Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
3
EKSPERIMENTAL JIGAR YOGʻLI GEPATOZIDA JIGAR
SHIKASTLANISH SINDROMLARINI KORREKSIYALASH
M.I. Abdullayeva, F.X. Inoyatova, U.Z. Zaribbayev
Toshkent tibbiyot akademiyasi, Toshkent, O
‘
zbekiston Respublikasi
O. Matchanov
Bioorganik kimyo instituti, Toshkent, O
‘
zbekiston Respublikasi
Noalkogol jigar yogʻli gepatozi eng keng
tarqalgan surunkali jigar kasalligi
hisoblanadi. Jigar yogʻli gepatoziga II tur qandli diabet, surunkali buyrak kasalligi,
yurak-qon tomir kasalliklari, ichak disbiozi kabi boshqa metabolik kasalliklar
umumiy xavf omillari boʻlib ta’sir qiladi. Bundan tashqari, noalkogol yogʻli
gepatozning oʻzi ham boshqa metabolik kasalliklar uchun xavf omilidir [1; 2].
NAJYG jigarda triglitseridlarning toʻplanishi bilan tavsiflanadi va oddiy yogʻli
steatoz, steatogepatitdan fibrozgacha va oxir-oqibat jigar sirrozigacha, bu
gepatosellyulyar karsinomaga oʻtishi mumkin. NAJYG tarqalishining keskin
oʻsishi dunyoda semirishning kuchayishi bilan, kasallik patogenezi metabolik
sindrom va insulinrezistentlik bilan chambarchas bogʻliq. NAJYG negizida
semizlikka olib keluvchi insulinrezistentlik yotadi. NAJYG metabolik sindromning
jigar koʻrinishi deb hisoblanadi [3; 4]. Bunda erkin yogʻ kislotalarining jigarga
kirishi koʻpayadi va steatoz rivojlanadi, yalligʻlanish va jigar shikastlanishi
kuzatilmasa, keyingi bosqichga oʻtmaydi, erkin yogʻ kislotalari ta’sirida
yalligʻlanish sitokinlari faollashuvi va oksidlanishli stress kelib chiqadi va NASG
(noalkogol steatogepatit) rivojlanadi, agar u oʻz vaqtida davolanmasa, NASF
(noalkogol steatofibroz) va sirroz bosqichlariga oʻtadi. NAJYG kel
ib chiqishida
ortiqcha ovqatlanish va kam harakatlilik asosiy ahamiyatga ega boʻlsa, kamroq
darajada ayrim dorilarni iste’mol qilish va ichak disbakteriozi oʻrin egallaydi.
Soʻnggi yillarda NAJYGni farmakologik korreksiyalash boʻyicha koʻplab
tadqiqotlar o
lib borilgan boʻlsa
-da, hozirgi vaqtda yagona standart mexanizm
mavjud emas. Ushbu kasallikni davolash uchun samarali terapevtik
strategiyalarni yaratish gepatologlar uchun qiziqish uygʻotmoqda. Shu sababdan,
tabiiy biologik faol moddalar asosida NAJYG ter
apiyasida samarali, salbiy ta’sirga
ega boʻlmagan yangi preparatlarni yaratish dolzarb masalalardan biridir.
Maqsad. Noalkogol yogʻli gepatozda biokimyoviy koʻrsatkichlarga mahalliy
oʻsimliklardan ajratib olingan yangi supramolekulyar komplekslarning ta’si
rini aniqlash.
Material va usullar
Tadqiqotda maqsadga erishish uchun kalamushlarga yuqori yogʻli parhez
va suv oʻrniga glyukoza
-
fruktoza aralashmasi 5 oy mobaynida berildi va yogʻli
gepatoz modellashtirildi. 4 oydan boshlab guruhlarga ajratilib, 4 hafta mobaynida
100 mg/kg miqdorda glitsirrizin kislota hosilalari (GK1, GK2, GK3) va qiyosiy
preparat sifatida karsil yuborildi. Qon zardobida AlT, AsT faolligi, bilirubin,
umumiy oqsil va albumin miqdori aniqlandi.
Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
4
Natijalar va muhokama
Jigar shikastlanishidan dalolat beruvchi patologik jarayonlar: sitoliz,
xolestaz, gepatotsitlarning toksik zararlanishi, gepatotsitlarda sintetik
jarayonlarning yetishmovchiligi, toksik birikmalar inaktivatsiyasining pasayishi
va yalligʻlanish sindromlaridir. Sitoliz sindromining patofiziologik asosi boʻlib
gepatotsitlar plazmatik membranasi va organoidlari butunligining buzilishi
hamda giperfermentemiyaning kelib chiqishi boʻlib hisoblanadi. Oʻtkazilgan
tadqiqotlarimiz natijalari yogʻli gepatozda gepatotsitlar membranasi
butunli
gining buzilishi va jigar fermentlarining qon zardobida ortishini koʻrsatdi.
Maʼlumki, А
LT va
А
ST faolligi jigar kasalliklari tashxisida juda muhim
koʻrsatkichlar hisoblanadi. Transaminazalar faolligi tadqiqotning dastlabki
davridayoq orta boshladi va 5 oyga kelib ishonchli ortdi.
А
lT fermenti faolligi
intakt kalamushlar koʻrsatkichlariga nisbatan mos ravishda muvofiq
muddatlarda 1,21; 1,53; 1,49 va 1,83 marta ortgan boʻlsa, А
sT faolligining ortishi
1,18; 1,62; 1,56 va 1,73 martani tashkil etdi. Karsil va glitsirrizin kislotasi
hosilalari bilan davolagan guruhlarimizda esa fermentlar faolligi intakt guruh
koʻrsatkichlariga yaqinlashdi (1
-rasm).
1-
rasm. Eksperimental jigar yogʻli gepatozida va uning korreksiyasida AlT,
AsT fermentlari faolligining oʻzgar
ishi.
Jigarda metabolizm buzilishi natijasida mitoxondriya va hujayra
membranasini shikastlovchi kislorodning reaktiv shakllari hosil boʻladi.
Bu esa
transaminazalarni qonga chiqishiga va qonda transaminazalar faolligining
ortishiga sabab boʻladi [5].
Pig
ment almashinuvi koʻrsatkichlaridan biri boʻlgan bilirubin miqdorini
qonda aniqlash jigar hujayralari funksional xolati haqida yetarli maʼlumot beradi.
Davolanmagan kalamushlarda umumiy bilirubin miqdori muvofiq muddatlarda
intakt kalamushlar koʻrsatkichla
riga nisbatan 1,2; 1,29; 1,25 va 1,36 marotaba
ortdi. Jigarning yogʻ bosishida qonda umumiy bilirubinning, ayniqsa bevosita
bilirubinning ortishi sitoliz sindromi shakllanishidan va jigarning qondan
bilirubinni ushlab olish qobiliyati pasayganidan dalolat beradi (2-rasm).
0
50
100
150
200
250
intakt 2 oy 3 oy 4 oy 5 oy KarsilGK 1 GK 2 GK 3
AST
Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
5
2-
rasm. Eksperimental jigar yogʻli gepatozida va uning korreksiyasida
bilirubin miqdorining oʻzgarishi.
Davolangan guruhlarning barchasida koʻrsatkichlar intakt guruh
koʻrsatkichlariga yaqinlashdi.
Jigarning yogʻ bosishi natijasida ke
lib chiqadigan oqibatlardan biri
gepatotsitlar tomonidan sintezlanuvchi oqsillarning kamayishi bilan namoyon
boʻluvchi jigarda sintetik jarayonlar yetishmovchiligi sindromidir. Bu
sindromning klassik koʻrsatkichlaridan biri qonda albumin miqdorining
kamayi
shidir. Oqsil almashinuvi koʻrsatkichlarini oʻrganish natijalari yogʻli
gepatoz modellashtirilgan hayvonlarda oqsil almashinuvining sezilarli
buzilishidan darak beradi (3-rasm).
3-
rasm. Eksperimental jigar yogʻli gepatozida va uning korreksiyasida
umum
iy oqsil va albumin koʻrsatkichlarining oʻzgarishi.
Eksperimental jigar yogʻli gepatozida umumiy oqsil va albumin
miqdorining kamayishi va davolangan guruhlarda intakt guruh koʻrsatkichlariga
yaqinlashishi aniqlandi.
0
5
10
15
20
25
intakt
2 oy
3 oy
4 oy
5 oy
Karsil GK 1
GK 2
GK 3
Bil
0
10
20
30
40
50
60
70
80
intakt
2 oy
3 oy
4 oy
5 oy
Karsil GK 1 GK 2 GK 3
Alb
Um.oqsil
Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
6
Shunday qilib, yogʻli gepatozda sitoli
z (transaminazalar faolligining ortishi,
pigment almashinuvining buzilishi), jigarning sintetik funksiyasi (qonda albumin
miqdorining kamayishi) jarayonlari buzilishi kuzatildi. Olingan natijalar jigarni
yogʻ bosishida uning struktur
-funksional imkoniyatlari buzilishidan dalolat
beradi. Davolash natijasida pigment almashinuvi, sitoliz va xolestaz sindromlari
maʼlum darajada pasaydi. Shu bilan birgalikda qon zardobida albumin miqdori
ortishi va jigarning sintetik funksiyalari tiklanishi kuzatildi. Qoʻllanilg
an yangi
moddalarning samarasi yuqori ekanligi maʼlum boʻldi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Chalasani N., Younossi Z., Lavine J.E., Charlton M., Cusi K., Rinella M.,
Harrison S.A., Brunt E.M., Sanyal A.J. The diagnosis and management of
nonalcoholic fatty liver disease: Practice guidance from the American association
for the study of liver diseases // Hepatology. -2017.
–
V.8.-P.681
–
695.
2.
Haas J.T., Francque S., Staels B. Pathophysiology and mechanisms of
nonalcoholic fatty liver disease// Annu. Rev. Physiol. -2016.-V.78.-P.181
–
205.
3.
Maryam Hany Fawzi Azab., Abtahal El Demerdash Zaki., Noha Mohamed
Said Abdel Azim., Doaa Mokhtar El Sherbiny. Eugenol ameliorates pathogenic
features in experimental model of nafld in rats // Az. J. Pharm Sci. -2017. -V.56.
–
P.115-122.
4.
Yki-
Järvinen H. Nutritional modulation of nonalcoholic fatty liver disease
and insulin resistance: human data // Curr Opin Clin Nutr Metab Care. -2010.
–
V.13.
–
P.709-714. DOI: 10.1097/MCO.0b013e32833f4b34.
5.
А.П.Трашков., Т.В. Брус., А.Г.Васильев., М.Р. Артеменко, В.А.
Печатникова, М.А. Гуменная. Биохимический профиль крыс с
неалкогольной жировой болезнью печени различной степени тяжести и его
коррекция препаратом ремаксол // Педиатр. –
2017.
–
Т. 8. –
№ 4. –
С. 78–
85.
doi: 10.17816/PED8478-85.
6.
Икрамова, З. А., Н. Т. Алимходжаева, and С. С. Гулямов. "Ўқитиш
жараёнида «график органайзерлар» ва «суд жараёни» интерфаол
усулларидан фойдаланиш."
Современное образование (Узбекистан)
12
(2016): 56-62.
7.
Юлдашов
,
С
.
И
., et al.
"Активность супероксиддисмутазы
в динамике
экспериментального инфаркта миокарда и на фоне лечения
глицином."
Успехи современного естествознания
9 (2013): 75-76.
8.
Абзалова, Шахноза Рустамовна, and Сурайё Хакимовна Икрамова.
"Морфологические изменения в печени при интоксикации нитритами и
нитратами в эксперименте."
Молодой ученый
16 (2017): 15-17.
9.
Турсунов, Д. Х., et al. "ВЛИЯНИЕ ЭКДИСТЕНА И ПРЕПАРАТОВ
СРАВНЕНИЯ НА СОДЕРЖАНИЕ ФАКТОРА ФОН ВИЛЛЕБРАНДА И
ЭНДОТЕЛИНА
-
1 ПРИ РАЗВИТИИ АЛЛОКСАНОВОГО ДИАБЕТА."
Журнал
теоретической и клинической медицины
2 (2018): 11-15.
