Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
145
O‘
ZBEKISTONDA TRANSPORT-LOGISTIKA KLASTERI B
O‘
YICHA XORIJ
TAJRIBALARIDAN FOYDALANISH MASALALARI
Karrieva Yakutjan Karimovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, Biznesni boshqarish va logistika
kafedrasi professori, Iqtisod fanlari doktori
yakuthan58@mail.ru
Karrieva Bibidjan Karimovna
Toshkent davlat transport
universiteti, yol harakatini tashkil qilish kafedrasi
katta
o‘
qituvchisi,
Karriev Karim Safarbaevich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, biznesni boshqarish va logistika
kafedrasi assistenti.
Annotatsiya.
Ushbu maqolada mualliflar tomonidan
O‘
zbekistonda
transport-logistika klasteri b
o‘
yicha amalga oshirilayotgan ishlar va ularni holatini
organgan
holda,
xorij
tajribalarini
q
o‘
llash
amaliyoti
atroflicha
yoritilgan.Shuningdek, rivojlangan mamlakatlarda transport logistika klasterlar
boyicha tajribalar tahlil qilingan.Shulardan kelib chiqqan holda maqolada xorij
tajribalarini organish va mamlakatimizda samarali qollash masalalari oz aksini
topgan.Jumladan, Finlyandiya, Yaponiya, Rossiya, Qozogiston kabi mamlakatlarda
transport-logistika klasteri b
o‘
yicha tajribalari qiyosiy tahlil qilinib uni
O‘
zbekistonda q
o‘
llash uchun bir qator tavsiyaiar berilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
Klaster, transport, logistika, strategiya, iqtisodiyot,
liberalizatsiya, texnoparklar, diversifikatsiya, raqobatbardoshlik, modernizatsiya,
kichik sanoat zonalar, transport infratuzilmalari, xizmatlar bozori, klaster
texnologiyalari, innovatsion klasterlar, erkin iqtisodiy zonalar, mikroklasterlar,
xizmatlar bozori, transport-logistika, xalqaro transport, transport koridorlari,
ekspeditor-
kur’yerlik, ekspeditor
-agentlik, brokerlik, aralash yuk tashish
operatorlik faoliyatlari, ekspeditorlik kompaniyalari, omborxona komplekslari,
taqsimlash markazlari va terminallarni logistic klasterlar.
KIRISH
O‘
zbekiston Respublikasini 2017
–
2021-yillarda rivojlantirishning beshta
ustuvor y
o‘
nalishlari b
o‘
yicha Harakatlar Strategiyasining iqtisodiyotni
rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor y
o‘
nalishariga ba
g‘
ishlangan
bandida ”Tarkibiy o‘
zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning
yetakchi tarmoqlarini modernizasiya va difersifikasiya qilish hisobiga uning
raqobatbardoshligini oshirish, erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar va kichik
sanoat zonalarni tashkil etish, amaldagi zonalarning samaradorligini oshirish,
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
146
klasterlar faoliyatini tashkil etish, xizmatlar k
o‘
rsatish sohasini jadal
rivojlantirish, yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda xizmatlar roli va ulushini
oshirish, k
o‘
rsatilayotgan xizmatlarning tuzilmasini eng avvalo xizmatlarning
zamonaviy yuqori texnologik turlari hisobiga tubdan
o‘
zgartirish, logistika va y
o‘
l-
transport infratuzilmasini yanada rivojlantirish, iqtisodiyot, ijtimoiy sohaga,
boshqarish tizimiga raqamlashtirish usullarini joriy etish, qishloq x
o‘
jaligi
mahsulotlarni saqlash, transportirovka qilish va sotish, moliyaviy va boshqa
zamonaviy bozor xizmatlarni k
o‘rsatish infratuzilmasini yanada kengaytirish”
kabi vazifalar keltirilgan [1]. Shulardan kelib chiqqan holda, bugun
mamlakatimizni modernizasiya qilish va yangilash, yangi
O‘
zbekistonni yaratish,
iqtisodiyotimizning sifat jihatdan yangi, zamonaviy tarkibiy tuzilmasini
shakllantirish, hududlarimizni kompleks rivojlantirish b
o‘
yicha barcha
rejalarimizning
muvaffaqiyatli
amalga
oshirilishi
y
o‘
l-transport
va
kommunikas
iya infratuzilma tarmoqlarini yuksak sur’atlar bilan rivojlantirishga
uzviy bo
g‘
liqdir.
O‘
zbekistonda oxirgi yillarda logistikani, klasterlarni, innovasion faoliyatni,
raqamlashtirishni shiddat bilan rivojlantirish masalalari davlat iqtisodiy
siyosatining ustuvor y
o‘
nalishlaridan biri b
o‘
lib qoldi.
Bu esa
o‘
z
o‘
rnida raqamlashtirish mamlakatimiz iqtisodiyoti
raqobatbardoshligini rivojlantirish, inson taraqqiyoti
darajasini
oshirish,
yoshlarni ish bilan bandligini taminlash, mehnat unumdorligini
o‘
stirishdagi
hissasi t
o‘g‘
risida xulosa chiqarish uchun
O‘
zbekistonning raqamli rivojlanishi
b
o‘
yicha t
o‘
la miqyosli uzoq muddatga ega b
o‘
lgan strategiyali davlat innovasion
siyosatini rivojlantirishni va iqtisodiyotimizni raqamlashtirishni taqozo
etmoqda.Shu
o‘
rind
a ta’kidlash joizki transport va logistika klasterlar tizimida
yuklarni tashishda raqamlashtirishdan,
ya’ni axborot kommunikasion
texnologiyadardan, innovasion logistikadan foydalanish katta ahamiyatga egadir.
Asosiy tadqiqotlar va usullar
Transport-logistika klasteri mintaqaviy klasterlarning alohida turi b
o‘
lib,
ularning infratuzilmaviy kelib chiqishiga k
o‘
ra boshqa mintaqaviy darajadagi
iqtisodiy klasterlar va tarmoqlarni shakllantirish va rivojlantirish uchun asos
b
o‘
lib, q
o‘
shma loyihalarni amalga oshirish uchun vaqtincha birlashayotgan
x
o‘jalik yurituvchi sub’ektlar guruhlari tomonidan iqtisodiy faoliyatni
rejalashtirish kabi tushunchani anglatadi. Shuningdek, "klaster" va "sanoat parki",
"texnopark", Mamlakatimizda barcha sohalarda logistic xarajatlarni
optimallashtirish va ularda boshqaruv jarayonlarini takomillashtirish, soha
korxonalarini tarkiban
o‘
zgartirish va ularda ishlab chiqarishda hamda xizmat
k
o‘
rsatish jarayonlarini diversifikatsiya qilish, tarmoqda q
o‘
shilgan qiymat
zanjirining t
o‘
laqonli shakllantirish orqali korxonalarining iqtisodiy salohiyatini
oshirish,
shu orqali bandlikni ta’minlash
, aholining mahsulotlariga b
o‘
lgan
ehtiyojini qondirish hamda turmush faravonligini oshirishga katta e’tibor
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
147
berilmoqda. 2022-2026 yillarga m
o‘
ljallangan Yangi
O‘
zbekistonning Taraqqiyot
strategiyasi ham logistika xizmatlari bozorini rivojlantirish b
o‘
yicha ustuvor
vazifalari belgilangan. Mazkur vazifalarni samarali ijrosini ta’minlash logistik
zanjirlarida boshqaruvning takomillashtirishni taqozo etadi. K
o‘
zda tutilgan
vazifalarning muvaffaqiyatli bajarilishi logistic zanjirlarida boshqaruv
jarayonlarini modernzatsiyalash orqali korxonalarining raqobatbardoshligini
hamdsa logistic zanjirlarida harajatlar optimallashuvini ta’minlashgaqaratilgan
boshqaruv mexanizmlari va modellarini takomillashtirish y
o‘
nalishdagi chora-
tadbirlarni ishlab chiqishni amalga oshirishni taqozo etadi.
"Sanoat zonasi" va boshqa ba’zi tushunchalardagi
, asosan, tuzilmaviy
xususiyatlarni aks ettiruvchi aniq farqlarni ta’kidlash kerak.
"Klaster"
tushunchasi
tarkibiy xususiyatlardan tashqari, avvalo funksional xususiyatlarni
–
amaldagi
munosabatlar tizimini aks ettiradi. Bu munosabatlar quyidagilarni
o‘
z ichiga
oladi: kooperatsiya aloqalari, bitimlar, raqobatbardosh munosabatlar, axborot
almashinuvi va hk.
Sanoat parki yoki texnopark
klasterning "yadrosi" b
o‘
lishi
mumkin, sanoat mintaqasida klasterlar, proto- va subklasterlar paydo b
o‘
lishi
mumkin. Sanoat hududi asosan katta klaster chegaralarini geografik jihatdan
belgilashi mumkin. Shu bilan birga, potentsial klasterni konstruktiv rivojlantirish
uchun hudud iqtisodiyoti samaradorligini oshirishga qiziqqan hokimiyat
organlarining faol aralashuvi talab etiladi. Ba’zi
hollarda klasterlarni samarali
rivojlantirish uchun ozgina kuch talab etiladi (trigger
–
effekt), boshqalarda esa
yirik loyihalarni amalga oshirish uchun katta hajmdagi klasterlar talab etiladi.
Kompaniyalar klasterlarini q
o‘
llab-quvvatlashga qaratilgan iqtisodiy siyosat
alohida tuzilmani shakllantiruvchi korxonalarni q
o‘
llab-quvvatlashga qaratilgan
siyosatdan sezilarli darajada farq qiladi. Davlat k
o‘
magi va q
o‘
llab-quvvatlashning
tanlab olingan usullari klaster infratuzilmasini rivojlantirish b
o‘
yicha amalga
oshirilayotgan umumiy tadbirlarga y
o‘
l ochmoqda.
Klasterlar uchun maxsus infratuzilmaning mavjudligi, shu jumladan, biznes
sohasidagi hamkorlik kanallarining ma’lum bir sanoat yo‘
nalishi klasteri
ehtiyojlariga
moslashtirilgan
maxsus
tayyorlangan
xodimlar
guruhi
raqobatdoshlikning asosiy omili hisoblanadi. Geografik jihatdan klasterlar alohida
ishlab chiqarish zonalari (mikroklasterlar), hududlar jihatdan joylashgan b
o‘
lishi
mumkin;
ba’zi hollarda transchegaraviy klasterlar rivojlanib boradi (masalan,
Finlyandiyaning qo
g‘
oz va yo
g‘
ochni qayta ishlash klasteri, Rossiyadagi chegara
daraxtlarni kesish sanoatini kabilar bunga yaqqol misob b
o‘
la oladi). Firmalarning
geografik jihatdan kontsentratsiyalashuvining uchta asosiy sababi bor:
–
birinchisi, bir nechta kompaniyalar uchun umumiy b
o‘
lgan resurslarni
saqlash va rivojlantirish uchun xarajatlarni taqsimlashdan foyda olish imkoniyati
bilan bo
g‘
liq.
–
Ikkinchi sabab geografik yaqinlikning
o‘
ziga tegishli, biznes uchun zarur
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
148
b
o‘
lgan tovarlar yoki xizmatlarni arzon narxlarda va tez yetkazib berish
imkoniyatini ta’minlash.
–
Uchinchi sabab shundaki, firmalarning bir joyda joylashgan
konsentratsiyasi ya’ni bir
-biriga yaqinlashuvi va markazlashuvi boshqaruv
sohasidagi bilimlarning tezroq tarqalishiga yordam beradi,
ya’ni osonlikcha
rasmiylashtirilishi va
o‘
tkazilishi mumkin b
o‘
lmagan bilim va tajriba
markazlashgan tizim orqali joylarga tezroq yetib kelishi mumkin.
Geografik yaqinlik ma’lum darajada ushbu mavhum bilimlar almashinuvini
yengillashtiradi. Aynan shu iqtisodiy fenomenon hunarmandchilikning ayrim
turlari yoki hunarmandchilikka yondashuvlar odatda qat’iy cheklangan hududiy
chegaralar doirasida ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi k
o‘
p hollarda
ma’qullanadi. Xuddi shunday
, Kompaniya vakillari va uning hududida joylashgan
mahsulotlar iste’molchilari o‘
rtasida norasmiy aloqa imkoniyati ham muhimdir.
Transport va logistika klasteri
–
bu transport sohasi iqtisodiy subyektlarining
norasmiy birlashuvi b
o‘
lib, bu hududiy yaqinlik va faoliyatning umumiy strategik
y
o‘
nalishi kabi xususiyatlar bilan ajralib turadi, bir-birini t
o‘
ldiradi va alohida
kompaniyalarning raqobatbardoshlik ustunliklarini oshiradi.
Transport klasterini yaratishdan maqsad mintaqaning transport
infratuzilmasi
va
y
o‘
lovchilar
aylanmasini
k
o‘
paytirish
va
uning
raqobatbardoshligini oshirishdir.
6
Klaster yondashuvi Germaniya, Finlyandiya, Yaponiya, Xitoy, Hindiston,
AQSh va boshqalar kabi rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida keng q
o‘
llaniladi.
Yevropa Ittifoqi hududida 80 dan ortiq TLC ajratilgan
7
. Ushbu raqam 217 ming
km temir y
o‘
llarni (8, 9 ming km tezyurar aloqa), 77, 4 ming km avtomobil
y
o‘
llarini, 36 ming km quvur liniyalarini, 325 aeroportlarni
o‘
z ichiga olgan
Yevropa Ittifoqi transport tarmo
g‘
ining yuqori darajada rivojlanganligi va k
o‘
p
tarmoqli ekanligi bilan bo
g‘
liq.
8
Shuningdek, bir qator muhim me
’
yoriy-huquqiy
hujjatlarni qabul qilindi. 2006 yil iyul oyida Yevropa Ittifoqi "Yevropa Ittifoqi
mamlakatlarida klasterizatsiyalsh uchun Manifest" ni tasdiqladi va qabul qildi,
2007 yil dekabrda esa "Yevropa klasterlari to
‘
g
‘
risida memorandum" ni tasdiqladi
va tasdiqlash uchun taqdim etdi, 2008 yil 21 yanvarda Stokgolmda Yevropa
prezidentlarining Innovatsiyalar va klasterlar konferensiyasida u nihoyat
tasdiqlandi.
6
S.V. Orlov. Transport klasti va eri transport kompleksini hududiy tashkil etish shakli sifatida. // Zamonaviy
texnologiyalar. Tizim tahlili va modellashtirish №2 (38), 2013 yi
l
7
Titov A.V., Volinskiy I.A. Evropada transport-logistika klasterlarini yaratish xususiyatlari
ne // Astraxan davlat texnika universiteti xabarnomasi. Ser.: Dengiz muhandisligi va
texnologiya. 2015. № 4. S. 103
-108.
8
Evropa
Ittifoqi
transporti.
Statistical
Book
2019.
[Elektron
resurs]
URL:https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/f0f3e1b7-ee2b-11e9-a32c-01aa75ed71a1
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
149
Klaster tizimi dunyoning bir qancha yirik davlatlarida
o‘
z samaradorligini
namoyish etdi. Masalan, klaster tizimi Frantsiya va Gollandiyada qishloq
x
o‘
jaligida q
o‘
llaniladi.
Sloveniyadagi transport-logistika klasteri 2003 yilda tashkil etilgan b
o‘
lib,
transport ekspeditsiyasi va yetkazib berish bilan shu
g‘
ullanadigan,
ta’lim
dasturlarini ishlab chiqadigan va havoning ifloslanishi bilan bo
g‘
liq muammolarni
hal qiladigan 13 ta kompaniya va 3 ta muassasani
o‘
z ichiga oladi. Klasterning
asosiy maqsadi uning a’zolariga Yevropa bozorida muvaffaqiyatga erishish uchun
keng qamrovli transport va logistika xizmatlarini k
o‘
rsatishga imkon beradigan
qulay muhitni yaratishdir.
Yevropada transport-logistika xizmatlarini tashkil etishning klaster shakli
sifatida davlat chegaralari bilan yirik xalqaro transport koridorlari kesishgan
joylarida transport markazlari asosida shakllangan Danborodadagi Padborg
shahridagi chegara TLC-ni ham misol qilib keltirish mumkin. Asosiy tavsiflari:
klaster maydoni 5 kv. km, transport, logistika va terminal operatorlari soni 150
ga yaqin, xizmat k
o‘
rsatuvchi kompaniyalar
–
50 ga yaqin, ishchilarning umumiy
soni 3000 kishidan ortiq. Ishtirokchilarning yaqinligi va norasmiy mahalliy
aloqalari, klaster shakllanishining yanada moslashuvchanligi va samaradorligini
belgilaydi. Klasterga kiruvchi firmalar va tarmoqlar samaradorligini oshirish,
klaster chegaralarini kengaytiradigan yangi korxonalarni ra
g‘
batlantirish muhim
hisoblanadi
9
...
Finlyandiya
da mamlakat b
o‘
ylab logistika tarmo
g‘
i b
o‘
lgan Limova
transport-logistika klasteri mavjud. Tegishli biznesning rivojlangan tizimining
mavjudligi (xizmat k
o‘
rsatish, konsalting va boshqalar) klaster ichida yangi
kompaniyalar yaratish xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirishi va mavjud
kompaniyalarining raqobatbardoshligini oshirishi mumkin. Klaster bir-biridan
80 kilometr radius uzoqlikda joylashgan bir nechta fin kompaniyalari guruhi
atrofida shakllandi. Klaster quyidagi logistika korxonalarini birlashtiradi
–
AlfaRoc, EP-Logistics, LogiSec, Logmaster, Logistikas, Itella; transport-
ekspeditorlik kompaniyalari
–
Finavia, Innorail; konsalting kompaniyalari-
Fidacom, Varova; sanoat
–
Cargotec, Huurre; ilmiy-
tadqiqot va ta’lim tashkilotlari;
davlat va ma’muriy muassasalar. Bosh kompaniya –
TechVilla Technology Center
–
Hyvinkääda joylashgan.
10
Yaponiya
klasterlarining
o‘
ziga xos xususiyati bu yirik,
o‘
rta va kichik
korxonalar
o‘
rtasidagi subpudrat munosabatlar tizimidir. Yaponiya klasteri
yetakchi kompaniya maqomiga ega b
o‘
lgan bitta yirik bosh kompaniyadan va
unga yaqin joyda joylashgan ikki yoki uch darajadagi subpudratchilardan iborat.
Shu bilan birga, birinchi darajali subpudratchilar bosh kompaniya bilan uzoq
9
Pokrovskaya O.D. Transport logistikasida klasterlar yaratish bo'yicha xorijiy tajribaning xususiyatlari / O.D.
Pokrovskaya // Sibir va Uzoq Sharqda transportning ilmiy muammolari.
–
2014.
–
№ 4. –
S. 39-42.
10
Diter V. Rebitzer, Evropa logistika bozori, Evropaning ko'chmas mulk yilnomasi, 2007 yil.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
150
muddatli shartnomalar bilan bo
g‘
langan. Ikkinchi va keyingi darajadagi yetkazib
beruvchilar
o‘
rtasidagi munosabatlar birinchi darajali subpudratchilar
tomonidan tartibga solinadi.
11
Rossiya
da transport infratuzilmasini rivojlantirish sohasidagi klaster
siyosati bir qator milliy va mintaqaviy strategiyalarda, rivojlanish dasturlarida,
xususan, 2020 yilgacha b
o‘
lgan davrda Rossiya Federatsiyasini uzoq muddatli
rivojlantirish konsepsiyasida, 2030 yilgacha b
o‘
lgan davrda Rossiyaning
transport strategiyasida, amalga oshirish b
o‘
yicha uslubiy tavsiyalarda aks
ettirilgan. Rossiya Federatsiyasining ta’sis obyektlarida klaster siyosati
12
...
Rossiya temir y
o‘
llari multimodal transport-logistika markazlaridan foydalangan
holda klasterli yondashuvga asoslangan xalqaro transport koridorlari faoliyatini
tashkil etish metodikasini ishlab chiqdi.
Qozo
g‘
iston
Respublikasining 2020 yilgacha istiqbolli milliy klasterlarini
shakllantirish konsepsiyasida mahalliy klasterlarning global ta’minot zanjirlariga
kirishi k
o‘
zda tutilgan, bu esa milliy texnologik xavfsizlik darajasini sezilarli
darajada k
o‘
taradi, iqtisodiy
o‘
sish sifatini yaxshilaydi va klasterlarning bir qismi
b
o‘lgan biznesning xalqaro raqobatbardoshligini ta’minlaydi.
Mamlakatimizda transport-logistika klasterlarini rivojlantirish uchun
potentsialdan foydalanish samaradorligini oshirish zarurati iqtisodiyotning
raqobatdoshligi va diversifikatsiyasini oshirishning ustuvor y
o‘
nalishlaridan biri
hisoblanadi. Ushbu jarayonda yetakchi rolni yuklarni muqobil transport turlariga
k
o‘
chirish uchun chegara temir y
o‘
l stansiyalarida xalqaro transport koridorlari
kesishmasida yaratilishi kerak b
o‘
lgan transport-logistika klasterlari
o‘
ynaydi.
O‘
zbekiston Respublikasida transport-logistika klasterlarini yaratish kerak
tranzit yuklarni raqobatbardosh choralar va mexanizmlardan foydalangan holda
alternativ temir y
o‘
ldan ichki temir y
o‘
lga y
o‘
naltirish orqali yuk tashish hajmini
oshirishga qaratilgan hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda Evropa Ittifoqi, Rossiya, Qozo
g‘
iston va boshqa MDH
mamlakatlaridan, shuningdek, Xitoydan Pokiston va Hindistonga yuklarni tashish
dengiz transporti orqali amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, tovarlarni
o‘
z
vaqtida yetkazib berishda bir qator t
o‘
siqlar mavjud. Shunday qilib, Eron portlari
Fors k
o‘
rfaziga boradi. Bu shuni anglatadiki, Suvaysh kanaliga yuklarni yetkazib
berish uchun Arabiston yarim orolini aylanib
o‘
tish va Hind okeanining portlariga
borish uchun Arab dengizini kesib
o‘
tish kerak.
Shunday qilib, Yevropaga va Janubi-Sharqiy Osiyoga tovarlarni yetkazib
berish mumkin b
o‘
lgan muqobil quruqlik y
o‘
llarini topish masalasini hal qilish
zaruriyati transport jarayonida ishtirok etadigan mamlakatlarni birlashtiradigan
yangi temir y
o‘
l liniyalarini qurish muhimligini belgilaydi.
11
T.A. Prokofiev, O. V. Kashpurov. Evropa-Osiyo xalqaro transport koridorlarining logistika infratuzilmasini
rivojlantirishni boshqarish bo'yicha klasterli yondashuv. // Transport byulleteni
–
6/2013.
12
http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_113283/
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
151
Natijalar
Transport infratuzilmasi sohasidagi klaster siyosatining asosiy maqsadi
transport va logistika xizmatlarining ichki va jahon bozorida tovarlarni va
y
o‘
lovchilarni saqlash, tashish, eskort qilish va yetkazib berishga ixtisoslashgan
turli tuzilmalarni, shuningdek infratuzilma va boshqa tashkilotlarga xizmat
k
o‘
rsatuvchi tashkilotlarni birlashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirishdir.
Transport-
logistika klasteri ma’lum bir tashkiliy shakl sifatida ma’lum bir
hududning logistika salohiyatining rivojlanishi va
o‘
sishiga hissa q
o‘
shgan holda,
xom ashyo yetkazib beruvchilardan, ishlab chiqarish tuzilmalaridan
iste’molchilarga yuk oqimlari harakatining texnologik zanjirlarini boshqarish
samaradorligini oshirish muammosini hal qiladi.
Transport-logistika klasterlarini shakllantirish bir qator vazifalarni
samarali hal etish, tovar aylanmasini optimallashtirish, shu jumladan
ekspeditorlik va terminal ombor komplekslarini oqilona qurilishini ta’minlash
,
transportning bir nechta turlari bilan bo
g‘
liq yuklarni tashish jarayonlarini
ratsionalizatsiya qilish, tranzit salohiyatini rivojlantirish va undan samarali
foydalanish, operatsion
o‘zaro ta’sir tizimini shakllantirish
, rejalashtirish ,
transport markazlarida muvofiqlashtirish va dispetcherlik faoliyatini tartibga
solish, tovar oqimlariga optimal xizmat k
o‘rsatishni ta’minlash
,
klaster a’zolari
o‘rtasida samarali ma’lumot almashinuvini ta’minlaydigan logistika axborot
tizimini ishlab chiqish kabi masalalar k
o‘
ndalang q
o‘
yiladi.Belgilangan maqsadni
amalga oshirish doirasida klaster siyosatining asosiy vazifalari quyidagilardan
iboratdir.
1-jadval
Transport-logistika klasterlari siyosatining asosiy vazifalari
mintaqa
hududida
transport-
logistika
klasterlarini
shakllantirish va
rivojlantirish
uchun qulay
shart-sharoitlar
yaratish,
ularning
ishtirokchilarini
ng
raqobatbardoshl
igi
o‘
sishini
ta’minlash
yuk
oqimlariga
xizmat
k
o‘
rsatish
uchun
klasterning
transport-
logistika va
terminal va
ombor
majmualarini
ng samarali
hududiy
qurilishini
ta’minlash
transport
sohasidagi
investitsiya
loyihalarini,
shu jumladan
davlat-xususiy
sheriklik
loyihalarini
samarali
q
o‘
llab-
quvvatlashni
ta’minlash
transport
sohasidagi kichik
va
o‘
rta
korxonalarning
kooperatsiyasi
va umumiy
logistika
kontseptsiyasiga
integratsiyalash
uviga
k
o‘
maklashish
transport
sohasida
yangiliklarni
yaratish va
amalga oshirish
maqsadida
o‘
quv
va ilmiy
muassasalarning
transport-
logistika
klasterining
boshqa
ishtirokchilari
bilan
o‘zaro ta’sir
mexanizmlarini
ishlab chiqish va
takomillashtirish
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
152
1-rasm. Transport infratuzilmasi sohasidagi klaster siyosatining
asosiy vazifalari [4]
Transport-logistika klasterlari
–
bu infratuzilma va tovarlarni va
y
o‘
lovchilarni saqlash, eskort qilish va yetkazib berishga ixtisoslashgan
kompaniyalar, dengiz, daryo, quruqlik, havo transporti, logistika majmualari va
boshqalarga ixtisoslashgan kompaniyalar majmuasidir va tranzit muhim b
o‘
lgan
mintaqalarda rivojlanmoqda.
Transport-logistika klasterining
o‘
ziga xos xususiyati shundaki, u boshqa
klasterlardan farqli
o‘
laroq, bu yerda moddiy ishlab chiqarish sohasiga ustuvor
ahamiyat beriladi. Bu xizmatlarning klasteri b
o‘
lib, uni shakllantirishda muayyan
qiyinchiliklar kelib chiqadi, Shunga qaramay, turli xil biznes y
o‘
nalishlarini
integratsiyalashgan zamonaviy sharoitda qayta ishlab chiqish va moddiy
oqimlarni boshidan oxirigacha samarali boshqarish zarurligi, transport-logistika
klasterlarini yaratish davr talabidir.
Odatda, quruqlikdagi klasterlar transport-logistika terminallari asosida
shakllanadi va muvaffaqiyatli rivojlanib kelmoqda, ularning asosiy vazifasi
transkontinental yuklarni turli transport turlariga qayta yuklashni amalga
oshirish va tranzit yuk oqimlarini temir y
o‘
l va avtomobil transporti rejimlari
o‘
rtasida qayta taqsimlashdir.
Markaziy Osiyo mintaqasi tranzitining
o‘
ziga xosligi transport koridorlarini
rivojlantirishning tegishli y
o‘
nalishlarini va shunga mos ravishda ushbu maxsus
geografik va iqtisodiy sharoitlarda shakllangan va faoliyat k
o‘
rsatayotgan
transport-logistika klasteri faoliyatlarini belgilaydi:
−
mamlakatning tranzit siyosatini shakllantirish;
−
mamlakatning hududi orqali yuklarni tranzit otkazishda transport va
texnologik ta’minotning investitsiya tark
ibiy qismini shakllantirish;
−
transport va texnologik infratuzilma va tegishli xizmatlarning samarali va
muvozanatli rivojlanishini ta’minlash;
−
mamlakat hududidan
o‘
tuvchi xalqaro transport y
o‘
laklari qismlarining
raqobatbardoshligini oshirish;
−
yangi loyihalarni amalga oshirish uchun davlat k
o‘
magi (tashkiliy,
huquqiy va iqtisodiy jihatdan);
−
multimodal transportining k
o‘
payishini hisobga olgan holda xalqaro
transport koridorlarini kompleks rivojlantirish;
−
q
o‘
shni hududlarning muqobil tranzit transport koridorlariga bo
g‘
liqlikni
kamaytirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish;
−
transport infratuzilmasini rivojlantirish va samarali ishlashi uchun
tashkiliy, iqtisodiy, huquqiy va ijtimoiy sharoitlarni yaratish;
−
sohaga doir kadrlar siyosatini amalga oshirish (xalqaro tashishni tashkil
etish va transport y
o‘
laklariga yuk oqimlarini jalb qilish bilan shu
g‘
ullanadigan
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
153
xizmat k
o‘
rsatuvchi xodimlarga talablarni ishlab chiqish, xodimlarni tayyorlash
va qayta tayyorlash uchun sharoit yaratish);
−
mintaqaviy va eksport-import yuk oqimlarini hisobga olgan holda yangi
tranzit inshootlarini qurish va mavjudlarini rekonstruktsiya qilishni
muvofiqlashtirish;
−
investitsiya faoliyatini faollashtirish va samarali innovatsion siyosatni
amalga oshirish asosida transport tashkilotlarining ishlab chiqarish-texnik
bazasini mustahkamlash va infratuzilma ob’ektlarini rivojlantirish;
−
ekspeditorlik xizmatlarini, shu jumladan terminal inshootlarini
rivojlantirish;
−
transportning barcha turlarini Markaziy Osiyo davlatlarining mintaqaviy
darajasida
o‘zaro ta’sirini takomillashtirish va muvofiqlashtirish bo‘
yicha
takliflarni ishlab chiqish.
Transport-logistika
klasterini
yaratish
resurslarni,
kapitalni
mahalliylashtirish va konsentratsiyalashga va boshqa ishtirokchilarni jalb
qilishga qaratilgan katta mabla
g‘
larni talab qiladi. Uning shakllanishi turli ijtimoiy
guruhlarning manfaatlariga ta’sir qiladi. Odatda
, na biznes va na davlat
o‘
z-
o‘
zidan
klaster yaratish uchun barcha zarur shart-sharoitlarni yaratishga qodir emas.
Zamonaviy transport-logistika klasterini faqat davlat va ishbilarmon doiralar
o‘
rtasidagi konstruktiv,
o‘
zaro manfaatli va uzoq muddatli sheriklik doirasida
yaratish mumkin.
Transport-logistika klasteridagi tashkiliy munosabatlar x
o‘
jalik yurituvchi
subyektlar va davlat idoralari manfaatlari uy
g‘unligini ta’minlaydigan tarzda
qurilishi kerak.
Klaster siyosatining tashabbuskori sifatida davlat manfaatlariga ustuvor
ahamiyat beriladi, shu bilan transport-logistika klasterini yaratish maqsadga
muvofiqligining asosiy sharti:
–
birinchi navbatda, respublikani rivojlantirish strategiyasiga, shu
jumladan raqobat muhitini shakllantirish va investitsiya jozibadorligiga
muvofiqligi;
–
ikkinchidan, modernizatsiya qilish, infratuzilma kompleksini yaratish,
transport sohasining raqobatbardoshligini oshirish siyosatini olib borish, shu
jumladan davlat-xususiy sheriklik loyihalarini moliyaviy q
o‘
llab-quvvatlash
b
o‘
yicha davlatning ustuvor vazifalarini hal qilish.
O‘
zbekistonda transport sanoatini rivojlantirish b
o‘
yicha klaster siyosati bir
qator milliy strategiyalarda, Markaziy Osiyoning mintaqaviy darajadagi
strategiyalarida, rivojlanish dasturlarida, xususan, 2040 yilgacha b
o‘
lgan davr
uchun uzoq muddatli rivojlanish konsepsiyasida, 2035 yilgacha b
o‘
lgan davrda
O‘
zbekistonning transport strategiyasida aks ettirilishi kerak. Tranzit siyosati,
O‘
zbekiston Respublikasining klaster siyosatini (tranzit va transport-logistika
salohiyatini rivojlantirish nuqtai nazaridan) amalga oshirish b
o‘
yicha uslubiy
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
154
tavsiyalar ishlab chiqish maqsadga muvofiq.Klasterlar turlarini samarali
rivojlantirish zamon talabidir.
Turistik klaster- bu hududning bir yoki bir nechta hududlarida yaratilgan
va joylashgan turistik va rekreatsion maxsus iqtisodiy zonalar majmui.Maqsad-
turistik klasterni yaratish-
sinergetik ta’sir orqali turizm bozorida hududning
raqobatbardoshligini oshirish va shu jumladan:
–
klaster tizimiga kiritilgan korxona va tashkilotlar samaradorligini
oshirish
–
innovatsiyani ra
g‘
batlantirish
–
yangi y
o‘
nalishlarning rivojlanishini ra
g‘
batlantirish.
Turistik (yoki turistik-rekreatsion) klasterni yaratish aslida hududning
joylashishini belgilaydi va mintaqa qiyofasining shakllanishiga ta’sir qilad
i.
Dastlab klaster yondashuvi sanoat ishlab chiqarishiga tatbiq qilingan va uning
asoschilari
A. Marshall va B.S. Yastremskiy, ammo Garvard
biznes maktabi
professori Maykl Porter mintaqaviy raqobatbardoshlikni oshirish uchun sanoat
klasterlari
g‘
oyasini ommalashtirgan olimlar b
o‘
ldi. "Klaster paydo b
o‘
lishining
obyektiv shartlari M. Porter tomonidan ishlab chiqilgan taniqli "Raqobat
rombiga" da umumlashtirildi.
An’anaviy omillardan tashqari –
raqobat muhiti,
talab sharoitlari va q
o‘
llab-quvvatlovchi tarmoqlarning mavjudligi
–
ma’lum bir
hududda malakali kadrlar, infratuzilma va kapital kabi ixtisoslashtirilgan omillar
yaratilishi kerak. Ushbu ixtisoslashtirilgan omillarni yaratish uzoq va barqaror
investitsiyalarni talab qiladi. Bu jarayon qiyin b
o‘
lsada, klasterlar uchun
raqobatdosh ustunlikni yaratadi.Turistik klasterlarning asosiy xususiyatlari
quyidagilardan iborat:
2-jadval.
Turistik klasterlarning asosiy xususiyatlari
-turizm sohasida
va turdosh
sanoat
tarmoqlarida
(davlat-xususiy
sheriklik,
uyushmalar,
birlashmalar va
boshqalar
shaklida)
faoliyat
yuritadigan
turistik klaster
subyektlari
(biznes
tuzilmalari,
-mavjud
turistik
infratuzilma
(turistik klaster
ob’ekti) bilan
turistik jalb
etuvchilar
joylashgan
hududning
turistik
resurslaridan
turistik klaster
subyektlari
tomonidan
birgalikda
foydalanish:
subyektlari
tomonidan
birgalikda
foydalanish:
-turistik klaster
ishtirokchilari
o‘
rtasida vertikal
(turizm
sanoatining
mahsulot zanjiri
ichida) va
gorizontal
munosabatlarnin
g (turistik
mahsulot ishlab
chiqarishga jalb
-turistik klaster
faoliyati uchun
klaster obyektlari
va subyektlarining
raqobatbardoshlig
ini oshirishdan,
shuningdek
mintaqaning
turistik
mahsulotini
shakllantirish,
tar
g‘
ib qilish va
sotish orqali
rekreatsion
ehtiyojlarni
qondirishdan
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
155
hokimiyat va
davlat idoralari,
jamoat
tashkilotlari)
o
‘
rtasida
hamkorlikning
mavjudligi
qilingan
tuzilmalar
o‘
rtasida)
mavjudligi
iborat yagona
maqsadning
mavjudligi
2-rasm. Turistik-rekreatsion klaster xususiyatlarining oziga xosligi.
Agrosanoat klasteri
qishloq x
o‘
jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta
ishlash va sotish, atrof-muhitni muhofaza qilish maqsadida geografik jihatdan bir
mintaqada t
o‘
plangan turli xil sanoat tashkilotlarining ixtiyoriy va norasmiy
birlashmasiga nisbatan ishlatiladigan termin hisoblanadi. Qiymat zanjiri,
jonlantirish qishloq joylari, nafaqat mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini
ta’minlash, investorlar uchun yanada manfaatli soha bo‘
lib, mamlakat aholisi
so
g‘
li
g‘
ini saqlash uchun ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarish ular maqsadi
hisoblanadi. Shu munosabat bilan agrosanoat biznesiga investitsiya oqimlarini
cheklovchi va agrosanoat klasterlarini yaratish va rivojlantirishga t
o‘
sqinlik
qiluvchi omillarni tahlil qilish agrosanoat biznesining investitsiya jozibadorligini
oshirish mexanizmlari va vositalarini belgilaydigan dolzarb vazifadir. Davlatimiz
rahbarining innovatsion
g‘
oyalaridan biri
–
odamlar farovonligi sezilarli ta’sir
k
o‘
rsatishi mumkin b
o‘
lgan klaster tizimi mamlakatimizda keng tatbiq etish va
qishloq x
o‘
jaligi sohasida ularni q
o‘
llash orqali yaxshi natijalarga erishishdir.
Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan 2017-2021 yillarda
O‘
zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor y
o‘
nalishi b
o‘
yicha
Harakatlar strategiyasiga muvofiq, iqtisodiy sohalar, xususan, qishloq
x
o‘
jaligining paxtachilik sohasida tub
o‘
zgarishlar b
o‘
ldi.
S
o‘
nggi uch yil ichida mamlakatda, boshqa barcha sohalarda b
o‘
lgani kabi,
qishloq x
o‘
jaligida ham yangidan-yangi dasturlar ishlab chiqildi, y
o‘
l xaritalari
izchil amalga oshirildi va qishloq x
o‘
jaligi ishlab chiqarishini tashkil etishning
klaster usuli keng q
o‘
llanilmoqda. S
o‘
nggi ikki yil ichida paxtachilik t
o‘
qimachilik
klasterlariga ajratilgan yer maydoni ushbu ekin uchun ajratilgan qishloq x
o‘
jaligi
yerlarining 52 foizini tashkil etdi. Agar mustaqillikning dastlabki yillarida
o‘
zimiz
yetishtirgan paxta tolasining atigi 6-7 foizini qayta ishlagan b
o‘
lsak, bugungi
kunda kamida 80 foizini qayta ishlash mumkin.
Sirdaryo viloyatida agrosanoat sohasida tajriba sifatida birinchi klaster
–
"Bek klaster" mas’uliyati cheklangan jamiyati shaklidagi o‘
zbek-ingliz q
o‘
shma
korxonasi tashkil etildi. Ushbu tajriba butun mamlakat b
o‘
ylab tarqaldi. Muxtasar
qilib aytganda, mamlakatimiz iqtisodiyotida yangi tuzilma
–
paxta va
t
o‘
qimachilik klasterlari yuqori natijalarga erisha boshladi.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
156
Xulosa.
Ta’kidlash joizki
, mamlakat Prezidentining
g‘
oyasi xorijiy davlatlarning
nufuzli kompaniyalari tomonidan q
o‘
llab-quvvatlandi va ushbu sohada hamkorlik
qila boshladi. Xususan,
O‘
zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018
yil 8 avgustdagi "Indorama kompaniyasi (Singapur) tomonidan
O‘
zbekiston
Respublikasida zamonaviy paxta-t
o‘
qimachilik mahsulotlarini yaratish chora-
tadbirlari t
o‘g‘
risida" gi qarori asosida, Indorama Singapur kompaniyasi
tomonidan mamlakatimizda paxta-t
o‘
qimachilik klasterini tashkil etish b
o‘
yicha
tizimli ishlar amalga oshirish b
o‘
yicha dastur ishlab chiqildi va 340 million
dollarlik sarmoyani amalga oshirish b
o‘
yicha reja ishlab chiqildi. Shuningdek,
kompaniya mamlakatimizda bir qator yirik loyihalarni amalga oshirmoqda.
Shunday qilib, Q
o‘
qon T
o‘
qimachilik Kombinati majmuasining qurilishi
tugallanmaganligi asosida 2010 yilda "Indorama Kokand Textile" q
o‘
shma
O‘
zbekiston-Singapur q
o‘
shma korxonasi tashkil etildi.
O‘
shandan beri loyiha
asosida 164 million AQSh dollari miqdoridagi t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri xorijiy
investitsiyalar
o‘
zlashtirildi. Ayni paytda bu yerda 1000 ishchi va xizmatchi
mehnat qilmoqda. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning aksariyati chet elga
eksport qilinadi.Indorama Group-ning 2019-2023 yillarga m
o‘
ljallangan paxta va
t
o‘
qimachilik klasteri loyihasi ikki bosqichdan iborat. Hozirda Sirdaryo va
Qashqadaryo viloyatlarida, Far
g‘
ona va Jizzax viloyatlarida ishlar boshlandi,
kelasi yildan ish boshlanadi. 225 million dollar paxta xomashyosi, makkaj
o‘
xori
va boshqa mahsulotlarni yetishtirishga sarflanadi. Bundan tashqari, kompaniya
yana 115 million dollarlik sarmoyani paxtani chuqur qayta ishlashga y
o‘
naltiradi
(ikkinchi bosqich)
–
ip-kalava ishlab chiqarish. Zavodlar Indorama Q
o‘
qon
T
o‘
qimachilik q
o‘
shma korxonasining mavjud korxonalarida joylashgan. Qishloq
x
o‘
jaligida klaster usuli yerni haydash,
o‘
simliklarni ekish va parvarish qilish,
yetishtirilgan xomashyodan tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish kabi jarayonlarni
o‘
z ichiga oladi. Ushbu yagona texnologik zanjir korxonalar majmuasini
birlashtiradi va ilm-fan,
ta’lim va
ishlab chiqarish integratsiyasini
chuqurlashtirishga, yangi texnologiyalarni amaliyotga tatbiq etishga imkon
beradi. Paxta va t
o‘
qimachilik klasterlari nafaqat yengil sanoatni, balki oziq-ovqat
mahsulotlarini qayta ishlash, farmatsevtika, qurilish materiallari va boshqa
sohalarni
o‘
z ichiga olgan
o‘
nlab boshqa sohalarni qamrab oladi. Ushbu tizimning
pirovard maqsadlari
–
"
O‘
zbekiston" brendi ostida yuqori sifatli mahsulotlarni
yaratish, aholini ijtimoiy himoya qilish,
ish bilan ta’minlash
, munosib mehnat
sharoitlarini yaratish va boshqa muhim vazifalarni hal etish kabilardir.
Raqobatbardosh paxta mahsulotlarini ishlab chiqarishni y
o‘
lga q
o‘
yish
maqsadida 2017 yil 14 dekabrdagi "T
o‘
qimachilik va tikuvchilik-trikotaj sanoatini
jadal rivojlantirish chora-tadbirlari t
o‘g‘
risida" Prezident farmoni qabul qilindi.
Uning asosida Vazirlar Mahkamasi paxta va t
o‘
qimachilik sanoati va klasterlari
faoliyatini tashkil etish b
o‘
yicha q
o‘
shimcha chora-tadbirlar rejasini qabul qildi.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
157
Natijada klaster korxonalari yordamida paxtachilikda il
g‘
or qishloq x
o‘
jaligi
texnologiyalari joriy etilmoqda, klasterlar va fermer x
o‘
jaliklari zamonaviy
qishloq x
o‘jalik uskunalari bilan ta’minlanmoqda. Birgina 2018 yilning o‘
zida
Qoraqalpo
g‘
iston Respublikasi va mamlakat viloyatlarida 14 ta paxta va
t
o‘
qimachilik klasterlari tashkil etildi. Ular 368 ming tonna paxta xom ashyosini
yetishtirdilar va qayta ishlashdi. Bu yil mamlakat b
o‘
ylab 48 ta paxta-
t
o‘
qimachilik klasteri tashkil etildi. Klaster tizimining yana bir afzalligi
uskunalarni sotib olishda namoyon b
o‘ladi. Ya’ni 2020 yil 1 yanvargacha paxta va
t
o‘
qimachilik klasterlari yangi qishloq x
o‘
jaligi uskunalarini chet eldan sotib
olishda bojxona t
o‘
lovlaridan ozod qilinadi. Ushbu imtiyozlardan foydalangan
holda klaster korxonalari 2018 yilda 1400 ga yaqin zamonaviy iqtisodiy qishloq
x
o‘
jaligi uskunalarini sotib olishdi. Xom ashyoni emas, balki tayyor mahsulotni
sotish va eksport qilish ishlab chiqaruvchiga ham, davlatga ham k
o‘
proq foyda
keltirishi sir emas. Bunga klaster tizimida erishish mumkin. Mamlakatimiz
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek
, qishloq x
o‘
jaligida paxtachilikning
kelajagi, uning iqtisodiy samaradorligi klasterlar bilan bo
g‘
liq. Klasterlar qishloq
x
o‘
jaligi sohasini jadal rivojlantirish lokomotiviga aylanishi kerak. Davlatimiz
rahbari rahnamoligida amalga oshirilgan ushbu ulkan islohotlar mamlakat
tarixiga oltin harflar bilan bitiladi va Vatanimiz taraqqiyoti va ravnaqi uchun
xizmat qiladi. Agar 2017 yilda
O‘
zbekistonda bitta klaster b
o‘
lsa, 2018 yilda u
allaqachon 15 tani tashkil etgan b
o‘
lsa, 2019 yilda ularning soni 75 taga etdi, 2020
yilda 165tani tashkil etdi.
Bu oddiy dehqonchilikdan nimasi bilan farq qiladi. Ilgari dehqonlarimiz
"
O‘
zpaxtasanoat" bilan t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri shartnoma tuzib, ularni paxta tolasi bilan
ta’minladilar. To‘
qimachilik korxonalari paxtani "
O‘
zpaxtasanoat" dan sotib
olardi, endi munosabatlar t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri fermer va t
o‘
qimachilik kompaniyasi
o‘
rtasida
o‘
rnatiladi.Ushbu yonalishda klaster tizimi ikki y
o‘
nalishda tashkil
etiladi.
Birinchisi, fermerlar va t
o‘
qimachilik tadbirkorligi
o‘
rtasida t
o‘g‘
ridan-
t
o‘g‘
ri kelishuvlarga erishish.
Ikkinchidan, katta salohiyatga ega b
o‘
lgan t
o‘
qimachilik korxonalari
o‘
zlari
dehqonchilik qilishadi, bu amaliyot Quyi Chirchiq tumanidagi "TCT klasteri" da
qollanilmoqda.
Umuman olganda, transport-logistika klasteri b
o‘
yicha xorij tajribalari va
uni Ozbekistonda qollash amaliyoti boyicha quyidagi xulosalarni keltirish
mumkin.
Ya’ni
, logistik klasterlar samarali ishlashi uchun
o‘
z ichiga quyidagi
funksiyalarni qamrab olishi zarur:
–
moddiy
oqimlarni
shakllantiruvchi,
iste’mol
qiluvchi
,
qayta
shakllantiruvchi
bozor
sub’yektlarini
yani
ishlab
chiqaruvchilarni,
istemolchilarni, tijorat vositachilarini;
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
158
–
yer usti, suv, havo transprt turlarining faoliyati bilan shu
g‘
ullanuvchi
transport kompaniyalirini;
–
ekspeditor-
kur’yerlik
, ekspeditor-agentlik, brokerlik, aralash yuk tashish
operatorlik faoliyatlari, ekspeditorlik kompaniyalari;
–
omborxona komplekslari, taqsimlash markazlari va terminallarni;
–
kichik sanoat zonalari, texnoparklar, innovasion markazlarni;
–
institusional organlar (transport vazirligi, avtomobil va daryo transporti
agentligi, bojxona q
o‘
mitasi, sanitar-epidemiologiya va veterinary nazorat
xizmati);
–
yordamchi mutaxassislar yani su
g‘
urta kompaniyalari, ilmiy-tekshirish
tashkilotlaari, xodimlarni malakasini oshirish va qayta tayyorlash institutlari,
konsalting va analitik tashkilotlar, marketing tashkilotlari;
–
transport vositalariga xizmat k
o‘
rsatuvchi texnik yordam k
o‘
rsatuvchi
korxonalar, y
o‘
l-transport kompaniyalari, servis xizmat k
o‘
rsatuvchi
tashkilotlani.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. .Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7
февралдаги
“Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар
стратегияси тўғрисида” ПФ
-4947-
сон фармони
2. S.V. Orlov. Transport klasteri transport kompleksini hududiy tashkil etish
shakli sifatida. // Zamonaviy texnologiyalar. Tizim tahlil
i va modellashtirish №2
(38), 2013 yil
3.Titov A.V., Volinskiy I.A. Evropada transport-logistika klasterlarini
yaratish xususiyatlari.Astraxan davlat texnika universiteti xabarnomasi. Ser.:
Dengiz muhandisligi va texnologiya. 2015. № 4. S. 103
-108.
4.Karrieva Y.K., Ibragimov.F.A.Ozbekistonda klasterlar faoliyatini
innovatsion rivojlantirishda logistikani qollaash.Biznes Ekspert jurnal.
№5
, 2019
yil.
5.Evropa Ittifoqi transporti.Statistical Pocket Book 2019. [Elektron
resurs].URL:https://op.europa.eu/en/publication-detail/-
/publication/f0f3e1b7-ee2b-11e9-a32c-01aa75ed71a1
