Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
390
Аъзамов
Темур
Нарзуллаевич
Ўзбекистон
Республикаси
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлиги,
Сунъий
интеллектни
жорий
қилиш
ва
ривожлантириш
департаменти,
Сунъий
интеллектни
ривожлантириш
илмий
-
тадқиқот
ишларини
мувофиқлаштириш
бўлими
бош
мутахассиси,
техника
фанлари
бўйича
фалсафа
доктори
Насруллаев
Парвиз
Ўзбекистон
Республикаси
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлиги,
Сунъий
интеллектни
жорий
қилиш
ва
ривожлантириш
департаменти,
Сунъий
интеллект
технологияларини
ривожлантириш
бўлими
бошлиғи
Султанов Йўлдошбой
Ўразметбоевич
Тошкент
ахборот
технологиялари
университети
докторанти
АХБОРОТ
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШДА
СУНЪИЙ
ИНТEЛЛEКТ
ТEХНОЛОГИЯЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИШНИНГ
ДОЛЗАРБЛИГИ
Аъзамов
Темур
Нарзуллаевич
Доктор
философии
в
области
технических
наук,
главный
специалист
Отдела
координации
исследований
в
области
искусственного
интеллекта,
Департамент
внедрения
и
развития
искусственного
интеллекта
Министерства
развития
информационных
технологий
и
коммуникаций
Республики
Узбекистан
Насруллаев
Парвиз
Начальник
Отдела
развития
технологий
искусственного
интеллекта,
Департамент
внедрения
и
развития
искусственного
интеллекта
Министерства
развития
информационных
технологий
и
коммуникаций
Республики
Узбекистан
Султанов
Йулдошбой
Уразметбоевич
Докторант,
Ташкентский
университет
информационных
технологий
АКТУАЛЬНОСТЬ
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ
ТЕХНОЛОГИЙ
ИСКУССТВЕННОГО
ИНТЕЛЛЕКТА
ДЛЯ
ОБЕСПЕЧЕНИЯ
ИНФОРМАЦИОННОЙ
БЕЗОПАСНОСТИ
Azamov Temur
Ministry of Information Technologies and Communications Development,
Department of Introduction and Development of Artificial Intelligence, Chief
Specialist, Artificial Intelligence Research Coordination Department Doctor of
Philosophy in Technical Sciences
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
391
Nasrullayev Parviz
Ministry of Information Technologies and Communications Development,
Department of Introduction and Development of Artificial Intelligence, Head of
Artificial Intelligence Technology Development
Sultanov Yuldoshboy
Tashkent University of Information Technologies, Doctoral student
THE RELEVANCE OF USING ARTIFICIAL INTELLIGENCE
TECHNOLOGIES TO ENSURE INFORMATION SECURITY
Аннотация.
Мазкур
мақолада
ахборот
хавфсизлигини
таъминлашда
сунъий
интеллект
технологияларидан
фойдаланишнинг
долзарблиги
ўрганилган.
Ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
соҳасида
сунъий
интеллектдан
фойдаланишнинг
мумкин
бўлган
усуллари
таҳлили
ўтказилди
ва
ахборотга
рухсатсиз
киришнинг
олдини
олиш,
шунингдек,
ахборот
хавфсизлиги
бузилиши
оқибатларини
камайтиришда
ушбу
юқори
технологиядан
фойдаланиш
имкониятлари
ўрганилди.
Калит
сўзлар:
ахборот,
сунъий
интеллект,
киберхавфсизлик,
ахборот
хавфсизлиги,
маълумотлар.
Аннотация.
В
данной
статье
рассматривается
актуальность
использования
технологий
искусственного
интеллекта
в
информационной
безопасности.
Проведен
анализ
возможных
способов
использования
искусственного
интеллекта
в
сфере
информационной
безопасности
и
изучены
возможности
использования
данной
высокой
технологии
для
предотвращения
несанкционированного
доступа
к
информации,
а
также
снижения
последствий
нарушений
информационной
безопасности.
Ключевые
слова:
информации,
искусственный
интеллект,
кибербезопасность,
информационная
безопасность,
сведения
(данные)
.
Abstract:
This article discusses the relevance of using artificial intelligence
technologies in information security. In the field of information security, an analysis
of possible ways of using artificial intelligence was carried out and the possibilities
of using this high technology to prevent unauthorized access to information, as well
as to reduce the consequences of information security violations, were studied.
Key words:
data, cybersecurity, information security, artificial intelligence,
information.
“Ахборот
хавфсизлиги
нуқтаи
назаридан
сунъий
интеллект
атроф
-
муҳит
ҳолатини
талқин
қилиш
,
унда
содир
бўлган
воқеаларни
таниб
олиш
ва
керакли
чораларни
мустақил
равишда
амалга
оширишга
қодир
дастурдир.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
392
Машинали
ўқитиш
тизимлари
инсон
томонидан
киритилган
маълумотлар
ва
амалга
оширилган
ҳаракатлар
натижалари
бўйича
мустақил
равишда
ўқитилиши
мумкин
бўлган
дастурдир.
Машинали
ўқитиш
воситалари
ўтмишда
содир
бўлган
воқеалар
ҳақидаги
маълумотларга
асосланган
прогнозларни
яратишга
қодир
.
Ахборот
хавфсизлигини
таъминлашда
сунъий
интеллектдан
фойдаланиш
икки
омил
билан
оқланади:
киберҳужум
содир
бўлган
тақдирда
тезкор
чоралар
кўриш
зарурати
ва
кибермудофаа
бўйича
малакали
мутахассисларнинг
етишмаслиги.
Дарҳақиқат,
замонавий
воқеликда
ахборот
хавфсизлиги
бўйича
кенг
кўламли
ҳодисалар
тез
ривожланиши
даврида
ходимлар
рўйхатини
зарур
тажрибага
эга
бўлган
малакали
ахборот
хавфсизлиги
мутахассислари
билан
тўлдириш
жуда
қийин
.
Агар
компанияда
ахборот
хавфсизлиги
бўйича
таҳлилчиларнинг
кечаю
кундуз
навбатчилик
тартиби
бўлмаса,
у
ҳолда
киберҳодисаларга
тезкор
мустақил
жавоб
бериш
тизимисиз
иш
соатларидан
кейин
юқори
сифатли
ҳимояни
таъминлаш
жуда
қийин
бўлади.
Бундан
ташқари,
“интернет
тажовузкорлари”
ўз
ҳужумларидан
олдин
чалғитишни
амалга
оширишлари
мумкин
–
масалан,
DDoS
ҳужумини
бошлаш
ёки
тармоқни
фаол
сканерлаш
кибермутахассисларни
чалғитади.
Бундай
ҳолатларда
сунъий
интеллектга
асосланган
киберҳодисаларга
жавоб
бериш
тизими
ёрдам
беради,
бу
бир
вақтнинг
ўзида
кўплаб
ахборот
хавфсизлиги
ҳодисаларини
қайта
ишлаш,
ахборот
хавфсизлиги
бўйича
таҳлилчиларнинг
мунтазам
ҳаракатларини
автоматлаштириш
ва
инсон
аралашувисиз
ҳодисаларга
тезкор
жавоб
беришни
таъминлайди.
Масалан
Сесуритий
Висион
IRP/SOAP
ечимида
сунъий
интеллект
ва
машинали
ўқитиш
механизмлари
кенг
қўлланилади
ва
бунда
аввал
ҳал
қилинган
ҳодисалар
бўйича
ўқитилган
платформанинг
ўзи
таҳлилчига
киберҳодиса
тури
ва
унинг
хусусиятларига
қараб
,
тегишли
жавоб
ҳаракатини
таклиф
қилади
.
Тегишли
билимга
эга
эксперт
тизимлардан
оптимал
жавоб
гуруҳи
тайинланади
ва
атипик
шубҳали
ҳодисалар
аниқланган
тақдирда
тизимнинг
ўзи
тегишли
чоралар
яратади
ва
бу
ҳақда
ахборот
хавфсизлиги
бўлими
ходимларини
хабардор
қилади
. IRP/SOAP Security Vision
ечими
кибер
ҳодисаларга
башоратли
жавоб
бериш
учун
алгоритмлардан
фойдаланади
ва
ўқитилган
тизим
сизга
ҳужум
векторини
ҳамда
унинг
инфратузилмадаги
кейинги
ривожланишини
башорат
қилиш
,
тенденцияларни
кўрсатиш,
кейин
автоматик
равишда
зарарли
ҳаракатларни
тўхтатиш
ва
SOS
таҳлилчиларига
маслаҳат
бериш
имконини
яратади.
Сунъий
интеллектга
асосланган
ҳимоя
тизимлари
кўп
сонли
ахборот
хавфсизлиги
ҳодисаларида
аномалияларни
аниқлаш
учун
ажралмас
ёрдамчи
инструмент
ҳисобланади
.
Масалан,
бунга
ахборот
хавфсизлиги
журналлари,
SIEM
тизимлари
ёки
SOAP
ечимлари
маълумотларини
таҳлил
қилиш
тизимлари
мисол
бўла
олади.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
393
Классик
дисперцияларни
таҳлил
қилиш
тизимлари,
одатда
,
операторлар
томонидан
олдиндан
ўрнатилган
баъзи
қоидаларга
асосланади:
масалан,
маълум
трафик
ҳажмидан
ошиб
кетиш,
маълум
миқдордаги
муваффақиятсиз
аутентификация
уринишлари,
маълум
миқдордаги
кетма
-
кет
IPS
триггерлари
мисол
бўлиши
мумкин.
Сунъий
интеллектга
асосланган
тизимлар
ахборот
хавфсизлиги
ходимлари
томонидан
илгари
яратилган,
ўз
аҳамиятини
йўқотиб
қўйган
ва
ўзгартирилган
АТ
инфратузилмасини
ҳисобга
олмаган
қоидаларга
“орқага
қарамай”
мустақил
равишда
қарор
қабул
қилиши
мумкин.
Аномалияларни
аниқлаш
фойдаланувчи
маълумотларини
ҳимоя
қилишга
ёрдам
беради
–
масалан,
онлайн
-
банкинг
хизмати
бузилган
ҳисоблар
рақамларни
тезда
аниқлаш
учун
мижоз
намуналари
(хусусиятлари,
белгилари)
ҳақидаги
маълумотларни
тўплаши
ва
таҳлил
қилиши
мумкин.
Мисол
учун,
агар
фойдаланувчи
ўтган
йил
давомида
иш
кунларида
Ўзбекистон
IP-
манзилидан
хизматга
уланган
бўлса
ва
Интернет
Explorer
браузеридан
фойдаланган
бўлса,
кўп
вақт
ўтмай
бу
мижоз
Хитойдан
тунда
Mozilla FireFox
браузери
ёрдамида
уланса,
эҳтимол
у
ушбу
фойдаланувчининг
ҳисобини
вақтинча
блокировка
қилиши
ва
унга
огоҳлантириш
юбориши
мумкин.
Молиявий
институтлар,
шунингдек,
кредит
олувчиларни
тўлов
қобилиятини
баҳолаш,
молиявий
рискларни
таҳлил
қилиш
ва
фирибгарликка
қарши
тизимлардан
фойдаланиш
учун
машинали
ўқитиш
ва
сунъий
интеллект
тизимларидан
фойдаланиши
мумкин
[1].
Киберхавфсизликда
сунъий
интеллект
тизимларидан
фойдаланишнинг
яна
бир
модели
ички
қоидабузарлар
билан
ишлашдир.
Масалан
фойдаланувчининг
одатий
хатти
-
ҳаракатларини
билиб,
тизим
ходимнинг
иш
моделида
сезиларли
ўзгаришлар
юз
берганда
(шубҳали
сайтларга
ташриф
буюриш,
узоқ
вақт
ишламай
қолиш
)
ахборот
хавфсизлиги
бўйича
таҳлилчиларга
огоҳлантириш
юбориши
мумкин.
Компьютерли
кўриш
ва
нутқни
қайта
ишлаш
билан
жиҳозланган
хавфсизлик
тизимлари
нотаниш
шахслар
ёки
бошқа
бировнинг
рухсатномасидан
фойдаланган
ҳолда
ходимлар
томонидан
назорат
-
ўтказиш
пункти
орқали
ўтишга
уринишлар
тўғрисида
зудлик
билан
хабардор
қилиш
,
веб
-
камералар
ёрдамида
ходимларнинг
иш
фаолиятини
таҳлил
қилиш
,
менежерлар
ва
бошқарувчилар
ўртасидаги
мулоқотнинг
тўғрилигини
баҳолаш
имкониятига
эга
бўлади.
“Сунъий
интеллект
ва
машинали
ўқитиш,
киберҳужум
ва
ахборот
таҳдидларига
жавоб
беришни
сезиларли
даражада
тезлаштиради,
дейди
“Nemertes
Research”
таҳлилчилари.
Уларнинг
фикрича,
бугунги
кунда
у
ҳақиқий
эҳтиёж
таъсирида
шаклланган
жиддий
бозор.
Nemertes
ўтказган
тадқиқот
натижалари
шуни
кўрсатдики,
ташкилотлар
киберҳужумни
аниқлаш
ва
унга
жавоб
бериш
учун
ўртача
39
кун
давом
этади,
бироқ
баъзи
компаниялар
сунъий
интеллект
технологиялари
ёрдамида
бу
вақтнинг
бир
неча
соатгача
қисқартиришга
муваффақ
бўлишган
[2]”
.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
394
“Ҳозирги
кунда
компаниялар
хавфсизлик
таҳдидларини
аниқлаш
ва
уларга
жавоб
бериш
учун
сунъий
интеллект
ва
машинали
ўқитишдан
кенг
фойдаланиб
келинмоқда.
Мисол
учун,
“Barslays
Africa”
банкида
маҳаллий
корпоратив
тармоқ
ва
булутли
тизимларнинг
келишув
белгиларини
аниқлаш
учун
сунъий
интеллектни
фойдаланишади.
“Барча
маълумотлар
тизимлари
учун
сунъий
интеллект
технологиялари
номаълум
таҳдидларни
аниқлаш
самарадорлигини
оширишга
имкон
беради.
“SANS
institute”
томонидан
хавфсизлик
мутахассислари
ўртасида
сунъий
интеллект
технологияларини
киберхавфсизликни
яхшилаш
учун
восита
сифатида
қандай
қарашларини
аниқлаш
мақсадида
сўровнома
ўтказилган.
Сўровнома
натижалари
1-
расмда
келтирилган
[3]
”
.
1-
расм.
Хавфсизлик
мутахассислари
ўртасида
сунъий
интеллект
технологияларини
киберхавфсизликни
яхшилаш
учун
восита
сифатида
қандай
қарашларини
аниқлаш
мақсадида
ўтказилган
сўровнома
натижаси
.
“Ponemon
Institute”
маълумотларига
кўра,
ахборот
хавфсизлиги
бўйича
мутахассисларнинг
қарийб
60
фоизи
ахборот
хавфсизлигида
сунъий
интеллект
технологияларидан
фойдаланиш
сўнгги
нуқталар
ва
иловалардаги
таҳдидларни
таҳлил
қилиш
ҳамда
аниқлаш
тезлигини
оширади,
деб
ҳисоблашади
.
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
noma'lum tahdidlarni yaxshiroq aniqlaydi
infektsiya va remediatsiya o'rtasidagi yaxshilangan
(qisqaroq) vaqtlar
yanada samarali himoya
tahdid ma'lumotlarini yaxshiroq qo'lga oladi va
undan foydalanadi
S.I.dan ko'ra xodimlar yaxshiroq ishlashadi
boshqalar
Sun'iy intellekt texnologiyalarini kiberxavfsizlikni
yaxshilash uchun vosita sifatida qanday ko‘rasiz?
foizlarda
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
395
3-
расм.
СИ
технологияларини
қўллашдан
кейин
ахборот
хавфсизлиги
кўрсаткичларини
яхшилаш
бўйича
статистик
маълумотлар
.
“Сунъий
интеллект
замонавий
ахборот
таҳдидларига
қарши
курашга
катта
ҳисса
қўшмоқда
.
Хусусан,
аксарият
ҳолларда
ташкилотнинг
ахборот
хавфсизлигига
SI
технологияларини
жорий
этиш,
хавфсизлик
муаммоларини
аниқлаш
ва
ҳодисаларга
жавоб
бериш
вақтини,
шунингдек,
ходимларни
бошқариш
харажатларини
қисқартиради
.
Операторлар
номаълум
таҳдидларни
аниқлаш
самарадорлиги,
шунингдек,
сўнгги
нуқталар
ва
иловалардаги
зарарли
фаолиятни
таҳлил
қилиш
ҳамда
аниқлаш
тезлиги
ошишини
қайд
этишган
[4].
ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙҲАТИ:
1.
https://www.anti-malware.ru/analytics/Technology_Analysis/using-
artificial-intelligence-technologies-in-information-securit.
2.
https://www.osp.ru/cio/2017/10/13053561.
3.
https://www.lanit.ru/press/smi/iskusstvennyy-intellekt-dlya-
effektivnoy-sistemy-bezopasnosti/.
4.
https://www.iksmedia.ru/articles/5682996-Iskusstvennyj-intellekt-v-
informaci.html.
54% 56% 58% 60% 62% 64% 66% 68% 70%
tahdidlarni tahlil qilish tezligini oshiradi
zararlangan so'nggi nuqtalarni,qurilmalarni,
xostlarni himoyalashni oshiradi
dastur xavfsizligi zaifliklarini aniqlaydi
foizlarda
