230
va tarbiya berishlikni k
o‘
rsatib,
o‘g‘
il va qizlarni 6 yoshdan tarbiyalashga muallimga
berish lozimligini aytadi. Ana shu yoshlar ilk yoshidayoq fanlarni va xunarlarni egallab
olmoq
ligi lozimligini ta’kidladi.
Alisher Navoiy pedagog-
mudarris.U ta’lim
-
tarbiya masalalariga alohida e’tibor
berar ekan, tarbiya jarayonlarini, vositalarini, talablarini k
o‘rsatadi. U ta’limda ilmiylik,
asoslanganlik, tarixiylik kabi talablarni asos qilib oladi.
O‘
z davrida musulmon
maktablarining yutuq va kamchiliklarini tahlil etadi. U
o‘
qituvchi haqida gapirar ekan,
muallim
o‘
z shogirdlarini ham,
o‘zi ta’lim berayotgan fanni ham sevgan bo‘
lishi zarur,
deydi.
O‘
ziga ham
o‘
quvchiga ham talabchan b
o‘
lishni uqtiradi [2]. Alisher Navoiy odobli
inson barcha odamlarning yaxshisi ekanligini, u mansabdor kishilardan g
o‘
zalroq va
badavlat odamlardan hurmatliroq ekanligini ta’kidlaydi.Uning fikricha, gozal ko‘
ngilni
ochadi, xunuk hayotni
o‘
ksitadi, yaxshi xulqli g
o‘
zal
–
jannat huridir, yomon tabiatli
xunuk- d
o‘
zaxbon devdir.Navoiy g
o‘zallikni,nafis san’atni yuksak qadrlab, nafis san’at
inson ma’naviy olami, kamoli uchun kalit ekanligini ta’kidlaydi
[4].
Turmush madaniyati, odob-axloq, sevgi-muhabbat borasida
o‘
ziga xos qaytarilmas
fikrlar sohibi buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiyning
o‘
rni va ahamiyati nafaqat sharq
xalqlari, balki il
g‘or taraqqiyparvar omillari uchun bebahodir. Uning “Mahbub
-ul-
qulub”
asari buyuk allomaning maishiy turmush, odob,tarbiya muammolariga ba
g‘
ishlangan
yirik risoladir.Navoiy bu asarida butun hayoti davomida k
o‘
rgan,bilgan yutuqlar, oddiy
xalqning turmush tarzi, fe’l
-atvorlari, ruhiy hayoti, urf-odatlari, yaxshi va yomon
xislatlari b
o‘
yicha t
o‘
plagan kuzatishlarini bayon etadi.
Sharqda yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashga qadimdan jiddiy ahamiyat
berilgan. Ular “Nasihatnoma”,
“Pandnoma”,
“Hikmatnoma” tarzida bizgacha yetib
kelgan.Bu manbalarda yoshlarni hayotga tayyorlashda, ularga birinchi navbatda insoniy
fazilatlar shakllangan b
o‘
lishi , oila muqaddas, uni avaylab-asrash haqida ibratli fikrlar
bugungi kun y
o‘
slari uchun dasturul amal b
o‘
lib xizmat qiladi.
Ta’lim jarayonida turli xil
innavatsion metodlar yordamida
o‘
quvchilarni fanga oid bilimlarini shakllantirish
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot y
o‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga k
o‘
taramiz.
–
Toshkent: “O‘zbekiston”, 2017. –
537 bet
2.
Iskandarov
I.
O‘
zbek
pedagogikasi
antologiyasi.
–
Toshkent:
“O‘qituvchi”nashriyo
ti 1995.
–
17-bet.
3.
Shoumarov
G‘
.B. Oila psixologiyasi
–T.“Sharq“, 2013. –
16-17 betlar.
4.
Umarov E., Karimov R., Mirsaidova M., Oyx
o‘
jayeva G. Estetika asoslari.
–
Toshkent: Ch
o‘
lpon nomidagi nashriyot-manbaa ijodiy uyi, 2010.
–
B. 24-26.
XORIJ DAVLATLARIDA PEDAGOGIK TESTLASH JARAYONINING RIVOJLANISH
TARIXI
Xudaynazarova K.Sh., TDPU,
O‘
zbekiston
Annotatsiya:
mazkur ishda xorij davlatlarida pedagogik testlash jarayonining
rivojlanish tarixi yoritib
o‘
tilgan b
o‘
lib, unda xorij davlarida pedagoglarning testlash
jarayonidan voz kechilishi va yana qayta qabul qilinishi bilan bo
g‘
liq jarayonlar yillar
kesimida keltirilgan.
Kalir s
o‘
zlar:
pedagogika, testlash, pedagogik
o‘
lchov, IQ.
231
Pedagogik testlash jarayonlari davlatdagi ilmiy salohiyatni belgilab beruvchi asosiy
k
o‘rsatkich hisoblanib, unga e’tibor o‘
ta muhim hamda doimiy amalga oshirilishi
ta’minlanishi kerak bo‘
lgan jarayonlardan biri hisoblanadi. Avvalambor pedagogik
testlash jarayonlari tarixiga e’tibor qaratilsa, nisbatan yaqin va uzviy bog‘
liq davlatni
o‘
rganish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bunday davlat albatta Rossiya Federatsiyasi
hisoblanadi.
Pedagogik testlashlar tarixi Rossiyada XIX asr oxiri
–
XX asr boshlarida boshlangan.
Bu davrda eksperimental pedagogika tarafdorlari tomonidan testlardan keng
foydalanilgan [1]. 1936-yilda Sovet Ittifoq Bolsheviklar Kommunistik partiyasi "RSFSR
Xalq Maorif Komissarligi tizimidagi pedologik buzilishlar t
o‘g‘
risida" qaror qabul qilindi,
unda test tizimi yopildi.
XX asrning 60-yillari boshlariga kelib, k
o‘
plab
o‘
qituvchilar
o‘
quv jarayonining
sifati haqida qay
g‘
urib, nazorat qilish uchun test shaklida topshiriqlar t
o‘
plamidan
foydalanishni boshlagandi [2].
XX asrning 60-yillaridan 80-yillarning boshlarigacha test jarayonini
o‘
rganishga
urinishlar b
o‘
ldi va
o‘
qituvchilarning tadqiqot ishlari paydo b
o‘
ldi, unda testdan
innovatsiyalar samaradorligini tasdiqlash vositasi sifatida foydalanildi.
XX asrning 80-yillari
o‘
rtalariga kelib mamlakatda pedagogik
o‘
lchovlar
nazariyasining asosiy qoidalari
o‘
qituvchilarning ilmiy-metodik ishlarida
o‘
rnatila
boshlandi.
1990-yillarning
o‘
rtalariga kelib,
o‘
qituvchilar ommaviy siyosiy qata
g‘
on
t
o‘
xtatilgan davrda sinovlarga qaytishdi. Bu davrda test masalalari b
o‘
yicha ilmiy
nashrlar, ta’limdagi testlarni qo‘
llab-quvvatlovchi va qoralovchi darslik hamda
maqolalar paydo b
o‘
ldi [2].
XX asrning 90-yillarida testlarni yaratish va ulardan foydalanish b
o‘
yicha amaliy
ishlar bilan shu
g‘ullanuvchi tuzilmalar ishlab chiqildi, ta’limda test masalalari bo‘
yicha
ishlar paydo b
o‘
ldi, nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari himoya qilindi, jurnallar,
monografiyalar, darsliklar nashr etildi, simpoziumlar va konferentsiyalar
o‘
tkazildi.
Ta’lim organlari va ta’lim muassasalarining testlarga bo‘
lgan munosabatida tub
o‘
zgarishlar 2001-yilda Yagona davlat imtihonini joriy etish b
o‘
yicha tajriba boshlanishi
bilan sodir b
o‘
ldi, buning natijasida testlar Rossiya Federatsiyasida rasmiy tan olindi.
Bugungi kunda mamlakatimizda testlarni ishlab chiqish va ulardan foydalanish
b
o‘
yicha mutaxassislar jamoasi shakllangan b
o‘
lib, test va
o‘
lchashning psixologik-
pedagogik muammolariga ba
g‘
ishlangan maxsus jurnallar katta hajmda nashr etilmoqda
[2].
Xorijda pedagogik testlarning paydo b
o‘
lishi k
o‘
pincha fransuz psixologi va
shifokori A.Vinening intellektual qobiliyatlarini diagnostika qilish b
o‘
yicha ishlar bilan
bo
g‘
liq. Ingliz tadqiqotchilari F.Galton va J.Kettellarning ilmiy muomalaga test sifatining
o‘
ziga xos xususiyatini kiritish, uning
o‘
lchanadigan
o‘
zgaruvchiga k
o‘
ra ob'ektlarni
farqlash qobiliyatini k
o‘
rsatishga hissa q
o‘
shgan.
Nemis psixologi va faylasufi V.Shtern intellektni baholash uchun maxsus
koeffitsient - IQ koeffitsientini taklif qildi. 1904-yilda ingliz tadqiqotchisi S.Snirman
korrelyatsiya usullarini, jismoniy
o‘
lchovlar nazariyasini va bolalarning qobiliyatlarini
baholashda olimlar tomonidan t
o‘
plangan tajribani birlashtirgan holda testlar sifatini
asoslashning ilmiy yondashuvlariga asos soldi. N.R.Kempbellning tadqiqot ishi
pedagogik
o‘
lchovlar nazariyasining ilmiy qoidalarining prototipiga aylandi, buning
natijasida
o‘
lchovlar sifatini tahlil qilish uchun nazariy apparat ishlab chiqildi [1].
Klassik test nazariyasiga asoslanib, XX asrning 30-40-yillarida test topshiriqlari
sifatini tahlil qilishning miqdoriy usullari jadal ishlab chiqildi, ta’li
m yutuqlarining
232
standartlashtirilgan testlari tuzildi, t
est natijalarini masshtablash usullari oʻzlashtirildi.
XX asrning 40-yillari oxirida turli maktab fanlari b
o‘
yicha natijalarning mutanosibligi va
solishtirilishini ta’minlash uchun sinov testlari yaratildi. Bu davrda pedagogik oʻlchovlar
nazariyasida testl
arni standartlashtirish uchun zarur boʻlgan reprezentativ namunalarni
shakllantirish usullari keng ishlab chiqildi, maʼlumotlarning korrelyatsion, dispersiya va
omilli tahlil usullari ishlab chiqila boshlandi, maʼlumotlarning ishonchliligini
oshirishning samarali usullarini izlash boshlandi. sinov natijalari kuchaytirildi [2].
XX asrning 80-yillari oxiridan boshlab
o‘
lchovlarning ishonchliligini bashorat
qilish, test samaradorligini oshirish va talabalar tayyorgarligi parametrlarini baholash
usullari amaliyotda keng q
o‘
llanila boshlandi. Xulosa
o‘
rnida aytish mumkinki, xorijda
testlarni rivojlantirish tarixining
o‘
rgangan holda hozirgi davr pedagogik
o‘
lchash va uni
q
o‘
llash usullarining yangi modellarini yaratish, testlarni ishlab chiqish va ulardan
foydalanish sohasiga turli innovatsiyalar va texnologiyalarni joriy etish bilan pedagogik
testlash jarayonini yanada takomillashishida katta burilishlar hosil qilishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yhati:
1.
Рубцова
Е.В.
Пути
совершенствования
тестового
контроля
сформированности компетенций студентов ВУЗа // КНЖ. 2017. № 4 (21).
2.
Сеногноева Н.А. Из истории развития понятия “педагогический тест” //
БГЖ. 2018. № 3 (24).
ХУШМУОМАЛАЛИК КАТЕГОРИЯСИ МАКСИМАЛЛАРИНИ ИЖОБИЙ
БАҲОЛАНИШИНИНГ ВЕРБАЛИЗАЦИЯСИ
Адамбоева Н.Қ., ФарДУ кафедраси ўқитувчиси, O‘
zbekiston
Aннотация.
Ушбу мақола хушмуомалалик категориясининг ижобий
бахоланишиши нутқий вазиятлардаги гаплар орқали очиб беради.
Калит сўзлар:
ижобий хушмуомалалик, салбий хушмуомалалик, юз,
миннатдорчилик билдирмоқ.
Тарих давомида инсоният томонидан тўпланган кўплаб қадриятлар
умуминсонийдир. Бироқ, турли маданиятларда маълум қадриятларнинг
аҳамияти, уларнинг қиймат миқёсидаги иерархияси ҳар хил. Айнан шу нарса ҳар
бир маданиятнинг оригиналлигини, унинг ўзига хослик ва уникал эканлигини
белгилайди. Тил билан бирга маданий қадриятлар ва урф
-
одатларнинг
умумийлиги ёки ўзига хослигини аксиологик баҳоланиши хушмуомалалик
категорияси назариясининг энг муҳим хусусиятларидан биридир.
Ҳар қандай маданият ўзига хос қадриятлар тизимига асосланади, улар
асосий ҳаётий кўрсатмалар бўлиб хизмат қилади ва пировардида маълум бир
жамият маданиятини белгилайди. Масалан, Шарқ анъаналари жамият ва шахс
бирлиги, оила, ота
-
она ва катталарга ҳурмат, шахснинг ўзини
-
ўзи камол
топтириши,
ўзаро боғлиқлик, шахслараро муносабатлардаги уйғунлик, камтарлик
каби қадриятлар билан ажралиб туради. Ғарб анъаналари учун бу шахс ва
жамиятнинг қарама
-
қаршилиги, шахсий қадриятларнинг жамоат қадриятларидан
устунлиги, мустақиллик, шахс эркинлиги, тенглик
ва бошқалар. Хушмуомалалик
ижтимоий меъёр ёки кўрсатувчи ижтимоий "қоидалар" мажмуи сифатида
тавсифланади. Илк бор бу қоидалар асосида Э.Хоффман “юз” (face), яъни мулоқот
жараёнида вужудга келадиган ва бошқа одамлар томонидан баҳоланадиган ўзига
