O‘zbekistonda logistik tizim doirasida oziq-ovqat mahsulotlarni qayta ishlash va qadoqlash sohasidagi kamchiliklarni bartaraf etish va jahon standartiga mos keladigan dasturlarni ishlab chiqish hamda joriy etish usullari

292-295
17
3
Поделиться
Хамидов, А. (2023). O‘zbekistonda logistik tizim doirasida oziq-ovqat mahsulotlarni qayta ishlash va qadoqlash sohasidagi kamchiliklarni bartaraf etish va jahon standartiga mos keladigan dasturlarni ishlab chiqish hamda joriy etish usullari. Направления развития благоприятной бизнес-среды в условиях цифровизации экономики, 1(01), 292–295. https://doi.org/10.47689/TSUE2022-pp292-295
А Хамидов, Ташкентский государственный экономический университет

ученик

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Ushbu maqolada jahonda oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash qadoqlash, xususan, oziq-ovqat mahsulotlarini qadoqlash masalalarida ilg‘or dasturlarni logistik tizimlar orqali samarali tashkil etish mamlakat va milliy tovar ishlab chiqaruvchilar uchun afzallik va imkoniyatlari, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash imkonini beruvchi mahsulotlar orqali qadoqlash tizimining O‘zbekiston iqtisodiyotida tutgan o‘rni va egallagan ulushi o‘rganilgan.

Похожие статьи


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

292

O‘

ZBEKISTONDA LOGISTIK TIZIM DOIRASIDA OZIQ-OVQAT

MAHSULOTLARNI QAYTA ISHLASH VA QADOQLASH SOHASIDAGI

KAMCHILIKLARNI BARTARAF ETISH VA JAHON STANDARTIGA MOS

KELADIGAN DASTURLARNI ISHLAB CHIQISH HAMDA JORIY ETISH

USULLARI

A.D.Xamidov,

talaba,

Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti

Annotatsiya.

Ushbu maqolada jahonda oziq-ovqat mahsulotlarini qayta

ishlash qadoqlash, xususan, oziq-ovqat mahsulotlarini qadoqlash masalalarida

il

g‘

or dasturlarni logistik tizimlar orqali samarali tashkil etish mamlakat va milliy

tovar ishlab chiqaruvchilar uchun afzallik va imkoniyatlari, oziq-ovqat

mahsulotlarini qayta ishlash imkonini beruvchi mahsulotlar orqali qadoqlash

tizimining

O‘

zbekiston iqtisodiyotida tutgan

o‘

rni va egallagan ulushi

o‘

rganilgan.

Kalit s

o‘

zlar:

oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, qadoqlash, meva-

sabzavotchilik, ekologik toza mahsulotlar, saqlash va qayta ishlash korxonalari,

oziq-ovqat xavsizligi.

Bugungi kunda mahsulotlarni oziq-ovqat qayta ishlash va qadoqlash

tarmo

g‘

i

O‘

zbekistonda ishlab chiqarish sektorining muhim tarmoqlaridan biri

hisoblanadi. Bu tarmoq ishlab chiqarish sohasida aholining tanqis b

o‘

lgan tovar

mahsuloatlariga b

o‘

lgan talablarini qayta ishlanuvchi materiallar orqali qoplash

va ularni ekologik sof mahsulotlar orqali qadoqlab tabiatga keltiradigan zararni

minimallashtirish va logisitka tizimida qayta ishlash va qadoqlash b

o‘

limining

ulushini oshirish orqali mamlakat iqtisodiy va logistik salohiyatini yuksaltirishga

imkon yaratadi.

Mamlakatimizda mahsulotlarni qayta ishlash sohasi ishlab chiqarish

ulushining juda kam miqdoriga t

o‘g‘

ri kelishi bu masalada dolzarb chora tadbirlar

k

o‘

rish kerak ekanligidan dalolat bermoqda, xususan, mamlakatda yiliga

20 million tonna meva-sabzavot yetishtiriladi. Lekin ularni sanoat usulida qayta

ishlash darajasi atigi 15 foiz b

o‘

lib, shundan 7-8 foizi eksport qilinmoqda.

Infratuzilma yetarli emasligi tufayli yi

g‘

ishtirish va saqlash jarayonida 30 foiz

mahsulotlar

y

o‘

qotilmoqda.

Shunigndek,

mahsulotlarning

not

o‘g‘

ri

qadoqalanayotganligi sanoat va boshqa turli xildagi chiqindilarning hajmini

sezilarli darajada oshirmoqda, statistikaga binoan

O‘

zbekistonda qattiq maishiy

chiqindilar yillik hosil b

o‘

lish hajmli prognozi 14-14,5 mln. tonna atrofida

baholanmoqda, bu aholi

o‘

rtacha 1,5 foizga k

o‘

payish sur

atini hisobga olganda,

ushbu k

o‘

rsatkich 2028-yilga kelib 16-16,7 mln. tonnaga yetishi mumkin. Ushbu

statistik ma

lumotlarga tayangan holda mamlakatda logistik tizimlar doirasida

ishlab chiqarish va qayta ishlash sohasidagi rivojlangan davlatlar tajribasidan

o‘

tgan usullarni joriy etib, ushbu k

o‘

rsatkichlarga ta

sir etish muhim masala b

o‘

lib


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

293

qolmoqda. Rivojlangan davlatlarda mahsulotlarning 80-90%i qayta ishlanadi.

Qayta ishlashning asosiy muammosi bu chiqindini yi

g‘

ib ajratish va bu jarayon

uchun uskunalardir.

Mamlakatimizda logistika tizimida mahsulotlarni qayta ishlash, xususan,

oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash orqali ularning ishlab chiqarishdagi

ulushini oshirish va xomashyoga b

o‘

lgan talabning ma

lum qismini ushbu

mahsulotlar kesimida t

o‘

ldirish va qadoqlash sohasida tez yemriluvchan yoki

tabiy mahsulotlarni ishltilishini ta

minlash orqali chqindilar sarfini kamaytirib

ekologiyani asrash dolzarb masalaga aylanib bormoqda deya olamiz.

Keyingi yillarda respublikamizda oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va

qadoqlash sohalarini tubdan modernizatsiyalash va ekologik sof b

o‘

lgan

mahsulotlarni qadoqlash sohasiga izchil joriy etishga qaratilgan muhim chora-

tadbirlar amalga oshirilmoqda.

O‘

zbekistonda oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va qadoqlash

tizimining kuchayishi ushbu xizmatlarni toliq qamrab oluvchi ishlab chiqarish va

logistik markazlar sonini oshirishni va ma

lum k

o‘

nikmalarga va ishonchli

axborot manbalariga ega b

o‘

lishni talab etadi.

Mazkur maqola

O‘

zbekiston Respublikasi Prezidentining 09.09.2020-yildagi

PQ

4821-sonli qarori mahalliy oziq-ovqat mahsulotlarining raqobatbardoshligini

oshirish va ularni diversifikatsiya qilish, hududlarning mavjud tabiiy va iqtisodiy

resurslaridan unumli foydalanish asosida oziq-ovqat sanoatini rivojlantirishning

strategiya va modellarini ishlab chiqish, va xususan qishloq x

o‘

jaligi mahsulotlarini

qayta ishlash va infratuzilmani rivojlantirish boshqarmasi negizida boshqaruv

xodimlarining cheklangan soni 12 ta shtat birligidan iborat. Oziq-ovqat sanoatini

rivojlantirish bosh boshqarmalarini tashkil etish t

o‘

g

risidagi, oziq-ovqat

mahsulotlarini yetishtirish va ularni chuqur qayta ishlash sohasiga xorijiy

ekspertlarni jalb qilish bilan bo

g‘

liq xarajatlarning 50 foizini, lekin har bir loyiha

uchun 50 mln. s

o‘

mdan k

o‘

p b

o‘

lmagan miqdorda qoplash t

o‘

g

risidagi qarorlarining

va

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qishloq xo‘

jaligi mahsulotlarini chuqur

qayta ishlash va oziq-ovqat sanoatini yanada rivojlantirish b

o‘

yicha q

o‘

shimcha

chora-tadbirlar t

o‘g‘risida”gi qarori qabul qilinganligi qarorlari va sohaga oid boshqa

me

yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ma

lum

darajada xizmat qiladi. Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlashning

o‘

zgarishi

qishloq x

o‘

jaligi mahsulotlari ichiga ovqat, yoki oziq-ovqatning bir shaklidan boshqa

shakllarga

o‘

tishini bildiradi. Oziq-ovqat mahsulotlariga qayta ishlash oziq-ovqat

mahsulotlarini maydalashdan tortib, qayta ishlashning k

o‘

plab turlarini

o‘

z ichiga

oladi, Mahsulotlarni qayta ishlash. Qayta ishlangan materiallar bozorida eng katta

sektor qo

g‘

ozli qadoqlash b

o‘

lib, barcha qayta ishlangan qadoqlashning taxminan

65% ni tashkil qiladi. Qo

g‘

oz va karton ham dunyodagi eng k

o‘

p qayta ishlangan

(ba

zi mamlakatlardagi shishadan tashqari). Qo

g‘

oz qadoqlariga talab Xitoy va

boshqa rivojlanayotgan bozorlarda sanoat ishlab chiqarishi hisobiga

o‘

sishda davom

etadi. Bundan tashqari, qayta ishlangan qo

g‘

oz qadoqlash bozorining umumiy yillik

o‘

sish sur

ati (CAGR) 5% ni tashkil qiladi.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

294

AQSh va Kanadada qo

g‘

oz va kartonni qayta ishlash 1990-yildan beri

81% ga

o‘

sdi va AQShda 70% va Kanadada 80% ni tashkil etdi. Yevropa

mamlakatlarida qayta ishlangan qo

g‘

oz ulushi

o‘

rtacha 75% ni, Belgiya va

Avstriya kabi ba

zi mamlakatlarda deyarli 90% ni tashkil etdi. Buyuk Britaniyada

va boshqa k

o‘

plab

G‘

arbiy Yevropa mamlakatlarida qo

g‘

ozni qayta ishlash

darajasi 80% ni tashkil qiladi. Sharqiy Yevropa va dunyoning qolgan mamlakatlari

qo

g‘

ozni qayta ishlash borasida, asosan, tegishli qayta ishlash infratuzilmasi

y

o‘

qligi sababli ortda qolishga moyildir.

Qayta ishlangan qo

g‘

ozning ulushi Q

o‘

shma Shtatlardagi qo

g‘

oz

xomashyosining umumiy ta

minotining 37% ni tashkil qiladi. Rivojlanayotgan

mamlakatlarda qo

g‘

oz zaxiralariga talab tez

o‘

sib bormoqda; Aholi jon boshiga qo

g‘

oz

iste

moli Xitoy, Hindiston va boshqa Osiyo mamlakatlarida eng tez sur

atlar bilan

o‘

sib

bormoqda. Xitoyda yuk tashish qadoqlash sektorining

o‘

sishi va iste

molchilar

talabining ortib borishi qo

g‘

ozli qadoqlarga b

o‘

lgan talabni tez sur

atlar bilan

o‘

sishiga

olib keladi. 2008-yildan beri qo

g‘

ozli qadoqlarga b

o‘

lgan talab 6,5 foizga

o‘

sdi, bu

dunyoning qolgan qismidagi

o‘

sish sur

atlaridan ancha yuqori.

Qayta ishlangan qo

g‘

oz qadoqlash bozorida konteynerlar ustunlik qiladi.

Q

o‘

shma Shtatlarda qayta ishlangan qo

g‘

oz va kartonning taxminan

30% gofrirovka qilingan qadoqlash uchun ishlatiladigan konteyner kartonini

tayyorlash uchun ishlatiladi. Qayta ishlangan kartonning katta qismi Xitoyga

eksport qilinadi, qolgan xom ashyo esa karton kabi boshqa qo

g‘

oz qadoqlarini,

shu jumladan yi

g‘

ma qutilarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. 2011-yilda Xitoy

va boshqa mamlakatlarga qayta ishlangan qo

g‘

oz eksporti sezilarli hajmga yetdi.

Ushbu xususida: hech kimga sir emaski, mamlakatimizda oziq-ovqat

sanoati rivojlanayotgani qadoqlash sanoati rivojida muhim harakatlantiruvchi

omil b

o‘

lmoqda. Bu milliy qadoqlash konfederatsiyasi (NKPak) bosh direktori

tomonidan tavsiflangan global tendentsiyalarga mos keladi. Tahlillar natijasining

k

o‘

rsatkichiga k

o‘

ra, meva-sabzavotchilik mahsulotlari hajmlarining yildan-yilga

oshib borishi saqlash va qayta ishlash tarmo

g‘

idagi bir qator muammo va

kamchiliklarni bartaraf etish, sohani isloh qilishda zamonaviy innovatsion, resurs

tejaydigan raqamli texnologiyalardan keng foydalangan holda tub burilishni

amalga oshirishni talab etmoqda. Xususan:

respublikada umumiy ishlab chiqarish hajmlariga nisbatan mevaning

18,9 foizi, sabzavot va poliz mahsulotlarining 5,6 foizi, uzumning 9,5 foizi sanoat

korxonalarida qayta ishlanmoqda;

yetishtirilgan meva-sabzavot mahsulotlarini hududlarda saqlash uchun

sovutgichlar bilan ta

minlanganlik darajasi 3,7 foizni (sovutish omborxonalari yil

davomida bor-y

o‘g‘

i 20-22% ga mahsulot bilan ta

minlangan) tashkil etmoqda;

mavjud sovutgichlarning aksariyati eskirgan, texnologik jihatdan

yangilanmagan, zamonaviy texnologiya va raqamli innovatsion ishlanmalar lozim

darajada tatbiq etilmagan;


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

295

soha uchun malakali kadrlar tayyorlash masalasiga innovatsion

yondashuvni taqozo etmoqda. Il

g‘

or tajribali zamonaviy uskunalar bilan ishlash

qobiliyatiga ega, qayta ishlash, saqlash y

o‘

nalishi b

o‘

yicha mutaxassislar

tayyorlashga yetarlicha e

tibor berilmayapti;

saqlash va qayta ishlash korxonalarining zamonaviy-texnologik talablari

va hajmlaridagi mahsulotlar bilan yetarli darajada ta

minlash masalalariga tizimli

yondoshilmayapti;

transport va logistika sohasi zamon talabidan ortda qolmoqda;

s

o‘

nggi yillarda meva-sabzavotchilikni yuritish intensiv texnologiya

asosida olib borilmoqda. Natijada qishloq x

o‘

jaligida foydalaniladigan resurslar,

jumladan, YoMM, kimyoviy vositalar (meva-sabzavot yetishtirish uchun 255 ming

tonna fosforli, 290 ming tonna azotli

o‘g‘

it yetishmaydi) va uru

g‘

lik narxlarining

ortib ketishi, qishloq aholisi daromadlarining pastligi, shuningdek, mineral

o‘g‘

itlar, kimyoviy vositalarning q

o‘

llanilishi, o

g‘

ir texnikadan foydalanish, yer

resurslari sifatining yomonlashuvi, ekologik muvozanatning buzilishiga olib

kelmoqda.

Shu bois, tahlillar va BMTning Oziq-ovqat va qishloq x

o‘

jaligi sohasidagi

tashkilotining (FAO) ma

lumotlariga k

o‘

ra, meva-sabzavotchilik mahsulotlarini

yi

g‘

ishtirish, tashish va saqlashdagi y

o‘

qotishlar hajmi 22

45 foizgacha,

isrofgarchiliklar esa 12

18 foizni tashkil etmoqda.

Yana bir muhim masala hududlarda yetishtirilayotgan mahsulotlar haqida

xaridorlarga zarur b

o‘

lgan ma

lumotlarni beruvchi axborot-maslahat markazlari

va raqamli texnologiyalar faoliyati y

o‘

lga q

o‘

yilmaganligidadir. Bundan tashqari

respublikada transport-logistika borasidagi mavjud muammolarni hozirgacha hal

etilmaganligi mahsulotlarni saralash, qayta ishlash, qadoqlash va xaridorlarga

yuborish muammoligicha qolmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar r

o‘

yxati

1.

O‘

zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 9-sentabrdagi

PQ

4821-sonli qarori.

2.

Omborxona logistikasi. P

o‘

latx

o‘

jaeva D.M., Salixov S.A.

Toshkent davlat

iqtisodiyot universiteti

T.: «YANGI NASHR», 2022.

- __ bet.

3.

Евтодиева Т.Е. Логистические кластеры: сущность и виды. //

Экономические науки.

2011.

№ 4 (77).

4.

Salimov B.T., Yusupov M.S. Oʼzbekistonda meva

-sabzavot mahsulotlari

yetishtirish va eksport qilishni davlat tomonidan qoʼllab

-

quvvatlash yoʼnalishlari.

Ilmiy maqola. “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali.

№ 4, 2015 yil iyul

-avgust

5.

O‘

zbekiston Respublikasi Prezidentining 09.09.2020 yildagi PQ-4821-

sonli qarori. 6. Ўзбекистон Республикасида мева –

сабзавот маҳсулотларини

сақлаш ва қайта ишлаш тизимида мавжуд муаммолар хамда уларнинг

ечими //

“Бизнес

-

эксперт” журналининг 2018 –

йил 9 –

сонда чоп этилган.

С.А.Салихов.

Библиографические ссылки

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 9-sentabrdagi PQ–4821-sonli qarori.

Omborxona logistikasi. Po‘latxo‘jaeva D.M., Salixov S.A. – Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti – T.: «YANGI NASHR», 2022.- __ bet.

Евтодиева Т.Е. Логистические кластеры: сущность и виды. // Экономические науки. – 2011. – № 4 (77).

Salimov B.T., Yusupov M.S. Oʼzbekistonda meva-sabzavot mahsulotlari yetishtirish va eksport qilishni davlat tomonidan qoʼllab quvvatlash yoʼnalishlari. Ilmiy maqola. “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, 2015 yil iyul-avgust

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 09.09.2020 yildagi PQ-4821- sonli qarori. 6. Ўзбекистон Республикасида мева – сабзавот маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш тизимида мавжуд муаммолар хамда уларнинг ечими // “Бизнес-эксперт” журналининг 2018 – йил 9 – сонда чоп этилган. С.А.Салихов.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов