STARS International University
35
Annotatsiya.
Ushbu
maqolada jahon moliya tizimini rivojlantirish istiqbollari va moliya
tizimining rivojlanishidagi global muammolar haqida bayon etilgan .
Kalit so
‘
zlar:
moliyaviy tizim, sikl, global, jamiyat, yalpi ichki mahsulot, resurs, model.
Zamonaviy iqtisodiyotda moliyaviy tizimning sifat jihatidan yangi holatiga
o‘tish mavjud bo‘lib, uning asosiy funksiyasini - iqtisodiy o‘sishni moliyalashtirishni
amalga oshirish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, moliya tizimi moliyaviy
resurslarni qayta taqsimlashni tashkil etish va ularni real iqtisodiyotga aylantirish
bilan zarur darajada kurasha olmaydi, uning rivojlanish darajasi zamonaviy
iqtisodiy o‘sish talablariga javob bermaydi. Bir nechta davlatlar ob’yektiv ravishda
moliya tizimini, moliya bozorlarini, moliyaviy vositachilik sektorini rivojlantirishni
jadallashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar tizimiga muhtoj, ya’ni iqtisodiy rivojlanish
uchun yetarli moliyaviy yordam yaratishda.
Global rejaning moliyaviy-iqtisodiy munosabatlarining yangi shakllarining
paydo bo‘lishida ifodalangan moliyaviy kapital sifatining keng ko‘lamli o‘zgarishi,
birinchi navbatda, moliyaviy makonga va global moliya amaliyoti va maqsadli
siyosat o‘rtasida yuzaga keladigan munosabatlarga ta’sir qildi. Jamiyat hayotini
har tomonlama moliyalashtirish nuqtai nazaridan jahonda hukm surayotgan
tendensiyalarga mos ravishda mamlakatning kompleks rivojlanishini ta’minlashda
xizmat qiladi.
Moliyalashtirish natijasi jahon yalpi ichki mahsulotidagi moliyaviy sektor ulushining
keskin ortishi, jamiyatning umumiy daromadlari tarkibida asosiy o‘rinni egallagan
moliya bozorlaridagi operatsiyalardan olingan daromadlarning rivojlangan
mamlakatlar iqtisodiyotida tarqalishi bo‘ldi. Rivojlangan mamlakatlarning jamoat
ongida moliyaviy xizmatlar va moliyaviy (pul) resurslar harakatini tashkil etuvchi
moliyaviy vositalarning ustunligiga yo‘naltirilgan yangi xulq-atvor modeli o‘rnatildi.
Iqtisodchilar inqirozning uchta asosiy sababini ko‘rsatadilar: birinchidan, davlat
tomonidan tartibga solish xatolari; ikkinchidan, iqtisodiyotning siklik rivojlanishi;
uchinchidan, mavjud moliya tizimining muvaffaqiyatsizligi.
NIZAMETDINOV ALI AKRAMOVICH
O‘zbekston Milliy universitetining
Jizzax filiali Assistenti.
alwaysberich@gmail.com
RAJABOV SANJARBEK XAMRO O‘G‘LI TALABA.
sanjarbek05282004@gmail.com
JAHON MOLIYA TIZIMINI
RIVOJLANTIRISHDAGI
MUAMMOLAR VA XALQARO
MOLIYA MUNOSABATLARINI
RIVOJLANTIRISH
ISTIQBOLLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.univer-
s i t y - 5 - p p 3 3 - 3 5
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
36
Moliyaviy inqiroz qaysidir ma’noda bir-biri bilan iqtisodiy aloqalar bilan bog‘langan
deyarli barcha mamlakatlarga ta’sir qilganligi sababli, jahon moliya tizimini
moliyaviy munosabatlarni tashkil etishning institutsional yoki tarkibiy-huquqiy
shakli sifatida ko‘rib chiqish zaruriyati paydo bo‘ldi. Jahon moliya bozori moliyaviy
munosabatlarning turli sohalari yig‘indisi bo‘lgan, pul resurslari shakllantiriladigan
va foydalaniladigan moliyaviy tizimning mavjudligini nazarda tutadi. Moliya
tizimini shakllantirishning ustuvor yo‘nalishlaridan biri uning moliyaviy-iqtisodiy
inqirozga qarshi kurashdagi rolini kuchaytirishdan iborat. Shu bilan birga, moliya
tizimini isloh qilish zarurati mamlakatda sivilizatsiyalashgan bozor munosabatlarini
muvaffaqiyatli qurishning asosiy sharti bo‘lib ko‘rinadi.
Hozirgi vaqtda “moliyaviy tizim” atamasi eng keng tarqalgan va ko‘pincha
qonun hujjatlarida, sud qarorlarida, ijtimoiy axborotlarida, davlat rahbarining,
hukumati raisining nutqlarida uchratish mumkin. U qonun ta’rifiga ega emas va
ko‘rib chiqilayotgan ta’rifni ishlab chiqishda olimlarning yagona konseptual ishlab
chiqarish mavjud emas. Uning murakkab tabiatini tushunish kerak, chunki uni ham
o‘zgartirishni ko‘rsatish mumkin: tarixiy, siyosiy, iqtisodiy va huquqiy.
Moliya tizimidagi munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan normativ-huquqiy
hujjatlarning ko‘payishi, afsuski, tizimsiz, bir lahzalik xarakterga ega ekanligini ham
ta’kidlash lozim. Shu bilan birga, xulosa qilishimiz mumkinki, bu atama ko‘pincha
inqiroz davrida qonunchilikda qo‘llaniladi. Shuni ta’kidlash kerakki, “moliyaviy
tizim” atamasining ta’rifining munozaraliligi, uning chegaralarini belgilash bilan
moliyaviy huquqning moliyaviy faoliyati, moliyaviy intizom kabi toifalari bilan
bevosita bog‘liqdir.
“Moliya tizimi” atamasining murakkab tabiati, bu tushuncha iqtisodchi olimlar,
moliyachilar, ma’muriy mutaxassislar tomonidan ilmiy tadqiqot ob’yekti bo‘lishi
kerakligi bilan belgilanadi, shuning uchun ushbu atamani ko‘rib chiqishda asosiy
vazifa - bu tushunchalar doirasini aniqlashdir.
Moliya tizimi quyidagi printsiplarga mos kelishi kerak: moliyaviy tizimning
barqarorligi, moliyaviy nazorat va davlat boshqaruvining davlat va moliya organlari
bilan o‘zaro ta’siri va izchilligi printsipi, federalizm printsipi. Bundan tashqari,
olimlar ham, qonunchilar ham “moliya tizimi” va “budjet tizimi”, “moliya tizimi” va
“pul tizimi” atamalarini chalkashtirishga yo‘l qo‘ymoqda. Aytish mumkinki, soliq va
budjet tizimlari moliya tizimining bir qismidir.
Demak, hozirgi zamon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, eng avvalo, o‘zining
nochorligini ko‘rsatgan moliya tizimining inqirozi, shuningdek, aniq davlat
tomonidan tartibga solish zaruratidir. Deyarli barcha olimlar inqiroz hodisalarini
tartibga solishda, shu jumladan, huquqiy tartibga solish, profilaktika choralarini
ko‘rish va inqirozga qarshi boshqaruv dasturlarini yaratish orqali davlatning rolini
oshirish tendentsiyasini qayd etadilar.
Muammo shundaki, inqiroz “global” miqyosidagi, keng qamrovli bo‘lib qolgan
bir paytda bu dastur va chora-tadbirlar ishlab chiqilmasligi, davlat inqirozli
vaziyatlarning oldini olish uchun o‘z vazifalarini doimiy ravishda bajarishi lozim.
V.Zorkin “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi o‘z mohiyatiga ko‘ra zamonaviy
huquqiy davlat inqirozini ham anglatadi”, deb to‘g‘ri ta’kidlagan. Biz ham E.V.ning
fikriga qo‘shilishimiz kerak. Pokachalovaning ta’kidlashicha, “moliya tizimini ma’lum
bo‘g‘inlarga (institutlarga) aniq differensiatsiya qilish nafaqat nazariy nuqtai
nazardan, balki amaliy nuqtai nazardan ham zarurdir”.
STARS International University
37
Yuqoridagilarni umumlashtirib aytadigan bo‘lsak, moliya tizimini moliyaviy
faoliyat bilan shug‘ullanuvchi organlar tomonidan pul mablag‘larini shakllantirish,
taqsimlash va ulardan foydalanish bilan bog‘liq ijtimoiy munosabatlarni tartibga
soluvchi ma’lum tamoyillarga asoslangan o‘zaro bog‘liq huquqiy normalar majmuasi
sifatida ta’riflash mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Валерий Дмитриевич Зорькин “Civilization of Law and Development of
Russia”
2.E. V. Pokachalova’s “Financial Law and Financial Labor Market in Digital
Economy”
3.To‘ychiyeva N. THE MAIN CHARACTERISTICS OF INNOVATION MANAGEMENT
IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM //INTERNATIONAL CONFERENCES. – 2022.
– Т. 1. – №. 6. – С. 103-105.
4.Nodira T., Maxfirat T. FOREIGN LANGUAGE PRONUNCIATION IN GRADES
1-4» //РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ. – С. 1133.
5.Akramovich N. A. THE PRIORITY OF USING INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN
THE AGRICULTURAL EDUCATION SYSTEM //Journal of Academic Research and
Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 185-191.
6.Nizametdinov А., Аhmedova H. Elektron ta ‘lim metodologiyasi rivojlantirishning
usullari //Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari va
rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 29-31.
7.Nizametdinov A. A. OLIY TA’LIM TIZIMINING AGRAR SOHASIDA
INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNI QO‘LLASH USTUVORLIGI. INTERNATIONAL
CONFERENCES, 1 (6), 58–60. – 2022.
8.Nizametdinov A. A. OLIY TA’LIM TIZIMIDA AGRAR SOHANING USTUVORLIGI
UNDA INNOVATSIYALARNING QO‘LLANISHI. INTERNATIONAL CONFERENCES,
1 (6), 96–98. – 2022.
9.Мухтаров Б. А. Оптимальное распределение объемов строительно-мон-
тажных работ //Молодой ученый. – 2018. – №. 22. – С. 427-431.
10.Мухтаров Б. А. Имитационная система прогнозирования факторов в лег-
кой промышленности //Молодой ученый. – 2017. – №. 40. – С. 122-124.
11.G‘Aybullayev Sarvar O. et al. O ‘ZBEKISTONDA ISTE’MOL SAVATCHASI
HOZIRGI HOLATINI VA UNI SHAKILLANTIRISH YO ‘NALISHLARI //Talqin va
tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 4. – С. 119-125.
12.Azimov Y. H. et al. Olympism and olympic education at the present stage //
Фундаментальные и прикладные исследования в современном мире. – 2016.
– №. 13-4. – С. 119-121.
Rashidov , A. (2022). IQTISODIYOTNI TARTIBGA SOLISHDA NOTARIF
USULLARINING O‘RNI VA AHAMIYATI. Архив научных исследований, 2(1). из-
влечено от http://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/1016
Rashidov Abror Ro‘zimurod o‘g‘li. (2022). JIZZAX VILOYATI IQTISODIY O‘SISH
KO‘RSATKICHLARI YOKI JARAYONLARI .
PEDAGOGS Jurnali,
5(1), 20–22.
Retrieved from http://www.pedagoglar.uz/index.php/ped/article/view/290
