STARS International University
75
Annotatsiya:
Mazkur maqolada xorijiy tillarni o‘qitishda yondashuvlarning o‘rni va til
talimida ulardan samarali foydalanish haqida fikr yuritilgan. Muallif yondashuv termini va
uning turlarini ilmiy va nazariy jihatdan yoritib bergan. Shuningdek, yondashuv o‘quv fanin-
ing mazmuni haqidagi qarashlarni umumiylashtiradi, undan konkret bilim sohasidagi tad-
qiqotning umumiy metodologik asosi sifatida foydalaniladi, tadqiqotchi faoliyatini u yoki
bu hodisalarini o‘rganish bo‘yicha yo‘nalishini aniqlaydi. Yondashuv til o‘qitish sistemasi
zamiridagi fundamental komponent bo‘lib, o‘qitishning umumiy metodologik asosi sifatida
gavdalanadi va o‘quv fanining maqsadi, vazifalari hamda ta’lim jarayonida ularni amalga
oshirish imkoniyatini taminlaydigan ta’lim mazmuni haqidagi mavjud nuqtayi nazarlar bi-
lan xaraktayerlanadi.
Kalit so‘zlar:
yondashuv, kompetensiya, integratsiya, didaktik, ongli, kognitiv.
Тил кишилик жамиятини барпо этган, унинг тараққиётига сабаб бўлган ва
турли мамлакатларни бир-бирига боғлаб турган буюк неъмат, қудратли куч-
дир. Шунинг учун тилларни ўрганишга ҳамиша катта эътибор қаратиб ке-
линган, тил ўқитиш методлари мунтазам такомиллаштириб борилган. Хусу-
сан, мамлакатимизда таълим соҳасида ўтказилган ислоҳотлар чет тилларни
ўқитишда ҳам туб ўзгаришларни юзага келтирди. 2012- йил 10- декабрдаги
«Чет тилларни ўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирла-
ри» тўғрисидаги ПҚ-1875 қарори асосида хорижий тилларни бошланғич син-
флардан бошлаб узлуксиз ўқитилишининг йўлга қўйилиши давлат таълим
стандартларини халқаро талаблар асосида такомиллаштириш, таълим тизи-
мининг барча босқичлари учун ўқув дастурлари мазмунини янгилаш, таълим
жараёнига янгича ёндашув ва замонавий технологияларни жорий этишни
тақозо этади[1.
Жаҳон тажрибасида тилларни ўрганишда турлича ёндашувлардан фойда-
ланиб келинган ва улар мунтазам равишда такомиллаштириб борилган. Ён-
дашув атамасига турли хил илмий адабиётларда турлича таърифлар берил-
ган. Луғатларда эса ёндашув бу бирор масалани ҳал этиш ёки муаммонинг
ечимини топиш учун маълум назарияга асосланиш деган маънода тарифлар
GULYAMOVA MAVLUDA
p.f.f.d.,dotsent, O‘zbekiston
davlat jahon tillari universiteti
Toshkent, O‘zbekiston
gulyamovamavluda82@mail.ru
XORIJIY TILLARNI
O‘QITISHDA
YONDASHUVLAR
VA ULARNING
XUSUSIYATLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp75-77
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
76
берилган. Хорижий тилларни ўқитиш методикасида мазкур атама илк маро-
таба АҚШнинг Мичиган университети профессори Эдвард Мейсон Энтоний
томонидан ва уни ўрганиш усулларига таалуқли қонуниятларини ифодалаш
мақсадида қўлланилган бўлиб, унга қуйидагича таъриф берган. “Ёндашув тил
ўргатиш ва ўрганиш хусусиятларига таалуқли тушунчалар йиғиндисидир.
Ёндашув эса аксиомавийдир. У ўқитиладиган предмет мазмунини ифодалай-
ди” [2]. Д.Браунни фикрига кўра, ёндашув тил ўқитиш мазмуни ва тил ўрга-
ниш хусусияти ҳамда уларни педагогик жараёнга жорий этиш имкониятлари
ҳақидаги назарий жиҳатдан яхши ёритилган позиция ва нуқтаи назар[3].
Жумладан, Н.И.Гез ўз даврида методикада 4 та асосий (бихевиористик,
индуктив-онгли, когнитив ва интегратив) ёндашувлар мавжуд деб кўр-
сатган[4]. М.Н.Вютнев эса чет тилни ўрганишда 6 та ёндашув (грамматик;
тўғри; бихевиористик; ўқиш орқали; гуруҳ орқали; комбинациялашган-инди-
видуал)ларни, Г.В.Рогова эса инглиз тилини ўргатиш 5 та (онгли ёндашув
(Conscious approach), амалий ёндашув (Practical approach), cтруктурали ён-
дашув (Structural approach), ситуатив ёндашув (Situational approach), турли
хил ёндашув (Different approach))ларни таклиф этган [5].
Тилларни ўрганишга турлича ёндашиш масаласи ҳозирги кунда ҳам дол-
зарблигича қолмоқда ва тил таълимига оид ишлар марказида турибди.Т.Қ.
Сатторов ўз тадқиқот ишида педагогика фанларида тутилаётган йўл (ёнда-
шув)ни 3 гуруҳга ажратган ҳолда қуйидагича таснифлаган:
1. Дидактик жиҳатдан:яхлит (комплекс) ҳолда табақалашган, система-
ли,структурали, индивидуал ва бошқа ёндашувлар.
2. Психология нуқтайи назаридан: билишга қаратилган, индуктив- онгли,
фаолиятга боғлиқ, шахсга оид, шахс фаолиятига тааллуқли ва бошқа ёнда-
шувлар.
3. Лингвистик тарафдан: грамматик, бевосита тўғри, cтруктурага оид, си-
стемали, амалий, системали-структурали,функционал, коммуникатив ва бо-
шқа ёндашувлар.
Булардан комплекс ёндашиш чет тил ўқитиш методикасида ўзига хос тад-
биқ этилади, яъни у амалий, тарбиявий, таълимий ва ривожлантирувчи мақ-
садларни яхлит рўёбга чиқариш ва фаолиятнинг асосий турларини бирга-
ликда ривожлантиришни тақозо этади.
А.Т.Нурманов талабаларнинг самарали мулоқот юритишида назарий, пер-
сонологик, технологик, индивидуал, табақалаштирилган, эмоционал, рацио-
нал, репродуктив, продуктив, тизимли, субъект-субъект, шахсга йўналтирил-
ган ва компетенциявий ёндашувларни муҳим деб ҳисоблайди[6].
К.Алимова эса ҳозирги шароитда инглиз тилини ўқитишда 4 та ёндашу-
внинг муҳимлигини таъкидлайди: оғзаки ёндашув (Oral approach), онгли
ёндашув (Comprehension approach),коммуникатив ёндашув(Communicative
approach), когнитив ёндашув (Cognitive approach) [7].
Фикримизча, чет тилларни ўқитишда юқорида қайд этилган ёндашувлар-
дан комбинациялашган-индивидуал ёндашув,онгли ёндашув, амалий-ситу-
атив ёндашув, когнитив ва коммуникатив ёндашувлар муҳим аҳамият касб
этади ва тил ўрганувчиларга тилни турли хил вазиятларда қўллашни ўрга-
нишлари,индивидуал ва жамоа бўлиб амалий қўллашларига имконият яра-
тади.
STARS International University
77
Таълимда қайси йўналишни танлаш, аввало, таълим мақсадларига боғлиқ
бўлиб, таълим йўналиши эса методларнинг ўзига хос тизимини ишлаб чиқиш-
га олиб келади. Чунончи, тилни она тили сифатида ўрганишда тил меъёрла-
рини унга системали ёндашиш асосида ўрганиш тақозо этилса, чет тилларни
ўрганишда эса тил ўрганувчиларни мулоқот юритишга ўргатиш муҳим ўрин
тутади.
Демак, чет тилларни ўрганишда кўзда тутиладиган асосий мақсад хори-
жий тил ўрганувчиларининг нутқини ўстириш, ўрганаётган тилида эркин га-
пириш малакасини ҳосил қилишдан иборат. Айнан шу ҳолат тил таълими-
га коммуникатив ёндашувнинг жорий этилишига олиб келди. Бугунги кунда
таълим жараёнига компетенциявий ва интегратив ёндашувларнинг кириб
келиши ҳам барча фанлар қаторида чет тилларни ўқитишда янгича ёнда-
шувлар, методлар ва усулларни ишлаб чиқишни ва таълим жараёнига жорий
этилишини тақозо этмоқда.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет
тилларни ўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида» ПҚ 1875. «Халқ сўзи» 2012 й, 240 (5660) – сон.
2.Richard.J.C., Rodgers Th.S. Approaches and methods in language teacing.-
NY.: Cambridge University Press, 2009.P.19
3.Brown D.H. Teaching by principles: an interactive approach to language
pedagogy. –NY. Longman,2007.-17 p.
4.Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения иностранным языкам. Лингво-
дидактика и методика учеб.пособие для студ.лингв.ун-тов и фак.ин.яз.высш.
пед.учеб.заведений/Н.Д.Гальскова, Н.И.Гез.-3-е изд.,стер. − М., Издательский
центр “Академия”. 2006. – 336 c.
5.Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку (на английском язы-
ке): −M., Просвещение.1998. – 232с.
6.Нурманов А.Т. Талабаларнинг самарали мулоқот технологияси ва тех-
никасига тайёрлашнинг педагогик имкониятлари (аудиториядан ташқари
машғулотлар мисолида): Автореф...дисс. ...пед.фан. докт. − Т., 2017.−29 б.
7.Alimova К., Brewerton B., Mukhammedova N. Becoming a Teacher. Trainees’
Coursebook. – T., «Fan va
texnologiya
», 2016. − 236 p.
