Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
187
YANGI KELAJAK UCHUN RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI QAMRAB OLISH:
IMKONIYATLAR VA MUAMMOLAR
PhD
Xusanov Ulugbek
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0005-7014-7766
Annotatsiya.
Raqamli
texnologiyalarning jadal rivojlanishi misli koʻrilmag
an imkoniyatlar
va qiyinchiliklarni keltirib chiqardi va kelajagimiz traektoriyasini belgilab berdi. Ushbu maqolada
iqtisodiyotning turli sohalaridagi raqamli texnologiyalarning transformatsion salohiyati va
ularni amalga oshirish bilan bogʻliq axloqiy, meʼyoriy va ijtimoiy taʼsirlar koʻrib chiqiladi.
Akademik tadqiqotlar natijalari va sanoat amaliyotiga asoslanib, u yanada inklyuziv va barqaror
kelajakni yaratish uchun raqamli texnologiyalardan foydalani
shda masʼuliyatli innovatsiyalar va
hamkorlikning muhimligini taʼkidlaydi.
Kalit so
ʻ
zlar:
raqamli, yangi kelajak, imkoniyatlar, qiyinchiliklar, transformatsiya, sunʼiy
intellekt, blokcheyn, narsalar interneti (IoT), maʼlumotlar maxfiyligi,
kiberxavfsizlik, tenglik,
masʼuliyatli innovatsiyalar, hamkorlik, barqarorlik, inklyuzivlik.
ОХВАТ ЦИФРОВЫМИ ТЕХНОЛОГИЯМИ НОВОГО БУДУЩЕГО:
ВОЗМОЖНОСТИ И ПРОБЛЕМЫ
PhD
Хусанов Улугбек
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация
.
Стремительное
развитие
цифровых
технологий
создало
беспрецедентные возможности и проблемы и определило траекторию нашего будущего.
В этой статье рассматривается трансформационный потенциал цифровых
технологий в различных секторах экономики, а также этические, нормативные и
социальные последствия, связанные с их внедрением. Основываясь на результатах
академических исследований и отраслевой практике, он подчеркивает важность
ответственных инноваций и сотрудничества в использовании цифровых технологий для
создания более инклюзивного и устойчивого будущего.
Ключевые слова:
цифровые технологии, новое будущее, возможности, вызовы,
трансформация, искусственный интеллект, блокчейн, интернет вещей (IoT),
конфиденциальность данных, кибербезопасность, справедливость, ответственные
инновации, сотрудничество, устойчивость, инклюзивность.
UO
‘
K: 654.029.3
III SON - MART, 2024
187-192
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
188
EMBRACING DIGITAL TECHNOLOGIES FOR A NEW FUTURE:
OPPORTUNITIES AND CHALLENGES
PhD
Khusanov Ulugbek
Tashkent State University of Economics
Abstract.
The rapid advancement of digital technologies has brought about unprecedented
opportunities and challenges, shaping the trajectory of our future. This article explores the
transformative potential of digital technologies across various sectors and examines the ethical,
regulatory, and societal implications associated with their adoption. Drawing on insights from
academic research and industry practices, it underscores the importance of responsible
innovation and collaboration in leveraging digital technologies to create a more inclusive and
sustainable future.
Keywords:
Embracing, Digital Technologies, New Future, Opportunities, Challenges,
Transformation, Artificial Intelligence, Blockchain, Internet of Things (IoT), Data Privacy,
Cybersecurity, Equity, Responsible Innovation, Collaboration, Sustainability, Inclusivity.
Kirish.
Taraqqiyotning tobora tezlashib borayotgan davrida raqamli texnologiyalar bizning
dunyomizni chuqur va misli ko
ʻ
rilmagan yo
ʻ
llar bilan o
ʻ
zgartirishga va
ʼ
da berib, yetakchi o
ʻ
rinni
egallaydi. Ushbu texnologiyalarning joriy etilishi nafaqat bizning ish uslublarimizni
o
ʻ
zgartirishni, balki kelajakni tubdan qayta ko
ʻ
rib chiqishni ham anglatadi. Sun
ʼ
iy intellektdan
blokcheyngacha, narsalar Internetidan kengaytirilgan imkoniyatlarga qadar raqamli
innovatsiyalar ko
ʻ
lami ulkan va ko
ʻ
p qirrali bo
ʻ
lib, sanoat, jamiyat va inson hayotidagi inqilobiy
o
ʻ
zgarishlar uchun ko
ʻ
plab imkoniyatlarni taqdim etadi.
Ushbu raqamli inqilobning markazida ikkilik yotadi: cheksiz imkoniyatlar va ulkan
muammolar. Bir tomondan, raqamli texnologiyalar samaradorlikni oshirish, innovatsiyalarni
rag
ʻ
batlantirish va axborot va resurslardan foydalanishni demokratlashtirishga va
ʼ
da beradi.
Boshqa tomondan, ular jamiyatdagi maxfiylik, xavfsizlik va adolat haqida chuqur savollar
berishadi. Biz ushbu transformatsion holatining chorrahasida turganimiz sababli, raqamli
texnologiyalarni joriy etish bilan birga keladigan imkoniyatlar va muammolarni tanqidiy
baholash kerak.
Ushbu maqolada biz ushbu raqamli chegaraning murakkabliklarini tushunishga harakat
qilamiz va texnologiya va inson aqlining birlashishi dunyomizni qanday oʻzgartirayotgani
ni
bilib olamiz. Asosiy tushunchalar, amaliy tadqiqotlar va paydo boʻlayotgan ten
densiyalarni
batafsil oʻrganish orqali biz raqamli texnologiyalar ochadigan imkoniyatlarning murakkab
holatlarni ochishga intilamiz. Bundan tashqari, biz ushbu raqamli butunla
y oʻzgarishiga xos
boʻlgan axloqiy, meʼyoriy va ijtimoiy oqibatlarga duch kelamiz
, bu
yangi dunyoda masʼuliyat va
inklyuziv tarzda qanday harakat qilishni chuqurroq tushunishga intilamiz.
Ushbu kashfiyotga koʻrganimizda, keling, raqamli texnologiyalarning
cheksiz
imkoniyatlaridan foydalanib, kelajakdagi muammolarga qarshi hushyor turaylik. Darhaqiqat,
ushbu raqamli inqilobning yangi kelajakni shakllantirish imkoniyati mavjud boʻlib, u oʻtmish
cheklovlari bilan emas, balki raqamli davrning cheksiz imkoniyatlari bilan belgilanadi.
Adabiyotlar sharhi.
Raqamli texnologiyalar turli sohalardagi tashkilotlar uchun keng imkoniyatlar
yaratmoqda. Asosiy afzalliklardan biri samaradorlik va samaradorlikni oshirishdir.
Avtomatlashtirish, maʼlumotlarni tahlil qilish va sunʼiy intellekt (AI) yordamida kompaniyalar
jarayonlarni optimallashtirishi, resurslarni taqsimlashni optimallashtirishi va mahsulot va
xizmatlarni yanada samarali taqdim etishi mumkin (Brynjolfsson & McAfee, 2022). Raqamli
texnologiyalar, shuningdek, tashkilotlarga onlayn platformalar, elektron tijorat va raqamli
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
189
marketing strategiyalari orqali kengroq auditoriyaga erishish va yangi bozorlarga chiqish
imkonini beradi (Chaffey va boshq., 2019). Bundan tashqari, raqamlashtirish innovatsiyalar va
moslashuvcha
nlikni rivojlantiradi, bu esa kompaniyalarga oʻzgaruvchan bozor sharoitla
ri va
mijozlarning afzalliklariga tezda moslashishga imkon beradi (Westerman va boshq., 2021).
Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda tashkilotlar oʻsishni ragʻbatlantirishi,
raqobatbardoshlikni oshirishi va manfaatdor tomonlar uchun qiymat yaratishi mumkin.
Raqamli texnologiyalarning muhim afzalliklariga qaramay, tashkilotlar raqamli
transformatsiyaning murakkabliklarini hal qilishda koʻplab qiyinchiliklarga duch kelishmoqda.
Aso
siy muammolardan biri texnologik infratuzilma, isteʼdodlarni rivojlantiri
sh va tashkiliy
oʻzgarishlarni boshqarishga katta sarmoya kiritish zarurati (Laursen & Thorlund, 2023).
Koʻpgina kompaniyalar texnologik innovatsiyalarning tez surʼatlariga erisha olm
aydilar va
xodimlar va manfaatdor tomonlar tomonidan oʻzgarishlarga qarshilik koʻrsatishi mumkin
(Schneider Electric, 2020). Bundan tashqari, maʼlumotlar maxfiyligi, kiberxavfsizlik va
muvofiqlik bilan bogʻliq muammolar raqamli texnologiyalarni joriy etuvc
hi tashkilotlar uchun
katta xavf tugʻdiradi (Dahlberg va boshq., 2023). R
aqamli aktivlarning xavfsizligi va yaxlitligini
taʼminlash, shuningdek mijozlar ishonchini saqlab qolish raqamli davrda eng muhim
vazifalardir.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot olib borish davomida qiyosiy va tarkibiy tahlil, raqamli texnologiyalar faoliyati
yaqindan oʻrganildi va maʼlumotlar bazasi yigʻildi. Toʻplangan maʼlumotlar asosida kuzatish va
iqtisodiy tahlilni qiyoslash, tizimli yondashuv hamda mantiqiy yondashuv kabi uslublardan
samarali foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Raqamli texnologiyalar turli xil vositalar va platformalarni oʻz ichiga oladi, ularning har
biri oʻziga xos xususiyatlar va qoʻllash sohalariga ega. Masalan, sunʼiy
intellekt (AI)
mashinalarga odatda inson aqlini talab qiladigan vazifalarni bajarishga imkon beradi, masalan,
tilni tarjima qilish, tasvirni aniqlash va qaror qabul qilish. Bu sogʻliqni saqlashdan moliyagacha
boʻlgan turli sohalar uchun katta ahamiyatga ega, bu erda sunʼiy intellektg
a asoslangan
algoritmlar jarayonlarni optimallashtirishi, resurslarni taqsimlashni optimallashtirishi va
qaror qabul qilishning aniqligini oshirishi mumkin.
Xuddi shunday, blockchain texnologiyasi tranzaktsiyalarni roʻyxatdan oʻ
tkazish va
maʼlumotlarni bos
hqarish usullarini inqilob q
ilib, markazlashtirilmagan va oʻzgarmas kitob
tizimlarini taklif etadi. Kripto-
valyuta dasturlaridan tashqari, blockchain taʼminot zanjirlarining
shaffofligini oshirishga, xavfsiz peer-to-peer operatsiyalarini osonlashtirishga va raqamli
identifikatsiyani boshqarishning yangi shakllarini taqdim etishga qodir.
Bundan tashqari, narsalar Interneti (IoT) kundalik obʼektlarni Internetga ulab, uzluksiz
aloqa va maʼlumotlar almashinuvini taʼminlaydi. IoT ilov
alari aqlli uylar va shaharlardan tortib
sanoat avtomatizatsiyasi va atrof-
muhit monitoringigacha boʻlgan turli sohalarni qamrab oladi.
IOT sensorlari va maʼlumotlar tahlilidan foydalangan holda tashkilotlar ishlashni
optimallashtirishi, chiqindilarni kamaytirishi va foydalanuvchi tajribasini oshirishi mumkin.
Transformatsion potentsialiga qaramay, raqamli texnologiyalar oʻzlarining afzalliklarini
toʻliq amalga oshirish uchun hal qilinishi kerak boʻlgan bir qator muammolar bilan birga keladi.
Asosiysi, maʼl
umotlarning maxfiyligi va xavfsizligi muammosi. Raqamli texnologiyalar
tarqalishi bilan internetda ishlab chiqarilgan va uzatiladigan shaxsiy maʼlumotlar eksponent
ravishda oʻsib boradi, bu esa ruxsatsiz kirish, maʼlumotlarning buzilishi va shaxsni oʻgʻirl
ash
bilan bogʻliq muammolarn
i keltirib chiqaradi. Umumiy
maʼlumotlarni himoya qilish
toʻgʻrisidagi Nizom (GDPR) kabi qoidalar shaxsning shaxsiy daxlsizlik huquqlarini taʼminlashga
va tashkilotlarga maʼlumotlarga masʼuliyatli munosabatda boʻlish uchun javobgar boʻlishga
qaratilgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
190
Kiberxavfsizlik raqamli asrda kiber tahdidlar tobora murakkablashib borayotgan va
hamma joyda mavjud boʻlgan yana bir muhim nuqtadir. Maʼlumotlar buzilishi va
kiberhujumlardan himoya qilish uchun tashkilotlar shifrlash, koʻp fakto
rli autentifikatsiya va
tahd
idlarni aniqlash tizimlarini oʻz ichiga olgan ishonchli kiberxavfsizlik choralariga sarmoya
kiritishlari kerak.
Bundan tashqari, raqamli tengsizlik hali ham texnologiya va maʼlumotlarga teng kirish
uchun toʻsiq boʻlib qolmoqda.
Ijtimoiy-iqtisodiy omillar, geografik joylashuv va raqamli
savodxonlik koʻnikmalari texnologiyani oʻzlashtirish va undan foydalanishdagi tengsizlikka
yordam beradi. Raqamli tafovutni bartaraf etish internetga kirishni kengaytirish, raqamli
koʻnikmalarni oʻ
rgatish va hayotning barcha qatlamlari uchun texnologik echimlarning
mavjudligini taʼminlash uchun birgalikda harakat qilishni talab qiladi.
Pandemiya davlat va uning institutlarining fuqarolarning huquqlarini himoya qilish va
taʼlim, sogʻliqni saqlash va bandlikka boʻlgan asosiy eht
iyojlarini qondirishdagi ahamiyatini
yana bir bor taʼkidladi. Internet va unga tegishli texnologiyalar ham inqiroz sharoitida iqtisodiy
va ijtimoiy faoliyatni davom ettirish uchun muhim vositaga aylandi. Bunday vaziyatda raqamli
siyosat ochilish imkoniyatl
aridan maksimal darajada foydalanish va inqirozning salbiy taʼsirini
kamaytirish imkoniyatlarini hisobga olgan holda yangi dolzarblik va ahamiyat kasb etadi.
Shunday qilib, raqamli kun tartibi iqtisodiyotni tiklash va tiklash rejalari va strategiyalarining
markazida boʻlishi kerak.
Axborot jamiyati siyosatidan raqamli transformatsiyaga asoslangan rivojlanish
dasturlariga oʻtish orqali raqamli siyosatni oʻzgartirish vaqti keldi. Boshqacha qilib aytganda,
raqamli kun tartibining ya
ngi davriga oʻtish vaqti kel
di (IV jadvalga qarang.1). 2003 va 2005
yillarda axborot jamiyati masalalari boʻyicha jahon sammiti axborot
-kommunikatsiya
texnologiyalaridan (AKT) rivojlanish vositasi sifatida foydalanishga chaqirdi. Bu mamlakatlarni
asosan raqamli tafovutni kamaytirish va elektron hukumatni rivojlantirishga qaratilgan
axborot jamiyatini rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqishga, shuningdek, AKT imkoniyatlari,
xususan, sogʻliqni saqlash va taʼlim sohalarida xabardorlikni oshirishga undadi. D
astlabki
yillardagi ishtiyoq amalga oshirishga qaratilgan institutsional tuzatishlarga olib keldi; ammo,
vaqt oʻtishi bilan ushbu dasturlar siyosiy munozaralar va harakatlarda ustuvorlikni yoʻqotdi.
1-rasm. Raqamli texnologiyalarning yillar kesimida takomillashuvi
2000
2005
2010
2015
2025
2030
Elektron hukumat
tomonidan Davlat
xizmatlarini ko'rsatish.
Hukumat portallar va
maxfiylik tartibga solish.
Umumiy raqamlashtirish
ko'rsatkichlarini,
fuqarolar uchun
arizalarni loyiha
Ochiq ma'lumotlar
siyosati.
To'rtinchi sanoat inqilobining
yangi texnologiyalari
assimetriyalarni olib tashlash
va ta'sirni maksimal darajada
oshirish uchun
muvofiqlashtirilishi va
rejalashtirilishi kerak bo'lgan
o'zaro faoliyat
transformatsiya uchun
sharoit yaratmoqda
Asosiy infratuzilmaga
e'tibor qarating. Axborot
texnologiyalari
xonasidan sinfdagi
kompyuterlargacha.
Optik tolali magistrallarni
yotqizish, yirik davlat
investitsiyalari va ulanish
sifatini yaxshilashga qaratilgan
sa'y-harakatlar, keng tarqalish
smartfonlar.
Raqamli ehtiyojlarning
buzilishi va
eksponentligimasofadan
ishlash, tele-salomatlik,
elektron hukumat va
boshqalar uchun.
Ko'nikmalarni
o'zgartirish kerak.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
191
Raq
amli texnologiyalarning koʻp maqsadli tabiati ularning taʼsiri faoliyat va tarmoqlarni
kesib oʻtishini anglatadi. Bundan tashqari, hukumatning bir necha darajalari ushbu
texnologiyalar va ularning iqtisodiy va ijtimoiy taʼsiri va huquqlarni himoya qilis
h b
ilan bogʻliq
majburiyatlarga ega. Normativ yondashuvni aniqlash endi faqat telekommunikatsiyalarga
ixtisoslashgan tarmoq organiga bogʻliq emas. Maʼlumotlarni himoya qilish, isteʼmolchilar
huquqlarini himoya qilish va raqobat bilan shugʻullanadigan nazor
at qiluvchi organlar ham
masʼuliyatga ega. Raqamli innovatsiyalar va investitsiya siyosati samaradorlik va iqtisodiy
oʻsish uchun juda muhimdir.
Shu bilan birga, mahalliy hukumatlar raqamli texnologiyalar loyihalarini ishlab
chiqmoqdalar va ularning harakatlari milliy siyosat bilan muvofiqlashtirilishi kerak. Ushbu
murakkab munosabatlar tarmogʻini boshqarish milliy darajadagi raqamli siyosatning yaxlit
koʻrinishini va turli aktyorlar va boshqaruv darajalari oʻrtasidagi muvofiq
lashtirishni talab
qiladi
Xulosa va takliflar.
Tahlil qilingan adabiyotlar yangi kelajakni boshqarish uchun raqamli texnologiyalarni
joriy etish bilan bogʻliq imkoniyatlar va muammolar haqida qimmatli tushuncha beradi. Endi
biz raqamli inqilob arafasida turibmiz, raqamli texnologiyalarning transformatsion salohiyati
juda katta va koʻp qirrali ekanligi aniq. Raqamli texnologiyalar ulanish va hamkorlikni
kengaytirishdan tortib, axborotdan foydalanishni demokratlashtirish va turli sohalarda
innovat
siyalarni ragʻbatlantirishgacha boʻlgan taraqqiyot va oʻsish uchun misli koʻrilmagan
imkoniyatlarni taqdim etadi.
Biroq, ushbu imkoniyatlar bilan bir qatorda jiddiy muammolar ham mavjud boʻlib, ularni
puxta va oldindan hal qilish kerak. Maʼlumotlarning maxfiyligi va xavfsizligi bilan bogʻliq
muammola
r, raqamli tengsizlik va begonalashish, sunʼi
y intellektning axloqiy oqibatlari
—
bu
diqqat bilan koʻrib chiqishni talab qiladigan murakkab masalalarning bir nechtasi. Bundan
tashqari, raqamli tengsizlik hali ham raqamli texnologiyalarning barcha afzalliklarini olish
yoʻlidagi toʻsiq boʻlib, bu boʻshliqni bartaraf etishga qaratilgan inklyuziv siyosat va
tashabbuslarning muhimligini taʼkidlaydi.
Raqamli davrning murakkabliklarini engish uchun siyosatchilar, biznes va fuqarolik
jamiyati raqamli texnologiyalar
ni joriy etishda yaxlit va masʼuliyatli yondashuvni qoʻllashlari
kerak. Bu shaxsiy huquqlarni himoya qilish va raqamli texnologiyalarga ishonchni
mustahkamlash uchun mustahkam meʼyoriy
-huquqiy bazani joriy etishni, shaxslar va
jamoalarning imkoniyatlarini kengaytirish uchun raqamli savodxonlik dasturlariga sarmoya
kiritishni va raqamli texnologiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirishda axloqiy amaliyotni
ragʻbatlantirishni nazarda tutadi.
Oxir oqibat, raqamli t
exnologiyalardan puxta oʻylangan va keng qamr
ovli foydalanishi
hamma uchun yanada adolatli
, barqaror va farovon kelajak yaratish imkoniyatlarini toʻliq ochib
berishga imkon beradi. Ushbu oʻzgarish yoʻliga qadam qoʻyar ekanmiz, keling, kelajakdagi
muammolar
oldida hushyor boʻlaylik va barchaning manfa
ati uchun raqamli imkoniyatlardan
foydalanish
ga intilishda qatʼiy boʻlaylik.
Adabiyotlar
/ Литература/ Reference:
Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2022). The Second Machine Age: Work, Progress, and
Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. W.W. Norton & Company.
Chaffey, D., Ellis-Chadwick, F., Mayer, R., & Johnston, K. (2019). Digital Marketing: Strategy,
Implementation and Practice. Pearson.
Dahlberg, T., Mallat, N., Ondrus, J., & Zmijewska, A. (2023). Past, present and future of mobile
payments research: A literature review. Electronic Commerce Research and Applications, 14(3),
165-181.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
192
Laursen, K., & Thorlund, J. (2023). Business models and the impact of different market
contexts: Towards an analytical framework for researchers and practitioners. Strategic Change,
25(4), 369-383.
Schneider Electric. (2020). Digital Transformation Benefits and Challenges: Getting it Right.
Schneider Electric White Paper.
Westerman, G., Bonnet, D., & McAfee, A. (2021). Leading Digital: Turning Technology into
Business Transformation. Harvard Business Review Press.
