421
группах. Таким образом, применение интерактивных методов и эффективных технологий
обучения, а самое главное инновационный подход к своей профессиональной деятельности
преподавателя, стимулируют интеллектуальную активность обучающихся, способствуют
развитию у студентов творческих способностей, помогают установить тесную связь в
совместной исследовательской деятельности студентов и преподавателей кафедры
определённого направления.
ИСПОЛЬЗОВАННАЯ ЛИТЕРАТУРА
1.
Национальная программа по подготовке кадров. – Т., 1997.
2.
Гармонично развитое поколение – основа прогресса. – Т.: Шарк, 1997.
3.
Мечта о совершенном поколении. – Т., 1999.
4.
Загвязинский В.И. Педагогическое творчество учителя. – М.,1987.
5.
Ишмухамедов Р.Д. Инновации в образовании и воспитании. – Т., 2009.
6.
Джарлепесов Т.Е. Лаборатория мастерства. – Т., 2009.
7.
Джарлепесов Т.Е. Практика интерактивного обучения. – Т., 2009.
ШЕТ ТІЛДЕРІН ОҚЫТУДА САБАҚТАСТЫҚ ПРИНЦІПІН ЖҮЗЕГЕ
АСЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ.
магистр Тулепбаева Г.К., Дәулетова А.С.
Орталық Азия инновациялық университеті
Казахстан, Шымкент.
Қазіргі қоғамда әлеуметтік-экономикалық жаңарулардың, құндылықтар мен
сұранымдардың сапалық өзгерістері кезінде педагогикалық ұжымдарға педагогикалық
процестерді жаңа технологиялар негізінде таңдауға және құруға мүмкіндік беретін білім
жүйесін жаңғырту ерекше маңызға ие.
Оның үстіне, уақыт өткен сайын ғалымдар мен практиктер оқытуда сабақтастық
принципін жүзеге асыру арқылы ғана оқу процесіне динамикалық, перспективті сипат беруге
болатыны жөнінде ортақ пікірге келуде. Осы фактіні есепке алу арқылы оқытудағы
сабақтастық проблемасының түрлі аспектілері бойынша жаңа зерттеулердің пайда болуы
нақтылана түсуде. Бұл сабақтастықтың білім беру байланыстары арқылы жүзеге
асырылатынын шет тілін оқытудың негізделген жүйесін құрудың жетекші жалпы
дидактикалық принципі екендігі жөніндегі біздің пікірімізде тағы да нақтылай түседі. Мұндай
байланыстарды Е.Е.Симдянкинаның [184;10-11] пікірі бойынша мектепте, жоғары оқу
орындарында білім беру процесінде үш деңгейде – концептуальды, мазмұнды,
процессуальды-қалыптастыру қажет. Бізде бұл пікірді қолдай отырып, зерттеу нәтижелерін
өзіміздің ізденісімізде пайдаланамыз.
Мысалы: концептуальды деңгейде жалпы және жоғары білім беру жүйелерінде өзара
толықтырып, байытуда қолайлы жағдай туғызуға, сондай-ақ жоғарыдағы білім беру
жүйелерінде кәсіптік оқыту мен тәрбиеде тұтастықты қамтамасыз етуге тұтастық
байланыстары игі ықпал етеді.
Оқу жоспарылары оқытудың жалпы механизмдері жасалған негізгі құжаттардың бірі.
Ол оқытудың барлық сатыларында міндетті түрде шет тілін оқытуды қарастырады, бұл тілді
жоғары дәрежеде игеруге мүмкіндік туғызады. Осы тұрғыдан келгенде бұл «мектеп –ЖОО»
жүйесінде сабақтастық принципін жүзеге асыруға қолайлы жағдай туғызады.
И.Л.Бим шет тілін оқытуды, мақсатты екі топқа бөлуге болатынын айтады. Мақсатты
бірінші топ лингвистикалық ақпарат негізінде білімді, дағдыны және қабілеттілікті, екінші топ
экстралингвистикалық ақпарат негізінде қалыптастыруға бағытталған. Бұл жерде әңгіме
оқушылардың білімді, дағдыны және қабілетті шет тілінің көмегімен қызмет пен танымның
өзге салаларынан алуы жөнінде болып отыр, осыған байланысты мәдениеттің жалпы деңгейін
көтеруге, мінез-құлықтың адамгершілік нормаларын қалыптастыруға жүзеге асырылады
[30;19].
422
Сонымен, жалпы білім беретін мекемелердегі шет тілін оқыту бағдарламасына сәйкес
жалпы білім беретін мектептерде шет тілін оқытудың негізгі мақсаты коммуникативті
құзіреттіліктің базалық деңгейін қалыптастыру болып табылады.
Қазіргі таңда оқушылардың алынған білімді, дағдымен қабілетті сақтау проблемасы
барлық кезеңдерде де өткір қойылып отыр. Жоғары оқу орындарындағы оқу жоспарларының
көпшілігіндегі шет тілін оқытудың алшақтығы мен қысқа мерзімдегі арнайы білім алуға
мүмкіндік беретін оқытудың жекелік–бағыттаушылық технологиясын қолданудың
тұтастығын айқын танытуда. Бұл, әсіресе жоғары оқу орындарындағы жекелік
бағыттаушылық оқу пәндеріндегі «шет тіліне» қатынаста айрықша ақталды [110; 18-19].
Бірқатар
зерттеушілердің
пікірлері
бойынша
(И.Л.Бим,
Н.Д.Гольскова,
Л.А.Шестоперова) көрсетілген проблеманы шешу жолындағы басты бағыт жекешелік-
бағыттаушылық технологиялар бойынша шет тілін белсенді игеруге оқыту қажеттілігі болып
табылады. Бұл стильдің ерекше белгісі ретінде оқыту процесі барысында пайда болатын
міндеттерді шешуге барлық ұжым мүшелерінің, оның ішінде оқытушылардың да тегіс және
белсенді қатысуын айтуға болады. Мұндай жағдайда оқытушы топтарда бір мезгілде
оқушылардың ынтығушылығын арттыратын талапшылдық, икемділік атмосферасын жасап, өз
пәнінде, сондай-ақ тұтас алғанда жоғары кәсіптік дайындық жүйесінде жауапкершілікті
арттыра түсу қажет [31; 33-42].
Білім беруді дамытудың қазіргі кезеңінде жекешелік-бағыттаушылық бағыт шет тілін
оқытудағы негізгі принциптердің бірі. Оның міндеті оқушыларды шет тілінің көмегімен
оқылатын тілдің орындаушысы ретінде ғана көрінетін жағдай жасап қоймай, сонымен қатар
олардың қабілетін арттыра түсіп, мәтіндік қызметті асырауға даярлау керек. Бұған пәнге оқыту
жүйесі білім алушыға жоғары деңгейде бағытталып, оның шынайы мүмкіндіктеріне,
әлеуметтік-мәдени және жекелік даму бағдарламасының нақты орындауына айқын жол
ашылғанда ғана қол жетеді [110; 29].
Отандық ғалымдардың жұмыстарында ғылымның мәдени-тарихи концепциясы
(Л.С.Выгатский), іс-әрекет теориясы (А.А.Леонтьев 106), жекелік теориясы (Б.Г.Анатьев 4),
ескеріле отырып, жекелік іс-әрекет пен жүздесуде сипатын белгілейтін, өз іс-әрекетін
басқаруға және жауапкершілікті терең сезінуге, өзінің іс-әрекетінің нәтижесін бақылау мен
бағалауға қабілетті жеке адам ретінде қарастырылады.
Мамандар даярлауда тәуелсіз елімізде соңғы он жылдықтарда болған қоғамдық-саяси,
экономикалық, әлеуметтік қайта құрулар аясында жекелік- бағыттылық тәсілді қолдану
мүмкін болды. Бағыт ұстаушылық құндылықтар терең өзгерістерге ұшырады, қоғамның
гуманистік принциптеріне сәйкес ең үлкен құндылықтар қатарына еркін, дамыған және
білімді, әлемнің тұрақты өзгерісі жағдайында өмір сүруге қабілетті жеке адам үлкен құндылық
ретінде бой көтереді. Жекешелік-бағыттаушылық тәсілдің коммуникативті компетенцияның
өзге тілдік әлеуметтік-мәдени орталарға қарағанда ерекше екенін тегіннен-тегін емес[30; 19-
26]. Жекелік-бағыттаушылық тәсіл білім алушылардың жеке мүдделерін, олардың өзіндік
ерекшеліктерін есепке ала отырып, мақсатты белгілейді және оқудың үлкен нәтижелілігіне
алғы шарттар жасайды. Бұл тәсіл білім берудің жаңа сатысында мектептің үш сатысы
аралығындағыдай мектеп пен жоғары оқу орнының аралығында да, сондай-ақ жоғары кәсіптік
білім берудің ішкі жүйесінде де сабақтастық принципін жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Қазіргі білім беру жүйесі жекелік-бағыттаушылық тәсілге сүйенеді, білім
алушылардың сұрағымен олардың мемлекеттік тарапынан берілген білім беру қызметін
таңдау мүмкіндіктерін ескере отырып, оның сан қырлылығын заңдық тұрғыда бекітеді (198;
38).
Зерттеу тақырыбы бойынша әдебиеттерге талдау шет тілін оқыту жүйесі
құрылымының теориялық базасын, тұтас алғанда, кәсіптік-бағыттаушылық оқуды, жекелей
алғанда, әрбір буынын белгілеу оқытудың түрлі аспектісімен сәйкес келетін «ситуативті»
коммуникативті-жекелік-іс-әрекетін «тәсіл» құрайды. Нақтылап айтқанда, ситуативті-оқу
материалын ұйымдастыру сипатымен және оны игеру шарттарымен; коммуникативтілік-
жүздесуді ұйымдастыру;
жекелік–оқыту субьектісіне қарай; іс-әрекетті-оқытуды
423
ұйымдастыру және оқыту обьектісін белгілеу [110; 31].
Іс-әрекетті тәсіл негізінде мақсаткерлік іс-әрекет теориясы жатыр (А.А.Леонтьев,
С.Л.Рубинштейн және басқалар). Шет тіліне коммуникативті оқыту «сөздік іс-әрекет»
аралығында сөздік әңгімелесуді жүзеге асыруды білдіреді, ол өз кезегінде оқушылардың
«әлеуметтік өзара іс-әрекет» жағдайындағы қызметінің міндеттерін шешуге әсер етеді
(И.А.Зимняя, А.А.Леонтьев, Е.И.Пассов, Г.А.Китайгородская және басқалар). Оқу процесінде
шет тілінің көмегімен бірлескен қызметтің шынайы және мүмкін міндеттері шешіледі.
Коммуникативті – бағыттаушылық оқудың іс-әрекетті маңызы әдістемелік тәсілдер көмегімен
жүзеге асырылатын «іс-әрекетті және коммуникативті тапсырма» арқылы іске асырылады
және ойындық, имитациялық және еркіндік негізінде құрылған әдістемелік тәсілдер көмегімен
жүзеге асырылады да орнықтыруды, қайталауды, кеңейтуді, білім мен ұғымды, дағды мен
қабілетті біріктіруді қамтамасыз ететін жаттығулар тобын құрайды [98; 42-53].
Шет тілін коммуникативті оқытуға тән төмендегі жағдайлар кеңінен мәлім: сөздік
қызмет пен тілдік құралдардың барлық түріне оқытудың коммуникативті бағыттылығы, білім
алушылардың ойлау сөздігі бесенділігін ынталандыру, оқытуды жекелендіру, сөздік
құралдарды функциональды ұйымдастыру, оқу материалының жаңалығы мен хабардарлығы
[145; 124-131]. Оның үстіне әртүрлі дайындық деңгейіндегі білім алушылармен жұмыс
оқудағы» үздіксіздік және жүйелілік», «жас шамасы мен жеке ерекшеліктері» дидактикалық
сәйкестік принциптерінің есебін талап етеді.
Жоғарыдағы аталған жайларға сүйене және коммуникативті жүйелі іс-әрекетті негізге
ала отырып, біз шет тілін оқуға үйрету процесін ұйымдастыруға тәжірибелік-
экспериментальды жұмысты орындау барысында келдік. Оқытуда осындай тәсілдің
нәтижесінде шет тілін игеру жүйесі әңгімелесу құралы ретінде әрекет етіп, жүзеге асады,
қалыптасады. Мұндай жүйе, оны шет тілін оқытуға пайдалану кезінде жалпы іс-әрекетті
мотивтердің өзара сәйкестігін мотивтер мен сұраныстарды байланыстыра отырып қамтиды;
пәндік мазмұн мен оған қатысушылардың (жекеаралық, топтық, ұжымдық) өзара іс-әрекетті
сипатын, сондай-ақ аталған іс-әрекет шеңберінде қабылданған қатысушылардың өзара
қатынастарының формасы мен мазмұны, сипатын белгілеу; коммуникативті, перспективті,
интегративті астарлардың бірлігінде [122; 97-134].
Жоғары оқу орындарында шет тілін оқыту курстарының міндеттері мен мазмұнының
бітірушілердің болашақ кәсіптік іс-әрекетінің сұранымдарымен айқындалатыны баршаға
мәлім [102, 62-68], [157-5-17], (84).
Көптеген мамандардың пікірінше, жеке адамның кәсіптік бағыттылығы бітірушілер
дайындығының жетекші, базалық, кәсіптік маңызды көрсеткіштері сапасында көрінеді. Жеке
адамның маңызды интегральды сапасы жөніндегі оны талдауды Б.Г.Ананьев, А.Н.Леонтьев,
С.Л.Рубинштейн және басқа да жетекші ресейлік психологтардың жұмыстарынан табуға
болады. Кәсіптік бағыттылықтың ерекшеліктері адамның таңдаған кәсібіне қатынастарына
оның болашақ кәсіптік іс-әрекетінің табыстылығына, сондай-ақ оқуына да әсер етеді [110; 48-
49].
Біз жасаған курстағы пән аралық бағыттылық өзге пәндерді оқу барысында алынған
білімге практикалық сипат беруге мүмкіндік туғызды, сондай-ақ кәсіби бағытталған түрлі
тапсырманы орындауда қажетті қалыптасқан қабілетпен сәйкестендіруге мүмкін болды.
Шет тіліне оқуға үйретуде элективті курсты жасау кезінде біз пәндерді шоғырландыру
принципіне, нақтылап айтқанда мамандық пәні мен шет тілін біртұтас бірлікке біріктіруге
сүйендік.
Жұмыстың бірінші кезеңінде біз бағдарламада әр пән бойынша ортақ тақырыптарды
бөлдік, ұқсас элементтер мен олардың арасындағы сәйкестіктерді байланыстарды
ойластырдық, бұл элементтерді сабаққа енгіздік. Мынадай мысал келтірейік: «Таяуда
теориялық
механика
сабағында
сіздер
автомобиль
двигателінің
құрылымын
қарастырыңыздар, ал енді бүгін біз сабақта осы двигательді пайдалану тәртібі туралы мәтінді
оқитын боламыз». Пән бойынша мұндай білім мен қабілетті тығыз байланыста қолдану өзінің
мақсатты етіп студенттерді бірдей нақты проблеманы, түрлі жағдай мен жүйедегі құбылысты
424
қарастыруға үйретуді мақсат етеді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. -2 -е изд. -М.: Политиздат, 1977. –
304 с.
2 Сластенин В.А. Формирование личности учителя в процессе профессиональной
подготовки. –М.: Просвещение, 1987. –187 с.
3 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы. -Астана, 2004. -38 б.
4 Пассов Е.И. Основы методики обучения иностранным языкам. –М., 1977, -320 с.
5 Старков А.П. Обучение английского языка в средней школе. Метод. Пособие и серии
учебников. Метод. Комплексс для 5-10 кл. –М.: Просвещение, 1978, - 162 с.
6 Қазақстан Республикасындағы білім туралы заңнама. Заң актілерінің жиынтығы. –
Алматы: ЮРИСТ, 2006. –200 б.
7 Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдасы //
Қазақстан мектебі. –2004. №2. –б. 3-16.
8 Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Педагогика және
психология / Жалпы редакциясын басқарған А.Қ.Құсайынов. – Алматы: Мектеп, ЖАҚ, 2002.
–256 бет.
9 Пассов Е.И. Основы методики обучения на уроках иностранного языка. –М.: Русский
язык. 1977, 214 с.
10 Леонтьев А.А. Общая методика обучения иностранным языкам. Хрестоматия. –М.:
Изд-во “Русский язык”. 1991. с.191-202
АКТИВИЗАЦИЯ МЕТОДОВ РАБОТЫ ПО РАЗВИТИЮ РЕЧИ
Преподаватель Хамидуллаева Т.Ж.
Республика Казахстан.г.Шымкент.
Центрально-Азиатский Инновационный Университет
В центре внимания современной методики русского языка, несомненно, находятся
вопросы развития речи.В связи с этим проблема систематизации, упорядочения и
совершенствования методов развития речи приобретает большое значение как для теории
методики,так и для практики преподавания русского языка. Принимая в качестве исходной
дидактическую концепцию содержания и методов обучания, в основу которой положен
характер деятельности учащихся, мы стремимся осмыслить методы активизации развития
речи русского языка , в контексте общедидактической проблематики, а также с учетом
специфики содержания самого предмета.
В данной статье мы ограничимся рассмотрением лишь тех методов, с помощью которых
осуществляется обучение способам деятельности, причем лишь такой деятельности, которая
направлена на формирование речевых навыков и умений.
Обучение способам деятельности осуществляется как репродуктивными,так и
продуктивными методами,однако соотношение тех и других в системе обучения бывает
различным и зависит от специфики предмета. Приятно считать,что язык,основная цель
изучения которого состоит в формировании умений и навыков, усваивается, главным образом,
с помощью репродукции. Действительно,эта форма обучения широко используется на уроках
языка. Однако применительно к русскому языку и особенно той области его преподавания,
которая называется развитием речи, такое утверждение звучит слишком категорично и
требует уточнения.
Язык как единство структуры и функции(строя и употребления, языка и речи) может
быть изучен с разных сторон. Он может быть воспринять как языковая система, как речевая
деятельность(процессы говорения и понимая), как языковой материал (текст).
Объектом преподавания родного языка является язык во всем его объеме; однако в
качестве предмета изучения на том или ином этапе, в том или ином разделе школьного курса
