Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
417
Рустамов
Жалолидин
Сарваржон
ўғли
Тошкент
давлат
юридик
университетининг
ихтисослаштирилган
филиали
3-
курс
талабаси
РАҚАМЛИ
ТЕХНОЛОГИЯЛАР
СОҲАСИДАГИ
ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАРГА
ҚАРШИ
КУРАШИШ
ҲАМДА
АХБОРОТ
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШНИНГ
ТАШКИЛИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
МАСАЛАЛАРИ
Рустамов
Жалолидин
Сарваржон
угли
студент
3
курса
Специализированного
филиала
Ташкентского
государственного
юридического
университета
ОРГАНИЗАЦИОННО
-
ПРАВОВЫЕ
ВОПРОСЫ
ПРОТИВОДЕЙСТВИЯ
НАРУШЕНИЯМ
В
ОБЛАСТИ
ЦИФРОВЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ
И
ОБЕСПЕЧЕНИЯ
ИНФОРМАЦИОННОЙ
БЕЗОПАСНОСТИ
Rustamov Jalolidin
3rd course student of Tashkent State Law University Specialized branch
ORGANIZATIONAL AND LEGAL ISSUES OF COMBATING
VIOLATIONS IN THE FIELD OF DIGITAL TECHNOLOGIES AND
ENSURING INFORMATION SECURITY
Аннотация.
Ҳозирги
кунда
рақамли
технологиялар
ривожланиб
бориши
билан
бир
қаторда
у
билан
боғлиқ
муаммолар
ҳам
ўсиб
бормоқда.
Бу
муаммолар
турли
соҳаларда
кузатилмоқда.
Яъни
рақамли
технологиялардан
фойдаланиб
,
ўз
фаолиятини
юритиб
келаётган
муассаса,
ташкилот
ва
корхоналарнинг
иш
жараёни
давомида
юзага
келаётган
муаммолар
нафақат
бизнинг
давлатимизда,
балки
дунёнинг
деярли
барча
давлатларида
юзага
келаётган
глобал
муаммолардан
биридир.
Рақамли
технологиялар
билан
боғлиқ
муаммоларнинг
ҳал
бўлиши,
уларнинг
ўз
ечимларини
топиш
халқ
учун
ҳам,
давлат
учун
ҳам
ўта
муҳимдир.
Калит сўзлар
:
рақамли
технология,
кибержиноят,
киберхавфсизлик,
тармоқ,
киберҳужумлар,
виктимологик
профилактика.
Аннотация
.
Сегодня
вместе
с
развитием
цифровых
технологий
растут
и
проблемы,
связанные
с
ними.
Эти
проблемы
наблюдаются
в
различных
сферах.
То
есть
,
проблемы,
возникающие
в
процессе
работы
учреждений,
организаций
и
предприятий,
работающих
с
использованием
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
418
цифровых
технологий,
являются
одной
из
глобальных
проблем,
возникающих
не
только
в
нашей
стране,
но
практически
во
всех
странах
мира.
Решение
проблем,
связанных
с
цифровыми
технологиями,
нахождение
собственных
решений
очень
важно
как
для
народа,
так
и
для
государства.
Ключевые
слова
:
цифровая
технология,
киберпреступность,
кибербезопасность,
сеть,
кибератаки,
виктимологическая
профилактика.
Annotation.
Today along with the development of digital technologies, the
problems associated with them are growing. These problems are observed in various
areas. That is the problems that arise in the process of work of institutions,
organizations and enterprises working with the use of digital technologies are one
of the global problems that arise not only in our country, but in almost all countries
of the world. Solving the problems associated with digital technologies, finding our
own solutions is very important for both the people and the state.
Keywords:
digital technology, cybercrime, cybersecurity, networking,
cyberattacks, viktimological profilactics.
Шиддат
билан
ўсиб
бораётган
замон
технологиялари
ўзининг
қулайликлари
билан
муаммоларини
ҳам
келтириб
чиқармоқда.
Ўзбекистон
миқёсида
бу
муаммолар
йил
сайин
ўсиб
бормоқда,
бу
муаммоларнинг
турлари
кўпаймоқда.
Сабаби,
давлатимиз
босқичма
-
босқич
барча
тизимларни
электронлаштирмоқда.
Ушбу
электронлаштириш
рақамли
технологиянинг
кенг
тармоқларидан
фойдаланишни
талаб
қилмоқда.
Компьютер
технологияси
кириб
бормаган
соҳа
ёки
бирор
тармоқ
қолмади.
Бу
жараён
билан
боғлиқ
ҳуқуқбузарликлар
турли
соҳа
ва
тармоқларда
ўз
аксини
кўрсатмоқда.
Ушбу
ҳуқуқбузарликлар
содир
бўлиши
бир
томондан
уни
содир
этаётган
ёки
содир
этмоқчи
бўлган
шахсларнинг
сони
ортиб
бораётганидан
дарак
берса,
иккинчи
томондан
ана
шу
ҳуқуқбузарлик
содир
этилаётган
ташкилот,
муассаса,
корхона
ва
фуқароларнинг
шахсий
масалалар
билан
боғлиқ
хавфсизлик
қоидаларини
етарли
даражада
билмаслиги,
шунинг
оқибати
ўлароқ,
рақамли
технологиялар
билан
боғлиқ
ҳуқуқбузарликлар
юзага
келишига
сабаб
бўлмоқда
.
Бу
ҳуқуқбузарлик
глобал
термин
билан
айтганда
,
“кибержиноят”
деб
юритилади.
1.1.
Тадқиқотнинг
долзарблиги
,
мавзу
доирасида
мавжуд
муаммолар.
Бу
ҳуқуқбузарликнинг
таҳдидлари
билан
боғлиқ
статистика
маълумотларига
кўра,
2021
йилда
Интернет
тармоғининг
миллий
сегментини
манзил
майдонидан
келиб
чиққан
17 097 478
та
зарарли
ва
шубҳали
тармоқ
фаолликлари
бўйича
ҳолатлар
аниқланган.
Веб
-
иловаларни
ҳимоя
қилиш
тизими
ёрдамида
Интернет
тармоғи
миллий
сегментининг
веб
-
сайтларига
қилинган
1 354 106
та
киберҳужумлари
аниқланиб,
бартараф
этилган.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
419
Киберхавфсизлик
маркази
ДУК
берган
маълумотларига
кўра,
энг
кўп
киберҳужумлар
Ўзбекистон,
Россия
Федерацияси,
Германия
ва
бошқа
ҳудудлардан
амалга
оширилган.
Юқоридаги
маълумотлардан
энг
кўп
таҳдидлар
ўз
ҳудудимиздан
амалга
оширилаётганлигини
билишимиз
мумкин.
Қайд этилганларга қўшимча
сифатида
турли
алдов
хабарларни,
хатларни
келтиришимиз
мумкин.
Бу
каби
фирибгарлик
хатларини
турли
ижтимоий
тармоқларда,
мессенжерларда
ва
шахсларнинг
ўз
электрон
почта
манзилларида
учратишимиз
мумкин.
Инсонлар
бу
алдов
хатларининг
асл
мақсадига
тушунмай
фирибгарларнинг
тузоғига
илинишмоқда
ва
ўз
шахсий
маълумотларини
ёки
шахсий
маблағларини
йўқотишмоқда.
Бу
каби
ҳуқуқбузарликларнинг
турли
кўринишлари
кундан
-
кунга
кўпайиб
бормоқда.
1.2.
Муаммони
ҳал
қилиш
йўллари.
Бу
каби
ҳуқуқбузарликларнинг
самарали
олдини
олиш,
уни
келтириб
чиқарган
зарарларни
бартараф
қилиш
учун,
биринчи
навбатда,
бу
соҳа
билан
боғлиқ
ҳуқуқбузарликларни
қонуний
жавобгарликка
тортиш
мақсадида
норматив
асосларимизни
такомиллаштиришимиз,
ҳуқуқбузарликларни
батафсил
ёритиш
учун
янги
қонунларни
ишлаб
чиқишимиз,
бу
каби
ҳуқуқбузарликларнинг
боғлиқ
суд
амалиётига
ўзгартириш
ва
янгиликлар
киритишимиз,
суд
амалиётига
енгиллик
ва
тушунтириш
бўлиши
учун
янги
пленум
қарорларини
ишлаб
чиқишимиз
зарур.
Бу
турдаги
ҳуқуқбузарликлар
билан
махсус
ишлаш
учун
масъул
органларни
тизимли
ва
аниқ
белгилашимиз
мақсадга
мувофиқ
бўлади.
Биз
юқорида
келтириб
ўтган
фикрларимиз
рақамли
технологиялар
соҳасидаги
ҳуқуқбузарликларнинг
жавобгарликка
тортиш
масаласи
билан
боғлиқ
бўлган
бўлса,
қуйида
келтирмоқчи
бўлган
фикрларимиз
бу
каби
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
ва
рақамли
технологиялар
хавфсизлигини
таъминлаш
ҳақидадир
.
Рақамли
технологиялардан
фойдаланиб
,
содир
этиладиган
ҳуқуқбузарликлар
турлари
кундан
-
кунга
янгиланиб,
ўз
кўринишини
ўзгартириб
келмоқда.
Бу
ўзгаришлар
масъул
органлардан
бу
каби
ҳуқуқбузарликларнинг
профилактикасини
доимий
янгилаш
талабини
қўяди
.
Мисол
учун
келтирадиган
бўлсак,
ИИВ
маълумотларига
кўра,
ҳозирги
кунда
пластик
карталардан
ўз
эгасига
билдирмасдан
ёки
унинг
розилигисиз
пул
маблағлари
ечиб
олиниши
билан
боғлиқ
ўғирлик
ва
фирибгарлик
жиноятлари
кўпаймоқда.
Бу
каби
жиноятларнинг
олдини
олиш
бўйича
бутун
давлат
миқёсида
ички
ишлар
органлари
томонидан
умумий
профилактик
тадбирлар
олиб
борилмоқда
ва
бошқа
тизимли
ишларни
амалга
ошириш
юзасидан
фаолиятлар
амалга
оширилмоқда.
Бундай
жиноятларнинг
олдини
олиш
бўйича
Ўзбекистон
Республикасининг
“Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
тўғрисида”ги
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
420
Қонунига
асосан
ҳуқуқбузарликлар
профилактикасининг
виктимологик
профилактика
турига
кўпроқ
эътибор
қаратишимиз
мақсадга
мувофиқ
бўлади.
Сабаби,
бу
жиноятлар,
асосан,
оддий
фуқароларга
нисбатан
содир
этилмоқда.
Биринчидан,
бундан
билишимиз
мумкинки,
оддий
фуқаро
бу
жиноятлар
содир
бўлиши,
ушбу
жиноятларнинг
жабрланувчисига
айланиб
қолиши
мумкинлиги
юзасидан
етарли
даражада
хабардор
эмас.
Иккинчидан,
рақамли
технологиядан
фойдаланишда
хавфсизликни
таъминлаш
юзасидан
етарлича
маълумотга
эга
эмас.
Демак,
биз,
аввало,
виктим
бўлиши
мумкин
бўлган
шахсларга
қаратилган
виктимологик
профилактикани
мақсадли
йўналтирилган
ҳолда
амалга
оширишимиз
керак.
Бу
эса,
ўз
навбатида,
ҳуқуқбузарликлар
профилактикасига
масъул
орган
ҳисобланган
ИИВга
етарлича
масъулиятни
юклайди.
Юқорида
келтирган
фикрларимиздан
рақамли
технологиялар
соҳасидаги
ҳуқуқбузарликлар
фақат
ўғирлик
ва
фирибгарликдан
иборат
,
деган
нотўғри
тушунча
шаклланиб
қолишидан
йироқмиз.
Бу
каби
ҳуқуқбузарликларнинг
тури
кўпдир.
Биз
рақамли
технологиялардан
фойдаланиб
,
содир
этиладиган
турли
ҳужумлардан,
термин
билан
айтганда,
киберҳужумлардан
ҳимояланиш
учун
хавфсизлик
асосларини
бутун
давлат
миқёсида
ишлаб
чиқишимиз
лозим.
Мисол
учун
келтирадиган
бўлсак,
барча
давлат
сайтлари,
давлат
органлари
сайтлари,
давлат
миқёсида
аҳамиятга
молик
мобил
иловалар,
тадбиркорлик
фаолияти
билан
боғлиқ
турли
сайт
ва
мобил
иловалар
хавфсизлиги
деярли
талабга
жавоб
бермайди.
1.3.
Илмий
асосланган
таклиф
ва
тавсиялар.
Ўзимизнинг
махсус
таклиф
ва
тавсияларимизни
айтишдан
олдин
уларнинг
қанчалик
ўринли
эканлиги
ҳақида
бироз
тўхталиб
ўтишни
лозим
топдик
:
Биринчидан,
қуйида
бериладиган
таклиф
ва
тавсияларимиз
аниқ
илмий
асосга
эга
эканлиги;
Иккинчидан,
амалиётда
қўллаш
мумкинлиги
ва
қулайлиги;
Учинчидан,
биз
берадиган
таклиф
ва
тавсиялар
ҳозирги
куннинг
долзарб
муаммоси
сифатида
келиб
чиқиши
мумкин
бўлган
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олишга
қаратилганлиги
.
Бунинг
ечими
ўлароқ
,
барча
давлат
идора,
корхона
ва
ташкилотлари,
яъни
давлатнинг
хизматларини
амалга
оширувчи
ўзида
фуқароларнинг
маълумотларини,
давлат
сирларини,
муҳим
ҳужжатларни
сақловчи
ҳамда
уларни
узатувчи
барча
муассасаларнинг
ўз
ташкилий
ишларидан
келиб
чиққан
ҳолда
ҳар
бири
учун
махсус
“Киберхавфсизлик”
асосларини
ишлаб
чиқишимиз
керак.
Кейинги
масаламиз
энг
долзарб
ҳисобланган
кадрлар
масаласига
бориб
тақалади.
Киберхавфсизликни
таъминловчи
ходимлар
билан
таъминлаш
муаммосини
ҳал
қилишимиз
зарур.
Бундай
кадрларнинг
билим
савиясини,
ушбу
соҳа
бўйича
хавфсизликни
таъминлаш
юзасидан
амалий
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
421
кўникмаларини
текшириш
учун
алоҳида
синов
тизимини
ишлаб
чиқиш
зарур.
Бундай
кадрлар
тайёрлашни
давлат
миқёсида
оширишимиз
зарур.
Барча
шахсларга,
оддий
фуқаролардан
тортиб
,
барча
давлат
муассаса,
ташкилот
ва
корхоналарда
ишловчи
ходимларнинг
ахборот
-
коммуникация
технологиялари
ва
ахборот
хавфсизлиги
соҳасидаги
малака
ва
билим
даражасини
доимий
ошириб
боришга
қаратилган
тизимли
дастурларни
ишлаб
чиқишимиз
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
S.K. Ganiyev, A.A. Ganiyev, Z.T. Xudoyqulov. Kiber xavfsizlik asoslari:
о’
quv
qо’
llanma.
–
T.:
“
Aloqachi
”
, 2020.
–
B. 303.
2.
O‘
zbekiston rRspublikasi Jinoyat kodeksi.
3.
Kiber xavfsizlik markazi davlat unitar korxonasining 2021-yil hisoboti.
4.
O‘
RQ
–
371-son 14.05.2014. Huquqbuzarliklar profilaktikasi t
o‘g‘
risida.
