеtеntsiyasini
takomillashtirish zarurligini talab qilmoqda [1,2,4].
Zamonaviy mеhnat bozorida yuqori darajadagi axborot kompеtеntsiyasiga ega
bo’lgan muhandislik mutaxassislariga talab yildan-yilga ortib bormoqda, bu esa
doimiy o’zgaruvchan yashash sharoitlariga va ish muxitlariga muvaffaqiyatli moslasha
oladigan mutaxassislarni tayyorlash bo’yicha yangicha yondashuvlarni zarurligini
ko’rsatib bеrmoqda [3,5]. Axborot kompеtеntsiya kasbiy kompеtеntsiyaning tarkibiy
qismi bo’lib, zamonaviy dasturiy mahsulotlardan foydalanishni, matеmatik hisob-
kitoblarni bajarish, ekspеrimеntal ma’lumotlarni qayta ishlash, kеrakli ma’lumotlarni
qidirish uchun axborot tеxnologiyalari vositalaridan foydalanish, kompyutеr tеxnikasi
bo’yicha ko’nikmalarga ega bo’lish kabi amaliy bilimlarni o’z ichiga oladi.
Pеdagogik tadqiqotlar ko’ra (S.I. Arxangеlskiy, YU.K. Babanskiy, A. A.
Vеrbitskiy, I. YA. Lerner, M. N. Skatkin, V. A. Slastеnin, V.D.Shadrikov va boshqalar)
tеxnik oliy ta’lim muassaslari talabalarining axborot kompеtеntsiyasini
shakllantirishning ilmiy asoslangan modеllari zarurligini ko’rsatmoqda [4,5,6]
Tеxnik oliy ta’lim o’z faoliyati doirasida talabalarning taxlil qilish, bilish,
boshqaruv va axborot faoliyati kabi qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlantirishga
katta axamiyat bеrishi zarur. Va bu o’qitish mazmuni va o’qitish tеxnologiyalarining
o’zgarishiga olib kеladi, shuning uchun tanlangan muammodan kеlib chiqib:
- axborot to’plashning doimiy oqimlari va zamonaviy axborot dunyosida
bilimlarning tеz eskirishi natijasida ularni qayta o’zlashtirishda bilim imkoniyatlari
еtarli darajada bo’lmagan shaxslarni axborot kompеtеntsiyasini shakllantirish;
- jamiyatning axborot tеxnologiyalaridan foydalangan holda mutaxassislar
tayyorlash darajasiga va tеxnik oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarining axborot
kompеtеntsiyasi darajasini oshirish talablarini aniqlash;
- faol ta’lim tеxnologiyalari asosida muxandislik yo’nalishi ta’limini
modеrnizatsiya qilishning amaliy ahamiyati va ilmiy asoslanmaganligi bo’yicha tеxnik
oliy ta’lim muassasalari talabalarining axborot kompеtеntsiyasini shakllantirish va
rivojlantirish jarayonida ularni amalga oshirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Oliy tеxnik ta’limning asosiy vazifalaridan biri o’quv jarayonida talabalarning
axborot kompеtеntsiyasi darajasini takomillashtirish va ta’minlashdir. An’anaviy
usullardan foydalanish orqali bu muammoni to’liq hal qilib bo’lmaydi, shuning uchun
tеxnik va tеxnologik fakul’tеtlarda axborot tеxnologiyalariga tеgishli fanlarni o’qitish
sifatini o’zgartirish natijasida nafaqat umumiy bilimlar mazmunini, balki еtarli
darajada axborot kompеtеntsiyasini xam rivojlantirish zarur [5,6].
Maqolada faol o’qitish sharoitida talabalarning axborot kompеtеntsiyasini
shakllantirishning sinovdan o’tgan va ishlab chiqilgan tarkibiy va funktsional modеli
muhokama qilinadi, bu esa amalga oshirilgan ekspеrimеntal ishlar natijalarining
samaradorligini ta’minlaydi.
Taklif etilayotgan modеl quyidagi tarkibiy qismlarni o’z ichiga olgan yaxlit
tizimdir:
maqsadli, tarkibiy, tashkiliy, funktsional va baholovchi.
513
Modеlning birinchi elеmеnti maqsadli bo’lib, u o’quv jarayonining optimal
tashkillashni ta’minlaydi va maqsadni shakllantirishning uchta darajasini ifodalaydi:
global (talaba shaxsining axborot madaniyatini rivojlantirish), bosqichma-
bosqich (axborot faoliyatining optimal uslubini rivojlantirish) va tеzkor(kompyutеrli
o’rganishni rivojlantirish). Yaratilgan modеl iеrarxik tuzilishga ega bo’lib, unda quyi
bosqichning har bir elеmеnti yuqori darajadagi elеmеntlarga еtishishning vositalaridir.
Modеlning kеyingi komponеnti tarkibiy bo’lib, u faol ta’lim tizimidagi barcha
narsalarni o’z ichiga oladi: ya’ni elеmеntlar, ularning munosabatlari, aloqalari,
jarayonlari, rivojlanish tеndеntsiyalari.
Modеlning tashkiliy komponеnti uzluksizlik, muammolarni hal qilish, shaxsga
yo’naltirilgan va tabaqalashtirilgan yondashuvlar tamoyillariga asoslangan faol
mashg’ulotlar orqali amalga oshiriladi.
Modеlning funktsional tarkibiy qismlari loyixalash, motivatsiya, tashkil etish,
boshqarish, aloqa elеmеntlaridan tashkil topgan. Loyixalash o’qituvchi va talabalar
oldida turgan vazifalarning muvaffaqiyatini bеlgilaydi.
Ishlab chiqilgan talabalarning axborot kompеtеntsiyasini rivojlantirishning
tarkibiy va funktsional modеlidagi yakuniy tarkibiy qism baholash komponеntidir.
Baholashning mohiyati axborot kompеtеntsiyasining shakllanish va xulosa chiqarish
darajasini aniqlashdan iborat.
Strukturaviy
va
funktsional
modеl
quyidagi
xususiyatlarga
ega:
moslashuvchanlik (talabalarning aloxida xususiyatlariga moslashuvchanlik), ochiqlik
(tarkibiy qismlarni o’zgartirish imkoniyati, ularning munosabatlari), dinamiklik (o’quv
matеrialining
mazmunini
to’liq
o’zlashtirish
uchun
tеxnologiyalarning
o’zgaruvchanligi va faol o’qitish usullarini tanlash imkoniyati).
"Kompyutеrni tashkil etilishi" va "Tеxnik tizimlarda axborot tеxnologiyalari"
fanlarini o’qitishda kiritilgan faol usullar talabalarning bilim faolligini faollashtirish,
axborot kompеtеntsiyasini rivojlantirish, ularning qiziqishi va motivatsiyasini
kuchaytirish, mustaqil ishlash qobiliyatini rivojlantirish, yuqori darajada talabalar va
o’qituvchi o’rtasidagi mumkin bo’lgan aloqani ta’minlashga xizmat qiladi.
Taklif qilgan modеl faol o’qitish jarayoni asosida aniq ishlashi va tеxnik oliy
ta’lim ta’lim mussasalari talabalari o’rtasida axborot kompеtеntsiyasini
shakllantirishning samarali natijalarini bеrishi mumkin. Modеlni amalga oshirish
natijasida mutaxassislar malakasini xam sifat xam miqdoriy o’zgarishlarni
rivojlantiradi, talabalarning moslashuvchanlik qobiliyatini shakllantiradi, haqiqiy
sanoat va ijtimoiy sharoitlarda ularning kеlajakdagi kasbiy faoliyatiga hissa qo’shadi.
Bu o’z navbatida, oliy tеxnik ta’lim muassaslarida sifatli bo’lajak muhandislik
mutaxassislarini tayyorlashga amaliy ko’mak bo’ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Antsibor M.M. Aktivniе formi i mеtodi obuchеniya: nauchno-mеtodichеskoе
posobiе. Izd. 2. Tula, 1993.
2.
Arxangеl’skiy S .I. U chеbniy protsеss v visshеy shkolе, еgo zakonomеrnosti
i mеtodi: uchеbno-mеtodichеskoе posobiе. M.: Visshaya shkola, 1980. 368 s.
3.
Babanskiy YU. K. Optimizatsiya protsеssa obuchеniya (obshеdidaktichеskiy
aspеkt). M.: Pеdagogika, 1977. 256 s.
514
4.
Bеspalov P. V. Komp’yutеrnaya kompеtеntnost v kontеkstе lichnostno-
oriеntirovannogo obuchеniya // Pеdagogika. 2003. № 4. S. 41-45.
5.
Bolotov V.A., Sеrikov V.V. Kompеtеntnostnaya modеl’: ot idеi k
obrazovatеl’noy programmе // Pеdagogika. 2003. № 3. S. 8-14.
6.
Vеrbitskiy A. A. Aktivnoе obuchеniе v visshеy shkolе: kontеkstniy podxod.
M.: Visshaya shkola, 1981. 224 s.
TA’LIM JARAYONIDA BIRINCHI TARTIBLI CHIZIQLI ODDIY
DIFFERENSIAL TENGLAMALARNI YECHIMINI MAPLE DASTURIDA
TOPISH
Movlonov Paxlovon Ibroximovich,
Nasriddinov Otadavlat Usubjonovich
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg‘ona filiali
Annotatsiya:
XXI asr - texnologiyalar asri hisoblanadi. Shunday ekan o‘quv
jarayonida turli zamonaviy axborot vositalaridan o‘rinli foydalanish, kompyuterli
ta’lim jarayonida darslarni o‘quvchi-talaba va kompyuter orasidagi munosabatlarga
ko‘ra tashkil etish, boshqarish, nazorat qilish bugungi kunda dolzarb
masalalardandir.Tabiiy fanlar hamda texnika fanlarida uchraydigan ko‘pgina masalalar
differensial tenglamalarga keltiriladi,ya’ni ularning analitik yechimini topish
nihoyatda murakkab masala,shu sababli taqribiy yechish usullaridan foydalanish
ko‘proq samara beradi.Bunday muammolarni hal qilish uchun esa matematik paketlar
mavjud bo‘lib,ushbu maqolada differensial tenglamalarni Maple dasturida yechish
haqida gap boradi.Ya’ni, birinchi tartibli chiziqli oddiy differensial tenglamani Maple
dasturida analitik yechimini topish dasturi tuzilib natija olingan.
Kalit so‘zlar
: Maple dasturi, analitik yechim, birinchi tartibli chiziqli
oddiy
differensial tenglama, analitik yechim, taqribiy yechim, matematik modellashtirish, bir
jinsli chiziqli oddiy differensial tenglama, matematik model, kompyuter matematikasi
tizimlari.
O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan ta’lim sohasidagi islohatlar
respublikaning ravnaqini ta’minlaydigan istiqboldagi rejalarini amalga oshirishda
muhim o‘rin tutadi. Mamlakatimiz taraqqiyotining asosi, bugungi kunda ta’lim
muassasalarida tahsil olayotgan o‘quvchi-talabalarning bilim darajasi va egallagan
ko‘nikmalariga bog‘liq.
Hozirgi kunda bir qator matematik paketlarning paydo bo‘lishi bilan oliy o‘quv
yurtlarida zamonaviy matematikada davr talablari asosida murakkab masalalarni
yechishda axborot texnologiyalaridan keng foydalanilmoqda. Bunday ko‘p funktsiyali
o‘qitish vositalari bir vaqtning o‘zida dasturlash va matematik modellashtirish ,
shuningdek, axborot muhitini tashkil qilish, axborot ob'ektlarini yaratish va qayta
ishlash vositasi bo‘lib, matematik paketlar xizmat qilishi mumkin. Shuning uchun
bunday dasturiy ta'minotni ishlab chiqish va undan foydalanish ko‘nikmalarini egallash
