Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
313
“YASHIL” MOLIYALASHTIRISHDA MOLIYAVIY RISKLAR
PhD Tursunxodjayeva Shirin Zafar qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0000-2340-9667
Annotatsiya.
Ekologik risklar nafaqat ijtimoiy hayotga xavf soladi, balki xoʻjalik yurituvchi
subyektrlarda katta moliyaviy yoqotishlarga sabab boʻladi. Ushbu sohada “yashil” moliyaviy
instrumentlarni joriy qilinishi moliyaviy risklarni kamaytirish instrumenti sifatida maydonga
chiqadi. Maqolada “yashil” iqtisodiyotga oʻtish istiqbollari, “yashil” moliyalashtirish
tushunchasiga oid qarashlar, rivojlanish tendensiyalari, va “yashil” moliyalashtirishni tashkil
etishda vujudga kelishi mumkin boʻlgan moliyaviy risklar va “yashil” moliyaviy instrumentlar
orqali bartaraf etishi koʻzlangan moliyaviy risklar tahlil qilingan.
Kalit soʻzlar:
“yashil” iqtisodiyot, “yashil” moliyalashtirish, “yashil” obligatsiya, moliyaviy
risklar.
ФИНАНСОВЫЕ РИСКИ В «ЗЕЛЕНОМ» ФИНАНСИРОВАНИИ
PhD Турсунходжаева Ширин Зафар кизи
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
Экологические риски не только угрожают общественной жизни, но и
вызывают большие финансовые потери у хозяйствующих субъектов. В этой сфере
внедрение «зеленых» финансовых инструментов используется как инструмент
снижения финансовых рисков. В статье анализируются перспективы перехода к
«зеленой» экономике, взгляды на концепцию «зеленого» финансирования, тенденции
развития, финансовые риски, которые могут возникнуть при организации «зеленого»
финансирования, а также финансовые риски, которые призваны быть реализованы.
устраняется с помощью «зеленых» финансовых инструментов.
Ключевые слова:
«зеленая» экономика, «зеленое» финансирование, «зеленые»
облигации, финансовые риски.
FINANCIAL RISKS IN "GREEN" FINANCING
PhD Tursunkhodjayeva Shirin Zafar kizi
Tashkent State University of Economics
Abstract.
Environmental risks not only threaten social life, but also cause large financial
losses in economic entities. In this area, the introduction of "green" financial instruments is used
as an instrument to reduce financial risks. The article analyzes the prospects of the transition to
the "green" economy, views on the concept of "green" financing, development trends, financial
risks that may arise in the organization of "green" financing, and financial risks that are intended
to be eliminated by means of "green" financial instruments.
Key words:
"green" economy, "green" financing, "green" bond, financial risks.
UO‘K: 562.62
V SON - MAY, 2024
313-319
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
314
Kirish.
Bugungi kunda jahon moliya bozorida “yashil” instrumentlar va masʻuliyatli
investitsiyalarning ulushini oshishiga hizmat qilayotgan “Yashil moliyalashtirish”, dolzarb
milliy va global maqsadlarni ifoda etuvchi yashil iqtisodiyotga oʻtishning ajralmas boʻgʻini
sifatida koʻrilmoqda.
Global risk report maʻlumotlariga kora, ayniqsa, ohirgi 5 yilda 5 ta top global risklarni
hammasi ekologik risklar boʻlib kelmoqda. Ekologik risklarni vujudga kelishi oqibatida nafaqat
ekologiya va atrof-muhitga zarar yetmoqda balki, aholi, davlatlar, korxonalar ham moliyaviy
qiyinchilikka uchrashmoqda. Xususan, 36 mamlakatning markaziy banklari iqlim omillari
moliyaviy risklar bilan bogʻliqligini va ular markaziy banklarning eʻtibori va manfaatlari
sohasida ekanligini tan oldi (Ершов и др., 2020). Shuning uchun, moliyaviy institutlar
moliyaviy barqarorligini taʻminlash maqsadida moliyaviy siyosatini ishlab chiqishda iqlim
omilini inobatga olishni, hamda ushbu sohada xalqaro hamkorlikni kuchaytirish siyosatini olib
borishmoqda.
Ushbu maqsadda, har bir mamlakat “yashil” modernizatsiya sohasida innovatsiyalar va
investitsiyalarni moliyaviy qoʻllab-quvvatlash mexanizmini shakllantirishning oʻziga xos yoʻlini
izlamoqda. Hususan, Oʻzbekistonda ham aniq belgilangan siyosiy iroda, shuningdek, yashil
moliya bozorining iqtisodiyot va ekologik maqsadlarini ifoda etishdagi yuqori salohiyati hamda
emitentlar, tartibga soluvchilar va investorlarning mamlakatda yashil moliyalashtirish bozorini
rivojlantirishga qiziqishi yashil moliya uchun infratuzilmani yaratish zarurligini belgiladi.
Shunga koʻra, “2030-yilgacha Oʻzbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga oʻtishiga
qaratilgan islohotlar samaradorligini oshirish boʻyicha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 2022 yil 2
dekabrdagi PQ-436-sonli Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining qarori eʻlon qilindi (Qaror,
2022). Unda Oʻzbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga oʻtish strategiyasi doirasida
“yashil” va inklyuziv iqtisodiy oʻsishni taʻminlash borasida amalga oshirilayotgan chora-
tadbirlar samaradorligini oshirish maqsadida 2030-yilgacha Oʻzbekiston Respublikasida
“yashil” iqtisodiyotga oʻtish va “yashil” oʻsishni taʻminlash dasturi qabul qilindi. Ushbu
dasturning 6 ustuvor yoʻnalishi sifatida tashqi va ichki “yashil” moliyalashtirish oqimlarini
koʻpaytirish belgilangan boʻlib, investitsiya portfelida yashil obligatsiyalar ulushi oshirish va
davlat ulushi yetakchilik qilgan aksiyadorlik jamiyatlarida “yashil” iqtisodiyotga oʻtishda
peshqadamlarga aylantirish boʻyicha vazifalar belgilangan.
Yashil iqtisodiyotga oʻtish yildan-yilga dolzarb ahamiyat kasb etishi oqibatida,
moliyalashtirish instrumentlaridan foydalanish ham oshib bormoqda. Olimlarning baholashiga
koʻra, 2030 yilga kelib “yashil” loyihalarni amalga oshirish uchun 93 trln. dollar yoʻnaltirishi
koʻzga tutilgan
103
.
Darhaqiqat, bugungi kunda “yashil” moliyalashtirish instumentlari orasida eng jadal
oʻsish “yashil” obligatsiyalar ulushiga toʻgʻri keladi. Global yashil obligatsiyalar emissiyasi,
Climate Bonds Initiative (CBI) maʻlumotlariga koʻra, 2007-yilda yashil obligatsiyalar bozori
tashkil topganidan buyon ularning jami emissiyasi 2 trillion dollardan oshganini eʻlon qildi. Bu
koʻrsatkich 2022 yilning oʻzida 0.5 trln dollarni, 2025-yilga kelib u 5 trillion dollarga yetishi
mumkinligi bashorat qilindi
104
. Shu jumladan, Oʻzbekiston ham ilk marotaba 4,25 trln soʻmlik
yashil suveren xalqaro obligatsiyalar London fond birjasida joylashtirdi
105
.
Adabiyotlar sharhi.
“Yashil” moliyalashtirish nisbatan yangi tarmoq boʻlishiga qaramay, bugungi kunda turli
olimlar, moliyaviy institutlar va xalqaro tashkilotlarning hisobotlarida bu borada metodologik
yondashuvlar takomillashtirilib kelinmoqda. Jumladan, iqtisodchi olimlardan
Т.А.Naynedova
103
Communication from the Commission. Action Plan: Financing Sustainable Growth. https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/?uri=CELEX:52018DC0097
104
climatebonds.net/resources/press-releases/2022/10/climate-bonds-calls-5trillion-green-bond-issuance-year-2025
105
https://www.undp.org/uz/uzbekistan/press-releases/ozbekiston-ilk-bor-425-trillion-somlik-yashil-suveren-yevroobligatsiyalarni-
london-fond-birjasida-joylashtirdi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
315
“yashil” moliyalashtirish deganda “yashil” loyihalarni moliyalashtirish uchun moliyaviy
resurslarni jalb qilish sifatida qaragan (Найденова, Новокшонова, 2022) boʻlsa, С.С.Polonik
fikriga koʻra ““Yashil” investitsiyalar - mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi kontekstida
ekologik foyda keltiradigan, xususan, havo, suv va tuproq ifloslanishini kamaytirish, issiqxona
gazlari chiqindilarini kamaytirish, tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish,
iqlim oʻzgarishini yumshatish, atrof-muhitga antropogen taʻsirni hisobga olish boʻyicha chora-
tadbirlar tizimini kengaytirish kabi maqsadli ekologik investitsiyalar tushuniladi” (Полоник,
2018) deb izoh keltirgan.
Xalqaro moliyaviy tashkilotlarning hisobotlarida esa, xususan, kapital bozori xalqaro
assotsiatsiyasi tomonidan berilgan taʻrifga koʻra: ““Yashil” investitsiyalar - iqlim oʻzgarishini
sekinlashtirish, ifloslanishga qarshi kurashish, biologik xilma-xillikni saqlash kabi ekologik
muammolarni hal qilishga qaratilgan loyihalarni moliyalashtirish hisoblanadi”
106
, G20 Yashil
moliya sintezi hisobotida esa, ““Yashil” investitsiyalar - ekologik barqaror rivojlanish
maqsadlarini amalga oshirishga hissa qoʻshuvchi va ekologik foyda keltiradigan loyihalar
hisoblanadi”
107
deb taʻrif keltirilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Bugungi kunda ekologik risklarning keskinlashuvi korxonalar, investorlar va biznes
egalarining moliyaviy-ho’jalik faoliyatlariga katta moliyaviy yoqotishlarni olib kelishi, ularning
operatsion faoliyotida ushbu risklarga doimiy ravishda inobatga olish, yumshatish choralarini
ko’rish, ekologiyani qo’llab-quvvatlovchi loyihalarga investitsiya kiritish yo’li bilan amalga
oshirish mumkinligi “yashil” iqtisodiotning rivojlanib takomillashib borayotgan sohaga
aylanishiga yo’l ochmoqda. Xususan, ushbu tarmoqni rivojlantirishda xozirda “yashil”
investitsiyalarni kiritish va “yashil” moliyalashtirish usullaridan foydalanish uchun 4 ta ustuvor
yoʻnalish muvjud: (1-rasmga qarang)
Yuqoridagi rasmdan ko’rishimiz mumkinki, “yashil” moliyalashtirish instrumentlarini
joriy qilinishi bugungi kunda 4 hil yo’nalishda ommalashib bormoqda va aynan shu sohalarga
“yashil” moliyalashtirish instrumentlarini joriy qilinishi “yashil” iqtisodiyotga o’tish uchun
qulay sahroit yaratib ekologik vaziyatni barqarorlashtirishga va ekologik risklar keltirib
chiqaruvchi moliyaviy yoqotishlar darajasini kamaytirishga xizmat qilar ekan. Ulardan asosiysi
va aynan xususi sektorda foydani ko’paytirish bilan qiziqishni oshiruvchi investitsiya turlari bu,
“yashil” texnologiyalarga va resurs samaradorligini oshirishga sarmoya kiritish. Bunda zaharli
moddalarni ajratuvchi va o’zidan yuqori ifloslantirish darajasini keltirib chiqaruvchi
texnologiyalardan voz kechib, uning o’rniga ishlab chiqarish jarayonini barqarorlashtirish bilan
birgalikda, ekologiyani qo’llab-quvvatlovchi, yoqilg’i hamda energiya resurslar sarfini
minimallashtiruvchi texnologiyalarni ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlashga yo’naltiruvchi
investitsiyalar tushuniladi. Keyingi o’rinlarda investitsiyalar aynan “yashil” infrastruktura va
“yashil” ekotizimni yaratish uchun investitsiyalar hisoblanadi. Ushbu investitsiyalar xususiy
sektor sarmoya kiritishi qiyin, chunki bu asosan davlatning funksiyasi bilan ko’proq bog’liq,
hamda uzoq yillik qaytimni talab qiladi. Bu yerda, davlat soliq imtiyozlari, grand va boshqa
moliyaviy yordam usullaridan foydalangan holda takomillashtirishi mumkin bo’ladi. uzoq
muddatga tayanadigan ushbu investitsiya usullari, kelajakda yuqori rentabellik loyihalar
hisoblanadi.
106
Sustainable Finance. High-level definitions [Electronic resource] // International Capital Market Association. – Mode of access:
https://www.icmagroup.org/assets/documents/Regulatory/ Green-Bonds/Sustainable-Finance-High-Level-Definitions
107
G20 Green Finance Synthesis report [Electronic resource] // G20. – 2016. – Mode of access: http://www.g20.utoronto.ca/2016/ green-
finance-synthesis.pdf. – Date of access: 06.06.2023.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
316
1-rasm. “Yashil” moliyalashtirishning asosiy yoʻnalishlari
108
Albatta, yangi tarmoq yangi risklarni vujudga kelishiga zamin yaratadi. “Yashil”
moliyalashtirishga oʻtishda ham risklarni tasniflashda shartli ravishda 2 guruhga boʻlishimiz
mumkin, ular: “yashil” moliyalashtirishga oʻtishga toʻsqinlik qiluvchi risklar va “yashil”
moliyalashtirish orqali kamaytiruvchi risklar. Quyidagi rasmda, ularni batafsil koʻrish mumkin.
(2-rasmga qarang).
Yuqoridagi rasm maʻlumotlariga koʻra, “yashil” moliyalashtirishga oʻtishga toʻsqinlik
qiluvchi risklardan quyidagilarni keltirib oʻtish mumkin:
1.
Innovatsion risk. Ushbu risk bozorga har qanday yangi mahsulotni joriy qilishda
vujudga keladi va asosan venchurli moliyalashtirish yoʻli bilan amalga oshiriladi. “Yashil”
moliyalashtirish instrumentlaridan foydalanish amaliyotda yangi boʻlganli bois uning iqtisodiy
samarasi mavhum boʻlgan loyihalarni qoʻllab-quvvatlashga qaratilishi bilan harakterlanadi.
Shu bois, risk darajasi ham yuqori hisoblanadi. Ushbu riskni kamaytirishda davlat va davlat
korxonalari, davlat xususiy sherikchilik loyihalari maydonga chiqadi. Chunki dunyo
amaliyotdan maʻlumki, ular “yashil” iqtisodiyotni turli hil imtiyoz, preferensiya, subsidiya va
boshqa instrumentlar orqali qoʻllab-quvvatlovchi asosiy subyektlar boʻlib hisoblanishadi;
108
Muallif tomonidan tayyorlandi
“Yashil” moliyalashtirishning asosiy yo’nalishlari
“Yashil”
texnologiyalarga
“Yashil”
infrastrukturaga
Ekotizim
muhofazasiga
Resurs
samaradorligini
oshirishga
Ushbu guruhga
kiruvchi
investitsiyalarga
bog’liq risklar
texnologiyalarni
yangiligi va
ishga tushirish
bosqichi bilan
bog’liq. Asosan,
innovatsion risk,
venchur risklari
va siyosiy
risklarni kiritish
mumkin.
Investorlaga
ushbu
korxonalarga
investitsiya
kiritish bosh
bosqichlarida
ayniqsa riskliroq
hisoblanadi.
Yangi
infratrukturani
yaratish katta
hajmda kapital
va uzoq
muddatni talab
qiladi. Xusuiy
investorlar
uchun bu yuqori
riskli va qoplash
muddati 10 yilda
ortiqni talab
qilgani bois
jozibador emas.
Bu loyihalarni
asosan pensiya
fondlar va
rivojlanish
banklari
moliyalashlari
mumkin.
Yangi
ekotizimni
yaratish yoki
muhofaza
qiluvchi
loyihalarning
qoplanish davri
uzoq va uning
samarasi
noaniqligi bois
risk darajasi eng
yuqori loyiha
hisoblanadi. Bu
loyiha risklarini
qulay
institutsional
muhit yaratgan
holda, ekotizim
xizmatlarini
joriy etish orqali
kamaytiriladi.
Bu loyihalarda
resurs tipi,
tashkiliy, ishlab
chiquvchi va
tenologik
jarayonlarning
hususiyatlariga
ko’ra risklar
ham turlicha
bo’ladi. Ular
asosan
operatsion risk,
soliq risk, narx
risk, kontagent
risklarini
kamaytirishga
qaratilinadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
317
2-rasm. “Yashil” moliyalashtirishda vujudga keluvchi risklar
109
2.
Yuridik risk. Ushbu risk sohaga oid normativ-huquqiy hujjatlarning
takomillashmagani va koʻp davlatlarda hali hanuz hattoki mavjud emasligi, “yashil”
moliyalashtirishni tashkil etishda amaliy qiyinchiliklarni yuzaga kelishi bilan harakterlanadi.
Tartibga soluvchi asosning kamchiliklari moliyaviy risklarning koʻpayishiga, koʻzlangan
maqsadga erishmaslikka, noqonuniy jarayonlarning kuchayishiga, tizimning texnologik
buzilishlariga, manfaatlar toʻqnashuvi va kabi nomutanosibliklarga olib kelishi mumkin;
3.
Raqobat riski. Maʻlumki, “yashil” moliyalashtirish ekologik muvozanatni
barqarorlashtirish maqsadida ekologik muqobil resurslarni ishlab chiqarishga asoslangan
holda amalga oshiriladi, bunda hozirda foydalanib kelayotgan resurslarni ishlab chiqaruvchi
yirik korporatsiyalar bozorda oʻz oʻrnini berishlariga toʻgʻri keladi. Bu bir tomondan ushbu
korxonalarning moliyaviy barqarorliklarini saqlab qolish maqsadida nosogʻlom raqobat
qurollari, qoʻshib olish va birlashishlardan foydalanish bilan oʻz oʻrnini boshqa muqobil resurs
ishlab chiqaruvchi korxonalarga boʻshatishdan bosh tortishi va ularning manfaatlariga qarshi
sohaning rivojlanishiga yoʻl qoʻymasliklari mumkin. boshqa tomondan, yirik korxonalar davlat
uchun yirik soliq toʻlovchi boʻlib hisoblanadi, bu davlat uchun qisqa muddatli iqtisodiy zarar
keltirishi ushbu korxonalarni davlat qoʻllab-quvvatlashni davom ettirishi mumkin. bu esa,
raqobatda yangi korxonalarning siqib chiqarilishi xavfini kuchaytiradi;
4.
Maʻlumot riski. Investorlar aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda oʻz investitsiya
portfelini shakllantirishadi. Ushbu hisob-kitoblar aniq tarihiy dinamik maʻlumotlar asosida
amalga oshiriladi. Lekin biz oʻrganiyotgan soha yangi boʻlganligi bois zaruriy maʻlumotlarni
olishda qiyinchiliklar vujudga kelishi tabiiy hisoblanadi. Maʻlumotlar tanqisligi, investorlar,
“yashil” moliyaviy instrumentlari emintentlari uchun investitsion qarorlarni qabul qilishda
109
Muallif tomonidan tayyorlandi
“Yashil” moliyalashtirish
“Yashil” moliyalashtirishga
o’tishga to’sqinlik qiluvchi
risklar
“Yashil” moliyalashtirish orqali
kamaytiruvchi risklar
Yuridik risk
Raqobat risk
Ma’lumot riski
Ekologik risk
Resurs riski
Soliq riski
Nobarqarorlik riski
Texnik risk
Institutsional risk
Innovatsion riski
Portfel riski
Tarmoq riski
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
318
qiyinchiliklarni tugʻdiradi. Bundan tashqari, ushbu risk investitsiyalarning iqtisodiy samarasi
haqida maʻlumotning mavjud emasligi bilan ham namoyon boʻladi. Iqtisodiy samarani
hisoblash imkonining cheklanganligi davlat berayotgan imtiyozlardan oqilona foydalanish
haqidagi axborotni monitoring qilishni susaytiradi, bu esa tashkil etilgan korxona haqiqatda
“yashil” iqtisodi samara berayotganligi haqidagi maʻlumotning mavhumligini oshiradi;
5.
Texnik risk. Bunda “yashil” moliyalashtirish instrumentlarning qoʻllanishi
ekologiyaga taʻsirini oʻz vaqtida va toʻgʻri baholash uchun texnik imkoniyatlarning
cheklanganligi, mavjud emasligi yohud yetarli darajada emasligi bilan izohlanadi. Buning asosiy
sabablaridan ushbu texnik taʻminotning qimmatligi; soha mutahassislarining taqchilligi, suniy
intelekt, sunʻiy yoldosh monitoring, katta hajmdagi maʻlumotlar tahlili kabi axborot
texnologiyalardan samarali foydalanish mexanizm va infratrukturaning takomillashmaganligi
hisoblanadi;
6.
Institutsional risk. Ushbu risk ekologik tovar va xizmatlar bozorining
rivojlanmaganligi va uning shakllanishi uchun institutsional tartibga solish mexanizmlarining
yetishmasligi
Keyingi guruh risklar bu “yashil” moliyalashtirish orqali kamaytiruvchi risk, ularga
quyidagilarni keltirishimiz mumkin:
1.
Ekologik risk. Albatta, “yashil” iqtisodiyot “yashil” moliyalashtirish usullari ekologik
vaziyatni yaxshilash, tabiiy ofatlarni oldini olish, iqlim inqiroziga barham berish maqsadida
amalga oshiriladi. Shu bois, ushbu turga kiruvchi barcha darajadagi omillar uchun kurashish
“yashil” moliyalashtirish instrumentlaridan foydalanishdan asosiy va pirovard maqsad boʻlib
hisoblanadi. “Yashil” moliyalashtirish ekologik vaziyatdan aziyat chekayotgan aholi, davlar,
korxonalar moliyaviy qiyinchiliklarini oldini olish instrumenti sifatida maydonga chiqadi;
2.
Portfel riski. “Yashil moliyalashtirish instrumentlarini oʻz investitsiya portfeliga
kiritgan investorlar nafaqat maʻlum darajada ijtimoiy manfaatni zimmalariga oladilar, balki
yuqori istiqbolga ega korxonalarga sarmoy iritish orqali uzoq muddatga asoslangan yuqori
daromadni koʻzlaydilar. Bu umumiy portfel riskni barqarorlashtirish, keng diversifikatsiya
qilish imkoniyatini yaratadi;
3.
Resurs riski. Ekologik vaziyat barqarorlashtirish maqsadida amalga oshirilishi
koʻzlangan innovatsion gʻoyalashning asosiy maqsadlaridan bu tabiiiy resurslar sarfini
minimallashtirgan holda, muqobil ekologik resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish
hisoblanadi. Bu oʻz navbatida davlat uchun uning tabiiy resurslarini saqlashga, ekologik holatini
yaxhsilashga, aholi farovonligini oshirishga hizmat qilsa, ushbu loyihalarni amalga
oshirayotgan korxonalar uchun istibolli loyihalarni amalga oshirib yuqori daromad olishga,
innovatsion gʻoyalarni amaliyotga tadbiq qilishga, ushbu mahsulotlardan foydalanuvchilar
uchun oʻz faoliyatida tejamkor ekologik toza resurslardan foydalangan holda resurs sarfiga
xarajatlarni minimallashtirishga, daromadini oshirishga hizmat qiladi, investorlar uchun
ijtimoiy manfaatlarni qoʻllab-quvvatlash, daromadi yuksalgan korxonalariga kiritilgan
sarmoyalaridan koʻzlangan daromadlarini olishlari uchun zamin yaratadi;
4.
Tarmoq riski. “Yashil” moliyalashtirish orqali moliyalashtirilayotgan loyihalar
jamiyat rivojiga hissa qoʻshishi barobarida, umumiy yangi tarmoq rivojini, ushbu tarmoqga
investitsialar hajmini, pirovardida iqtisodiyotning oʻsishiga turtki boʻladi. Ushbu tarmoqni
takomillashtirish undagi barcha tarmoqqa aloqado boʻlgan risklarni inobatga olish,
kamchiliklarini bartaraf etish kerak boʻladi. Buning uchun esa zaruriy meyoriy-huquqiy
hujjatlarni qabul qilish va jozibador investitsiya muhitini yaratish orqali erishish mumkin;
5.
Nabarqarorlik riski. Resurslar sarfini kamaytirish, xarajatlarni minimallashtirgan
holda daromadni oshirishga xizmat qilar ekan, korxonalarda nobarqarorlikni oldini olishga
erishilinadi. “Yashil” moliyalashtirish usullaridan foydalangan holda “yashil” loyihalarni amalga
oshirish, belgilangan maqsad va vazifalarga bosqichma-bosqich erishib borishda turli hil
imtiyozlardan foydalanish, talab yuqori boʻlgan innovatsion energiya va boshqa resurslarni
tejaydigan resurslarni ishlab chiqarish, raqobat nisbatan kam boʻlgan sohaga sarmoya kiritish,
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
319
sifatli va hamyonbop mahsulotlar nomeklaturasini taklif etish doimiy moliyaviy barqarorlikni
saqlash uchun asos boʻladi, hamda nobarqarorlik riskida saqlaydi;
6.
Soliq riski. Bugungi kunda mamlakatlar “yashil” iqtisodiyotga oʻtish uchun muhim
iqtisodiy qarorlar qabul qilishmoqda. Ularning ichida soliq tomonidan beriladigan
imtiyozlarning nisbati yuqori hisoblanadi. “Yashil” moliyalashtirish metodlaridan
foydalanishni va “yashil” iqtisodiyotga oʻz hissasini qoʻshishni maqsad qilgan korxona yohud
investorlar davlat tomonidan berilgan soliq imtiyozlaridan foydalanishga toʻliq haqdor
hisoblanadilar. Soliq imtiyozlari soliq bilan bogʻliq boʻlgan barcha risklarni minimallashtirishga
hizmat qiladi. Soliq toʻlanmasdan tejab qolingan mablagʻlar innovatsion ekologik loyihani
takomillashtirishga va loyiha ishtirokchilarini daromadini maksimallashtirishga yoʻl ochadi.
Xulosa va takliflar
Xulosa oʻrnida shuni aytish mumkinki, yuqorida keltirib oʻtilgan risklar “yashil”
moliyalashtirishda uchrashi mumkin boʻlgan asosiy risklardan boʻlib hisoblanadi. Ammo bu
bilan risklar cheklanib qolinmaydi, faoliyat davomida “yashil” loyihalarni amalga oshiruvchi
korxonalar boshqa mumtoz korxonalar kabi koʻplab moliyav risklarga duch kelishlari mumkin.
Markowitzning (2005) diversifikatsiya nazariyasiga muvofiq, yashil investitsiyalar, agar
ikkinchisini baholashga ekologik omil kiritilgan boʻlsa, portfel riskini kamaytirishning muhim
shartiga aylanadi. Past rentabellikka ega boʻlsa ham, ularni muvozanatli portfelni shakllantirish
uchun zarur boʻlgan diversifikatsiyaning ustuvor elementlaridan biri deb hisoblash mumkin.
shunga koʻra, “yashil” moliyalashtirish emitent uchun oʻzining oliy maqsadi bolgan ekologiyani
qoʻllab-quvvatlash va shu orqali daromad olishini koʻzlasa, investor uchun investitsia portfelini
diversifikatsiya qilish imkonini yaratadi
Shunday qilib, yashil moliyalashtirish moliyaviy risklarni kamaytirish instrumenti
sifatida quyidagilarda namoyon boʻlishini koʻrishimiz mumkin: iqlim inqirozini oldini olishga
koʻmaklashish, ekologiyani qoʻllab-quvvatlash, ekologiyaga tahdid soluvchi korxonalardan
chiquvchi zararli moddalar darajasini kamaytirishga hissalarini qoʻshish; yuqori riskli ammo
daromadi yuqori koʻzlangan istiqbolli korxonalarning innovatsion gʻoyalarni qoʻllab
quvvatlash, sogʻlom raqobatga asoslangan “yashil” iqtisodiyotni barpo etish; “yashil”
kompaniyalarga uzoq muddatli investitsiya kiritish va yuqori daromadga erishish; resurs
sarfini kamaytirish, resurs yetishmovchiligini boshdan kechirayotgan davlatlarni muqobil
resurlar bilan taʻminlash, davlatning iqtisodiyotini rivojlantirishga erishish; investitsiya
portfelining risk darajasi past boʻlgan investitsiyani joylash orqali diversifikatsiya qilishni
taʻminlash va boshqalar.
Adabiyotlar / Литература/ Reference:
Markowitz, H. (2005) Market Efficiency: A Theoretical Distinction and So What? / H.
Markowitz // Financial Analysts Journal. – Vol. 61, iss. 5. – P. 7–30
Qaror (2022) “2030-yilgacha Oʻzbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga oʻtishiga
qaratilgan islohotlar samaradorligini oshirish boʻyicha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 2022 yil 2
dekabrdagi PQ-436-sonli Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
Ершов М.В., Танасова А.С., Соколова Е.Ю. (2020) О растущей роли «зеленых» финансов
для обеспечения финансовой стабильности. ЭНСР № 2 (89) DOI: 10.33293/1609-1442-2020-
2(89)-83-95
Найденова
Т.А.,
Новокшонова
Е.Н.
(2022)
CОСТОЯНИЕ
«ЗЕЛЁНОГО»
ФИНАНСИРОВАНИЯ В РОССИИ // Вестник Алтайской академии экономики и права. –. – №
7-1. – С. 114-120;
Полоник, С.С. (2018) Мировой опыт формирования и развития «зеленых» инвестиций
в условиях обеспечения устойчивого экономического роста / С.С. Полоник, Э.В. Хоробрых,
А.А. Литвинчук // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия D.
Экономические и юридические науки. – № 13. – С. 2–11.
