188
tavakkalga q
o‘
l uradilar yoki
o‘
zlariga keragini t
o‘
liq anglamasdan tashqi ta
’
sirlar ostida
nat
o‘g‘
ri y
o‘
lni tanlashi ham mumkun.
Bundan xulosa, kasbiy maslahat har bir shaxs uchun nihoyatda zarur, ayniqsa kasbiy
maslahatlar katta hayotga qadam tashlayotgan yoshlarimiz uchun juda ahamiyatli.
Yoshlar
o‘
z kelajaklarini rejalashtirishida, hayotda
o‘
z
o‘
rnini topib yetuk shaxs
b
o‘
lishida
o‘
qituvchi va ota-onalar bilan birgalikda kasbga t
o‘g‘
ri y
o‘
naltirishi maqsadga
muvafiq b
o‘
ladi. Yoshlar
o‘
z kelajagini t
o‘g‘
ri anglab,
o‘
z qiziqish va manfaatlarini aniqlab
olsalar va hayotni tashkil etishdagi ehtiyojlarini tushunib yetganda kasb tanlashlari oson
kechadi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Abdullaeva R.M. «Yoshlarni
t
o‘g‘
ri kasb tanlashga y
o‘
naltirish hayot sifatini
oshirishning omili sifatida».
Oriental Renaissance: “Innov
ative, educational, natural and
social sciences” Ilmiy jurnal. Uzbekistan, Toshkent 2023, 3
(2)
–
173 b.
2.
K.Alieva, L.R. Gaynutdinova, M.B. Djumabaeva
O‘
quv-uslubiy majmua Toshkent
–
2018.
–
78 b.
VIRTUAL
TA’LIM
TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA B
O‘
LAJAK MUHANDISLARNI KASBIY
FAOLIYATGA TAYYORLASHNING TASHKILIY-TUZULMAVIY MODELINI YARATISH
Murodova A.Y., JizPI doktoranti,
O‘
zbekiston
Annotatsiya.
Ushbu maqolada virtual
ta’limning
metodik imokoniyatlarini
shakllantirishning
mazmuni va vazifalari, Virtual ta’lim muh
iti va virtual texnologiyalar
vizual
tasvirlarni ob’ektiv haqiqat bilan bog‘
lash uchun yangi omillarni yaratib, bular
makon k
o‘
lami, vaqt k
o‘
lami, vaqtning teskari aylanishi, real b
o‘
lmagan vaziyatlarni
modellashtirish singari omillar bilan tavsiflanadi..
Kalit s
o‘
zlar:
Virtual ta’lim texnologiyasi, Virtual ta’lim muhiti, Virtual o‘
quv
muhiti, Interaktivlik,
Virtual ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar
Talabalar an’anaviy usuldagi har qanday ta’limga qaraganda ancha boy va
murakkabroq b
o‘
lgan yangi aloq
a vositalari tomonidan yaratilgan “o‘ziga xos” bilim
maydonida yashaydilar. Axborotlashuv ustuvorliklarining paydo b
o‘
lishi bilan virtual
ta’lim
asta-sekin
o‘
z-
o‘
zini tarbiyalashga qaytishi mumkin. Multimedia
ta’lim
mahsulotlarini joriy etish nafaqat
ta’li
m muassasalari tomonidan amalga oshiriladi,
shuning uchun
o‘
quv jarayoni bevosita ijtimoiy muassasadan tashqarida, balki
“kompyuter
bilan” yakka
tartibda amalga oshirilishi mumkin.
Virtual
ta’lim
masofaviy
ta’lim
bilan chambarchas bo
g‘
liq, lekin u bilan cheklanib
qolmaydi. U
o‘
qituvchilar, talabalar va
o‘
rganilayotgan
ob’ektlarning
odatiy yuzma-yuz
muloqotida paydo b
o‘
lishi mumkin (va sodir b
o‘
ladi). Masofaviy
ta’lim
texnologiyalari
talabalar,
o‘
qituvchilar, mutaxassislar va bir-biridan uzoqda joylashgan axborot
majmualarining
o‘zaro foydalanish imkoniyatini oshirish orqali kunduzgi ta’lim
imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi.
Virtual
ta’limning,
shuningdek, umuman insonni tarbiyalashning asosiy maqsadi -
insonning real dunyoda
o‘
z taqdirini, shu jumladan virtual tarkibiy qismini aniqlash va
unga erishishdir [1].
Avvalo, ushbu kontseptsiyani tushunish va talqin qilishni chalkashtirib
yuboradigan
“virtual
ta’lim”
atamasining ikki tomonlama tushunilishini
ta’kidlash
kerak.
Virtual
ta’lim
deganda nafaqat masofaviy telekommunikatsiya
ta’limi,
balki
“ta’lim
sub’ektlari
va
ob’ektlarining o‘zaro ta’siri jarayoni va natijasi, ularni yaratish bilan birga,
189
o‘
ziga xosligi ushbu
ob’ektlar
va
sub’ektlar
tomonidan aniq
belgilanadi”
[2]. Tasavvur
qilish mumkinki, birinchi tushuncha virtual muhit tomonidan olib boriladigan
“virtual
ta’lim”
ning tor
ma’nosini
o‘
z ichiga oladi.
“Virtual ta’lim”ning ikkinchi tushunchasi keng ma’noda virtual maydon, o‘
zaro
ta’sir
sub’ektlarining o‘zaro ta’sirini belgilovchi virtual ta’lim maydoni, tashuvchisi turli
xil elektron va o
g‘
zaki, bosma aloqalar b
o‘
lgan virtual
ta’lim
maydoni sifatida
ta’riflanadi.
Agar biz ta’limni ijtimoiy o‘zaro ta’sir jarayoni deb hisoblasak, u virtual jarayon bo‘
ladi:
“Agar bir yoki bir nechta o‘zaro ta’sir qiluvchi ob’ektlar (talaba, o‘
qituvchi) faoliyatning
o‘
zaro
ta’siri sub’ektlari sifatida harakat qilsalar, u holda bu o‘zaro ta’sir ularning virtual
manbai b
o‘
ladi. Bir xil
sub’ektlarning
ushbu
o‘
zaro
ta’sirdan
oldingi holatidan farq
qiladigan
holat”
[3].
Ya’ni, ta’lim jarayonini amalga oshirish virtual muhitni qayta qurishdir. Ammo,
haqiqiy jamiyatdagi
ta’lim
haqiqiy institutning barqaror maqomiga ega b
o‘
lganligi
sababli, bizning
vazifalarimiz faqat zamonaviy tadqiqotlarda ta‟limni virtualizatsiya
qilish deb ataladigan mavjud virtual jarayonni virtualizatsiya qilish tavsifini
o‘
z ichiga
oladi.
Virtual ta’lim sohasi
- tashqi dunyoga keng tarqalib, hissiy, intellektual va
intellektual qobiliyatini ishlatadigan
o‘
quvchining faoliyati orqali
o‘
zining tashqi
sohalarini kashf eta oladigan makondir.
Virtual
o‘
quv muhiti:
o‘quv jarayonining barcha ishtirokchilari tomonidan ta’lim maqsadlarida tashkil
etilgan va foydalaniladigan mahalliy, korporativ va global kompyuter tarmoqlarining
axborot mazmuni va kommunikativ imkoniyatlarini
o‘
z ichiga oladi;
o‘
quv jarayonining barcha ishtirokchilarini samarali muloqot qilish uchun
yaratilgan va ishlab chiqilgan;
ta’lim
olishning
an’anaviy
usullaridan farqli
o‘
laroq,
ta’lim
kommunikatsiyaning
tabiati, bilvosita, ham uzoq, ham
an’anaviy
tarzda
“ko‘
zdan-k
o‘zga”
olib boriladi.
Virtual
ta’lim
muhiti tezkor
o‘
sib borayotgan, k
o‘
p bosqichli va k
o‘
p funksional
tizimni birlashtiradi:
1)
asinxron
individual
ta’limning
ochiq modeli doirasida
o‘
quv
jarayonida ishtirokchilarning
o‘
zaro aloqalariga xos innovatsion va
an’anaviy
texnologiyalar;
2)
axborot resurslari:
ma’lumotlar
bazalari va
ma’lumotlar,
kutubxonalar, elektron
o‘
quv materiallari va h.;
3)
zamonaviy dasturiy
ta’minot:
dasturiy
ta’minot
kabinalari, elektron aloqa.
Virtual
ta’lim
muhiti vazifalari:
ma’lumot
va trening (turli xil
ta’lim
ma’lumotlarining
shakllarida taqdim etilgan);
aloqa (
o‘
quv jarayoni ishtirokchilari bilan muloqotda b
o‘
ladi);
nazorat va ma’muriy (bilim, ko‘
nikma va boshqaruv darajasini nazorat qilish
b
o‘
yicha kompleks chora-tadbirlar k
o‘
rilmoqda).
Virtual
ta’lim
muhitida informatika va axborot texnologiyalari fani
o‘
qituvchisining
o‘
rni quyidagilardan iborat: informatika va axborot texnologiyalari fani
o‘
quv
jarayonining tashkilotchisi, bilim oluvchisi va
o‘
quvchilarning ijodiy faoliyatini
baholaydi, innovatsion texnologiyalardan foydalangan holda virtual
o‘
qitish muhitida
o‘
qitish ishlarini olib boradi [4].
Virtual
ta’lim
muhitining afzalliklari.
O‘
quvchi moslashuvchanligi quyidagicha
k
o‘
rsatib
o‘
tilgan:
barchasi trenajor Internet texnologiyalari orqali amalga oshirilganligi uchun qulay
joyga joylashadi;
190
o‘quvchilar ta’lim muassasalariga joylashtirilishidan masofa samarali o‘
quv
jarayoni uchun t
o‘
sqinlik qilmaydi;
o‘
zlari uchun qulay vaqtda qatnashadi. har bir inson
o‘
z biologik
“soatiga”
ega va
ularga qarab sinflar vaqtini tanlashi va
o‘
zgartirishi mumkin:
o‘
z didaktikasini qurish orqali
o‘
tilgan nazariy va amaliy mash
g‘
ulot jarayonlarini
qayta k
o‘
rib chiqadi, avvalgi darslardagi saqlangan materiallarga murojaat qila oladi va
o‘
qituvchi bilan virtual makon orqali bo
g‘
lana oladi;
muayyan b
o‘
limlarga konsentratsiyalash, har bir b
o‘
limni, modulni va zarur
b
o‘
lgan vaqtni blokirovkalash. shunday qilib, uni tezroq qilish orqali vaqtni tejash
mumkin;
o‘
quv mash
g‘
ulotlarini a
malga oshirish uchun talaba va ta’lim tizimining xarajatlari
ta’lim
sohasi, vaqt va texnik resurslardan samarali foydalanish maqsadida kamayadi
[5,10].
O‘
qituvchining yangi roli. Yangi xususiyatlar:
o‘
quv-uslubiy majmuani tayyorlash, virtual
o‘
quv muhiti atrofidagi materiallarni
joylashtirish;
o‘
quv jarayoni virtual
o‘
quv muhitida qanday amalga oshirilishini,
o‘
qituvchilar
dars materiallari bilan qanday tanishishi, topshiriqlarni qanday topshirishlari,
forumlarda ishtirok etishlari, muloqot qilishlari va boshqalar bilan tanishishlari uchun
tanishtiruvchi tashkiliy darsni
o‘
tkazish;
kelajakdagi professional faoliyat muhitida
o‘
rganish -
o‘
quv muhitida
ta’lim
olish;
Kurs materiallari samaradorligini kuzatish;
o‘
quvchilarning mustaqil ishi b
o‘
yicha topshiriqlarni bajarilishini nazorat qilish;
kollektiv muhokamalarda ishtirok etish, forumlar va suhbatlar, veb-seminarlar,
veb-kvestlar;
munozaralarni, yuzaga kelgan savollarga javoblarni umumlashtirih;
o‘
qituvchilar bilan forum, lahzali xabar almashish tizimi, Skype va boshqalar
orqali muloqot qilish.
Virtual
o‘
quv muhitining innovatsion salohiyatidan amaliy foydalanish:
o‘
quv
jarayonlarini zarur
o‘quv materiallari bilan ta’minlash; o‘
qituvchi va
o‘
quvchi
o‘
rtasidagi
munosabatlar; trening tizimidagi boshqaruv axborotlarini almashish; aloqa uchun
xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanish, professional pedagogik yordamni amalga
oshirish, axborotni
o‘
zlashtirishni nazorat qilish;
virtual ta’lim muhiti, birinchi navbatda,
mehnat muhiti va innovatsion ta’lim faoliyatiga
aylanadi:
“Doingle
learning!”
–
“Doing
o‘rganing!”
(Dewey printsipi, XIX asr); amaliyoti davomida
o‘
z tajribangizni qurish;
O‘
qituvchini malakasini oshirish, nou-xauga ega b
o‘
lish va
o‘
z faoliyatining natijalarini
tezda baholash va zamonaviy asbob-uskunalar va texnologiyalarni q
o‘
llash orqali
o‘
qitishning afzalliklarini
o‘
rganish imkoniga ega b
o‘
lganligi sababli
o‘
qituvchini
muvaffaqiyatli vaziyatga q
o‘
yish [6,8]
Interaktivlik.
O‘qituvchilar, murabbiylar, ma’murlar bilan muntazam aloqada
b
o‘
lish jarayonida yangi
ta’lim
shakliga moslashish va kasbdagi virtual
ta’lim
muhiti
innovatsion salohiyatidan foydalanish jarayonlarini tushunish; Talaba va umuman tizim
o‘
rtasida axborot almashinuviga tayanish; K
o‘
p tomonlama
o‘
zaro
ta’sirni
amalga
oshirish.
Hosildorlik va samaradorlik.
O‘
qituvchining mustaqil va ongli ravishda
o‘
qitish
kursini tanlaganligi,
o‘
z kasbiy malakasi b
o‘
yicha
o‘
z baholariga asoslanib, pedagogik
amaliyotda q
o‘
llaniladigan
ma’lum
professional bilimlar va k
o‘
nikmalarga, hosildorlik va
o‘
quv samarad
orligining boshqa ta’lim
shakllariga nisbatan taqqoslanadigan darajada
ortib borishi zarurligiga asoslantirilgan holda belgilanadi.
191
Virtual
ta’lim
muhitida
o‘
qituvchi virtual
o‘
quv muhiti metodikasi.
Virtual
ta’lim
muhitida
o‘
qituvchi, uning roli:
yangi aloqa shaklida -
asenkron “suhbat”da virtual munozaralar boshqacha tarzda
amalga oshiriladi va muloqotda aks ettirish qobiliyatini rivojlantirish uchun q
o‘
shimcha
vosita sifatida xizmat qiladi, talabalarning mantiqiy va mavhum fikrlash darajasini
oshiradi;
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish (masalan, loyiha metodologiyasi) -
virtual uyushmalarni
o‘
rganish uchun muhim b
o‘
lgan nazariy asoslardan biri sifatida;
zamonaviy ta’lim asoslarini qo‘
llash (individualizatsiya - bugungi kunda
o‘
rganishning ustuvor yo
‘
nalishi sifatida, amaliy mash
g‘
ulotlar -
uzluksiz ta’lim tizimi va
malakali rivojlanish tizimining
o‘
quvchilarning amaliy k
o‘
nikmalari bilan samarali
kombinatsiyasi sifatida, virtual
jamoalarning har bir a’zosiga innovatsion ish uchun
o‘
ziga xos traektoriya yaratish imkonini beradi);
texnologik,
ma’muriy
va moliyaviy imkoniyatlarni hisobga olgan holda pedagogik
Internet muhitini yaratishda;
o‘
quvchilarning shaxsiy ehtiyojlarini hisobga olgan holda, individual farqlarga
moslashish va yangi kontseptsiyani va
o‘
qitish metodologiyasini ishlab chiqishni talab
etadigan virtual moslashuv muhitini yaratish jarayonida;
ushbu yangi virtual maydonlarning professional faoliyatini y
o‘
naltirish va
pedagogik q
o‘
llab-
quvvatlash uchun virtual assotsiatsiyalar va an‟anaviy j
amoalaming
turli shakllari bilan bo
g‘
liq.
Virtual ta’lim muhitida o‘
qituvchi (virtual
o‘qituvchi), an’anaviy muhitda
o‘
qituvchilik faoliyati
o‘
rtasidagi farqlar [7, 11]. Ular asta-sekinlik bilan
an’anaviy
ishlarga olib keladigan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
o‘
zlashtirish orqali
o‘
zlarining ham,
o‘
quvchilarning nazarida ham pedagogik vakolatini oshiradilar. Tezkor
seminar real vaqtda
o‘
tkaziladi:
o‘
qituvchi va talabalar bir vaqtning
o‘
zida suhbatga
kirishadi va muhokama (yoki
o‘
qituvchi taklif qilayotgan q
o‘
shma faoliyatning boshqa
turi) barcha ishtirokchilar tomonidan odatda bir soat ichida
o‘
tkaziladi. Belgilangan
vaqtda ishtirokchilar bir-
biriga “kirish”, “ko‘rish” va real vaqtda muloqot qilishlari
mumkin. Shunday qilib, har bir
ta’lim
guruhida ishlash hissi bor.
Foydalanilgan adabiyotlar royxati:
1. Abduqodirov A.A., Pardayev A.X. Masofali
o‘
qitish nazariyasi va amaliyoti.
Monografiya.
–
T.: Fan. 2009.
–
146 b.
2. Hamidov J.A., Ximmataliyev D.O., Qodirov I.D., Ravshanov J.F., Xikmatullayeva D.
“Jahon ta’lim tizimi” fanidan elektron darslik. Davlat patent idorasi guvohnomasi. –
T.,
2022 №DGU 18218.
3. Hamidov J.A., T
o‘
raqulov O.X. Il
g‘
or pedagogik texnologiyalardan dars
jarayonida. Uslubiy tavsiyanoma.
–
Jizzax, 2009.
–
149 b.
4.
Ганиева Г.Ж. Гендерные исследования в Центральной Азии. ЎзР ФА
Шарқшунослик институти илмий тўплами.
-
№ 16. Т. 2013, Б.131
-136.
5.
Hamidov J.A. “Using multimedia technology problems in professional
education”. Eastern European Scientific Journal/Auris –
Verlag.de
2019, № 1. 187
-190
cтр.
6.
Каримова М.Н. (2019) Проблемы и перспективы преподавания
предмета Технология в общеобразовательных школах
//
Вестник науки и
образования
.
-
№
2-2, (56).
–
Стр.17
-19.
