Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
217
O‘ZBE
KISTONDA ERKAKLAR VA AYOLLARNING YOSHGA DOIR PENSIYAGA
CHIQISHIDA TENGLIK PRINSIPINI TA’MINLASH MASALALARI
PhD
Xonturayev Bobur Azimovich
“Oila va gender” ilmiy
-tadqiqot instituti
ORCID: 0000-0002-8814-0053
Annotatsiya.
Ushbu maqolada muallif tomonidan erkaklar va ayollarning yoshga doir
pensiyaga chiqishida tenglik prinsipini ta’minlash masalasi bo‘yicha ilmiy tadqiqot amalga
oshirildi.
Tadqiqotda statistik ma’lumotlar, xorijiy mamlakatlarnin
g tajribalari, jamoatchilik fikri
va ekspert so‘rovlari asosida erkaklar va ayollar uchun pensiya yoshini tenglashtirishning
maqsadga muvofiqligi to‘g‘risida fuqarolarning fikrini aniqlash, shuningdek, O‘zbekiston
taraqqiyotining zamonaviy ijtimoiy-iqtisod
iy sharoitlarida, fuqarolarning fikriga ko‘ra,
pensiyaga chiqish uchun eng maqbul bo‘lgan yosh senzini belgilash tahlil asosida baholab chiqildi.
Kalit so'zlar:
gender farqlari, demografik tendentsiyalar, aholining qarishi, umr ko'rish
davomiyligi, pensiya tizimi, qarish demografiyasi, genderga xos tahlil, pensiya yoshi siyosati,
ijtimoiy qo'llab-quvvatlash tizimlari.
ПРОБЛЕМЫ РЕАЛИЗАЦИИ РАВЕНСТВА ПЕНСИОННОГО ВОЗРАСТА
ДЛЯ МУЖЧИН И ЖЕНЩИН В УЗБЕКИСТАНЕ
PhD
Хонтураев Бобур Азимович
НИИ «Семья и гендер»
Аннотация.
В данной статье рассматриваются особенности гендерно
-
демографического анализа изменений в возрастной структуре населения. Изучая
глобальные тенденции старения населения, мы обнаружили различия в воздействии
старения на мужчин и женщин. Исследование показывает, что женщины, как правило,
живут дольше, но страдают от ряда хронических заболеваний, а у мужчин высокий
уровень смертности, но в более молодом возрасте. Признание и оценка таких гендерных
особенностей важны при разработке соответствующих мер
в области здравоохранения
и систем социальной поддержки. Результаты исследования способствуют лучшему
пониманию проблемы старения населения и признанию того факта, что гендерная
проблематика имеет значение при изменении демографической политики в отношении
социального старения.
Ключевые слова:
гендерное неравенство, демографические закономерности,
старение населения, продолжительность жизни, пенсионная система, динамика
старения населения, гендерно
-
ориентированный анализ, правила выхода на пенсию,
структуры социальной поддержки.
UO
‘
K: 368.914.44
IX SON - SENTYABR, 2024
217-223
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
218
CHALLENGES IN IMPLEMENTING EQUALITY IN RETIREMENT AGE FOR
MEN AND WOMEN IN UZBEKISTAN
PhD
Khonturayev Bobur Azimovich
Research Institute "Family and Gender"
Abstract.
This article presents scientific research addressing the notion of equality in the
retirement age for men and women. The research evaluated citizens' opinions on the feasibility of
equalizing the retirement age for men and women, considering statistical data, international
experiences, public opinion, and expert surveys, alongside the contemporary socio-economic
conditions of Uzbekistan's development, to determine the optimal retirement age through
analysis.
Keywords
:
gender disparities, demographic patterns, population aging, longevity, pension
framework, aging population dynamics, gender-focused analysis, retirement age regulations,
social support structures.
Kirish.
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan buyon ijtimoiy
-iqtisodiy hayotning barcha
jabhalarida sezilarli o‘zgarishlar yuz bermoqda. Bu o‘zgarishlar
orasida pensiya tizimini isloh
qilish alohida o‘rin tutadi. Pensiya tizimi har qanday davlatning ijtimoiy siyo
satining muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi. U fuqarolarning keksalikda munosib hayot kechirishini
ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, jamiyatning barqa
rorligi va farovonligini aks ettiruvchi
ko‘rsatkichdir. Bugungi kunda O‘zbekistonda pensiya tizimini isloh qil
ish, xususan, ayollar va
erkaklar uchun pensiya yoshini tenglashtirish masalasi dolzarb ahamiyat kasb etib bormoqda.
Adabiyotlar sharhi.
Olimlarning fikriga ko'ra, ba'zi mamlakatlarda ayollar uchun erta pensiya yoshlarining
dastlabki joriy etilishi oilaviy majburiyatlardan kelib chiqadigan maishiy mas'uliyatni va
qisqartirilgan martabani tan olish uchun mo'ljallangan (Jefferson, 2009). Shunga qaramay,
yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bu siyosatlar gender stereotiplarini beixtiyor
kuchaytiradi va pensiya davrida daromadlar tengsizligiga hissa qo'shadi (Ginn, 2003).
Genderga bog'liq bo'lmagan pensiya yoshini baholash uchun asos sifatida adabiyotlarda
"adolat" tushunchasiga tez-tez murojaat qilinadi. Pensiya yoshidagi raqamli tenglikdan oshib
ketish va kengroq iqtisodiy nomutanosibliklarni, jumladan, gender to'lovlari va pensiya
jamg'arishdagi nomutanosibliklarni bartaraf etish zarurati Estevez-Abe va Xobson (2011) kabi
olimlar tomonidan o'tkazilgan tadqiqotlarda ta'kidlangan. Erkaklar bilan solishtirganda,
ayollar umr bo'yi kam ish haqi va tez-tez martaba uzilishlari natijasida kamroq pensiya
nafaqalarini yig'adilar, bu esa keksa ayollar orasida qashshoqlik darajasining oshishiga olib
keladi (Frericks va boshq., 2009). Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, pensiya tengligiga erishish
nafaqat yoshni o'zgartirishni talab qiladi; shuningdek, ishchi kuchi ishtiroki va pensiya
tizimlariga ta'sir ko'rsatadigan tizimli tengsizliklarni hal qilishni talab qiladi (Fultz, 2011).
Institutsional va madaniy elementlarning ahamiyati yana bir muhim nuqtai nazardir.
Orloff (1993) va boshqalar tomonidan olib borilgan pensiya siyosatining qiyosiy baholariga
ko'ra, farovonlik darajasi kuchliroq va genderga sezgir pensiya o'zgarishlariga ega bo'lgan
mamlakatlarda pensiya natijalaridagi gender farqlari unchalik muvaffaqiyatli bo'lmagan.
Ushbu o'zgarishlar ko'pincha omon qolganlar uchun nafaqalar, g'amxo'rlik kreditlari va
erkaklar va ayollarni majburiyatlarni bo'lishishga undaydigan qonunlarni o'z ichiga oladi.
Feministik akademiklar bu kontekstda ayollarning butun hayoti davomida bajaradigan ko'plab
iqtisodiy majburiyatlarini, shuningdek, to'lanmagan mehnatni o'z ichiga olgan pensiya
siyosatini har tomonlama qayta ko'rib chiqishni himoya qiladi (Daly, 2020).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
219
Pensiya tizimining barcha fuqarolar uchun ochiq va foydalanish mumkin bo'lishini
nazarda tutadi. Ya'ni, har bir fuqaro, uning ijtimoiy holati yoki ish stajidan qat'i nazar,
keksalikda ijtimoiy himoyaga ega bo'lishi kerak (
Hyde, & Dixon, 2009)
. Pensiya tizimi adolatli
bo'lishi kerak, ya'ni pensiya miqdori shaxsning mehnat staji va to'lagan badallariga mutanosib
bo'lishi lozim. Bu tamoyil "kim ko'p hissa qo'shsa, ko'proq oladi" degan g'oyaga asoslanadi
(
Botos, & Botos, 2020)
. Pensiya tizimi uzoq muddatli barqarorlikka ega bo'lishi kerak. Bu
pensiya tizimining moliyaviy barqarorligi va uning davlat byudjetiga ortiqcha yuk bo'lmasligini
ta’minlaydi
(
Raitano, 2007)
. Pensiya tizimi shaffof bo'lishi, ya'ni uning ishlash mexanizmlari,
pensiya hisoblash usullari va boshqa muhim ma'lumotlar jamoatchilik uchun ochiq bo'lishi
kerak (
Benio, & Ratajczak-
Tuchołka, 2007)
. Pensiya tizimi o'zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy va
demografik sharoitlarga moslashuvchan bo'lishi lozim. Bu tizimning uzoq muddatli
barqarorligini ta'minlashga yordam beradi (
Bridgen, Meyer, & Riedmuller, 2007)
.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqotda statistik ma’lumotlar, xorijiy mamlakatlarning tajribalari, jamoat
chilik fikri va
ekspert so‘rovlari asosida erkaklar va ayollar uchun pensiya yoshini tenglashtirishning
maqsadga muvofiqligi to‘g‘risida fuqarolarning fikrini aniqlash, shuningdek, O‘zbekiston
taraqqiyotining zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarida, fuqa
rolarning fikriga ko‘ra,
pensiyaga chiqish uchun eng maqbul bo‘lgan yosh senzini belgilash tahlil asosi
da baholab
chiqildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Ayollar erkaklarnikidan ko‘ra ko‘proq umr ko‘rishlari va ish haqi to‘lanmaydigan ishda,
qisqaroq ishlashlari sababli erta nafaqaga chiqish ayollarning keksa yoshdagi moliyaviy
xavfsizligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ayollar nafaqaga chiqishdan bir
necha yil oldin
eng yuqori daromadga ega bo‘lishlari mumkin va natijada jamg‘armalar yaratish ham
da
ijtimoiy sug‘urta to‘lovlarini oshirish imkoniyatlaridan voz kechishlariga to‘g‘ri keladi.
Shuningdek, tadqiqotlar mehnat muddati va pensiya daromadlari o‘rtasidagi aniq bog‘liqlikni
ko‘rsatmoqda, ya’ni ishlash muddati qanchalik uzoq bo‘lsa, oylik pensi
ya miqdori shunchalik
yuqori bo‘ladi
(Sefton, & other, 2011)
, 118 ta davlatda ayollarning pensiya miqdoriga ta’sir
qiluvchi qonunlar haligacha tenglashtirilmagan, 11 ta davlatda xususiy sektor xodimlari uchun
majburiy pensiya ta’minoti tizimi joriy etilmay
d
i, shuning uchun Pensiya indikatori bo‘yicha
savollarda ushbu mamlakatlarga ball berilmaydi (Abatemarco, Lagomarsino, & other, 2023).
O‘zbekiston Respublikasi
“Fuqarolarning pensiya ta’minoti to‘g‘risida”
46
gi Qonunida
fuqarolarga “umumiy asoslarda” yoshga
doir pensiya olish huquqi ayollarga 55 yoshdan,
erkaklarga 60 yoshdan deb belgilangan.
Mamlakatimizda ayollarga barcha sohalarda imtiyozlar berilgan. Jumladan pensiya
ta’minoti tizimida erkaklarga nisbatan yoshga doir pensiya olishda umumiy belgilangan yos
h
erkaklarga nisbatan 5 yil kam belgilangan, talab etilgan umumiy ish staji 7 yil belgilangan,
shunda yana ayollarni bola parvarishlash davri ham ish stajiga kiritilishi belgilangan. Buning
natijasida ayollarning o‘rtacha umr ko‘rish yoshi avvalgi yillarga
nisbatan o‘sib bormoqda.
Statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2023
-
yilda O‘zbekiston Respublikasida doimiy
aholining o‘rtacha umr ko‘rish davom
iyligi 74,7 yoshni tashkil etdi. 2024-yilning 1 yanvar
holatiga o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi ayollar u
chun
–
76,9 yosh va erkaklar uchun
–
72,5
yoshni tashkil qilmoqda
47
.
Demak, ayollarni o‘rtacha umr ko‘rish yoshi 76,9 yilni tashkil etgan holda, 55 yo
shda
pensiya tayinlanishini hisobga olinsa pensiyadan keyingi umr ko‘rish muddati 21,9 yilni tashkil
etadi.
Erkalarda esa o‘rtacha umr ko‘rish yoshi 72,5 yilni tashkil etsa, 60 yoshga to‘lganida
46
https://lex.uz/mact/112314
47
gender.stat.uz
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
220
pensiya tayinlanishini inobatga olinsa, pensiyadan keyin o‘rt
acha hisobda 12,4 yil umr
ko‘rishlarini anglatadi. Bu holatda ham o‘rtadagi farq 2 barobarni tashkil etadi.
Bu holat pensiya yoshini ham qayta ko‘rish kerakligini anglatmoqda. Ayollarga talab
etilgan ish staji 20 yil deb belgilanganligi sababli, doim pensiya miqdori erkaklarga nisbatan
ko‘p tayinlanmoqda. Bu esa gender tengligini buzilishi deb hisoblaymiz, chun
ki ayollarni
e’zozlash va erkaklarga nisbatan kam ishlashligi va bola parvarishida bo‘lishini qoplash uchun
va pensiya miqdorini erkaklarning pensiya miqdorigi tenglashtirish maqsadida, ularga bola
parvarishlash davrini ish stajiga qo‘shish va erkaklarga n
isbatan 5 yil oldin pensiyaga chiqish
imtiyozlari berilgan.
1-jadval
O‘zbekiston Respublikasi “pensiya” ko‘rsatkichi bo‘yicha 50 ball to‘plagan
48
48
https://wbl.worldbank.org/en/data/exploreeconomies/uzbekistan/2024
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
221
Shuningdek,
“Ayollar, biznes va qonun”
49
indeksining 2024-
yilgi ko‘rsatkichi bo‘yicha
O‘zbekiston Respubli
k
asi pensiya ko‘rsatkichi bo‘yicha 50 ball to‘plagan. Pensiya ko‘rsatkichi
bo‘yicha 4 ta savol qo‘yilgan:
−
erkaklar va ayollar
to‘liq pensiya ta’minoti bilan nafaqaga chiqishlari mumkin bo‘lgan
yosh bir xilmi?
−
erkaklar va ayollar qisman pensiya ta’minoti bi
lan nafaqaga chiqishlari mumkin
bo‘lgan yosh bir xilmi?
−
erkaklar va ayollar uchun majburiy pensiya yoshi bir xilmi?
−
bola parva
rishi bilan bog‘liq bo‘lmagan muddatlar pensiya ta’minotida hisobga
olinadimi?
Ushbu savollar orasidan “
erkaklar va ayollar to‘liq
pensiya ta’minoti bilan nafaqaga
chiqishlari mumkin bo‘lgan yosh bir xilmi”,
“
erkaklar va ayollar qisman pensiya
ta’minoti bilan nafaqaga chiqishlari mumkin bo‘lgan yosh bir xilmi”
degan savollarga
yetakchi ekspertlar yo‘q deb javob qaytarishgan.
Buyuk Britaniya (Budd, & Campbell, 1997)da pensiya yoshini tenglashtirish jarayoni
1995-yilda boshlangan. 1995-yil: Qonun qabul qilindi, ayollar uchun pensiya yoshini 60 dan 65
gacha oshirish rejalashtirildi, 2010-2018-yillar: Ayollar uchun pensiya yoshi bosqichma-
bosqich 60 dan 65 gacha oshirildi, 2018-2020-yillar: Ham erkaklar, ham ayollar uchun pensiya
yoshi 66 gacha oshirildi, 2026-2028-yillar: Pensiya yoshi 67 gacha oshirilishi rejalashtirilgan.
Germaniyada (Schludi, 2005) pensiya yoshini tenglashtirish jarayoni 1992-yilda
boshlangan. 1992-yil: Qonun qabul qilindi, ayollar uchun pensiya yoshini 60 dan 65 gacha
oshirish rejalashtirildi, 2000-2012-yillar: Ayollar uchun pensiya yoshi bosqichma-bosqich 60
dan 65 gacha oshirildi, 2012-2029-yillar: Ham erkaklar, ham ayollar uchun pensiya yoshi 67
gacha oshirilmoqda.
Ba’zi davlatlarda ayollarning pensiya yoshini erkaklarnikiga tenglashtirish bo‘yicha
islohotlar amalga oshirilmoqda. Masalan, Bolgariya 2037-yilga kelib erkaklar va ayollar uchun
pensiya yoshini bosqichma-bosqich 65 yoshga oshiradi, erkaklar uchun pensiya yoshi 2018-yil
1-yanvardan boshlab har bir kalendar yili bir o
yga o‘sdi, ayollar uchun yosh ikki oyga oshdi,
2029-yilgacha har bir kalendar yili va keyin 65 yoshga yetgunga qadar har bir kalendar yili 3
oy
ga ko‘payadi.
2-jadval
Pensiya yoshini bir xil targ‘ib qiluvchi ayrim mamlakatlarning siyosat choralari
50
Mamlakatlar
Islohotlarning mazmuni
Argentina
Argentina ayollar va erkaklar uchun majburiy pensiya yoshini (70 yosh)
tenglashtirgan. Shuningdek, Argentinada nafaqaga chiqishda bola parvarishi tufayli
yo‘qotilgan davrni mehnat stajiga qo‘shish aniq belgilab qo‘yilgan.
Italiya
Italiya erkaklar va ayollar to‘liq pensiya ta’minoti bilan nafaqaga chiqishi mumkin
bo‘lgan yoshni (67
yosh) tenglashtirgan.
Kambodja
Kambodjada yoshga doir to‘liq pensiya ta’minoti bilan nafaqaga chiqishda ayollar va
erkaklar uchun bir xil yosh belgilangan tizim joriy qilingan. Qonunda ayollar va
erkaklar qisman pensiya ta’minoti bilan nafaqaga chiqishi mumkin bo‘lgan yosh
ko‘rs
atilmagan.
Bahrayn
Bahrayn pensiya nafaqalarida bola parvarishi tufayli yo‘q bo‘lgan davrlarni aniq
hisobga oladi.
Sloveniya
Sloveniya erkaklar va ayollar to‘liq pensiya ta’minoti bilan pensiya olishlari mumkin
bo‘lgan yoshni (65
yosh) tenglashtirgan.
Braziliya
Braziliya qisman pensiya ta’minoti bilan nafaqaga chiqish imkoniyatini bekor qilingan.
Ilgari erkaklar va ayollar qisman pensiya ta’minoti bilan nafaqaga chiqishi mumkin
bo‘lgan yosh teng bo‘lmagan.
https://wbl.worldbank.org/en/data/exploreeconomies/uzbekistan/2024
50
Муаллиф ишланмаси. (
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
222
Bahrayn
o‘zining ijtimoiy sug‘urta qonuniga o‘z
gartirish kiritib, nafaqaga chiqqanda
erkaklar ham, ayollar ham to‘liq pensiya olishi mumkin bo‘lgan yoshni tenglashtirdi. Ilgari
Bahrayndagi ayollar erkaklarnikidan besh yil oldin 55 yoshda nafaqaga chiqishgan. Endi
erkaklar ham, ayollar ham 60 yoshda nafaqaga chiqadilar. 107 ta davlatda mavjud pensiya
tizimi nafaqalarni hisoblashda bolalarni parvarish qilish (ya’ni tug‘uruq va tug‘ish ta’tillari)
uchun ishdan bo‘shatilgan davrlarni hisobga oladi. Ijtimoiy siyosat va tug‘uruq ta’tillari
nafaqalari ko‘lami
onalarning mehnat bozoridagi mavqeyini va natijada pensiya miqdorini
aniqlash uchun juda muhimdir. Avstraliya va Qo‘shma Shtatlar bu davrlarni hisobga
olmaydigan yagona OECD yuqori daromadli mamlakatlari hisoblanadi
51
.
Gender pensiya farqi, asosan, ayollarning erkaklarnikiga qaraganda kamroq ish haqi
olishining uzoq muddatli ta’siri bilan bog‘liq bo‘lgan gender ish haqi farqi bilan bog‘liq. Gender
asosidagi ish haqini kamsitishning noqonuniyligiga qaramasdan, ish haqi va pensiyalardagi
nomutanosiblikning davom etayotgan va ortib borishiga bir qancha ijtimoiy va institutsional
omillar sabab bo‘ladi.
Erkaklar va ayollar uchun pensiya yoshini tenglashtirishning maqsadga muvofiqligi
to‘g‘risida fuqarolarning fikrini aniqlash maqsadida jamoatchilik fikri so‘rovi
2024-yilning
aprel may oylarida o‘tkazildi. Mamlakatdagi statsionar va mobil telefon aloqasining barcha
abonentlari orasidan tanlab olingan 640 nafar respondent miqdoridagi tasodifiy
stratifikatsiyalangan tanlov usul
i qo‘llanildi.
So‘ralganlarning aksariya
t
ko‘pchiligi (78,1%) amaldagi pensiya tizimi muayyan
o‘zgarishlarga muhtoj, degan fikrda va o‘z fikrini qonunchilik mamlakat taraqqiyotining o‘zgarib
borayotgan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarini aks ettirishi zarur,
deb izohladi. 17,4% so‘rov
ishtirokchilar
i ushbu nuqtai nazarga qo‘shilmadi. Pensiya qonunchiligini zamonaviy voqelikka
moslashtirish zarurligiga xotin-
qizlar erkaklarga qaraganda sezilarli darajada ko‘proq e’tibor
berishdi (tegishli ravishda 83,6% va 73,8%).
Respondentlarning pensiya yoshidagi fuqarolarga nisbatan davlatning moliyaviy
majburiyatlarini pasaytirishga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligi haqidagi dalillari muayyan tartibda va
quyidagicha ko‘rinishda ifodalandi:
−
Keksa avlod vakillari o‘zlari yashab, mehnat
qilgan jamiyat tomonidan hurmat va
qo‘l
lab-quvvatlanishga munosibdir, aholining ushbu toifasiga iltifotsizlik qilish salbiy ijtimoiy
va axloqiy oqibatlarga olib kelishi mumkin
–
34,8%;
−
Pensionerlarni munosib turmush sharoitlari bilan ta’minlash va ijtimoiy qo‘llab
-
quvvatlash davlat siyosatining
alohida ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi –
29,7 %;
−
Davlat o‘z fuqarolarining, jumladan, uzoq vaqt davomida jamiyat va davlat rivojiga
hissa qo‘shgan keksa kishilarning farovonligi uchun mas’uldir –
24,9 %.
Xulosa va takliflar.
Erkaklar va ayolla
r uchun pensiya yoshini tenglashtirish bo‘yicha
amalga
oshirilgan tahlillar asosida quyidagi xulosalarga kelindi:
1.
Amaldagi pensiya qonunchiligi va unda pensiyaga chiqishning nazarda tutilgan
muddatlari
so‘ralganlarning yarmidan ko‘prog‘ini to‘liq darajada
qoniqtiradi (55,0%), har
to‘rtinchi ishtirokchi (25,8%) amaldagi tartibdan qisman qoniqadi, har oltinchi respondent
(15,9%) mavjud mexanizmni nomukammal deb baholaydi.
2.
Aksariyat ko‘pchilik respondentlarning (78,1%) nuqtai nazari bo‘yicha amaldagi
pensiya tizimi ijtimoiy-
iqtisodiy sharoitlardagi o‘zgarishlarga munosabat bildirishi kerak, shu
tufayli u muayyan tuzatishlarni talab etadi.
3.
Olingan ma’lumotlarga ko‘ra, 30,8% respondentlar pensiyaga chiqishda e
rkaklar va
ayollar huquqlarini tenglashtirishni maqsad
ga muvofiq va o‘z vaqtida, deb hisoblaydi, 68,6%
respondentlar bunday istiqbolga salbiy munosabatdalar. Shu bilan birga, respondentlarning
https://www.oecd-ilibrary.org/sites/ed6f08dc-en/index.html?itemId=/content/component/ed6f08dc-en
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
223
ko‘pchiligi (83,6%) erkaklar uchun ham, ayollar uchun ham pensi
yaga chiqishning eng maqbul
yoshi sifatida 55 yoshni k
o‘rsatdi.
4.
Respondentlarning aksariyat ko‘pchiligi ayollarning pensiyaga chiqish yoshini oshirish
imkoniyatini -
bo‘lishi mumkin emas (87,3%), 5,8% so‘rov ishtirokchilari esa bu ehtimollikni
bo‘lishi mum
kin, deb hisoblaydi. 85,0% respondentlar erkaklar uchun pensiyaga chiqish
yoshini oshirishning ehtimoliy istiqbolini salbiy qabul qildilar. 7,5% respondentlar bunday
o‘zgarishlarga tushunish bilan munosabatda bo‘lishdi.
5.
O‘tkazilgan so‘rov natijalari shuni ko‘rsatdiki, 47,5% respondentlar davlatning pensiya
yo
shidagi fuqarolar oldidagi ijtimoiy majburiyatlari o‘zgarmas, qat’iy hisoblanadi, degan fikrda,
48,0% respondentlar esa pensionerlar sonining oshib borishi munosabati bilan davlat o‘ziga
nisbatan o‘sib
borayotgan moliyaviy yuklamani kamaytirish chora-tadbi
rlarini ko‘rishi zarur,
deb hisoblaydi.
6.
Ayollarga talab etilgan ish staji 20 yil deb belgilanganligi sababli, doim pensiya miqdori
erkaklarga nisbatan ko‘p tayinlanmoqda. Bu esa gender
tengligini buzilishi deb hisoblaymiz,
chunki ayollarni e’zozlash va er
k
aklarga nisbatan kam ishlashligi va bola parvarishida bo‘lishini
qoplash uchun va pensiya miqdorini erkaklarning pensiya miqdorigi tenglashtirish maqsadida,
ularga bola parvarishlash da
vrini ish stajiga qo‘shish va erkaklarga nisbatan 5 yil oldin
pensiyaga
chiqish imtiyozlari berilgan. Yuqoridagi imtiyozlar ayollarni erkaklardan ko‘p
pensiya olish uchun emas, aksincha pensiya miqdorini kam bo‘lib qolmasligini ta’minlash
maqsadida amalga oshirilishi maqsadga muofiqdir.
Adabiyotlar/Literatura/Reference:
Antonio Abatemarco, Elena Lagomarsino, Maria Russolillo. (2023) "Gender Pension Gap in EU
Countries: A Between-Group Inequality Approach." Risks, 11(3).
Benio, M., & Ratajczak-
Tuchołka, J. (2007). The Polish pension system and social inclusion.
Private
Pensions versus Social Inclusion, 193-219.
Botos, J., & Botos, K. (2020). Pension system in the changing society. Public Finance Quarterly=
Pénzügyi Szemle,
65(1), 7-23.
Bridgen, P., Meyer, T., & Riedmuller, B. (2007). The British pension system and social
inclusion. Private pensions versus social inclusion, 47-78.
Budd, A., & Campbell, N. (1997). The roles of the public and private sectors in the UK pension system.
HM Treasury.
Daly, M. (2020). "Gender Inequality and Welfare States in Europe." Edward Elgar Publishing.
Estévez
-Abe, M., & Hobson, B. (2011). "Gender and the Varieties of Capitalism: Family Policies and
Women's Economic Citizenship." Social Politics.
Frericks, P., Maier, R., & de Graaf, W. (2009). "Pension Reforms, Working Patterns and Gender Pension
Gaps in Europe." Gender, Work & Organization.
Fultz, E. (2011). "Pension Crediting for Caregivers in a Comparative Perspective." International
Labour Review.
Ginn, J. (2003). "Gender, Pensions and the Lifecourse: How Pensions Need to Adapt to Changing
Family Forms." Policy Press.
Hyde, M., & Dixon, J. (2009). A just retirement pension system: Beyond neoliberalism. Poverty & Public
Policy, 1(1), 1-25.
Jefferson, T. (2009). "Women's Retirement Incomes and Employment Choices." Feminist Economics.
Orloff, A. S. (1993). "Gender and the Social Rights of Citizenship: The Comparative Analysis of Gender
Relations and Welfare States." American Sociological Review.
Raitano, M. (2007). The Italian pension system and social inclusion. Private pensions versus social
inclusion, 168-92.
Schludi, M. (2005). The reform of Bismarckian pension systems: A comparison of pension politics in
Austria, France, Germany, Italy and Sweden (p. 312). Amsterdam University Press.
Sefton, T., Evandrou, M., Falkingham, J., & Vlachantoni, A. (2011). The relationship between women's
work histories and incomes in later life in the UK, US and West Germany. Journal of Social Policy, 40(2),
297-316. doi:10.1017/S0047279410000726
