219
Особенностью системного подхода в исследовании является то, что для
каждого проводимого занятия процесса обучения в аудитории строится
эргономическиая модель всех видов аудиторий.
Делая анализ и синтез процесса обучения с помощью теории систем на
основе структурной схемы расположения обучаемых в аудитории для
проведения занятий строится эргономическая модель приобретения знаний.
Но, во всех случаях самым необходимым фактором является определение
метода измерения, единица измерения приобретаемого знания, их количество,
пределы максимального и минимального изменения и т.д. объекта исследования.
Список использованной литературы:
1.
Халдаров Х. А. Управление процессом обучения в приобретении знаний
с помощью эргономического моделирования. Меж. НПК «Место развития
нового Узбекистана в области образования на международных исследованиях».
МННИЦ по оценке качества обучения. Т.: 2022, С.71-78.
2.
Халдаров Х.А. Эргономика в образовании. ХХVI Межд.НПК
«ИННОВАЦИЯ-2022». Сборник научных статей, Ташкент, 59-61.
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA RUS TILINI O‘QITISHDA
AXBOROT-KOMMUNIKATSION TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISHNING MAVJUD HOLATI VA IMKONIYATLARI
Davranova Gulbahor Numondjonovna
Buxoro muhandislik texnologiya instituti tayanch doktoranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada bugungi axborotlashgan jamiyatda oʻqitishning
zamonaviy didaktik vositalarini kengroq joriy etish muhimligi, xorijiy (rus) tili
darslarida foydalanish uchun hozirda kompyuter dasturlarining keng doirasi taklif
etilganligi, ushbu dasturlar orqali yaratiladigan multimedialar audiovizual axborotni
qayta ishlashning zamonaviy usullarini qo‘llash hisobiga o‘qitish samaradorligini
oshirish va o‘qitishni intensifikatsiyalash imkoniyatini ta’minlashi haqidagi fikrlar
bayon etilgan.
Kalit so‘zlar:
boshlang‘ich sinf o’quvchisi, rus tilini o’qitish, axborotlashgan
jamiyat, o‘yin, qiziqish, samaradorlik, xotira,
ta’limiy dasturlar, o‘quv dasturlari,
nazorat dasturlari, o‘yin dasturlari, fonetika, grammatika, lug‘at bilan ishlash, talaffuz
ko‘nikmalari.
Jahon taʻlim sohasidagi rivojlanish tendensiyalari axborotlashgan jamiyatda
oʻqitishning zamonaviy didaktik vositalarini kengroq joriy etish va ularning
samaradorligini yanada oshirishning dolzarbligini koʻrsatmoqda. XXI asr -
axborotlashtirish asri, shubhasiz, chet tillarini an’anaviy o‘qitishga o‘z ta’sirini
ko‘rsatdi. Bundan maqsad o‘quv jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan
to‘g‘ri va samarali foydalanishni o‘rganishdir. Davr bilan hamnafas tarzda, kun sayin
220
barcha sohalar amaliyotiga jadal kirib borayotgan axborot texnologiyalarini
umumta’lim maktablari ta’lim jarayoniga ham tatbiq etish dolzarb masalalardan biri
bo‘ldi.
Ayniqsa, xorijiy (rus) tili darslarida kompyuter ta’lim uchun shaxsga
yo‘naltirilgan yondashuvni amalga oshirish uchun xizmat qiladi, individuallashtirish
va ta’limni farqlash uchun imkon beradi, faolligini oshiradi, o‘quvchilarni undaydi,
ayniqsa, o‘quv jarayonini faollashtirish va ularga qulay o‘quv muhitini taqdim etadi.
Xorijiy (rus) tili darslarida foydalanish uchun hozirda kompyuter dasturlarining keng
doirasi taklif etiladi. Quyida xorijiy (rus) tili darslarida foydalaniladigan kompyuter
dasturlari shakllari va ularning maqsadi keltirilgan:
Xorijiy (rus) tili darslarida foydalanish uchun kompyuter dasturlari
№
Dastur turlari
Maqsadi
1.
Ta’limiy dasturlar
ma’lum bilim, ko‘nikma va odatlarni egallash;
2.
O‘quv dasturlari
bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash;
3.
Nazorat dasturlari
bilim sifatini nazorat qilish va uni tuzatish;
4.
O‘yin dasturlari
intellektual rivojlanish uchun.
Ushbu dasturlar orqali yaratiladigan multimedialar audiovizual axborotni
qayta ishlashning zamonaviy usullarini qo‘llash hisobiga o‘qitish samaradorligini
oshirish va o‘qitishni intensifikatsiyalash imkoniyatini ta’minlaydi. Multimedianing
mohiyatlari o‘qitishning turli aspektlarida keng imkoniyatlar yaratib beradi. Ochiq
o‘qitish jarayonida multimedia vositalaridan foydalanishning asosiy imkoniyat va
ustunlik jihatlaridan biri bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
-
o‘qitish jarayonida o‘quvchi qabul qilishi mumkin bo‘lgan bir nechta
kanallardan bir vaqtning o‘zida foydalanish, buning hisobiga turli sezgi organlari
yetkazib berayotgan axborotning integratsiyasiga erishiladi;
-
qiyin real eksperimentlarni rag‘batlantirish imkoniyati;
-
jarayonlarni
dinamik
yetkazib berish hisobiga abstrakt axborotni
vizualizatsiya qilish;
-
o‘rganilayotgan mavzuni keng o‘quv, umumiy, tarixiy kontekstga joylash.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida rus tilini axborot texnologiyalari va
multimediadan foydalangan holda o‘qitishda turli xil til o‘rganish aspektlarida maqsad
va vazifalarni amalga oshirish mumkin. Quyida axborot texnologiyalari va
multimediadan foydalanishning maqsad va vazifalari keltirilgan:
Rus tilini o‘qitishda axborot texnologiyalari va multimediadan foydalanishning
maqsad va vazifalari
№
Maqsad
Vazifa
1.
Fonetikani
o‘qitishda:
a. adekvat talaffuz ko‘nikmalarini egallash, yangi
lingvistik materialga nisbatan tinglash va talaffuz qilish
ko‘nikmalarini yanada takomillashtirish;
b. eshitish, talaffuz va intonatsiya qobiliyatlarini
shakllantirish.
221
2.
Grammatikani
o‘rgatishda:
a. grammatik vositalar hajmini kengaytirish, yangi
grammatik hodisalarni o‘zlashtirish va ulardan nutqda
foydalanish;
b.
muayyan
grammatik
hodisalarni
samarali
o‘zlashtirish-masalan, turli xil jumlalar va konstruksiyalarni
tushunish va nutqda ishlatish (o‘rta sinf o‘quvchilari uchun);
3.
Lug‘at bilan
ishlashda:
a. leksik birliklarni tizimlashtirish, lug‘at boyligini
kengaytirish, nutqda leksik birliklarni tushunib olish va ulardan
foydalanish ko‘nikmalarini rivojlantirish;
b.
o‘qish,
tinglashning
leksik
ko‘nikmalarini
shakllantirish va samarali yozish qobiliyatlari.
4.
O‘qishni
o‘rgatishda:
a. o‘qishning asosiy turlaridan foydalangan holda turli xil
uslubdagi matnlarni (oshkoralik, badiiy, noto‘g‘ri) idrok etish:
o‘rganish, tahlil qilish va qidirish;
b. tilga oid ma’lumotlarni (elektron ensiklopediyalar,
avtomatik lug‘atlar) taqdim etish axborot ta’minotini
ta’minlaydigan tilning farqli jihatlarini mustaqil ravishda
anglash qobiliyatini shakllantirish.
Kompyuter dasturlaridan foydalanish diqqatni reproduktiv faoliyatdan ijodiy
faoliyatga o‘tkazish, o‘rganishni boyitish, assotsiativ va hissiy xotira va audiovizual
idrokni rivojlantirish imkonini beradi. Xorijiy (rus va ingliz) tillarida parallel matnlar,
shuningdek, so‘zlar orasidagi o‘zaro bog‘liqlikni tez va oson anglashga yordam beradi.
Materiallarni tinglash ularning assimilyatsiyasini osonlashtiradi va tezlashtiradi, rus
tilini yaxshilashga va rus tilining to‘g‘ri intonatsiyasini rivojlantirishga yordam beradi.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish guruhda ishlashni amalga oshirishni
ham osonlashtiradi; ijodiy faoliyatni, faol va maqsadli muloqotni rejalashtirishga
imkon beradi (guruh ichida va alohida); jamoaviy ijodkorlikni tashkil etish uchun
imkoniyatlar yaratadi (veb 2.0 texnologiyasi), ochiq axborot tarmoqlarida ma’lumot
olish (loyihani yaratishda va individual vazifalarni tayyorlashda) va bajarilgan ish yoki
voqea to‘g‘risida hisobotlarni tayyorlashda yordam beradi.
To‘g‘ri tashkil etilgan kompyuterli o‘qitish dasturlari axborotni o‘quvchi
tomonidan o‘zlashtirilishining psixologik va pedagogik qoidalari e’tiborga olingan
taqdirda o‘qitishni individuallashtirish va differensiyalashtirishga, bolalarning
qiziqishlari va o‘qishdagi mustaqil faoliyatini rag‘batlantirishga imkon beradi.
So‘nggi
yillarda maktab ta’limida chet tillarini o‘qitishda yangi zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish masalasiga ko‘proq e’tibor qaratilmoqda. Bu nafaqat yangi texnik
vositalar, balki o‘qitishning yangi shakllari va usullari va o‘quv jarayoniga yangicha
yondashuv demakdir.
Zamonaviy pedagogik amaliyotda turli xil o‘qitish
texnologiyalari qo‘llanilib, ular yordamida o‘quvchilarning fanga qiziqishi, akademik
ko‘rsatkichlar va intellektual madaniyat darajasi ham keskin oshmoqda. Hamkorlikda
o‘qitish, loyiha metodikasi, yangi axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanish va Internet-resurslar kabi zamonaviy pedagogik texnologiyalar o‘qitishda
shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvni amalga oshirishga yordam beradi, bolalarning
222
qobiliyatlari, ularning ta’lim darajasi va moyilligini hisobga olgan holda ta’limni
individuallashtirish va tabaqalashtirishni ta’minlaydi.
Shunday qilib, darslarda axborot texnologiyalaridan foydalanish, birinchi
navbatda, o‘quvchilarning ijodiy salohiyatidan foydalanish hisobiga doimiy natija
beradi, bu esa muvaffaqiyat holatini shakllantirishga olib keladi va o‘qitishda
motivatsiyani oshiradi. Mamlakatimizdagi umumta’lim maktablari zamonaviy
kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalari bilan jihozlash ishlari jadal
suratlarda olib borilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarning
o‘z mehnat faoliyatlariga yangicha yondashuvlarini talab etadi. Darsning
samaradorligiga kognitiv faollikni, muammoli vaziyatlarni hal qilish istagini va
o‘quvchilarning mustaqilligini maksimal darajada oshiradigan innovatsion vositalar va
o‘qitish usullarining maqbul kombinatsiyasi tufayli erishiladi. Shunday ekan, axborot
va kompyuter texnologiyalari chet tilini o‘rganishda ijodiy salohiyatni faollashtirish va
bilim sifatini oshirish vositasidir.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Ochildieva
Hilola Gulamovna. The Use Of Information
And
Communication Technologies In Russian Language And Literature Lessons For The
Development Of Students' Speech: Journal of Positive School Psychology
http://journalppw.com 2023, Vol. 7, No. 2, 535-538
2.
Трофимова Валерия Валерьевна. Методические подходы к
формированию
информационно-технологической
культуры
младших
школьников: диссертация... кандидата педагогических наук : 13.00.02 Москва,
2007 217 с.
3.
Numondjonovna D. G. The use of interactive methods in forming the
ecological worldview of preschool children //Middle European Scientific Bulletin. –
2021. – Т. 11.
4.
Davranova G. COLLABORATION BETWEEN KINDERGARTEN AND
FAMILY //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). – 2020. – Т. 1. – №.
1.
5.
Numondjonovna D. G. The importance of using multimedia to expand
children's worldwide during the activities //Asian Journal Of Multidimensional
Research. – 2021. – Т. 10. – №. 7. – С. 28-31.
6.
Numondjonovna D. G. et al. The Importance of Aesthetic Education in
Comprehensive Education of Preschool Children //International Journal of Discoveries
and Innovations in Applied Sciences. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 54-57.
7.
Davranova Gulbahor N. Advantages of Using Modern Information
Technologies in Teaching Russian Language for Primary School Students
//AMERICAN JOURNAL OF SOCIAL AND HUMANITARIAN RESEARCH. –
2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 333-338.
8.
Davranova G. N. THE DEVELOPMENT OF PUPILS’SPEECH IN
RUSSIAN LESSONS IN ELEMENTARY SCHOOL //INTERNATIONAL
SCIENTIFIC CONFERENCE" INNOVATIVE TRENDS IN SCIENCE, PRACTICE
AND EDUCATION". – 2023. – Т. 2. – №. 5. – С. 147-154.
223
9.
Davranova G. N. Use of Information Technologies in Primary School
Russian Lessons //EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL
EDUCATION. – 2022. – Т. 2. – №. 6. – С. 73-78.
10.
Numondjonovna D. G. et al. TABIAT BILAN TANISHTIRISH ORQALI
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA EKOLOGIK MADANIYATNI
RIVOJLANTIRISH //PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 363-367.
11.
Numondjonovna D. G. BOSHLANG ‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING
RUS TILIDA LUG ‘ATLAR BILAN ISHLASH JARAYONIDA KREATIVLIGINI
OSHIRISH //PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 168-170.
12.
Numondjonovna D. G. BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA RUS
TILINI O‘QITISHDA DIDAKTIK O‘YINLARNING O‘RNI //PEDAGOGS jurnali.
– 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 160-162.
13.
Numondjonovna D. G. et al. MAKTABGACHA VA BOSHLANG ‘ICH
TA’LIM
TIZIMIDA
SIFAT
SAMARADORLIGINI
OSHIRISHNING
INNOVATSION YONDASHUVI //PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С.
144-146.
14.
Davranova G. N. Pedagogical and Psychological Aspects of Teaching the
Russian Language to Primary Class Pupils //Procedia of Philosophical and Pedagogical
Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 112-117.
15.
Numondjonovna D. G. BOSHLANG ‘ICH SINF O ‘QUVCHILARIDA
RUS
TILINI
O
‘QITISHNI
AXBOROT-KOMMUNIKATSION
TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANIB
TAKOMILLASHTIRISH
IMKONIYATLARI //Role of Exact and Natural Sciences During the Renaissance III.
– 2023. – С. 87-93.
16.
Davranova G. N. THE ROLE OF USING INTERACTIVE SOFTWARE
TOOLS IN THE FORMATION AND DEVELOPMENT OF COMPETENCIES OF
ELEMENTARY STUDENTS //INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE"
INNOVATIVE TRENDS IN SCIENCE, PRACTICE AND EDUCATION". – 2023. –
Т. 2. – №. 6. – С. 94-99.
17.
Davranova G. N. EFFECTIVE ASPECTS OF TEACHING RUSSIAN AS
A FOREIGN LANGUAGE IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS //International
Conference" Modern Pedagogical and Philological Education Sciences". – 2023. – Т.
1. – №. 2. – С. 35-40.
