STARS International University
165
Annotatsiya:
Ushbu maqolada
har bir pedagog-tarbiyachi pedagogik mahoratga
ega bo‘lishi, o‘z faoliyatida pedagogik texnologiyalarni qo‘llay olishi, o‘zining kasbiy
odobi va bilimi bilan tarbiyalanuvchilar, ota-onalar va hamkasblarining hurmatiga
sazovor bo‘lishi, pedagogik ijodkorlikning asosiy mohiyati, pedagog-tarbiyachi
faoliyatining maqsadi va xarakteri bilan bog‘liqligi masalalari asoslab berilgan.
Kalit so‘zlar:
pedagogik faoliyat, pedagogik ijodkorlik, mas’uliyatlilik, kasbiy odob,
kasbiy axloq, pedagogik layoqat, pedagogik mahorat, boshqaruvchilik salohiyati.
Жаҳонда мактабгача таълим ташкилоти нафақат болаларни мактаб таъли-
мига тайёрлаш, балки мустақил ижтимоий ҳаётга тайёрлашнинг муҳим бўғи-
ни сифатида эътироф этилмоқда. Малакали кадрлар тайёрлаш соҳасидаги
давлат сиёсати шахсни интеллектуал ва маънавий-ахлоқий жиҳатдан тарби-
ялаш, унинг ҳар томонлама ривожланган шахс сифатида намоён бўлишига
эришишни назарда тутади. Мазкур ижтимоий талабнинг амалга оширилиши
ҳар бир фуқаронинг билим олиш, ижодий қобилиятини намоён этиш, интел-
лектуал жиҳатдан ривожланиши ҳамда муайян касб йўналиши бўйича меҳнат
қилиш ҳуқуқини кафолатлайди
[1. С. 45]. Мактабгача таълим узлуксиз таълим
тизимининг бошланғич бўғинидир. Бу боланинг соғлом, ривожланган шахси-
ни шакллантиришни таъминлайди, ўрганишга бўлган иштиёқини уйғотади,
тизимли ўрганишга тайёрлайди. Мактабгача таълимнинг мақсади – болалар-
ни мактабга тайёрлаш, боланинг соғлом, ривожланган, эркин шахсини шакл-
лантириш, унинг қобилиятларини очиб бериш, ўрганишга, тизимли ўрганиш-
га интилишини ривожлантириш [2. С. 89]. Сўнгги йилларда педагогика олий
ўқув юртларида педагог-тарбиячиларни тайёрлашни яхшилашга қаратилган
кўпгина ишлар амалга оширилди. Чунончи, бўлажак педагог-тарбиячиларнинг
касбий тайёргарлигини ривожлантириш, уларга ихтисосликка оид фанларни
чуқур ўргатиш, педагогик маҳоратни эгаллашлари учун зарур шарт-шароит-
UMAROVA M.M.,
Qo‘qon DPI, dotsent
MAKTABGACHA
TA’LIM TASHKILOTIDA
PEDAGOG-
TARBIYACHILAR
FAOLIYATINI TASHKIL
ETISHNING PEDAGOGIK
MASALALARI
https://doi.org/10.47689/STARS.
university-pp165-168
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
166
ларни яратиш, назарий билимларни амалиётда қўллаш кўникмаларини риво-
жлантиришга бўлган эътибор кучайди. Шунингдек, бўлажак педагог-тарбия-
чиларда педагогика, психология, методикага оид фанларни ўқитиш кўлами
кенгайди[3. С. 86].
Бўлажак педагог-тарбиячилар, биринчи навбатда, жисмонан ва руҳан
соғлом бўлиши, сўзларни тўғри ва яхши талаффуз қила олиши, мулоҳазакор,
вазмин бўлиши лозим. Шунингдек, бўлажак педагог-тарбиячи болаларни се-
виши, улар билан ишлашга мойил, мулоқотга киришувчан, хушмуомала, куза-
тувчан, мустақил фикрли, талабчан бўлиши зарур. Бундай касбий сифатларга
эга бўлган талаба-ёшлар олий ўқув юртини битиргач, мактабгача таълим таш-
килотларида педагог-тарбиячи сифатида самарали фаолият кўрсата олади-
лар[4. С. 102].
Мактабгача таълим ташкилотида муваффақиятли ишлаши учун ҳар бир пе-
дагог-тарбиячи педагогик маҳоратга эга бўлиши ва ўз фаолиятида педагогик
технологияларни қўллай олиши лозим. Педагогик маҳорат соҳиби оз меҳнат
сарф қилиб, юқори натижаларга эришади [5. С. 275].
Педагогик лаёқат бўлажак педагог-тарбиячилик фаолиятига тайёрланиш
жараёнида пайдо бўлади ва ривожланади. Педагогик лаёқат педагогик мала-
кадан фарқ қилади. Малака машқ қилиш, амалиёт даврида ҳосил бўлиб, педа-
гогик лаёқат педагогик фаолият жараёнида намоён бўлади [6. С. 255].
Педагог-тарбиячи касбий ахлоқ меъёрларини чуқур ўзлаштирган бўлиши,
уни ўзининг кундалик фаолиятида қўллай олиши, дунёқараши ва ахлоқий
тажрибаси билан қиёслай билиши лозим. Педагогик такт педагог-тарбиячи
ахлоқининг амалий ифодасидир. Педагог-тарбиячининг касбий ахлоқи унинг
ўз тарбияланувчиларига берган таълим-тарбияси натижаларида ифодалана-
ди. Педагогик ахлоқнинг асосий тушунчалари умуминсоний ва миллий ахлоқ
меъёрларига мос келади [7. С. 166]. Педагогик ахлоқда инсонпарварлик, адо-
латлилик, виждонлилик, ҳалоллик, эзгулик кабилар устувор аҳамиятга эга.
Педагог-тарбиячи учун масъулиятлилик ҳам муҳим ўрин тутади. Педагог-тар-
биячи ўзининг касбий одоби ва билими билан тарбияланувчилар, ота-оналар
ва ҳамкасбларининг ҳурматига сазовор бўлади. Педагогик фаолият ўз моҳи-
ятига кўра ижодий характерга эга. Маълумки, инсон олдида муайян муаммо
тургандагина у ижод қилишга эҳтиёж сезади [8. С. 366]. Педагог-тарбиячи
фаолияти ана шундай ижодкорликни талаб қилади. Педагогик ижодкорлик-
нинг асосий моҳияти педагог-тарбиячи фаолиятининг мақсади ва характери
билан боғлиқ. Педагогик фаолият таълим олувчилар шахси, дунёқараши, эъ-
тиқоди, онги, хулқ-атворини шакллантиришдек умумий мақсадга қаратилган
кўплаб педагогик масалаларни ечишдан иборат ҳаракатдир [9. С. 99]. Педа-
гог-тарбиячи фаолиятидаги ижодкорлик ана шу масалаларни ечиш усуллари,
уларни ҳал қила олиш йўлларини қидириб топишда намоён бўлади.
Педагогик ижодкорликнинг манбаи педагогик тажрибадир. Педагогик та-
жриба – муаммоли вазиятларни қўя олиш ва уларни тарбияланувчилар билан
ҳамкорликда ечишда намоён бўлади. Бунда ҳар бир педагог-тарбиячи таълим
технологияларидан унумли фойдалана олиши зарур [10. С. 104].
Интерфаол методлардан олий педагогик таълим жараёнида фойдаланиш
профессор-педагог-тарбиячиларлардан фаоллик, педагогик маҳорат, шунин-
гдек, гуруҳларни мақсадга мувофиқ шакллантира олиш лаёқатига эга бўлиш-
STARS International University
167
ни талаб қилади. Гуруҳларнинг тўғри шаклланмаслиги топшириқ ёки вазифа-
ларнинг тўғри ҳал этилмаслигига сабаб бўлиши мумкин [11. С. 264].
Илғор педагогик тажрибаларни ўрганиш, унга асосланиб янги педагогик
ҳодиса ва қонуниятлар очиш ўқув-тарбия жараёни сифатини таъминлайди.
Шунингдек, бўлажак педагог-тарбиячиларнинг билиш фаолиятини бошқариш
янги кўринишдаги ўқув жараёнини моделлаштириш муаммоларини ечишга
имкон беради.
Юқори малакали профессор-педагог-тарбиячиларлар бўлажак педагог-тар-
бияларни касбий фаолиятга муваффаққиятли тайёрлаш билан бир қаторда
уларни тадқиқотчилик фаолиятига ҳам йўналтиради.
Фан, техника ва технологияларнинг бугунги тараққиёти профессор-педа-
гоглардан ижодкор бўлиш, фан ютуқларини педагогик ва ахборот технологи-
ялари воситасида бўлажак педагог-тарбиячиларга етказа олишни талаб қи-
лади. Профессор-педагоглар талабаларни тадқиқотчилик фаолиятига йўнал-
тириш давомида улар билан биргаликда зарур далиллар тўплаши, таҳлил
қилиши, аниқланган натижалар асосида муайян хулосалар чиқариши лозим.
Талабалар ушбу хулосалардан ўзларининг амалий фаолиятларида фойдала-
ниш жараёнида бўлажак педагог-тарбиячи учун зарур бўлган кўникмалар ва
технологияларни эгаллайдилар.
Бўлажак педагог-тарбиячиларнинг касбий тайёргарлигини таъминлашда
ўзига хос психологик ҳолатларни ҳам алоҳида ҳисобга олиш лозим. Ҳар қан-
дай касбий фаолият ўзининг педагогик-психологик асосларига эга. Бу асо-
слар касб танлаш, касбий таълим, касбий маърифат, касбий маслаҳат, касбий
ривожланиш ҳақидаги қарашларни ўзида мужассамлаштирган. Мазкур соҳа-
даги илмий тадқиқотларнинг аксарияти касбий ривожланиш узоқ, узлуксиз
давом этадиган жараён эканлигини кўрсатиб ўтган [12. С. 155]. Шунингдек, бу
жараён касбий меҳнат фаолиятини самарали бошқаришга хизмат қилувчи
руҳий янгиланишга асосланиши мутахассислар томонидан эътироф этилган.
Касбий ривожланишнинг асосий кўрсаткичи сифатида касбий лаёқат, яъни
билим, кўникма ва малакалар кўрсатиб ўтилган. Шу боис касб танлаш бўйича
кенг кўламдаги эмпирик материалларда касбий сифатлар турли хил меҳнат
фаолиятига мувофиқ танланган.
Тадқиқотларда таъкидланишича, касбий лаёқат эгаси ўзида бир қатор си-
фатлар мажмуини эмас, балки уларнинг синтези, функционал аппарати сифа-
тида фаолият муваффақиятини таъминлайди [13. С. 425].
Касбий камолотни белгиловчи асосий психологик омиллар ораси-
да шахснинг индивидуал психологик хусусиятларига алоҳида урғу бе-
рилади. Касбий фаолиятга ўтиш узлуксиз, босқичли фаолият бўлиб, таъ-
лимда мустақил касбий фаолиятга ўтиш ҳар бир инсоннинг эътибор-
га молик жиҳатидир. Бугунги шароитда касбий тажриба, мутахассиснинг
касбий фаолияти якунлангунга қадар маълум даражада эскириб бормоқда.
Шу боис шахснинг ўзига муносиб касб танлашида ҳам бундай ҳолатларнинг
таъсири бор [1. С. 405]. Шу сабабли ҳам шахснинг касбни тўғри танлаганлиги,
унинг майллари, қизиқишлари, касбий йўналишлари ва тайёргарлиги, касбий
установкаларидаги ўзгаришларни мунтазам ўрганиш алоҳида аҳамиятга эга.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
168
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. Аҳмедова Н.Қ. Раҳбар ва педагог кадрларнинг малака ошириш курсигача
ва курсдан кейинги фаолияти мониторингини амалга ошириш // “2004–2009
йилларда мактаб таълимини ривожлантириш давлат умуммиллий дастури”
асосида малака ошириш тизими самарадорлигини оширишнинг долзарб му-
оммолари. Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. – Тош-
кент: ХТРХҚТМОМИ, 2008. – 158–159 б.
2. Ўзбекистон Республикаси 2019 йил 16 декабрдаги “Мактабгача таълим ва
тарбия тўғрисида”ги қонуни.
3. Nodirovna, Khushnazarova Mamura. “Theoretical and methodological basis of
training of management personnel in the process of higher pedagogical education”.
International journal of social science & interdisciplinary research. ISSN: 2277-3630
Impact factor: 7.429 11.04 (2022): 171–177.
4. Akbarovna, Abdullajonova Shaxnoza. “Inclusive education and its essence”.
International journal of social science & interdisciplinary research. ISSN: 2277-3630
Impact factor: 7.429 11.01 (2022): 248–254.
5. Adxam
Z. (2021). Педагогические факторы формирования чув-
ства Родины на основе национальных и общечеловеческих ценностей
у учащихся начальной школы. Среднеевропейский научный вестник, 17,
284-286. https://doi.org/10.47494/mesb.2021.17.814.
6. Najmiddinovna, Rahimova Feruza. “Pedagogical conditions of improvement
of social pedagogical activity of students on the basis of multimedia
tools”. International journal of social science & interdisciplinary research.
ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07 (2022): 108–112.
7. Erkinovna, Yuldasheva Malohat. “Development of the cognitive activity
of future teachers in innovative educational conditions as a social pedagogical
necessity”. International journal of social science & interdisciplinary research. ISSN:
2277-3630 Impact factor: 7.429 11.04 (2022): 196–199.
8. Abduhafizovna, Melikuziyeva Mavluda, and Yigitaliev Mirzoxid. “Ways to
increase the legal knowledge of primary school students”. Web of Scientist:
International Scientific Research Journal 3.02 (2022): 124-130.
9. Клюев, Роман Владимирович, et al. «Исследование и анализ показателей
надежности отдельных структурных элементов цифровых подстанций». Ве-
сти высших учебных заведений Черноземья 1 (2021): 68–79.
10. Umarova M.H. “Ethnic Related Toponyms of The Population in Surkhandarya
Region”.
11. Nargiza, Yunusalieva. “Social and moral education of students and development
of values”. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 10.1 (2022):
300–305.
12. Ксамидовна, Мамаюсупова Ирода. «Основные критерии для разработки
программ обучения конфликтологии». международный журнал социальных
наук и междисциплинарных исследований. ISSN: 2277-3630 Импакт-фактор:
7.429 11.06 (2022): 181–184.
13. Abdualiyevich Z.M. O‘quvchilarda tayanch kompetensiyalarni shakllantirish
asosida ijtimoiy faollikni rivojlantirishning pedagogik asoslari // Barqarorlik va
yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy jurnali. – 2022. – С. 330–333.
14. Мриксаитова
С., Ерматова
Ш. и Ходжаева
Н. «Обучение студен-
тов творческому мышлению посредством самостоятельного обучения
в высших учебных заведениях является насущной проблемой».
Евро-Азиатские конференции. Том 3. – № 1. – 2021.
