Й.В.Гёте «Фауст» асарида олам ва инсон идроки ва таржималар таҳлили

Аннотация

«Фауст» асарида бир-бирига зид икки бадиий образ – Фауст ва Мефистофель орасидаги ўзаро кураш гавдаланади. Фауст эзгулик, Мефистофель эса ёвузлик образидир. Бу каби бир-бирига зид, яъни яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги ўзаро курашувчи бош қаҳрамонлар образларини Авестодаги Ахруман ва Ахурамазда, Қуръони каримнинг «Аюб» сурасидаги Аюб ва шайтон образлари орқали кўришимиз мумкин.

  • Ташкентский государственный педагогический университет имени Низоми
CC BY f
59-62
39

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Назаров , С. (2024). Й.В.Гёте «Фауст» асарида олам ва инсон идроки ва таржималар таҳлили. Преимущества и проблемы использования достижений отечественной и мировой науки и технологии в сфере иноязычного образования, 1(1), 59–62. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/field-foreign-education/article/view/32742
Садор Назаров , Ташкентский государственный педагогический университет имени Низоми
кандидат наук, доцент, заведующий кафедрой
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

«Фауст» асарида бир-бирига зид икки бадиий образ – Фауст ва Мефистофель орасидаги ўзаро кураш гавдаланади. Фауст эзгулик, Мефистофель эса ёвузлик образидир. Бу каби бир-бирига зид, яъни яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги ўзаро курашувчи бош қаҳрамонлар образларини Авестодаги Ахруман ва Ахурамазда, Қуръони каримнинг «Аюб» сурасидаги Аюб ва шайтон образлари орқали кўришимиз мумкин.


background image

59

моментов сюжета, основных персонажей и тематических аспектов произведения. Вот
несколько вопросов и заданий для такого квеста:

1.

Задание на основе сюжета:

Вопрос: как звали главных героев произведения?
Варианты ответов:
А) Маша и Сергей
Б) Анна и Алексей
В) Катерина и Митрофан

2.

Анализ персонажей:

Задание: опишите харатер и поведение Катерины Ивановны. Какие события и мотивы в

произведении иллюстрируют ее характер?

3.

Ассоциации с текстом:

Вопрос: какая фраза стала популярной после публикации произведения «Барышня-

крестьянка»?

Варианты ответов:
А) «Да будет так!»
Б) «Куда ты, куда, полоска, бежишь?»
В) «Всё врут».

4.

Исследовательское задание:

Задание: найдите в произведении эпизоды, в которых автор использует элементы

фольлора или народной мудрости. Приведите примеры и объясните их значение для сюжета и
образов.

5.

Творческое задание:

Задание: представьте, что вы персонаж из произведения «Барышня-крестьянка».

Напишите монолог или диалог, который бы вы применили в данной ситуации.

Таком образом, применение информационных технологий в обучении русской

литературе открывает новые возможности для студентов и преподавателей. Оно помогает
сделать изучение литературы более доступным, интересным и эффективным. Однако важно
помнить, что традиционные методы обучения не теряют своей ценности, и успешное обучение
требует гармоничного сочетания как технологических средств, так и классичяеских подходов
к изучению литературы.

БИБЛИОГРАФИЯ

1.

Абдрахманова А.В. Применение информационных технологий в обучении русскому

языку и литературе в средней школе. Вестник Костромского государственного университета
имени Н.А.Некрасова, 24 (1), 2018. 26-31

2.

Голубева И.Н., Глебова Т.В. Методические приемы применения ИКТ при изучении

произведения А.С.Пушкина в школьном курсе литературы. Научные ведомости БелГУ. Серия:
Гуманитарные науки, 46 (42), 2019. 181-187

3.

Самойленко Л.В. Мультимедийные технологии в обучении литературе. Мир науки,

культуры, образования, (4), 2020. 242-244

Й.В.ГЁТЕ «ФАУСТ» АСАРИДА ОЛАМ ВА ИНСОН ИДРОКИ ВА

ТАРЖИМАЛАР ТАҲЛИЛИ

Назаров Садор Хасанович

Низомий номидаги ТДПУ доценти,

(PhD), кафедра мудири


«Фауст» асарида бир-бирига зид икки бадиий образ – Фауст ва Мефистофель орасидаги

ўзаро кураш гавдаланади. Фауст эзгулик, Мефистофель эса ёвузлик образидир. Бу каби бир-
бирига зид, яъни яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги ўзаро курашувчи бош қаҳрамонлар


background image

60

образларини Авестодаги Ахруман ва Ахурамазда, Қуръони каримнинг «Аюб» сурасидаги
Аюб ва шайтон образлари орқали кўришимиз мумкин.

Фауст билан Гретхен ўртасидаги севги ҳиссий муносабатлардан ташқари муаллиф ўрта

асрларда Европа адабиётида илк бор замон ва маконни бир асарда жам қилгани диққатга
сазовордир. Мисол тариқасида Фауст ва троялик Ҳелена ўртасидаги ишқий ҳиссий
муносабатларни келтириш мумкин.

«Фауст» асари таркибий жиҳатдан икки қисмдан иборат, бундан ташқари, Бағишлов,

Театрда муқаддимаси ва Осмондаги муқаддималардан ҳам ташкил топган.

Асарнинг Бағишлов қисмида муаллиф замондошларига мурожаат қилиб, унда шахсий

тажрибасини ўша давр ҳаёти билан боғлайди.

Театрдаги муқаддима қисмида театр директори, шоир ва актёр ўртасидаги суҳбат

шаклида муаллиф санъатнинг вазифалари ҳақида ўз фикрларини баён қилади. Муқаддимадаги
режиссёрнинг ёндашуви шунчаки амалий жиҳат бўлиб, жамоатчиликка зарба беришдир.

Актёр ҳақиқатга яқин, жамоатчиликни яхши тушунади, унинг маънавий эҳтиёжларини

уйғотиш керак деб ҳисоблайди. Гётенинг сўзларига кўра, театр санъатида идеал (шоирнинг
нуқтаи назари) ҳақиқат билан (актёрнинг нуқтаи назари) уйғунлаштирилиши ва режиссёрнинг
талаблари ҳам қонунийлаштирилиши лозим. Бундан ташқари, Гёте ўқувчига кейинчалик
муҳокама қилинадиган воқеалар ишончга сазовор эмаслигини ҳамда шоир ва актёрлар
томонидан яратилганлигини айтади.

«Фауст» асарида инсон бутун олам контекстида идрок қилиниб, дунёнинг тақдири

инсоннинг қайси йўлни танлашига боғлиқдек гўё. Дунёда эзгулик ва ёвузлик ўртасидаги
кураш давом этмоқда ва бу кураш инсониятнинг ўзига боғлиқ бўлиб, у нафақат бугунги
кунимиз, балки келажакка ҳам таъсир қилади.

«Фауст» асари мажозий тизими қарама-қарши жуфтлардан иборат: Фауст-

Мефистофель, Фауст-Вагнер, Фауст-Гретхен.

Асарнинг биринчи қисмида асосий қаҳрамонлар Фауст ва Вагнер сингари олимлар

бўлиб, улар турли хил илоҳий ва дунёвий билимларни ўзида мужассам этган. Қуйидаги
сатрлар бетакрор шоир Э.Воҳидов ва немис тили мутахассиси П.Усмон томонидан қандай
таржима қилинганлигини кўриб чиқамиз:

FAUST:

Das Pergament, ist das der heil'ge Bronnen,

Woraus ein Trunk den Durst auf ewig stillt?
Erquickung hast du nicht gewonnen,
Wenn sie dir nicht aus eigner Seele quillt[3; 149].

Фауст
Қоғозбосабилмаскўнгилташнасин,
Тафаккурмифтоҳикитобдаэмас.
Ҳаётасроригаинтилганҳаркас
Ўз қалбидан топар сирлар чашмасин [8;
26].

Фауст
Пергамент аталмиш донолик чашмаси
Мангу қондиролурчанқоғингни, наҳот?
Унутмагин, дўстим, қонмас қалб ташнаси,
Оқмаса дилингда зиё, оби ҳаёт [7; 30].

Иккала олим ўртасидаги мулоқот дунёни идрок этиш муаммолари, дунёда инсониятнинг

ўрни, вазифаси ва имкониятлари ҳақида боради. Вагнер шогирд, у, Фаустдан фарқли ўлароқ,
фанга содиқ, аммо дунёқараши унчалик эмас эди. Фауст илмдан кўнгли қолгунига қадар худди
Вагнердек ўрганар эди.

Фауст ўз онгида фожиали тўқнашувни бошдан кечирар эди. У оламнинг қандай

яралганлиги, инсон ва табиатнинг барпо бўлиши каби саволларига жавоб йўқлигидан
қийналар эди. Муаллиф Фауст образида инсон онгининг абадий ривожланиши, инсоннинг
олам тақдири учун маънавий жавобгарлигини ёритиб берган.

Мефистофель – Фаустдан кейин иккинчи ўринда турувчи, асосий қаҳрамон. Фауст ва

Мефистофель бир-бири билан чамбарчас боғлиқ. Асосий драматик можаро улар орасидаги
қарама-қаршилик бўлиб, бу инсон қалбида унинг маънавий ўсишини белгилайдиган иккита


background image

61

қарама-қарши принципларнинг бирлиги ва доимий кураши тимсолидир. Мефистофелнинг
вазифаси Фаустнинг таянч инстинктлари, мастлик (Ауербахдаги ертўла), ёшлик (жодугар
ошхонаси), севги (Гретхен), кўнгил очиш, унутиш (валпургия туни) каби ахлоқий
томонларини синовдан ўтказишдир. Мефистофелни ҳайдаш ёки асар ибтидосида Фауст
Мефистофель билан ўзаро келишув қилмаса, инсониятнинг ожизлиги ва шайтонга
мойиллигини кўрсатар эди. Мефистофелнинг ерга тушиши ва Фауст билан аҳдлашиши
замирида Фаустнинг хоҳиши ётибди. Инсон қиёматга қадар шайтон билан кураш олиб боради.
Бу илоҳий тушунча ва инсон учун яхши, чунки шайтон билан доимий кураш олиб бориш
оқибатида одамлар ўзларини ёмонликдан қайтариши, кундалик ҳаётда шайтондан холи бўлиш
учун ўзларини тарбиялашлари каби яхшиликлар ётади. Масалан: Исломда ҳар бир ишни
қилишдан аввал айтиладиган «Аъу’зу биллаҳи минаш шайтонир рожийм» – «Лаънатланган
шайтоннинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўрайман» калимаси ҳам шайтон билан курашиш
ифодасидир. Гётеда исломий билим ва бу каби онгнинг ривожланиши билан боғлиқ
маърифатнинг ўзига хос хусусияти бўлган. Аслият ва таржимасига эътибор қаратамиз:
MEPHISTOPHELES:
Ein Teil von jener Kraft,
Die stets das Böse will und stets das Gute schafft [3;170].

Мефистофель
Мен

ҳаргизёмонликтилаб,

Яхшиликқилғувчикучнингбирқисми
[8;44].

Мефистофель
Нияти мудом ёвузлик, адоват,
Лекин эзгулик ишқида риёзат
Тортувчи кучнинг бир қисмиман фақат
[7;55].

Фауства Гретхен – жўшқин фаоллик ва хотиржамлик, бахтли нодонлик, динамика ва

статик қарама-қаршилик. Фаустнинг табиатан фаоллиги, Гретхенга телбаларча (шайтоний)
муҳаббати Гретхен оламини йўқ қилишга олиб келади. Аммо севги иккаласини ҳам руҳан
тарбиялайди.

Асарнинг биринчи қисми хотимасида Фауст инсон бўлиб қолиб, ҳаётда ҳақиқати ва

мазмунини қидиришда давом этади.

Асарнинг иккинчи қисми анча мавҳум. У рамзий маънода феодал монархиянинг

инқирози, урушларнинг ғайриинсонийлиги, маънавий гўзалликни излаш, жамият
фаровонлиги учун ишлашни акс эттиради. Бадиий қаҳрамонлар муайян ғоя ва
тушунчаларнинг рамзи бўлиб гавдаланади.

Фауст ўзини кўнгли қолган жамият ва жамоат майдонида синаб кўради. У янгитдан

изланишда давом этиб, иттифоқ руҳ ва илм-фан бирлигининг рамзи бўлган гўзал Ҳелена
образига мурожаат қилади. Аммо бу фақат хаёлий дунёда мавжуд бўлиши мумкин эди. Фауст
ва Ҳеленанинг ўғли Эйфория (баъзи олимлар унда лорд Байроннинг хусусиятларини
кўришади) ҳақиқий дунёни кўриш орзуси билан вафот этадилар. Ҳеленанинг ғойиб бўлиши,
Фаустнинг ниқоб остида қолиши асардаги мазмунсиз санъат рамзидек туюлади.

Фауст ҳақиқий ҳаётга қайтиб, сув босган ерларни ҳимоя қилиш, тўғон қуриш вазифасини

бажаришдек хизматларни жамият олдида ўз зиммасига олади. Фауст бахт фақат меҳнат орқали
келишини ҳис қилади ва унга бақиради: «Тўхта бир зум!». Мефистофель расмий равишда
ғалаба қозонади, Фауст мағлуб бўлади. Аммо Мефистофель инсон руҳи чексиз нарсадан
қониқиши мумкинлигини исботламоқчи бўлганлиги билан адашганлиги, чунки Фауст жамият
манфаати учун ўзини қурбон қилганлигини қуйидаги сатрлар ва таржималарда кўришимиз
мумкин:

Аммо қурбонларсиз муваффақиятга эришиб бўлмайди. Филимон ва Бавкидаларнинг

ўлими воқеаси бу яратилиш билан боғлиқ бўлган бузғунчи тамойилнинг рамзидир. Ўлимидан
олдин Фауст барча қилган ишлари учун виждонан қийналди. Балки, Фауст шу билан
бахтлидир? Бизнинг хулосамизга кўра, мана шу виждон қийналиши – Фаустнинг том
маънодаги ғалабаси.

Адабиётшуносликда бадиий образлар турлича тасниф этилиши тасниф учун қайси жиҳат

асос қилиб олингани билан боғлиқдир. Жумладан, ижодкор эстетик идеали билан


background image

62

муносабатига кўра: ижобийва салбий образлар; ижодий методга кўра:

реалистик, романтик

ва

бадиий образ турлари

; яратилиш усулига кўра: фантастик

,

гротесква бошқа

бадиий образ

турлари

; характер хусусияти ва эстетик белгисига кўра: трагик, сатирик

, юмористик

образлар

билан фарқланади. Шунингдек, баъзан бадиий образнинг тасвир планидан келиб чиқиб инсон
образи, жониворлар образи, нарса-буюмлар образитарзидаги атамалар ҳам қўлланади.
Албатта, илмий муомалада бу каби таснифлар, терминлар ҳам бўлиши керак. Бироқ мавжуд
таснифларнинг ҳеч бири бадиий образларни тўла қамраб ололмайди.

Бадиий образ воқеликдаги нарса ёки ҳодисанинг ижодий қайта ишланган акси, шунга

кўра, у ўша нарса ва ҳодисани конкрет ҳис этиладиган тарзда тасвирлайди. Айни чоғда,
тасвирланган нарса муайян мазмунни ифодалашга хизмат қилади. Демак, структурасига кўра
бадиий образ тасвир ва ифода шаклларидан иборат экан. Бадиий образнинг тасвир ва ифода
шакллари бир-бири билан турлича муносабатда бўлади, шундан келиб чиққан ҳолда

автологик,

металогик ва суперлогикобразлар ажратилади [6: 92].

Бадиий асардаги бир-бири билан узвий боғланган образлар тизими деганда кўпинча

асардаги персонажлар тизими назарда тутилади, бироқ бу терминнинг тор маъносидир. Зеро,
образлар системаси фақат персонажларни эмас, балки бадиий воқеликни ташкил қилаётган
жами (нарса, ҳодиса, жой ва ҳ.к.) образлардан таркиб топади. Яъни бадиий асардаги ҳар бир
образ яхлит системанинг унсури, шунга кўра, у бутуннинг қисми саналади ва ўзининг мазмун-
моҳиятини бутун контекстидагина тўлиқ намоён этади. «Фауст» асарида образлар
системасидаги барча образлар бир-бири билан узвий алоқада бўлиб, улар бир-бирини
тўлдиради, изоҳлайди, ойдинлаштиради. Образлар системасидаги унсурларнинг алоқалари
сифат жиҳатидан турлича. Жумладан, образлар орасида интегратив (ҳоким-тобе) алоқанинг
мавжудлиги уларнинг системадаги мавқеи, ташиётган ғоявий-бадиий юк залвори жиҳатидан
даражаланиши билан изоҳланади. Масалан, «Фауст» асаридаги нарса-буюм ёки жой образлари
персонаж образига тобеланади, уни тўлақонли яратишга хизмат қилади. Шунингдек, образлар
системасининг таркибий қисми бўлмиш персонажлар тизимида хам худди шундай алоқалар
кузатилади: ёрдамчи ва иккинчи даражали персонажлар бош персонажларга нисбатан тобе
муносабатдадир

.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1.

Charles E., Osgood. Nature and Measurement of Meaning // Psychological Bulletin.

1952.Vol. 49. №3.

2.

Faulseit D., Kühn G. Stilistische Mittel und Möglichkeiten der deutschen Sprache. –Leipzig,

1969. – 280 S.

3.

Goethe Faust. ‒ Leipzig: Isel – Verlag, 1969. 651 S.

4.

Riesel E., Schendels E. Deutsche Stilistik.– M., 1985

5.

Sowinski B. Stilistik. – Stuttgart, 1991. –384 S.

6.

ВКР-3 Щукина_302 оч-заоч (Клюев Е.В. О новых работах по стилистике в аспекте

прагматики (на материале работ нем. стилистов) // Сб. докладов и сообщений
лингвистического общества. 1974.C.92.)

7.

Гёте Й.В. Фауст / Олмон тилидан Пошо Али Усмон таржимаси. ‒ Т.: Ўзбекистон

миллий кутубхонаси, 2007. –134 б.

8.

Гёте Й.В. Фауст / Олмон тилидан Эркин Воҳидов таржимаси. ‒ Т.: Адабиёт ва санъат,

1985. – 427 б.

ИЗУЧЕНИЕ РУССКОГО УДАРЕНИЯВ КАЗАХСКОЙ ШКОЛЕ

Раимов А.Б.к.п.н., доцент

Центрально-Азиатский инновационный университет,


Постановка правильного русского ударения является одной из тех трудностей, с

которыми учащиеся-казахи встречаются при изучении русского языка.

Ударение в русском языке является свободным, или разноместным, — может ставиться

в любом месте от края словоформы: на первом слоге (беˊрег, каˊчество, выˊсказаться), на

Библиографические ссылки

Charles E., Osgood. Nature and Measurement of Meaning // Psychological Bulletin. 1952.Vol. 49. №3.

Faulseit D., Kühn G. Stilistische Mittel und Möglichkeiten der deutschen Sprache. –Leipzig, 1969. – 280 S.

Goethe Faust. ‒ Leipzig: Isel – Verlag, 1969. 651 S.

Riesel E., Schendels E. Deutsche Stilistik.– M., 1985

Sowinski B. Stilistik. – Stuttgart, 1991. –384 S.

ВКР-3 Щукина_302 оч-заоч (Клюев Е.В. О новых работах по стилистике в аспекте прагматики (на материале работ нем. стилистов) // Сб. докладов и сообщений лингвистического общества. 1974.C.92.)

Гёте Й.В. Фауст / Олмон тилидан Пошо Али Усмон таржимаси. ‒ Т.: Ўзбекистон миллий кутубхонаси, 2007. –134 б.

Гёте Й.В. Фауст / Олмон тилидан Эркин Воҳидов таржимаси. ‒ Т.: Адабиёт ва санъат, 1985. – 427 б.