Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
236
Annotatsiya :
Ushbu maqolada
bo‘lajak pedagog-tarbiyachilarning kasbiy shakllangan-
lik darajasini nazorat qilishning pedagogik muammolari, ularda kasbiy faoliyat tajribasi-
ning shakllanganligini nazorat qilishning muhim jihatlari mutaxassislarni tayyorlash tizimi
oldiga qo‘yilgan ijtimoiy buyurtma bilan belgilanishi, bu bo‘lajak mutaxassisning kasbiy
topshiriqlarni bajarish faolligi, ushbu jarayonda қандай holatlarga e’tibor qaratganligi pro-
fessor-o‘qituvchilar tomonidan nazorat qilinishi va baholanishi, bo‘lajak pedagog-tarbi-
yachilarning amaliyot davridagi kasbiy-pedagogik faoliyati ham baholanishi, bunda bo‘la-
jak pedagog-tarbiyachilarda bolalarni rivojlantirish jarayonida psixologik-pedagogik tahlil
qilish ko‘nikmasi shakllantirilishi masalalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar
:
kasbiy shakllanganlik, pedagogik tahlil , psixologik tahlil, kasbiy-peda-
gogik faoliyat, kasbiy topshiriq, ijtimoiy buyurtma, bajarish faolligi, pedagogik yondashuv,
ijodiy yondashish.
Республикамизда мактабгача таълим соҳасида амалга оширилаётган ис-
лоҳотларнинг бош мақсади узлуксиз таълим тизимининг муҳим бўғини бўлган
ушбу соҳани янада такомиллаштириш, самарали давлат бошқаруви тизими-
ни яратиш, мактабгача таълим ташкилотлари давлат ва нодавлат тармоғини
кенгайтириш, моддий-техника базасини мустаҳкамлаш, уларни малакали пе-
дагог кадрлар билан таъминлаш, мактабгача таълим ташкилотларига бола-
ларни қамраб олишни кескин ошириш, таълим-тарбия жараёнларига замона-
вий таълим дастурлари ва технологияларини татбиқ этиш орқали болаларни
ҳар томонлама интеллектуал, маънавий-эстетик, жисмоний ривожлантириш
ҳамда уларни мактабга тайёрлаш сифатини тубдан яхшилаш масаласининг
устувор вазифаларини белгилайди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 7 фев-
ралдаги ПФ-4947-сон “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш
бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги Фармони, Ўзбекистон Респу-
бликаси Президентининг 2017 йил 9 сентябрдаги ПҚ-3261-сон “Мактабгача
таълим тизимини тубдан такомиллаштириш бўйича чора-тадбирлар тўғриси-
да”ги, 2019 йил 8 майдаги ПҚ-4312-сон “Ўзбекистон Республикаси мактабгача
M.N.XUSHNAZAROVA
Qo‘qon davlat pedagogika
instituti, Pedagogika fanlari
bo‘yicha falsafa doktori ( PhD )
BO‘LAJAK PEDAGOG-
TARBIYACHILARNING
KASBIY SHAKLLANGANLIK
DARAJASINI NAZORAT
QILISHNING PEDAGOGIK
MUAMMOLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.
university-pp236-240
STARS International University
237
таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиқлаш
тўғрисида”ги Қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси-
нинг 2019 йил 13 майдаги 391-сон “Мактабгача таълим ташкилотлари фаолия-
тини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори ҳамда
мазкур соҳага тегишли бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган
вазифаларни амалга ошириш ҳозирги давр учундолзарбмасалалардандир.
Талабаларда касбий фаолиятнинг шаклланганлик даражасини назорат қи-
лиш ва баҳолаш тадрижий асосда мураккаблашиб борадиган педагогик ҳо-
дисадир. Касбий фаолиятни ўзлаштириш босқичма-босқич амалга оширили-
шини инобатга олган ҳолда, педагог-тарбиячиларнинг касбий ривожланиш
даражаларини назорат қилиш ва баҳолаш касбий фаолият тажрибасини ўз-
лаштириши, унинг мураккабликларини тушуна билиши ва ечимини топиши
билан белгиланиши керак.
Бўлажак педагог-тарбиячилар фаолиятини баҳолашда қуйидагиларга эъти-
бор қаратиш лозим:
- тарбияланувчиларга тақдим этиладиган дидактик материалларга ижодий
ёндаша олиши;
- педагогик жараёнларда ҳамкорликни таъминлаш усулларини билиши;
- болалар билан мулоқотга кириша олиш кўникмаларининг шаклланганли-
ги кабилар.
Ушбу кўрсаткичлар бўлажак педагог-тарбиячиларнинг касбий шаклланган-
лигини муайян даражада ифодалайди. Шу билан бир қаторда, бўлажак педа-
гог-тарбиячиларда бир қатор сифатлар ҳам шаклланган бўлиши керак. Улар:
- касбий билимдонлик;
- педагогик ёндашувларни ўзлаштирганлик;
- касбий фаолиятга операцион-технологик тайёрлик;
- касбий фаолиятга ижодий ёндашиш кабилар.
Талабаларда касбий фаолият тажрибасининг шаклланганлигини назорат
қилишнинг муҳим жиҳатлари мутахассисларни тайёрлаш тизими олдига қўй-
илган ижтимоий буюртма билан белгиланади. Бу бўлажак мутахассиснинг
касбий топшириқларни бажариш фаоллиги, ушбу жараёнда қандай ҳолат-
ларга эътибор қаратганлиги профессор-ўқитувчилар томонидан назорат қи-
линади ва баҳоланади. Шу билан бир қаторда, бўлажак педагог-тарбиячилар-
нинг амалиёт давридаги касбий-педагогик фаолияти ҳам баҳоланади. Бунда
бўлажак педагог-тарбиячиларда болаларни ривожлантириш жараёнида пси-
хологик-педагогик таҳлил қилиш кўникмаси шакллантирилиши керак.
Бўлажак педагог-тарбиячилар фаолиятини назорат қилиш ва баҳолашда
қуйидагиларга эътибор қаратилади:
-
бўлажак педагог-тарбиячиларнинг касбий-ижодий фаоллигининг
ошганлиги;
-
бўлажак педагогларда жамоадошлари ва тарбияланувчилар билан
ишчан мулоқотга киришиш, улар билан ўзаро ҳамкорлик ўрнатиш кўникмала-
рининг таркиб топганлиги;
-
бўлажак педагог-тарбиячиларда мустақил билим олиш, тезкор қа-
рорлар қабул қилиш, маълумотларни саралаш ва уларга қайта ишлов бериш
кўникмаларининг шаклланганлиги;
-
бўлажак педагог-тарбиячиларда касбий маҳорат, масъулият, тар-
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
238
тиб-интизом, ишбилармонлик сифатларининг ривожланганлиги кабилар.
Бунда бўлажак педагог-тарбиячиларнинг касбий шаклланганлик даража-
сини назорат қилиш алоҳида аҳамиятга эга. Педагогик амалиёт жараёнида
методистлар ва педагог-тарбиячилар талабаларнинг касбий шаклланишига,
уларда педагогик маҳоратнинг таркиб топишига алоҳида эътибор қарати-
шлари лозим.
Тарбияланувчилар мактабгача таълим ташкилоти муҳитига кўникишида
руҳий муаммоларга дуч келадилар. Уларнинг янги муҳит ва шароитга кўни-
кишлари учун педагог-тарбиячилар яқиндан ёрдам беришлари керак. Бунинг
учун педагог-тарбиячилар машғулотларга пухта тайёргарлик кўришлари, тар-
бияланувчиларнинг ҳолатларини тезкор назорат қилишлари, уларга ўз вақти-
да ёрдам беришлари талаб этилади.
Шу тариқа бўлажак педагог-тарбиячиларнинг касбий шаклланганлик дара-
жасини назорат қилиш ва уларни ўз-ўзини назоратга ўргатиш, ўз фаолиятла-
рини таҳлил қилиш ва баҳолаш кўникмаларини шакллантириш учун махсус
семинарлар, давра суҳбатлари, тренинглар ташкил этиш лозим. Бунинг учун:
- бўлажак педагог-тарбиячиларнинг машғулотларни лойиҳалашга оид би-
лимини бойитувчи машғулотлар;
-
талабаларнинг билиш фаоллигини ривожлантирувчи машғулотлар;
-
мактабгача таълимга қўйилган давлат талаблари асосида болаларни
ривожлантирувчи машғулотлар учун материаллар танлашга мўлжаллланган
семинарлар;
-
машғулотлар жараёнида болаларнинг ташаббускорлиги, мустақил-
лигини ривожлантирувчи вазиятларни лойиҳалаштиришга ўргатувчи амалий
машғулотлар ўтказишни тавсия қиламиз.
Педагог-тарбиячилар ва тарбияланувчилар орасидаги муносабатларни
қуйидаги кўрсаткичларга кўра баҳолаш мумкин:
-
тарбияланувчилар билан мулоқотда уларнинг ўзига хос, ёш ва инди-
видуал хусусиятлари, имкониятларига таяниш;
-
тарбияланувчилар билан амалий иш олиб боришда уларнинг хотира-
си, фикр-ўйлари ва педагогик жараёнлар орасидаги алоқани инобатга олиш;
-
тарбияланувчиларга машғулотлар жараёнида топшириқларни тўлиқ
етказиш ва уларнинг ривожланиш даражаларини мунтазам ташхислаш каби-
лар.
Педагогика туркум фанларини ўқитиш жараёнида бўлажак педагог-тарби-
ячиларни касбий фаолиятга йўналтиришга алоҳида эътибор қаратиш лозим.
Бўлажак мутахассиснинг фундаментал тайёргарликка эга бўлишида унинг
жамиятни тараққий эттириш ҳақидаги тасаввурлари, табиат, шахс, фан ва ма-
даният, истиқболдаги касбий фаолияти ҳақидаги муайян билим ва кўникма-
ларга эга бўлиши, коммуникация воситаларидан ўз ўрнида фойдалана олиши,
шунингдек, ўзининг касбий фаолияти билан ўз билим ва маҳоратига қандай
эришиши мумкинлигини билиши ҳам алоҳида аҳамиятга эга.
Бўлажак педагог-тарбиячилар билан уларни касбий ривожлантириш мақ-
садида бир қатор ишлар амалга оширилади. Улар:
1) бўлажак педагог-тарбиячиларда ўз-ўзини баҳолашга оид кўникмаларни
таркиб топтиришга қаратилган машғулотлар, яъни тестлар, савол-жавоблар,
маъруза, давра суҳбатлари ташкил этилади;
STARS International University
239
2) педагогика туркум фанлари мазмунида бўлажак педагог-тарбиячилар
касбий сифатларни шакллантиришга қаратилган мавзуларни тизимлашти-
риш, билимларни турли фан ўқитувчилари томонидан биргаликда ташкил
этиладиган интеграцияланган таълим-тарбия машғулотлари, ўқитувчилар-
нинг давра суҳбатлари, семинарлар шаклида тақдим этиш талаб қилинади;
3) таълим-тарбия аудиторияларида бўлажак педагог-тарбиячилар билан
илғор педагогик технологиялар асосида машғулотлар ташкил этилади;
4) мактабгача таълим ташкилотларида шахсга йўналтирилган ёндашув асо-
сида педагогик амалиётни ўтказиш стратегияси ишлаб чиқилади.
Бўлажак педагог-тарбиячи касбий маҳорати унинг педагогика, психология,
мактабгача таълим педагогикаси ва методикасини қай даражада чуқур эгал-
лаганлиги ҳамда педагогик амалиёт жараёнида касбий кўникмаларни намоён
қилганлигида ифодаланади. Талабаларнинг эгаллаган билим, кўникма ва ма-
лакалари уларнинг педагогик фаолиятида намоён бўлади.
Фойдаланилган адабиётлар :
1. Ўзбекистон Республикаси 2019 йил 16 декабрдаги “Мактабгача таълим ва
тарбия тўғрисида”ги қонуни.
2. Nodirovna, Khushnazarova Mamura. «THEORETICAL AND METHODOLOGICAL
BASIS OF TRAINING OF MANAGEMENT PERSONNEL IN THE PROCESS OF
HIGHER PEDAGOGICAL EDUCATION.» INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL
SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04 (2022): 171-177.
3. Akbarovna, Abdullajonova Shaxnoza. «INCLUSIVE EDUCATION AND ITS
ESSENCE.» INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY
RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.01 (2022): 248-254.
4. Adxam, Z. (2021). Педагогические факторы формирования чувства Ро-
дины на основе национальных и общечеловеческих ценностей у учащихся
начальной школы. Среднеевропейский научный вестник, 17, 284-286. https://
doi.org/10.47494/mesb.2021.17.814
5. Najmiddinovna, Rahimova Feruza. «PEDAGOGICAL CONDITIONS OF
IMPROVEMENT OF SOCIAL PEDAGOGICAL ACTIVITY OF STUDENTS ON THE
BASIS OF MULTIMEDIA TOOLS.» INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE
& INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07
(2022): 108-112.
6. Erkinovna, Yuldasheva Malohat. «DEVELOPMENT OF THE COGNITIVE
ACTIVITY OF FUTURE TEACHERS IN INNOVATIVE EDUCATIONAL CONDITIONS
AS A SOCIAL PEDAGOGICAL NECESSITY.» INTERNATIONAL JOURNAL OF
SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact
factor: 7.429 11.04 (2022): 196-199
7. Abduhafizovna, Melikuziyeva Mavluda, and Yigitaliev Mirzoxid. «WAYS TO
INCREASE THE LEGAL KNOWLEDGE OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS.» Web
of Scientist: International Scientific Research Journal 3.02 (2022): 124-130..
8. Клюев, Роман Владимирович, et al. «ИССЛЕДОВАНИЕ И АНАЛИЗ ПОКА-
ЗАТЕЛЕЙ НАДЕЖНОСТИ ОТДЕЛЬНЫХ СТРУКТУРНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ ЦИФРО-
ВЫХ ПОДСТАНЦИЙ.» Вести высших учебных заведений Черноземья 1 (2021):
68-79.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
240
9. Umarova, M. H. «Ethnic Related Toponyms of The Population in Surkhandarya
Region.»
10. Nargiza, Yunusalieva. «SOCIAL AND MORAL EDUCATION OF STUDENTS
AND DEVELOPMENT OF VALUES.» Galaxy International Interdisciplinary Research
Journal 10.1 (2022): 300-305.
11. Ксамидовна, Мамаюсупова Ирода. «ОСНОВНЫЕ КРИТЕРИИ ДЛЯ РАЗ-
РАБОТКИ ПРОГРАММ ОБУЧЕНИЯ КОНФЛИКТОЛОГИИ». МЕЖДУНАРОДНЫЙ
ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ НАУК И МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ
ISSN: 2277-3630 Импакт-фактор: 7.429 11.06 (2022): 181-184.
12. Abdualiyevich Z. M. O ‘QUVCHILARDA TAYANCH KOMPETENSIYALARNI
SHAKLLANTIRISH ASOSIDA IJTIMOIY FAOLLIKNI RIVOJLANTIRISHNING
PEDAGOGIK ASOSLARI //BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN
ILMIY JURNALI. – 2022. – С. 330-333.
13. Мриксаитова С., Ерматова Ш. и Ходжаева Н. «Обучение студентов твор-
ческому мышлению посредством самостоятельного обучения в высших учеб-
ных заведениях является насущной проблемой».
Евро-Азиатские конферен-
ции
. Том 3. № 1. 2021.
