357
– технологии цифрового образования и введение в искусственный
интеллект;
– мехатроника и робототехника;
– передовые производственные технологии;
– учебная проектно-технологическая практика;
– иные дисциплины, при изучении которых активно используются
технологии электронного обучения и специализированное прикладное
программное обеспечение.
Четкое формулирование цели формирования цифровой компетентности,
правильная постановка задач, для ее достижения, определение содержания
образования в плане формирования цифровой компетентности, выбор
оптимальных методов обучения позволит эффективно сформировать цифровую
компетентность у будущих учителей, тем самым сделать его более
востребованным и конкурентоспособным в сфере образования.
Список использованной литературы:
1. Суперсервис
«Поступи
в
вуз
онлайн»
–
URL:
https://www.gosuslugi.ru/vuzonline
2. Солдатова Г. У., Нестик Т. А., Рассказова Е. И., Зотова Е. Ю. Цифровая
компетентность подростков и родителей. Результаты всероссийского
исследования. – М.: Фонд Развития Интернет. 2013. – 144 с.
3. Приходько О. В. Особенности формирования цифровой компетентности
студентов вуза // АНИ: педагогика и психология. 2020. – №1 (30). – URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-formirovaniya-tsifrovoy-
kompetentnosti-studentov-vuza
OILA VA TA’LIM ‒ OʻSMIRLARDA STRESSDAN
CHIQISHNING VOSITASI SIFATIDA
Arakulov Gayrat Tulkinovich
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Saidazimova Madina Oʻktam qizi
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada hozirgi davrda keng tarqalgan hamda asosiy
psixologik muammolardan biri hisoblangan oʻsmirlardagi ruhiy zoʻriqish - stress
haqida fikrlar bayon etilgan. Shu bilan bir qatorda stressni kelib chiqish sabablari,
vositalari hamda uning oldini olishga qaratilgan tushuncha va tavsiyalar yoritilgan.
Kalit soʻzlar:
stress, oʻsmirlar, deviant xulq-atvor, psixik zoʻriqish, agressiv
xulq-atvor.
Insoniyat hayoti davomida turli xil ma’lumotlarni qabul qilish, vaqtni toʻgʻri
taqsimlash va stressli vaziyatlar ta’sirida ijtimoiy muammolarga duch keladi.
358
Zamonaviy psixologiyada “Stress” atamasi eng koʻp ishlatiladigan va muhokama
qilinadigan ilmiy tushunchaga aylandi. Stress boʻyicha asosiy nazariyalardan biri bu
Gans Sele tomonidan ishlab chiqilgan konsepsiya hisoblanadi. Bundan tashqari bir
necha olimlar (Kon I.S, Kogan B.M, Rubinshteyn S.L, Sudakov K.V) ekstremal ta’sir
qilish, qiyin vaziyatlardan chiqish hamda “Stress” tushunchasi toʻgʻrisida oʻzlarining
fikrini bildirib oʻtgan[1]. Keyinchalik “Stress” tushunchasi fiziologik, biologik,
psixologik darajadagi noqulay sharoitlarda shaxsning keng doiradagi holatlarini
tavsiflash uchun ishlatilgan. Zamonaviy adabiyotlarda “Stress” atamasining quyidagi
ma’nolari qoʻllaniladi: a) odamda zoʻriqish yoki hayajonni keltirib chiqaradigan har
qanday tashqi ogohlantirishlar yoki hodisalar sifatida b) kuchlanish va hayajonning
ichki ruhiy holatini aks ettiruvchi sub’yektiv reaksiya sifatida. Bu jarayonlar funksional
tizimlarning rivojlanishi va takomillashishiga salbiy hissa qoʻshishi va ruhiy
zoʻriqishni keltirib chiqarishi mumkin. Aynan oʻsmirlik davrida shaxs ortiqcha ruhiy
va jismoniy zoʻriqishga duch keladi. Jumladan, maktab va oilada turli xil muammolar
va ularning salbiy ta’siri koʻplab stressli vaziyatlarning paydo boʻlishiga olib keladi.
Maktabda sinfdoshlar tomonidan rad etiluvchi munosabat, begonalik, oʻzgalik,
boshqalarga nisbatan millatchilik, diniy murosasizlik, darsda past baho olishdan
qoʻrqish, oʻziga past baho berish, oʻqituvchining adolatsizligi, dangasalik tufayli
oʻrganilmagan dars, oʻqituvchilar bilan normal munosabatlarning yoʻqligi,
oʻqituvchining oʻquvchidan doimiy noroziligi, semantik toʻsiq mavjudligi va shunga
oʻxshash stressli vaziyatlarga duch kelish hollari uchraydi. Turli xil stressli
vaziyatlarning salbiy ta’siri oʻquvchining rivojlanishiga, uning xatti-harakatlariga,
tengdoshlari va oʻqituvchilari bilan munosabatlariga ta’sir qiladi, ya’ni barcha yangi
stressli vaziyatlarning paydo boʻlishiga olib keladi. Har bir oʻqituvchi oʻquvchilardan
oʻz fanlari boʻyicha oʻquv materialini yetarli darajada bilishni talab qiladi, bu bir
tomondan tabiiy, lekin ikkinchi tomondan oʻsmirning barcha fanlar boʻyicha a’lo
natijalarni koʻrsatish istagi afsuski baʻzida salomatlik va hissiy farovonlikka zarar
yetkazadi[2]. Shuningdek, oʻsmirlarning oilaviy hayotida oʻta qattiq otalik intizomi
(qoʻpollik, isrofgarchilik, tushunmovchilik), onalik nazoratining yetarli emasligi
(beparvolik), otalik va onalik mehrining yetishmasligi (sovuqlik), oilada
hamjihatlikning yoʻqligi (janjal, dushmanlik) kabi omillarning barchasi oʻsmirda
stressli holatlarni vujudga keltiradi. Oʻsmirlarda hissiy asabiylashish, tashvish, turli
qoʻrquvlar, past hissiy fon va boshqalar oʻsmir xulq-atvorida, qolaversa uning
harakatlarida izchillik yoʻqolishi, diqqatni jamlay olmaslik, hurmatsizlik, diqqat
konsentratsiyasining kognitiv buzilishi, intellektual qobiliyatlarning pasayishi kabi
salbiy holatlarga olib kelishi mumkin. Buning natijasida bir nechta alomatlarning
kombinatsiyasi oʻsmirda boʻlishi mumkin boʻlgan stressli holat haqida fikrni keltirib
chiqariladi. Bunday holatda biz unga oila, sinf rahbari, fan oʻqituvchilari, psixolog
hamda ijtimoiy pedagoglarning sa’y-harakatlarini birlashtirib yordam berishimiz
mumkin[3]. Albatta, oʻsmirlar bilan ishlashni tashkil qilishda nafaqat oʻqituvchilarni,
balki ota-onalarni, shuningdek, boshqa qarindoshlarni ham jalb qilish lozim. Aksariyat
oʻquvchilar notoʻliq oilalarda oʻsadi va bunda albatta psixolog, ijtimoiy ish yoʻnalish
vakili, sinf oʻqituvchisi ular uchun yagona yordam manbai hisoblanadi. Shuning uchun
oʻz vaqtida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan stressli vaziyatning paydo boʻlishini
oldindan bilish juda muhimdir. Oʻsmirlarning ishonchi va hurmatidan bahramand
359
boʻlgan oʻqituvchi, psixolog va tarbiyachi ularga qimmatli maslahatlar, oʻz vaqtida
ogohlantirish, salbiy omilni bartaraf etish yoʻllari, autotrening hamda psixologik
yordam koʻrsatishga qodir.
Yuqorida ta’kidlangan muammolarning yuzaga kelishini oldini olish maqsadida
avvalo oilada ota-onalar va bolalar oʻrtasida hissiy birikmalarni tizimli yoʻlga qoʻyish,
otalar oʻzlarining tajavvuzkor xatti-harakatlarini nazorat qilishi, kichik yoshdagi
farzandlarini tajjavuzkor xususyatlarini ragʻbatlantirishni oldini olishi lozim
hisoblanadi. Bundan tashqari agressiv bolalarning onasi farzandlariga befarq
munosabatda boʻlmaslik, aniq topshiriqlar va vazifalar berishligi, ragʻbatlantirishligi
hamda kamchiliklariga nisbatan qattiq jazo bermasliklari tavsiya etiladi. Agressiyani
korreksiya qilishda proektiv metodikalardan, oʻyin terapiya hamda art terapiyadan
foydalanish samarali natija beradi. Demak, maktabgacha yoshdagi bolalarda
agressiyani vaqtida aniqlab psixologik yordam koʻrsatilsa bola ruhiyatiga zarar
yetmasdan barkamol shaxs boʻlib yetishadi degan xulosaga kelish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Alimxodjayeva S.N, Haydarov F.N. Psixologik tashxis metodikalari
majmuasi.
2-qism. Oʻquv qoʻllanma. –Toshkent., 2009. –B. 72
2. Gʻoziev E.Gʻ. Umumiy psixologiya. T.:Oʻqituvchi, 2010.
3. Водопьянова, Н. Е. Стресс-менеджмент: 2-е изд., испр. и доп. —
Москва: Издательство Юрайт, 2023. — 283 с
4. Yuldashev, S., & Arakulov, G. (2023). ETHNOPSYCHOLOGICAL
CHARACTERISTICS
OF
AGGRESSIVE
BEHAVIOR
IN
FAMILY
DISPUTES.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, (Special Issue), 81-88.
5. Аракулов, Г. (2022). Факторы, влияющие на формирование агрессии у
подростков.
Современные тенденции инновационного развития науки и
образования в глобальном мире
,
1
(3), 106-109.
6. Tulkinovich, A. G. (2023). STRESS‒OʻSMIRLARDA AGRESSIV XULQ-
ATVOR SHAKLLANISHINING MUHIM OMILI SIFATIDA.
Conferencea
, 159-
163.
7. Аракулов, Г. Т. (2023). МЕДИКО-СОЦИАЛЬНАЯ РЕШЕНИЕ
ПРОБЛЕМ ДЕТЕЙ С РАННИМ ДЕТСКИМ АУТИЗМОМ.
Academic research in
educational sciences
,
4
(TMA Conference), 872-877.
8. Aziza, K., & Xurshida, M. (2023). TA’LIM-TARBIYA JARAYONINI
TASHKIL ETISHNING O ‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 419-422.
9. Aziza, K., & Mohinabonu, H. (2023). TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING OʻRNI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 87-89.
10. Абдурасулов, Р. А. Ибайдуллаева Умида Рустамжоновна, Ўсмирлар
тарбиясида оиланинг ўрни. Ўзбекистонда оила масалаларини илмий-амалий
тадqиq этиш: муаммо ва ечимлари” мавзусидаги ONLINE Республика илмий-
амалий конференцияси//2020/11//104-108б.
360
11. Yuldashev, S. (2021). THE PEDAGOGICAL ESSENCE OF THE
PROFESSIONAL ACTIVITY OF A TEACHER IN MILITARY EDUCATION.
International Journal of World Languages, 1(2).
12. Yo‘ldoshyev, S., & Sultonaliyeva, G. (2023). O ‘QUVCHI XULQ-
ATVORNING
PSIXOLOGIK
KORREKSIYASI.
Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(2).
13. Shamsidinovna, A. M. (2023, April). MAKTAB O’QUVCHILARINING
INDIVIDUAL-PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARINI
O’RGANISHNING
AHAMIYATI. In E Conference Zone (pp. 1-5).
14.Adilova, M. (2023). MAKTABGACHA TARBIYA YOSH DAVRIDA
HISSIY SOHANING RIVOJLANISHI VA O’Z-O’ZIGA BAHONING NAMOYON
BO’LISHI. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 3(3),
192-198.
BIOPSIXOSOTSIAL MODEL. SALOMATLIKDA SOHALARARO
INTEGRATSIYA
Hamraboyeva Sevinch Bobokolon qizi,
Sharipova Gulshan Shokir qizi
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabalari
Annotatsiya
:Modelning biologik komponenti kasallikning sababi inson
tanasining ishlashi bilan qanday bog'liqligini tushunishga intiladi. Psixologik
komponent o'zini tuta olmaslik, hissiy tartibsizlik va salbiy fikrlash kabi salomatlik
muammosining potentsial psixologik sabablarini qidiradi
Kalit soʻzlar
: Model, paradigma, ijtimoiy xavfli kasalliklar, genetik omil, sotsial
omil, biologik omil.
Biopsixosotsial model - bu kasallikning natijasini biologik omillar (genetik,
biokimyoviy), psixologik omillar (kayfiyat, shaxsiyat, xatti-harakatlar) va ijtimoiy
omillar (madaniy) o'rtasidagi murakkab, o'zgaruvchan o'zaro ta'sir orqali aniqlaydigan
keng yondashuv. Biopsixosotsial model kasallikning boshlanishini faqat viruslar,
genlar yoki somatik anomaliyalar kabi biologik omillarga bog'laydigan biotibbiyot
modelini xam hisobga oladi. Biopsixosotsial modelni tibbiyot,psixologiya va
sotsiologiya kabi sohalarda foal qo’llash mumkin
Kontseptsiyaning paydo bo'lishi va rivojlanishi tarixi
1977 yilda "Science" jurnalida chop etilgan maqolani Amerikalik psixiatr Jorj
L. Engel "yangi tibbiy modelga ehtiyoj" deb atagan. Anjel maqolasida 6 oy oralig’i
bilan ikki marta yurak yurak xurujiga uchragan 55 yoshli erkakni tasvirlab berdi.
Bemorning shikoyat ko'krak qafasidagi og'riqni o'z talqiniga asoslanadi va ish beruvchi
unga e’tibor berib yordam taklif qilmaguncha kasallikni radetgani bilan tushuntiradi .
Uning yurak xuruji faqat biologik omillarga bog'liq bo'lishi mumkin bo'lsa-da, kengroq
baholash inson o'z holatiga qanday munosabatda bo'lishiga qarab turli xil natijalar
bo'lishi mumkinligini tushunishga yordam beradi. Keyinchalik ushbu bemorga
