Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
67
INNOVАTSION BАNK XIZMАTLАRINING RIVOJLАNISH
IDA
GENDER TENGLIGINING O‘RNI
PhD
Maxmudova Muxlisa Qodirjon qizi
Tashkent davlat iqtisodiyot universiteti
Аnnotatsiya
.
Ushbu ilmiy maqolada rivojlanayotgan davlatlarda ayollarning innovatsion
bank xizmatlarining ommalashishidagi o‘rni tahlil qilingan. Tahlilda rivojlanayotgan davlatlar
sifatida O‘
zbekistan, Turkiya, Malaysia, Saudiya Arabistoni davlatlari olingan. Tahlil 2014-2021
yillar
dagi statistik maʼlumotlar asosida olib borilgan. Tahlil natijalariga ko‘ra, mamlakatimizda
ayollar o‘rtasida innovatsion bank xizmatlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi hamda
qolgan davlatlardan farqli ravishda raqamli bank xizmatlaridan ayollarimiz keng
foydalanmayapti.
Kalit so‘zlar:
bank xizmatlari, innovatsion bank xizmatlari, rivojlanayotgan davlatlar,
raqamli to‘lovlar, onlayn banklar.
РОЛЬ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В РАЗВИТИИ ИННОВАЦИОННЫХ
БАНКОВСКИХ УСЛУГ
PhD
Махмудова Мухлиса Кодиржон кизи
Ташкентский
государственный
экономический
университет
Аннотация
.
В данной научной статье анализируется роль женщин в
популяризации инновационных банковских услуг в развивающихся странах. Узбекистан,
Турция, Малайзия и Саудовская Аравия рассматривались в анализе как развивающиеся
страны. Анализ проводился на основе статистических данных за 2014
-
2021 годы.
Согласно результатам анализа, инновационные банковские услуги среди женщин в нашей
стране развиты недостаточно и, в отличие от других стран, цифровые банковские
услуги не получили широкого распространения среди женщин.
Ключевые слова:
банковские услуги, инновационные банковские услуги,
развивающиеся страны, цифровые платежи, онлайн
-
банки.
THE ROLE OF FEMALE IN THE DEVELOPMENT OF INNOVATIVE BANKING SERVICES
PhD
Makhmudova Mukhlisa
К
odirjon kizi
Tashkent State University of Economics
Abstract.
The scientific article analyzes the role of women in the popularization of
innovative banking services in developing countries. Uzbekistan, Turkey, Malaysia, and Saudi
Arabia were considered as developing countries in the analysis. The analysis was conducted on the
basis of statistical data for 2014-2021. According to the results of the analysis, innovative banking
services among women in our country are not sufficiently developed and, unlike other countries,
digital banking services are not widely used by women.
Keywords:
banking services, innovative banking services, developing countries, digital
payments, online banking.
I SON - YANVAR, 2024
UO‘K:
336.717
67-74
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
68
Kirish.
Moliyaviy innovatsiyalarni amalga oshirish qat'iy tartibga soluvchi talablar tufayli ba'zi
boshqa sohalardagi innovatsiyalarga qaraganda qiyinroq. Moliyaviy innovatsiyalarning moliya
bozoriga ta'siri ularning moliya bozorining darajasi, dinamikasi va tuzilishiga ta'sir qilish
jarayonida
namoyon bo‘ladi, bu esa moliya bozori, moliya
institutlari, moliyaviy vositalar,
biznes yuritish bilan bog'liq harakatlar, huquqiy hujjatlarning faoliyatidagi o‘zgarishlar sifatida
tavsiflanishi kerak.
Moliyaviy innovatsiyalarning moliya bozoriga ta'siri ularning moliya bozorining darajasi,
dinamikas
i va tuzilishiga ta'sir qilish jarayonida namoyon bo‘ladi. Bu moliya bozorining
faoliyati, uning institutlari, moliyaviy vositalar, tadbirkorlik faoliyati bilan bog'liq huquqiy
hujjatlardagi o‘zgarishlar bilan birga keladi. Ushbu o‘zgarishlar ko‘p o‘lchovli bo‘lib, moliyaviy
innovatsiyalar spirali sifatida ifodalanishi mumkin.
Bu shuni anglatadiki, moliyaviy innovatsiyalar kengaymoqda va moliya bozorida yangi
ilovalar, moliya bozorining tuzilishi va dinamikasini
yanada o‘zgartiradi va yangi yechimlar va
yan
gi biznes qoidalarini (shu jumladan tartibga solish) talab qiladi. Bozor kon’yunkturasining
o‘zgarishi huquqiy muhitning o‘zgarishi bilan birgalikda yangi vositalarning shakllanishiga,
so‘ngra ushbu yangi ishlan
malarga ixtisoslashgan yangi bozorlar va institutlarning paydo
bo‘lishiga olib keladi, ya’ni yangi moliyaviy innovatsiyalarni yaratishga bo‘lgan talabni
rag‘batlantiradi.
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, biz moliyaviy innovatsiyalarning moliya bozoriga
ta'sirini baholashni ularning moliya bozori darajasi, dinamikasi va tuzilishiga ta'sirini aniqlash,
o‘zgartirish jarayoni sifatida belgilaymiz.
Moliyaviy innovatsiyalar moliya bozori faoliyatiga ham ijobiy, ham salbiy ta’sir ko‘rsatishi
mumkin. Ijobiy ta'sir
iqtisodiy o‘sishni rag'batlantirishdir. Inno
vatsiyalar moliya institutlarini
yangi texnologiyalarga sarmoya kiritishga undaydi, bu esa moliya tizimiga vositachi rolini
bajarishga yordam beradi va o‘sishni rag'batlantiradi. Moliyaviy innovatsiyalar moliyav
iy
profitsitlarni safarbar qiladi va ularni e
ng samarali investitsiya sohalariga yo‘naltiradi, shu
bilan kapital to‘planish va iqtisodiy o‘sish sur'atlarini oshiradi. Moliyaviy innovatsiyalar
infratuzilmaga sarmoya kiritish, moliyaviy inklyuzivlik (masalan, mobil banking, raqamli
banking), resurslarn
i safarbar qilish va muvozanatli iqtisodiy o‘sishni qo‘llab
-quvvatlovchi
yanada kuchliroq moliyaviy tartibga solishga uzoq yo‘lni bosib o‘tishi mumkin. Moliyaviy
innovatsiyalar moliya bozorlari tuzilishiga ta'sir qiladi va yaxshi rivojlangan moliya tizimi
iqtisodiy agentlarga o‘z portfellarini diversifikatsiya qilish va likvidlik talablarini qondirish
imkonini berish orqali iqtisodiy o‘sishga yordam beradi.
Salbiy tomoni, moliyaviy innovatsiyalar: tashqi moliyalashtirish va innovatsiyalarga
ko‘proq bog'liq bo‘lgan tarmoqlar o‘rtasida yuqori volatillikka olib kelishi mumkin. Ayrim
olimlarning fikricha, 2008-yilgi jahon moliyaviy inqiroziga moliyaviy innovatsiyalar sabab
bo‘lgan va sekyuritizatsiya va ipoteka kreditlari muammoni yanada kuchaytirgan bo‘lishi
mumkin. Shuningdek, ba'zi tadqiqotchilar moliyaviy innovatsiyalar moliyaviy bozorda
ma'lumotga ega bo‘lmagan investorlar uchun qiyinchiliklar tug'dirishi mumkinligini
ta'kidlaydilar. 21-asrda moliyaviy innovatsiyalar jarayonining natijalari mahsulot va
institutsional murakkablikning oshishi, shuningdek, moliya bozorining zaifligi hisoblanadi.
Federal zaxiraning sobiq raisi va Prezident Obamaning maslahatchisi Pol Volker so‘nggi yillarda
yirik moliyaviy innovatsiyal
ar iqtisodiyotni rag'batlantirish uchun ko‘p
ishlarni amalga
oshirganiga «kam dalil» borligini ta'kidlaydi
(
Rajapathirana & Hui, 2018)
. “The Economist”
nashri o‘tkazgan onlayn munozarada moliyaviy innovatsiyalardan iqtisodiy halokat vositasi
sifatida foydalanish mumkinligi ta'kidlanadi. Shu bilan birga, J. Stiglitz ta'kidladiki, moliyaviy
mahsulotlarning bir qismi axborot assimetriyasi muammolarini kuchaytiradi, ma'naviy xavf
muammolarini kuchaytiradi va shu bilan zamonaviy moliyaviy inqirozlarning vujudga kelishiga
yordam beradi (
Das, Verburg & Bonebakker, 2017)
. Haddan tashqari moliyaviy innovatsiyalar
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
69
yoki samarasiz moliyaviy innovatsiyalar moliya bozori va umuman iqtisodiyot uchun jiddiy
oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Adabiyotlar sharhi.
Moliyaviy innovatsiyalarni yaratish va amalga oshirish, shuningdek, salbiy soliqlarni
tartibga solish (ma'muriyat) bilan bog'liq bo‘lib, bozor ishtirokchilarini juda yuqori soliqlardan
qochish uchun yechimlarni izlashga majbur qiladi (masalan, mudofaa moliyaviy
innovatsiyalaridan foydalanish (tuzilgan
mahsulotlar ko‘rinishidagi yangi investitsiya
vositalari) soliq to‘lovlarini kamaytirish yoki kechiktirish mumkin)
(Schumpeter, 2017). Bozor
parametrlarining o‘zgaruvchanligi, shuningdek, turli ishtirokchilarning xavfni ka
maytirish
uchun yangi yechimlarni topish qobiliyatini oshiradi. Yangi qoidalar, shuningdek, bozor
ishtirokchilarini moliyaviy menejment, buxgalteriya hisobi yoki moliyaviy hisobotda yangi
ishlanmalarni (masalan, yangi moliyaviy hisobot tizimlari ko‘rinishi
dagi moslashuvchan
moliyaviy innovatsiyalar) qabul qilishga majbur qilishi mumkin. Xulosa qilib aytishimiz
mumkinki, moliyaviy innovatsiyalar moliyaviy bozor ishtirokchilarining shaxsiy maqsadlariga
erishishga qaratilgan ehtiyojlariga javoban yaratilishi kerak.
Van Xorn (1985) moliyaviy i
nnovatsiyalarning qo‘llanilishini investor (emitent emas)
nuqtai nazaridan ko‘rib chiqadi, moliyaviy innovatsiyalar moliya bozorini yanada samaraliroq
muhitga aylantirishga yordam beradi, buning natijasida tranzaksiya xarajatlari va umumiy
soliq yuki kamay
adi va shunga mos ravishda moliyaviy yo‘qotishlar ham kamayadi. Boshqacha
qilib aytganda, moliyaviy innovatsiyalar moliyaviy innovatsiyalardan olinadigan daromad
yuqori bo‘lsa, moliyaviy bozorni yaxshiroq muhitga aylantirad
i. Van Xornning (1985) fikricha,
moliya bozorida moliyaviy yangiliklarni tarqatish jarayonini tezlashtiradigan motivlarni
aniqlash mumkin.
Yan Giddi o‘zining mashhur ishlanmasida M.Miller va boshqa mualliflarning g‘oyalarini
tizimlashtirib, birinchi navbatda moliya bozorining (cheklovlard
an ko‘ra) nomukammalligiga
e’tibor beradi
(Leraer, 2011). U moliya bozorining nomukammalligini moliyaviy
innovatsiyalarni yaratishga olib keladigan turlarga ajratadi:
-
bozor segmentatsiyasi;
-
tartibga solish cheklovlari;
-
soliq yuki (rejimi);
-
axborot yig'ish va monitoring qilish xarajatlari;
-
o‘zini o‘zi tartibga soluvchi tashkilotlar faoliyatidan kelib chiqadigan cheklovlar.
Moliyaviy innovatsiyalarni qarz olish va kreditlashda qo‘llaniladigan moliyaviy
mahsulotlar va xizmatlarning rivojlanishi bilan o
‘lchash mumkin. Moliyaviy texnologiyadagi bu
o‘zgarishlar moliya institutlariga resurslarni olishning zamonaviy va arzon usullarini taqdim
etdi va mijozlar uchun mavjud kredit liniyalarini kengaytirdi. Moliyaviy innovatsiyalar
moliyaviy oqimlarning (resurs
larning) vaqt bo‘yicha, investorlar va moliya institutlari o‘rtasida
samarali harakati va taqsimlanishini ta’minlaydi. Bu o‘zgarishlar, o‘z navbatida, iste'molni bir
tekislash (kamaytirish) va kelajakdagi kutilmagan hodisalardan (xavflardan) himoya qilish
uchun mablag' ajratadigan uy xo‘jaliklarining jamg'armalariga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
Moliyaviy vositachilikning samaradorligini moliyaviy mahsulotlar va xizmatlarning
xilma-
xilligiga olib keladigan moliyaviy innovatsiyalarni qo‘
llash orqali oshirish mumkin,
natijada kelajakdagi mahsulotlarni kengaytirish uchun mablag' yig'adigan individual
omonatchilar va kompaniyalarning ehtiyojlariga muvofiqligi yaxshilanadi (Kokh, 2010).
Natijada kapitalning to‘planishi iqtisodiy o‘sishga olib
keladi.
T
аdqiqot metodo
logiyasi.
Ilmiy tadqiqotni amalga oshirishda induktsiya, deduktsiya, sintez kabi usullardan
foydalanilgan. Shuningdek, raqamli bank xizmatlarining rivojlanishini tahlil qilishda Jahon
banki, Xalqaro valyuta fondi rasmiy statistik m
aʼlumotlaridan foydalanildi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
70
Tahl
ilimizda mamlakatimizga kotegoriyasi yaqin bo‘lgan davlatlar sifatida Turkiya,
Malayziya, Saudiya Аrabiston davlatlarida ayollarning zamonaviy bank xizmatlaridan
foydalanish darajalari olingan. Yuqorida qayd etilgan davlatlarni tanlashimizga diniy
tomonlam
a ham yondoshganmiz. Аlbatta tanlangan davlatlar bilan bir qatorda
mamlakatimizda bu boradagi statistik maʼlumotlar jahondagi o‘rtacha darajadan qanchalik farq
qilishini ham tahlil qilganmiz.
Tаhlil vа nаtijаlаr muhokаmа
si.
Bank tizimida innovatsion xizmatlarning ommalashganligini tahlil qilishda keyingi
bosqich sifatida aholimiz tarkibida ayollarimizning ushbu xizmatlardan foydalanish darajasini
ko‘rib chiqish lozim deb bildik. Tahlil natijalariga ko‘ra, jahonda ayollarn
ing bank xizmatlaridan
foydalanish darajasi oxirgi yillarda kengayib bormoqda. Xususan, 2014 yilda jahondagi
ayollarning 58 foizi bank xisob raqamlarga ega bo‘lgan bo‘lsa, 2017 yilda 65 foizga ko‘tarilgan.
Pandemiyaning taʼsiri natijasida bu ko‘rsatkich 74
foizgacha ko‘tarilgan. Аlbatta ayo
llarning
banklar xizmatlaridan foydalanish asosan rivojlangan va musulmon o‘lmagan davlatlarda
yuqori ko‘rsatkichga ega.
Tahlilda tanlangan davlatlarda ayollarning banklarda hisob raqam ochish orqali bank
xizmatlaridan fo
ydalanish darajasi bo‘yicha Malayziya oldingi o‘rinlarda turibdi. Xususan, 2014
yilda Malayziya davlatida ayollarning 78 foizi bank xisob raqamlarga ega bo‘lgan bo‘lsa, 2017
yilda 82 foizga ko‘tarilgan. Pandemiyaning taʼsiri natijasida bu ko‘rsatkich 88 fo
izgacha
ko‘tarilgan. Bu bilan aytis
himiz mumkinki, Malayziya ayol aholisining katta qismi bank
xizmatlaridan keng foydalanmoqda va buning ko‘rsatkichi jahondagi o‘rtacha darajadan ancha
yuqoridir.
1-rasm. Tanlangan davlatlarda ayollarning bank xizmatlaridan foydalanish darajasi
26
Tahlilmizda ayollarning tijorat banklarida hisob raqam ochish bo‘yicha ko‘rsatkichi
yuqori bo‘lgan davlatlar sifatida Turkiya va Saudiya Аrabistonlarni keltirishimiz mumkin.
Xususan, turkiya davlatida ayollarning banklarda hisob raqam ochish va undan foydalanish
bo‘yicha ko‘rsatkichi oxirgi yillarda keskin oshgan. Statistik maʼlumotlarga ko‘ra, Turkiyada
https://www.worldbank.org The Global Findex Database 2021
ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi
.
39%
61%
78%
44%
58%
36%
58%
82%
54%
65%
39%
63%
88%
63%
74%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90% 100%
O'zbekiston
Saudiya Arabiston
Malayzia
Turkiya
Jahon
2021y.
2017y.
2014y.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
71
2014 yilda ayol aholining 44 foizi banklar hisob raqam ochgan bo‘lsa, 2021 yilga kelib bu
ko‘rsatkich 63 foizgacha ko‘tarilgan
.
Mamlakatimizda ayollarning
iqtisodiyotda, ilm fanda tutgan o‘rni yil sayin oshib
bormoqda. Аmmo banklarning xizmatlaridan foydalanish borasida faqatgina oxirgi yillarda
ijobiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda. Xususan, 2014 yilda ayollarimizning 39 foizi bankla
rda hisob
raqam ochgan bo‘lsa, 2017 yilga kelib bu ko‘rsatkich pasaygan va 36 foizni tashkil qilgan. Аmmo
2017 yildan bank tizimida olib borilgan islohotlar, aholining moliyaviy savodhonligini oshirish
borasidagi chara-
tadbirlar natidasida bu ko‘rsatkich 39 foizga ko‘tarilgan.
XXI asrda boshlangan plastik kartalarning keng tarqalishi junyo ayollarini ham chetlab
o‘tgani yo‘q. Tahlil natijalariga ko‘ra, 2014 yilda jahonda ayollarning 40 foizida debit va kredit
plastik kartalari mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2021 yi
lga kelib dunyo ayollarining
yarmidan ko‘pida
debit yoki kredit plastik kartalar mavjud bo‘lmoqda. Tahlilda tanlangan davlatlar qatorida
Malayziya ayollar fuqarolari peshqadamlik qilmoqda. Xususan, 2014 yilda Malayziyada ayol
aholining 45 foizida debit yoki kredit plastik kartalar mav
jud bo‘lgan bo‘lsa, 2017 yilda bu
ko‘rsatkich 69 foizga va 2021 yilga kelib pandemiya taʼsiri natijasida ham bu ko‘rsatkich keskin
oshgan va 83 foizga chiqqan.
2-rasm. Tanlangan davlatlarda ayollarning debit va kredit plastik kartalaridan
foydalanish darajasi
27
Tahlil qilingan Turkiya davlatida ayollarning plastik kartalardan foydalanganlik darajasi
oxirgi yillarda pasayib ketgan. Xususan, 2017 yilda Turkiya ayol aholisining 51 foizida plastik
kartalar mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2021 yilga kelib bu ko‘rsat
kich pasaygan va 45 foizni tashkil
qilgan. Аmmo Saudiya Аrabistonda bu borada ayollar ancha faollik ko‘rsatishmoqda. Tahlil
natijalariga ko‘ra, ushbu davlatda 2014 yilda ayollarning 59 foizida debit yoki kredit plastik
kartalar mavjud bo‘lgan
bo‘lsa, 2021 yilda bu ko‘rsatkich 62 foizga ko‘tarilgan.
Mamlakatimizda 2017 yildan boshlab ayollarimizda plastik kartalarning ko‘payishi
boshlandi. Plastik kartalarning to‘lov tizimidagi faolligi nafaqat ayollar qatlamizda balki
erkaklar qatlamida ham kuchayib bormoqda. Bu mamlakatimiz bank tizimida olib borilgan
ijobiy islohotlar natidajasi hisoblanadi. Shundan kelib chiqqan holda, 2014 yilda
mamlakatimizda ayol aholisining 26 foizida debit yoki kredit plastik kartalar (kredit plastik
kartalar salmogʼi juda past bo‘lganligi uchun bu ko‘rsatkich tarkibida asosan debit plastik
The Global Findex Database 2021
ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi
.
40%
35%
45%
59%
26%
45%
51%
69%
54%
23%
51%
45%
83%
62%
33%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Jahon
Turkiya
Malayzia
Saudiya
Arabiston
O'zbekiston
2014y.
2017y.
2021y.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
72
kartalar katta qismni egallagan) mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2017 yilda pasaygan va 23 foizni tashkil
qilgan, ammo 2021 yilga qadar bu ko‘rsatkich sezilarli oshgan va 33 foizni tashkil etg
an.
Tahlilning
keyingi bosqichida tanlangan davlatlarda ayollarning raqamli to‘lovlardan
foydalanish darajasini ko‘rib chiqamiz. Tahlil natijalariga ko‘ra, oxirgi yillarda dunyo miqyosida
ayollarning raqamli to‘lovlardan foylanish darajasi keskin oshib bor
moqda. Xususan, 2014
yilda ayollarning 41 foizi raqamli to‘lovlardan foydalangan bo‘lsa, 2017 yilda 48 foizi hamda
2021 yilda esa 61 foizi raqamli to‘lovlardan foylanmoqda.
Tahlilda foydalanilgan davlatlardan Malayziyada ayollarning raqamli to‘lovlardan
foydalanish dara
jasi qolgan davlatlardan ancha yuqori bo‘lmoqda. Xususan, 2014 yilda ushbu
davlatda ayollarning 56 foizi raqamli to‘lovlardan foydalangan bo‘lsa, 2017 yilda 64
foizi hamda
2021 yilda esa 76 foizi raqamli to‘lovlardan foylanmoqda. Keyingi o‘rinda Turkiya da
vlati
turgan bo‘lib, ushbu davlatda ayollarning raqamli to‘lovlardan foydalanish darajasi oxirgi
yillarda keskin oshgan. Jumladan, Turkiyada ayollarning raqaml
i to‘lovlardan foydalanish
darajasi 2017 yilda 42 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2021 yilda esa 63
foizga yetgan.
3-
rasm. Tanlangan davlatlarda ayollarning raqamli to‘lovlardan foydalanish darajasi
28
Mamlakatimizda, ayollarning raqamli
to‘lovlardan foydalanish darajasi, xatto pandemiya
davri natijasida ham o‘zgarishsiz qolgan. Statistik maʼlumotlarga ko‘ra, 2014 yilda
mamlakatimiz ayollarining 37 foizi raqamli to‘lovlardan foydalangan bo‘lsa, 2017 yilda bu
ko‘rsatkich 33 foizga tushgan ammo 2021 yilda ayollarimizning raqamli to‘lovlardan
foydalanish darajasi oshgan va 36 foizga chiqqan.
Jamiyatimizda oilaviy xaridlarning katta qismini ayollarimiz amalga oshirishini inobatga
oladigan bo‘lsak, ayollarimizning onlayn xaridlar uchun to‘lovlar
da mobil aloqalar yoki
internetdan foydalanganlik darajasini tanlangan davlatlar bilan solishtirgan holda tahlil qilish
lozim deb bildik.
Tahlil natijalariga ko‘ra, 2017 yilda jahonda ayollarning 24 foizi onlayn xaridlari uchun
to‘lovlarda mobil aloqalar yoki internetdan foydalangan bo‘lsa, 2021 yilda bu ko‘rsatkich 38
foizga ko‘tarilgan. Tahlil uchun tanlangan davlatlardan Saudiya Аrabistoni davlatida
ayollarning onlayn xaridlari uchun to‘lovlarda mobil aloqalar yoki internetdan foydalanganlik
The Global Findex Database 2021
ma’lumotlari as
osida muallif ishlanmasi.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
O'zbekiston
Saudiya Arabiston
Malayzia
Turkiya
Jahon
37%
39%
56%
38%
41%
33%
50%
64%
42%
48%
36%
55%
76%
63%
61%
2021y.
2017y.
2014y.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
73
darajasi ox
irgi yillarda keskin oshgan. Xususan, 2017 yilda Saudiya Аrabistoni davlatida
ayollarning 21 foizi onlayn xaridlari uchun to‘lovlarda mobil aloqalar yoki internetdan
foydalangan bo‘lsa, 2021 yil kelib esa bu ko‘rsatkich uch barobatga oshgan va 62 foizni ta
shkil
qilgan.
4-
rasm. Tanlangan davlatlarda ayollarning onlayn xaridlari uchun to‘lovlarda mobil
aloqalar yoki internetdan foydalanganlik holati
29
Malayziya davlatida ham ayollarning onlayn xaridlari uchun to‘lovlarda mobil aloqalar
yoki internetdan foy
dalangan darajasi keskin oshgan. Tahlil natijalariga ko‘ra, ushbu davlatda
2017 yilda ayollarning 36 foizi onlayn xaridlari uchun to‘lovlarda mobil aloqalar yoki
internetdan foydalangan bo‘lsa, 2021 yil kelib esa bu ko‘rsatkich 51 foizni tas
hkil qilgan.
Tu
rkiya davlatida ayollarning onlayn xaridlari uchun to‘lovlarda mobil aloqalar yoki
internetdan foydalanganlik darajasi se
zilarsiz o‘zgargan va bu ko‘rsatkich pastligicha
saqlangan.
Mamlakatimizda ayollarning onlayn xaridlari uchun to‘lovlard
a mobil aloqalar yoki
internetdan foydalangan darajasi qoniqarli deb bo‘lmaydi. Statistik maʼlumotlarga ko‘ra, 2017
yilda mamlakatimizda ayollar onlayn xaridlari uchun to‘lovlarda mobil aloqalar yoki
internetdan umuman foydalanmagan bo‘lsa, 2021 yil kelib esa bu ko‘rsatkich bor yo‘gʼi 4 foizni
tashkil qilgan.
Xulosа vа tаkliflаr.
Xulosa sifatida aytishimiz mumkinki, mamlakatimizda aholining raqamli bank
xizmatlaridan foydalanish darajasi boshqa davlatlarga qaragandan ancha past bo‘lmoqda.
Аmmo bu
tijorat banklarimizga foydalanilmayotgan imkoniyatlar mavjudligini bildiradi. Bu
sohada amaliy chora-
tadbirlarni samarali olib borish orqali raqamli to‘lovlarni rivojlantirish va
provardida banklarning daromadlarini yanada oshirish mumkinligini anglatadi.
Mamlakatimizda innovatsion bank xizmatlarini takomillashtirish orqali tijorat banklariga
aholida bo‘sh turgan pul mablagʼlarini jalb qilish va bu orqali ularning kreditlash salohiyatini
oshirish imkoniyatini ham yaratadi.
The Global Findex Database 2021
ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi
.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
74
Adabiyotlar /
Литература / Reference:
Das, P., Verburg, R., Verbraeck, A., & Bonebakker, L. (2017). Barriers to innovation within
large financial services firms: An in-depth study into disruptive and radical innovation projects at
a bank. European Journal of Innovation Management, 21(1), 96-112.
Fanelli, S., & Straub, L. (2020). A theory of foreign exchange interventions (No. w27872).
National Bureau of Economic Research.
Kokh L.V. (2010). Innovatsiyalardan foydalanish asosida bank faoliyati samaradorligini
oshirish tamoyillari va mexanizmlari: Dissertatsiya avtoreferati. ... Iqtisodiyot fanlari doktori.
–
Ivanovo.
Leraer, J. (2011)
Т
h
е
Consequences of Financial Innovation:
А
Counterfactual Research
Agenda. Annual Review of Financial Economics. - Vol. 3. -
Р
. 41-85
Rajapathirana, R. J., & Hui, Y. (2018). Relationship between innovation capability, innovation
type, and firm performance. Journal of Innovation & Knowledge, 3(1), 44-55.
Schumpeter, J. A. (2017). Essays: On entrepreneurs, innovations, business cycles and the
evolution of capitalism. Routledge.
Van
Но
rn, J.
С
. (1985). Of Financial Innovations and Excesses. Journal of Finance. -
Р
. 622.
Westland, J. C. (2017). Global innovation management. Bloomsbury Publishing.
