S H A R Q M A S H ’ A L I
15
Ана шундай шартли-рамзий тимсоллар Р.Зарёб ижодини янада бойитди ва китобхонларда
катта қизиқиш уйғотди. Юқорида таъкидлаганимиздек, адиб ижоди, унинг ҳикоялари афғон
адабиётида муҳим аҳамият касб этди. Хусусан, афғон ҳикоячилигининг ривожи ва тараққиёт
босқичида Р.Зарёбнинг асарлари ўзининг янгича шакл-шамойили ва мазмун-моҳияти билан
ажралиб туради, инсон ва ҳаёт воқелиги ўзига хос бадиий усуллар ёрдамида ифодаланади.
ҒУЛОМ ҒАВС ХАЙБАРИЙНИНГ ИЛМИЙ МЕРОСИ
ҲОЖИМУРОДОВ ҲОЖИМУРОД
тадқиқотчи, ТДШУ
Аннотация. Мазкур илмий мақолада таниқли афғон ёзувчиси ва адабиётшунос, тадқиқотчи Ғулом
Ғавс Хайбарийнинг ҳаёт йўли ва ижодий биографияси ўрганилади ва адиб ҳақида ҳозиргача маълум бўлган
маълумотлар доираси кенг ёритилади. Унинг Ҳиндистондаги Деҳли университетидаги ўқиш даври ва
Хайбарий Кобул радиосида сухандон , “Паштун жағ” (“Паштун овози”) журналида мудирлик даврлари
кенг ёритилади. Ғулом Ғавс Хайбарий паштузабон ёзувчи сифатида танилганлиги ва ижодий фаолияти
давомида у томонидан ёзилган бадиий асарлари ўрганилади. Бадиий асарларининг бош ғоялари ва у унда
кўтарилган муаммолар борасида сўз боради. Бундан ташқари, мақолада Ғулом Ғавс Хайбарийнинг
ҳозиргача нашр қилинган бадиий асарлари ва тадқиқотларининг батафсил рўйхати ҳам келтирилган.
Таянч сўз ва иборалар: афғон адабиёти, паштузабон адабиётр, ҳикоянавислик, қисса, тарихий
қисса,“Девона”,“Гулхан алангаси”,“Бўронлар”.
Аннотация. Эта научная статья исследует жизнь и творческую биографию известного
афганского писателя и литературоведа, исследователя Гулама Гауса Хайбари и охватывает
широкий круг информации об авторе, которая до сих пор известна. Также в статье широко
освещается времена учёбы Хайбарий в университете Дели в Индии и его трудовая деятельность в
качестве директора на радио и «Паштун Джаг» («Голос пуштуна»). Гулам Гаус Хайбари известен
как писатель, говорящий на пушту, и его произведения искусства изучаются на протяжении всей
его карьеры. В нем обсуждаются основные идеи произведения искусства и проблемы, которые оно
поднимает. В статье также приводится подробный список ранее опубликованных произведений
искусства и исследований Гулама Гауса Хайбари.
Опорные слова и выражения: Афганская литература, пуштунская литература, рассказы, рассказы,
исторический рассказ, «Девона», «Пламя огня», «Штормы».
Abstract. This scholarly article examines the life and creative biography of the famous Afghan writer and
literary scholar, researcher Ghulam Ghaws Khaybari, and covers a wide range of information about the
author that is still known. His time at Delhi University in India and his tenure as director of the Khyber
Pakhtunkhwa Radio speaker and the «Pashtun Jag» (Voice of Pashtun) magazine are widely covered.
Ghulam Gavs Khaybari is known as a Pashto – speaking writer and his works of art are studied throughout
his career. It discusses the main ideas of the work of art and the problems it raises. The article also provides
a detailed list of Ghulam Gavs Khaybari's previously published works of art and research.
Keywords and expressions: Afghan literature, Pashto literature, storytelling, short stories, historical
short stories, "Devona", "Fire campfire", "Storms".
S H A R Q M A S H ’ A L I
16
Кириш.
Ғулом Ғавс Хайбарий пашту ва дарий тилларида ижод этган икки тилли ёзувчи бўлиб,
у 1933 йилда Нанграҳор вилоятининг Кома туманидаги Сангсарой қишлоғида дунёга келган.
Жаноби Ғавс Хайбарий раҳматли Поянда Гулхоннинг ўғли, Шайх Абдулраҳмоннинг неварасидир
1
.
Хайбарийнинг отаси савдогарчилик билан шуғулланган ва ўша замоннинг олди инсон-
ларидан бири бўлган. Ўз қишлоғида бошланғич таълимни олган ва саккизинчи синф пайти-
дан бошлаб мақолалар ёзади, ҳикоялар машқ қилади ва айниқса ёзма фантастикага бўлган
ишқи жуда ошади. Хайбарий отаси томонидан Кобулдаги савдо билим юртига ўқишга
юборилади, чунки отаси ўғлини ҳам ўзи каби етук савдогар бўлишини ва вақти келиб барча
ишларини унга топширишни истарди.
وتاعوبطم د ېچ سروک وي مزيلانروژ د ناش هغد يربيخ ثوغ يلغاش
قتسم هپ
فلاج روسيفورپ يي اکيرما د ېک تساير ل
یاپ هرس ولتسيخا هپ ېجرد ېړول د وا بوتيلايرب هپو يودنتسرم ېي يککشک نيدلا حابص داتسا یلښخب يادخ وا ړوج اوخل
هواسرو هت
2
«Жаноби Ғулом Ғавс Хайбарий профессор матбуот департаменти қошида журна-
листика бўйича америкалик профессор Жолфтомонидан ташкил этилган ва раҳматли устоз
Сабоҳиддин Кушкаки ёрдамида ўқитилган курсни аъло баҳоларга битирди»
Жаноб Ғавс Хайбарий билим юртини тугатиб иш фаолиятини кутубхонада ишлашдан бошлайди.
Тиришқоқлиги туфайли у бир жойда тўхтаб қолмайди ва Ҳиндистонга кетиб Деҳли
университетининг гуманитар факултетига ўқишга киради. Ўқишни тугатиб Хайбарий Кобул
радиосида сухандон бўлиб, кейин эса радио идораси томонидан нашр этилган “Паштун жағ”
(“Паштун овози”) журнали мудири бўлиб ишлади. Хайбарий мудирлик вақтида босиб
чиқилган журналларнинг ҳар бир сонида ўқувчилар ўқиши учун “инглиз адабиёти” деб
номланган алоҳида саҳифа, шунингдек, афғон мусиқачилари ва санъаткорлари тўғрисидаги
ҳужжатли маълумотлар тақдим этилган
3
.
يربيخ ثوغ
م ځرو هوي :يياو
هپ ېڼاپځرو د ا
نوتښپ ياځ رپ ناغفا د هرس همان هل نيدلا لامجديس د ېک هلاقم رس هوي
وش هړکار راطخا اوخل ليهس رتکاډ رشم د ېسسوم د هتام هرس راک ېدپ وخ ،یکيلو
«Ғавс Хайбарийнинг сўзларига кўра бир куни газетанинг бир бош мақоласида Саид
Жамолиддин номига қўшиб Афғон деб ёзиш ўрнига Паштун деб ёзган ва ташкилотнинг
раҳбари доктор Суҳайл томонидан огоҳлантирилгандим
4
»
Шундан сўнг Жаноб Хайбарий бадиий ижод билан жиддий шуғулланишни бошлайди ва
ўз асарларини “Хайбарий” ёки “Шаҳомат” тахаллуслари остида чоп этди.
ونيب
اص ا
صلخت يناټپ ۍړمول يربيخ ثوغ يلغاش« :يکيل وا يوک هتروپ یساد هدرپ مه هن زار ټپ لب وي هل يربيخ ثوغ د بح
»يد يوش رشن )هماګنه ،بوشآ ،دنموزرآ( هکل ونومون وراعتسم هپ ېي ېلاقم ينيځ وا ،وش يربيخ ايب هتسورو دولرد
«Бенаво соҳиб Ғулом Ғавс Хайбарийнинг сирини очиб беради ва шундай деб ёзади: Жаноби
Ғавс Хайбарий биринчи Патони тахаллусини олганди, кейинчалик Хайбарий тахаллусини олди
ва баъзи маъқолаларини Орзуманд, Ошуб, Ҳангома тахаллуслари остида нашр эттирган
5
»
Жаноби Ғавс Хайбарий дарий, пашто, ингилиз ва урду тилларини мукаммал билиши унга
ҳаёти давомида жуда ас қотди. Чунки у етти йил давомида Ҳиндистондаги “Ол Индия”
радиосида пашту барномаси сухандони бўлиб ва Нанграҳор вилояти нашриёт ишлари
бошқармасининг бошлиғи сифатида кейинчалик эса, Кобулдаги Информатсия ва маданият
вазирликларида ўз иш фаолиятларини юритган.
1
Inomxo’jayev R. “Афғонистон дарийзабон адабиёти II” – Тошкент: Ўзбекистон, 2018. - Б. 112
2
http://www.samsoor.com/fullstory.php?id=791
3
http://lomritob.com/archives/7240
4
http://www.samsoor.com/fullstory.php?id=791
5
S H A R Q M A S H ’ A L I
17
Шунингдек Хайбарий кўплаб илмий ва адабий семинар ва конференсияларда фаол
қатнашган, улар орасида Хўжа Абдуллоҳ Ансори илмий конференсияси, Рўшонийлар илмий
– тарихий семинари, Кобулда бўлиб ўтган Боязид Ансорий шахсияти ва илмий даражаси
семинари, Пешоварда ташкил этилган Хушхолхон Хатак илмий семинари ва бошқалар бор
1
.
Шуни ҳам айтиш лозимки Жаноби Хайбарий ўзининг илмий ва маданий фаолияти
давомида кўплаб мамлакатларга сафар қилган. Ўзбекистон, Тожикистон, Чехословакия,
Ҳиндистон, Покистон, Россия ва бошқалар шулар жумласидандир.
Жаноб Хайбарий 1338 ҳижрий шамсий (1959 мелодий) йили уйланган ва икки ўғил, тўрт
қизнинг отасидир.
Унинг тўнғич ўғли Ҳиндистон ва Британияда халқаро муносабатлар ҳуқуқини ўрганган
ва ҳозирда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Суриядаги қочқинлар агентлигининг
юристи сифатида фаолият юритади.
Уч қизи Кобул Университетиниг ҳуқуқ ва сиёсий фанлар факултетини ва яна бир қизи
Кобул Университетининг таълим факултетини битиришган.
Хайбарийнинг кичик ўғли Германия олий юртларидан бирини тамомлаб ҳозирда
Германияда ишламоқда.
Ғулом Ғавс Хайбарий Афғонистон адабиётида кўпроқ паштузабон ёзувчи сифатида
танилган. У ўзининг ижодий фаолияти давомида 14 та ҳикоялар тўплами ва қиссаларни
нашрдан чиқарган, булардан 9 таси пашту тилида, 5 таси дарий тилида ёзилган
2
.
۱
نوخ یاه هکل .
–
پ(
لاک پاچ د ،هګلوټ وسيک وډنل يخيرات د )هبژ يرد ه
۱۳۳۵
“Қон доғлари” – (дарий тилида)тарихий воқеаларини ўз ичига олган тўплам, 1335 йил
۲
اهنافوط .
–
يرد هپ(
،لوان يخيرات )هبژ
لاک پاچ د
۱۳۳۶
“Бўронлар” – (дарий тилида) тарихий қисса, 1336 йил
ربيخ نارادګنفت
–
لاک پاچ د ،لوان يخيرات )هبژ يرد هپ(
۱۳۳۷
۳
.
“Хайбар милтиқдорлари“–(дарий тилида)тарихий қисса, 1338йил
۴
هناويد .
–
لاک پاچ د ،لوان يخيرات )هبژ يرد هپ(
۱۳۳۷
“Девона” – (дарий тилида)тарихий қисса, 1338 йил
۵
ېبمل روا د .
–
يخيرات
لاک پاچ د ،لوان
۱۳۴۲
“Гулхан алангаси” – тарихий қисса, 1342 йил
۶
هروت يلادبا .
–
لاک پاچ د ،لوان يخيرات
۱۹۷۴
م
Абдолий қиличи–тарихий қисса, 1979 йил
۷
ينودقم وا هلغيپ ۍزوګارا.
ردنکس
–
لوان يخيرات
“Македониялик Искандар ва Арахўсиялик қиз” – тарихий қисса
۸
لړژو هغه .
–
لاک پاچ د ،هګلوټ وسيک وډنل يخيرات د
۱۳۴۴
У йиғлади – тарихий ҳикоялар тўплами, 1344 йил
۹
سېدرپ .
–
لاک پاچ د ،هګلوټ وسيک وډنل د
۱۳۶۶
“Дарбадар” –ҳикоялар тўплами, 1366 йил
۱۰
ېوان راهدنک د .
–
لاک پاچ د ،لوان يخيرات
۱۳۵۳
“Қандаҳорлик келин”– тарихий қисса, 1353 йил
۱۱
اويل هډنم اګوګ د .
–
هګلوټ وسيک وډنل د
“Гўганинг қочиши”– ҳикоялар тўплами
۱۲
هنيو هکاپ .
–
لوان يخيرات
1
http://lomritob.com/archives/7240
2
لاک ۱۳۳۵ – یګناڅ هل یلجم د ینلوټ وتښپ د .»ېبمل روا د «.»یربیخ« ثوغ ملاغ
S H A R Q M A S H ’ A L I
18
“Тозақон” – тарихий қисса
۱۳
امرهق .
دريميم ن
–
لوان يخيرات
“Қаҳрамон ўлади”– тарихий қисса
۱۴
هردنس ګرم د .
–
لوان يخيرات
“
Ўлим таронаси” – тарихий қисса
Булар билан бир қаторда Ғулом Ғавс Хайбарийнинг бир қанча тадқиқот ишлари ҳам
мавжуд:
۱
يروس هاشريش ناغفا یول .
–
پاچ د ،رثا زينړيڅ يخيرات
لاک
۱۳۵۱
“Буюк афғон шер шоҳ сурий”– тарихий тадқиқот асари, 1351 йил
۲
هړګج هاريت د .
–
رثا زينړيڅ يخيرات
“Тироҳ жанги”, тарихий тадқиқот асари
۳
ودرا هل يسايس ،يملع فراعملا ةرياد يسايس .
–
هړابژ
“Сиёсиенсиклопедия”–урду тилидан таржима
۴
ناغفا يلايمون .
ت هپ دنه د اي نا
هخرب وناناغفا د ېک تيندم وا خيرا
–
زينړيڅ يخرات
لاک پاچ د ر رثا
۱۳۶۷
“Машҳур афғонлар ёки Ҳиндистон тарихи ва маданиятида афғонларнинг иштироки –
тарихий тадқиқот асари, 1367 йил
۵
ناپوت ېک ناتسناغفا هپ .
–
چ د ،رثا زينړيڅ يسايس يخرات
لاک پا
۱۳۷۸
“Афғонистонда бўрон” – тарихий – сиёсий тадқиқот асари, 1378 йил
۶
ېک ونوريځنز هپ کلايکښ يروتلک د هناتښپ .
–
لاک پاچ د ،رثا زينړيڅ يسايس يخرات
۱۳۸۱
“Паштунлар маданияти мустамлакачилик занжирларида” – тарихий – сиёсий
тадқиқот асари, 1381 йил
۷
ېک ونوريپ هپ ملاسا وا ادوب ،تښدرز ،امهرب د هناتښپ .
–
لاک پاچ د ،رثا يسايس زينهوپ
۱۳۸۵
“Паштунлар Браҳма, Зардўшт, Будда ва ислом давридаги”– илмий сиёсий асар, 1385 йил
۸
د هناتښپ .
ېک خيرات يناتساد يوناسفا هپ ناتسناغفا
–
لاک پاچ د ،رثا زينړيڅ يسايس يخرات
۱۳۸۷
“Паштунлар Афғонистоннинг афсонавий, достонийтарихида” – тарихий – сиёсий
тадқиқот асари, 1387 йил
۹
ېک وسيک هپ انايرآ د هناتښپ .
–
لاک پاچ د ،رثا هپاثان وا ينړيڅ يخرات
۱۳۸۸
Паштунлар Орйно қиссаларида” – тарихий тадқиқот асари, 1388 йил
Ғулом Ғавс Хайбарийўз асарларида тўхтовсиз урушлар сабабли афғон халқининг ва
хорижга муҳожират этган қочоқларининг оғир ҳаётини, бу урушда афғонларнинг бошидан
ўтган жудолик ва қийинчиликларни, афғон халқининг меҳмондўстлигини, урф – одатларига
содиқлигини аниқ ва равшан кўрсатиб берган.
Хайбарий ўзининг бир суҳбатида ота – боболарининг уйи урушлар натижасида вайрон
бўлганини айтади. Шу билан бирга бир кун келиб буларнинг барчасини тугашига чин дилдан
умид қилиб қолади.
