Историческая правда в прозе К. Каримова

CC BY f
229-230
69
118
Поделиться
Азатова, Д. (2022). Историческая правда в прозе К. Каримова. Развитие лингвистики и литературоведения и образовательных технологий в эпоху глобализации, 1(1), 229–230. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/dllseteg/article/view/5556
Джамиля Азатова, Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı

Magistrtura bólimi qaraqalpaq tili hám ádebiyatı qánigeligi 2-kurs magistrantı Ilimiy basshı: f.i.k., docent M.Bekbergenova

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

К. Каримов, один из больших талантов и один из известных мастеров слова, имеет ряд собственных Он считается одним из самых влиятельных лириков всех времен среди нашего народа. По пути поэзии великий мастер слова, заработавший свое состояние, возвращается в годы равнодушия. также активно занимался созданием прозаических произведений. От лирики к романсу автор К.Каримов написал очерки на более исторические темы. лицо черное. Его масштабный исторический труд называется «Аджаби». Эта книга, состоящая из двух книг, была издана в двух изданиях (2013, 2017). Баннан как продолжение этого романа В романах «Аккапшык» и «Кысывмет» он представлен народу Акырмана. В этих творениях Широкое описание исторической действительности, шедевр сюжета и композиции, Сопротивление миру образов, обида на коркемский язык и стойкость Он был признан одним из величайших исторических романов всех времен. Вы автор Поскольку романы — это океан, требующий самоотбора, мы В нашей статье мы договорились обсудить только авторский роман «Аджаби».


background image

Globallashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta’lim texnologiyalari

229

K.KARIMOVTIŃ PROZALÍQ SHÍǴARMALARÍNDA TARIYXIY SHÍNLÍQ

Azatova Jamiyla –

Ájiniyaz atındaǵı NMPI Magistrtura bólimi qaraqalpaq tili hám

ádebiyatı qánigeligi 2-kurs magistrantı

Ilimiy basshı: f.i.k., docent M.Bekbergenova

Ullı talant iyesi, belgili sóz sheberleriniń biri K.Karimov óziniń bir qatar

lirikalıq shıǵarmaları menen xalqımız arasında óz ornına iye ustazlardıń biri sanaladı.

Shayırshılıq jolında óz soqpaǵına iye bolǵan kórkem sóz ustazı ǵárezsizlik jıllarına

kelip prozalıq dóretpeler dóretiwde de belsendilik etti. Lirikadan romanshılıqqa bel

baylaǵan jazıwshı K.Karimov kóbirek tariyxıy temada shıǵarmalar jazıp aq qaǵaz

betin qaralawǵa kiristi. Onıń kólemli táriyxiy shıǵarması “Aǵabiy” romanı dep atalıp,

eki kitapdan ibarat bul dóretpe eki márte( 2013, 2017) baspada járiyalandı. Bunnan

soń táriyx álemine tereń názer awdarǵan jazıwshı bul romannıń dawamı sıpatında

“Aqqapshıq”, “Qısıwmet” romanlarında oqırman xalqına usındı. Bul dóretpelerde

táriyxıy shınlıqtıń keń bayanlanıwı, syujet hám kompaziciyasınıń sheber qurılıwı,

obrazlar dúnyasınıń isenimligi, kórkem tiliniń ózgesheligi menen ǵárezsilik

dáwirinde dóretilgen eń kórkem tariyxıy romanlar sıpatında tán alındı. Avtordıń

romanları óz aldına tanlanıwı talap etetuǵın bir okean bolǵanlıqtan, biz bul
maqalamızda tek ǵana jazıwshınıń “Aǵabiy” romanın talqıǵa alıwdı maqul kórdik.

Sóz sheberiniń dáslepki “Aǵabiy” romanınıń baspa júzin kóriwi menen bir qatar

ádebiyatshı ıqlasbentler hám ilimpazlar tárepinen qolǵa alınıp, jazıwshı dóretpesine

unamlı bahlawlar jasaldı. Filologiya ilimleriniń doktorı P.Nurjanov Ámiwdárya

jurnalınıń №2 sanında jariyalanǵan “K.Karimovtıń “Áǵabiy” romanındaǵı oylar”

maqalasında jazıwshınıń dóretpesin joqarı bahalap óziniń bahalı pikirlerin bildirip

ótedi: “Áǵabiy” tariyxıy roman janrınıń barlıq talaplarına juwap beredi. Birinshiden,

tariyxiy tulǵalardı, tariyxıy waqıyalardı súwretlew baslı orındı iyeleydi. Ekinshiden
avtor tariyxıy tulǵalardıń kórkem obrazın jarıtıwda olardıń prototipi menen ara

qatnasına úlken kewil bólgen. Basqasha aytqanda qaharman obrazın jasawda onıń

tariyxıy tiykarına say túrde is júrtken, bazı bir romanistler uqsap subektivizmge jol

qoymaǵan [1.108]. Haqiyqatında shıǵarmada ilimpaz keltirip ótken pikirler,

tiykarınan obrazlardıń kórkem shınlıǵı ayqın kózge taslanadı. Sonday-aq belgili

ádebiyatshı ilimpazlardıń biri f.i.d., professor Q.Jarımbetov 2015-jıl Ámiwdárya

jurnalınıń №3 sanında járiyalanǵan “Lirikadan romanǵa” dep atalǵan maqalasında

K.Karimovtıń tariyxıy romanına óz pikirlerin bildiredi: Ǵárezsizlik jıllarında tariyxıy

temada jazılǵan shıǵarmalardı jáne de tolıqtıratuǵın, temasınıń jańalıǵı, kórkemlik

dárejesi, tariyxıy tiykarlılıǵı menen ózgeshelenip turatuǵın dóretpelerdiń biri

Keńesbay Karimovtıń “Aǵabiy” roman-diologiyası bolıp tabıladı. Roman bay

tariyxıy, etnografiyalıq, turmıslıq mádeniy, peyzajlıq materiallarǵa iye [2.88].

Jazıwshınıń “Aǵabiy” romanınınıń birinshi kitabı “Kósh” dep atalıp, bul dóretpe

Buxara qaraqalpaqlarınıń Ámiwdáryaǵa qaray Shımbaydıń shıǵıs tárepine kóship

qonıwı súwretlenedi. Bul bólimde Qulshı biydıń óz elinen bir ǵana attıń jánjeli menen

kóshiwge qarar etiwi, sońınan joldaǵı qıyınshılıqlardıń aqıbetinde bul pikiriniń

qáteligin túsiniwi sóz etiledi. Sonday-aq shıǵarmanıń birinshi bólimde tariyxiy shaxs

Erejep biydiń balalıq jılları bayanlandı. Bıraq Erejep biydıń obrazı ayrım jerlerde

ǵana ushırasadı. Jazıwshı Erejep obrazın keyingi bólimde Xiywa xanındaǵı waqıyalar
menen baylanıstırıp ótedi.


background image

Respublika ilmiy-amaliy konferensiya

230

Erejeptiń ákesi Qulshı biydıń eske túsiriwleri arqalı shıǵarma mazmunı keńirek

bayanlanadı. Qulshı biydıń Torıqasqa atı kópshiliktiń názerin ózine tartadı.
Manǵıtlardıń úlken biyi Qojamyardıń Tólesin atlı ulınıń toyında Torıqasqanıń barıwı,
Tólesinniń atqa qızıǵıp onı alıwǵa kirisiwi obrazlı bayanlanǵan. Mısalı: Óziniń ákesi
beregen toyda bas bayraqtı alǵan Torıqasqanı kórdi de Tólesinniń tınıshı buzıldı,
basqalarǵa tınıshlıq bermedi. Bir hápte ótpey atırıp, jılqımanlarǵa bir úyir jılqı
aydatıp Amantúbekke jetip keledi. Qulshı biy úyir jılqı túwe, mıń jılqıǵa da,
Tolıqasqanı almasıw niyeti joq. Sebebi, Torıqasqanı-dáwlet bası dep ırım etti.[3.21]
Qojamyardıń ulı qansha jalınıp jalbarınsada bul at berilmedi. Aqır sońında
dushpanshılıq júzege kelip Qulshı kóshiwdi maqul kórdi.

Avtor bul orında tek ǵana attıń sebebin kelispewshilikti emes, awelden

kiyatırǵan urıwlar arasındaǵı qarama-qarsılıqtı sóz etpekshi boladı. Sonıń menen
birge romanda qaraqalpaq xalqınıń milliy koloriti kózge taslanadı. Mısalı:

– Kishe, gósh pisti me?-dedi tonınıń kisesindegi duzaqların jerge taslap, bir-

birinen ajıratıp atırıp.

– Turdıń ba, Aqjigit?-dedi sorawǵa soraw menen juwap qaytarǵan hayal. Uzın

boylı sarı sınlı, kók kózleri miyrim menen baqqan kelinshek Qayırdıń tuwǵan anası,
al bala bolsa kelinshektiń tilep alǵan jalǵızı edi. Qaraqalpaqlarda erteden kiyatırǵan
ádet boyınsha esi engenshe enesi tárbiyalaǵan óz balasınıń atın aytpay “Aqjigit”
deytuǵın, al balası bolsa óz gezeginde tuwǵan anasın kishe deytuǵın edi [3.8]. Bul
qatarlarda qaraqalpaqlardıń milliy urp-ádetleriniń biri bolǵan shańaraqta úlken ul
perzenttiń tuwılıwı menen onıń anası atın aytpay at qoyıp siylawı xalqımızdıń gozzal
ádetleriniń biri sanaladı. Jazıwshı kishkene epizod arqalı qaraqalpaq xalqınıń
milliylikke tolı kelbetin sáwlelendirip bergen.

Birinshi bólim Qulshı menen Bektemirdiń eske túsiriwleri, Shımbay jerlerine

qonıslasıwı menen juwmaqlanadı. Shıǵarmanıń ekinshi bólimi “Ata jurt” dep atalıp,
bul bólimde qıpshaqlardıń Qızılqumdı keship ótip Shımbay jerlerine qonıslasıwı, sol
jerdegi qaraqalpaqlar menen qarım-qatnas jasawı, tariyxıy shaxs sıpatında tán alınǵan
Aydos baba, inileri Begis hám Mırjıq, Tóremurat suwpı obrazları tereń bayanlanadı.
Erejep obrazı da bul bólimde Xıywa xanınıń kórnekli insanlarınıń biri sıpatında qayta
kózge taslanadı. Shıǵarmadaǵı bárshe obrazlar óziniń kórkemligi menen, tariyxıy
reallıǵı menen ayrıqshalanıp turadı.

Juwmaqlap aytqanda K.Karimovtıń “Aǵabiy” romanı ǵárezsizlik dáwirde

dóretilgen eń kólemli dóretpe bolıp, tariyx betine tereń názar salınǵan dóretpelerdiń
biri sanaladı. Sonıń menen birge kompaziciyalıq qurılısınıń sheber qurılıwı menen
oqırmannıń dıqqatın tolıq baǵındırǵan qunlı shıǵarma bolıp, jas awladtı
ruwxlanıdırıwshı kórkem dóretpelerdiń biri.

Ádebiyatlar:

1.

Nurjanov P. K.Karimovtıń ádebiy romanı haqqında oylar. Ámiwdáriya

jurnalı, 2014, №2.

2.

Jarımbetov Q. Lirikadan romanǵa. Ámiwdáriya jurnalı, 2015, №3.

3.

Karimov K. Aǵabiy.-Nókis, “Bilim”, 2017.

Библиографические ссылки

Nurjanov P. K.Karimovtin adebiy romani haqqinda oylar. Amiwdariya jurnali, 2014, №2.

Janmbetov Q. Lirikadan romanga. Amiwdariya jurnali, 2015, №3.

Karimov K. Agabiy.-Nokis, “Bilim”, 2017.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов