5
KONFERENSIYANING YALPI MAJLISI
MA’RUZALARI
TA’LIM
-TARBIYA TIZIMIDA PEDAGOGIKA FANLARINING
O‘
RNI VA AHAMIYATI
Tuxtasinov I.M.,
O‘
zDJTU rektori
Annotatsiya.
Mazkur maqolada
ta’lim
-tarbiya tizimida pedagogika fanlarining
o‘
rni va ahamiyati tahlil etilgan.
Mamlakatda ta’lim
-tarbiya tizimining sifati va
samaradorligini oshirish, bo
g‘
cha tarbiyalanuvchilari,
o‘
quvchi va talaba yoshlarda
zamonaviy bilim va k
o‘
nikmalarni shakllantirishda pedagogika fanlarining
o‘
rni
muhimligi
o‘
rganilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
pedagogika,
ta’lim
-tarbiya, insonshunoslik fani, falsafiy, psixologik,
didaktik, kibernetik, matematik, psixoteropevtik, akmeologik.
S
o‘nggi yillarda mamlakatda ta’lim
-tarbiya tizimining sifati va samaradorligini
oshirish, bo
g‘
cha tarbiyalanuvchilari,
o‘
quvchi va talaba yoshlarda zamonaviy bilim va
k
o‘nikmalarni shakllantirish, ta’lim tizimlari hamda ilm
-fan sohasi
o‘
rtasida yaqin
hamkorlik va integratsiyani, ta’limning uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash borasida
tizimli ishlar amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga, milliy ta’lim
-tarbiya tizimining
amaldagi holati uni zamon talablari asosida modernizatsiya qilish, yoshlarni yuksak
bilim-
ma’rifat egalari, jismoniy va ma’naviy sog‘lom insonlar etib tarbiyalash, ta’lim
muassasalarining rahbar va pedagog xodimlari nufuzini oshirish, ularning samarali
faoliyat yuritishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish b
o‘
yicha izchil chora-tadbirlarni
amalga oshirishni talab etmoqda [1].
O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim
-tarbiya va ilm-fan sohalarini
yanada rivojlantirishning asosiy y
o‘
nalishlari belgilandi [1] (1-rasmga qarang):
1-rasm.
O‘
zbekistonning ya
ngi taraqqiyot davrida ta’lim
-tarbiya va ilm-fan
sohalarini yanada rivojlantirishning asosiy y
o‘
nalishlari
6
Pedagogika atamasi ikki yunoncha sо‘z:
pais, paidos
-
bola, gо‘dak va
ago
-
yetaklayapman sо‘zlarining birikuvidan hosil bо‘lgan va bola yetaklovchi
yoki bolaga yо‘l
kо‘rsatuvchi degan ma’noni anglatadi. Rivoyatlarga qaraganda,
Qadimgi Yunonistonda quldorlar ularning bolalarini maktabga olib boruvchi va
maktabdan olib keluvchi maxsus qulni tayinlaganlar. Uni
«paidagog»
deb ataganlar.
Keyinchalik bola
larga ta’lim va tarbiya berish bilan shug‘
ullanuvchi kishilarni
pedagoglar deb atash odat tusini olgan. Pedagogika fanining nomi ham ayni shu sо‘zdan
kelib chiqqan [8; 31-b.].
“Pedagogika” sо‘zi bir necha ma’nolarga ega. Birinchidan, ular pedagogika fanini
belgilaydilar. Ikkinchidan, pedagogika
–
bu san’at, degan fikr ham bor, shuningdek u
amaliyotga tenglashatiriladi. Ba’zan pedagogika deganda ta’lim sohasida ishlab chiqilgan
faoliyat tizimi, ya’ni materiallar, usullar, tavsiyalarda loyihalashtirish tushun
iladi.
Bunday noaniqliklar kо‘pincha noaniqlikni hosil qiladi.
Bunday qarashlar ta’limga muayyan yondashuvlar, usullar va tashkiliy shakllarga
oid tasavvurlarni keltirib chiqardi: hamkorlik pedagogikasi, rivojlanish pedagogikasi,
muzey pedagogikasi, xavf pedagogikasi, identifikatsiya pedagogikasi va boshqalar.
Biroq, terminni talqin qilishda bunday noaniqlik aniq tushunishga imkon
bermaydi. Buning uchun asosiy tushunchalar, mazmun-
mohiyat aniq belgilangan bо‘lishi
kerak. Pedagogika terminini “pedagogika fani” sifatida ishlatamiz
[7; 3-b.].
Pedagogika fan sifatida ijtimoiy shaxs, belgilangan pedagogik maqsadi hamda
pedagogik rahbarligi tavsiflanib, insonni jamiyat hayoti bilan tanishtirish faoliyatini
о‘rganadi. Pedagogikaning predmeti –
tarbiya, obyekti esa
ta’lim jarayonini olingan
[7; 5-
6-b.].
Pedagogika fanining vazifalari quyidagilarda о‘z ifodasini topgan:
ta’lim jarayonining obyektiv qonuniyatlarini aniqlash;
zamonaviy pedagogik tizimlarni asoslash;
ta’limning yangi mazmuni, usullari, shakllari, ta’li
m-tarbiya, jarayonini boshqarish
tizimlarini ishlab chiqish [7; 10-11-b.].
Pedagogika fani insonda jahon tajribalarida sinalgan tizim bо‘lgan bozor
munosabatlarini shakllantirish, milliy meros, an’analar, milliy va umuminsoniy
qadriyatlarning boy manbalari
bо‘lgan ma’naviy
-
ma’rifiy tushunchalar haqida bilim,
malaka hosil qilishda boshqa fanlar qatori о‘z о‘rni va aloqadorligi bor.
Pedagogika birinchi navbatda falsafa bilan mushtarak rivojlanib kelgan. Chunki
falsafadan ajralib chiqqan pedagogika insoniy jamiyat va tabiat rivojlanishining umumiy
qonunlaridan ilmiy manba sifatida foydalanadi [4].
X.Ibraimov, M.Quronovlar pedagogika
–
insonshunoslik fani bо‘lib, jamiyat va
shaxs munosabatlarini tizimlashtiradigan tarbiya va ta’lim muammolarini о‘rganadi.
Unda hozirgi zamon fani va metodologiyasining quyidagi umumiy masalalari yoritiladi:
fan tarixi va taraqqiyoti;
fan haqidagi asosiy konsepsiyalar;
hozirgi zamon fanidagi asosiy dolzarb muammolar.
Pedagogika fanining predmeti sifatida quyidagilar belgilangan:
ta
’lim
-tarbiyaning zamonaviy qonuniyatlari;
ta’lim
-tarbiya mazmuni;
ta’lim
-tarbiyaning usullari, vositalari;
dunyonining moddiy-
ma’naviy rivojida shaxs kamoloti uyg‘
unligi [5; 27-b.].
7
Pedagogika fan sifatida shakllanib, takomillashib borib, ta’lim
-tarbiyaning maqsad
va vazifalari, ularning mazmuni, usullari hamda tashkil etish shakllari haqidagi fanga
aylandi.
Pedagogika jamiyatning ta’lim
-
tarbiyaga bо‘lgan ehtiyojini qondirishga
yо‘naltirilgan insoniy faoliyat sohasi. Bu fan о‘qituvchilarga bilim berish va
bu bilmilarni
hayotda qо‘llay olish sirlarini о‘rgatadi. Insonga ta’lim
-tarbiya u ona qornida ekanligidan
boshlab, to qabrga kirgunga qadar berilishi kerak. Demak, ta’lim
-tarbiya, birinchidan,
jarayon, ikkinchidan, u uzluksiz.
Pedagogika fanining tadqiqot obyekti
–
uzluksiz ta’lim
-tarbiya jarayonidir.
Pedagogika fanining predmeti
bо‘lgan ilmiy bilim asosida jamiyatning alohida funksiyasi
–
tarbiya mazmuni yotadi.
Pedagogika fanining predmeti
–
о‘qitishning ta’lim
-tarbiyaning zamonaviy
qonuniyatlari, mazmuni, usullari, vositalari bilan yoshlarni, mutaxassislarni
qurollantiruvchi fan bо‘lganligi uchun uning metodologik asoslari maqsad va vazifalari
dunyoning moddiy-
ma’naviy rivojida shaxs kamolati uyg‘
unligi qonuniyatlari va
davlatning zamonaviy siyosatidan kelib chiqadi [8; 30-b.].
A.Asqarov, Z.Axrorova, E.Rо‘zimatov, Sh.Sadikova, U.Sodikovlar hammualliflikda
yaratilgan “Umumiy pedagogika” fani bо‘yicha О‘UMda pedagogika –
ta’lim va tarbiya
jarayonini yaxlitlikda о‘rganadigan fan sohasi sifatida о‘rganilgan
.
Pedagogika fani shaxsni rivojlantirishning ikki muhim jihati
–
uni о‘qitish va
tarbiyalashga asosiy e’tiborni qaratganligi bois didaktika (ta’lim nazariyasi) va tarbiya
nazariyasi fanning muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi. Pedagogika fanining obyekti
–
yaxlit pedagogik jarayon. Pedagogika fanining predmeti
–
ta’lim
-tarbiya jarayoni,
mazmuni, qonuniyatlari, tamoyillari, shakl, metod va vositalari tashkil etadi. Pedagogika
fanining vazifalari quyidagicha belgilangan:
pedagogika fani shaxsni shakllantirishdek ijtimoiy buyurtmani bajarish asosida
jamiyat taraqqiyotini ta’minlash;
ijtimoiy munosabatlar mazmuni, davlat va jamiyat rivojlanish strategiyasi, uning
hayotida yetakchi о‘rin tutuvchi g‘
oyalar;
О‘zbekiston Respublikasida demokratik, insonparvar hamda huquqiy jamiyatni
barpo etish sharoitida mazkur fan yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi
yuqori malakali kadrlarni tarbiyalash tizimini ishlab chiqish, il
g‘
or xorijiy tajribalar
asosida ta’lim va tarbiya nazariyasini rivojlantirish
[3; 21-22-b.]. Pedagogika fani
rivojining falsafiy, psixologik, didaktik, kibernetik, matematik, psixoteropevtik,
akmeologik kabi asos
iy taraqqiyot yо‘nalishlaridan iborat
[8; 31-b.] (2-rasmga qarang):
2-
расм. Pedagogika fani rivojining asosiy taraqqiyot yо‘nalishlari
8
Zamonaviy sharoitda pedagogikaning asosiy vazifalari
inson turmush tarzining
barcha yо‘nalishlari (ijtimoiy, shaxsiy
, siyosiy va boshqalari)da samarali pedagogik
tizimlarni yaratishga yо‘naltirilgan. Bularga quyidagilarni kiritish mumkin:
ta’lim
-
tarbiya, ta’limiy va tarbiyaviy tizimlarni boshqarish sohasiga doir
qonuniyatlarni aniqlash va о‘rganish;
pedagogik tajriban
i о‘rganish va joriy etish;
ta’lim tizimlarining istiqboldagi rivojlanishini tashxis etish;
ta’lim
-tarbiyaning yangi shakl, metod va vositalarini ishlab chiqish;
pedagogik tadqiqot natijalarini ta’lim amaliyotiga tatbiq etish;
xalqaro pedagogik loyihalarda ishtirok etish, axborotlar almashish, pedagogik
yо‘nalishga doir xalqaro tajribalarni о‘rganish;
pedagogik muasssalarning barqaror tizimini ishlab chiqish va ularning
samaradorligini oshirish [8; 31-32-b.].
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi
“Ta’lim
-tarbiya
tizimini yanada takomillashtirishga oid q
o‘
shimcha chora-tadbirlar t
o‘g‘risida” PQ
-4884-
son Qarorida 2021/2022
o‘
quv yilidan boshlab pedagogik tayyorgarlik modullarga
quyidagicha e’tibor qaratilgan
:
oliy ta’lim tashkilotl
arining pedagogik b
o‘lmagan bakalavriat ta’lim yo‘
nalishlarida
tahsil olayotgan talabalari uchun ixtiyoriy ravishda
o‘
zlashtiriladigan pedagogik
tayyorgarlik modullarini ishlab chiqish va amaliyotga kiritish;
pedagogik tayyorgarlik modullarining mazmuni va hajmiga q
o‘
yiladigan talablarni
Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi bilan kelish
ish [2].
Ta’lim jarayonida pedagogika fanlarining ahamiyatini quyidagilarda kо‘rish
mumkin:
о‘qitish metodikalarini ishlab chiqish;
pedagogik jarayonlar tadqiq qilish;
pedagogik nazariyalarni rivojlantirish;
pedagogik amaliyotni qо‘llab
-quvvatlash [6].
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim
-tarbiya va ilm-fan sohalarini
rivojlantirish chora-tadbirlari t
o‘g‘
risida.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-
6108-son Farmoni.2020-yil 6-noyabr.
2.
Ta’lim
-tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid q
o‘
shimcha chora-
tadbirlar t
o‘g‘
risida.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-4884-son Qarori. 2020-
yil 6-noyabr.
3.
Асқаров А., Ахророва З., Рўзиматов Э., Садикова Ш., Содиков У. “Умумий
педагогика” фани бўйича ЎУМ. –
Тошкент, 2018. –
374 б. –
Б. 21
-22.
4.
Атоева Н., Салаева М., Ҳасанов С. Умумий педагогика. Ўқув қўлланма. –
Тошкент: Фан ва технологиялар, 2013. –
860 б.
5.
Ибраимов Х., Қуронов М. Умумий педагогика. Дарслик. –
Т.: Саҳҳоф, 2023. –
416 б. –
Б. 27.
6.
Основы системы педагогических наук: понятие, структура и
взаимосвязь. Электронный ресурс:
Основы системы педагогических наук:
понятие, структура и взаимосвязь (nauchniestati.ru)
7.
ПЕДАГОГИКА. Учебник для студентов педагогических учебных заведений
// Под редакцией заслуженного деятеля науки РФ, член
-
корреспондента РАО,
доктора педагогических наук, профессора Павла Ивановича Пидкасистого. –
334 с.
9
8.
“Педагогиканинг тараққиёт тенденциялари ва инновациялари” модули
бўйича ўқув
-
услубий мажмуа.
–
Тошкент, 2017. –
295 б.
ФОРМИРОВАНИЕ ФОНЕТИЧЕСКИХ НАВЫКОВ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА
КАК ИНОСТРАННОГО
Пханаева С.Н., канд. пед. наук., доцент
ФГБОУ ВО «Адыгейский
государственный университет», г. Майкоп, Россия
Аннотация.
В статье рассматриваются вопросы постановки русских звуков с
учетом интерференции родного языка учащихся. Фонетический уровень языка
тесно связан с другими языковыми уровнями, а фонетические единицы
детерминируют лексические и синтаксические единицы. Учет этого факта
определяет коммуникативный подход к обучению иноязычному произношению,
в котором учитываются как формальный, так и функциональный аспект
овладения фонетическими навыками.
Ключевые слова
: русский язык как иностранный, методика обучения
фонетике, фонетический навык, ударение, интонация.
Необходимым условием адекватного понимания речевого сообщения,
точности выражения мысли,
и выполнение языком любой коммуникативной
функции является сформированность фонетических навыков
[2]. Известно, что
данный процесс происходит легко у маленьких детей в естественной языковой
среде. А в условиях неязыковой среды, на уроках иностранного языка следует
уделять значительное внимание постановке произносительных навыков. Это
является причиной усердной работы над произношением учащихся на начальном
этапе.
Сформированность фонетических навыков служит непременным условием
адекватного понимания речевого сообщения, точности выражения мысли и
выполнения языком любой коммуникативной функции. Произношение —
базовая характеристика речи, основа для развития и совершенствования всех
остальных навыков иноязычного говорения. Фонетические навыки предполагают
корректное произношение, т. е. сформированность навыков артикулирования
звуков и звукосочетаний, владение интонацией, а также умение расставить
ударение, соответствующее нормам изучаемого языка. Основная сложность в
обучении произношению заключается в межъязыковой интерференции.
Приступая к изучению иностранного языка, учащиеся обладают устойчивыми
навыками аудирования и произнесения звуков родного языка, они владеют также
основными интонемами. Интерференция возникает за счет того, что
слухопроизносительные навыки родного языка переносятся на иностранный, т.е.
звуки иностранного языка уподобляются звукам родного. Преподаватель обязан
прогнозировать появление таких ошибок и по возможности предупреждать их. В
центре внимания должны находиться при этом те явления, которые составляют
специфику артикуляционной базы изучаемого языка.
Не стоит недооценивать роль фонетических навыков в процессе обучения
иностранному языку в школе, т.к. данные навыки имеют смыслоразличительное
значение. Неправильно произнесенный звук может полностью изменить смысл
слова, а это, как правило, создает трудности при говорении или восприятии речи
на слух в процессе коммуникации.