STARS International University
97
Annotatsiya:
Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiyotni moder-
nizatsiyalash sharoitida milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish, pandemiya sharoitida
mamlakatda ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda davlat byudjetining o‘rni va ahamiya-
ti, davlat byudjetidan moliyalashtirish xususiyatlari tadqiq qilingan va tegishli xulosalar
berilgan.
Kalit so‘zlar:
Davlat byudjeti, byudjet tizimi, moliyaviy oqimlar, ijtimoiy siyosat, yalpi
ichki mahsulot, davlat byudjeti barqarorligi.
КИРИШ
Ўзбекистон Республикасида иқтисодиётни модернизациялаш ва эркин-
лаштириш шароитида давлат молияси ва унинг муҳим таркибий қисми бўл-
ган давлат бюджети алоҳида ўрин тутади. Давлат бюджети давлатнинг
бир қатор функцияларини амалга оширишнинг молиявий негизини таш-
кил этади ва молия тизимининг барча бўғинлари билан муносабатда бўла-
ди. Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг устувор вазифалари-
ни бажариш, иқтисодиётни барқарор ва мутаносиб ривожлантириш, жаҳон
бозорларида мустаҳкам ўрин эгаллаш, шулар асосида изчил иқтисодий
ўсишни таъминлаш, халқимизнинг ҳаёт даражаси ва фаровонлигини янада
ошириш борасидаги вазифаларни тўлиқ ва самарали амалга ошириш ша-
роитида давлат бюджетининг амал қилиш механизмларини пухта ўрганиш
ҳар қачонгидан ҳам долзарбдир. Давлат молиясини самарали бошқариш
тизими бюджет муносабатларини тўғри йўлга қуйиш, бюджет тизимида
молиявий оқимларни самарали ташкил этишни талаб этади.
Давлат бюджети давлат молия тизимининг муҳим таркибий қисмини
ташкил этади, унинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти бевосита давлатнинг
ижтимоий-иқтисодий функция ва мажбуриятларидан келиб чиқади. Дав-
ESHONQULOV AZAMAT
ABDIRAXIMOVICH,
TDIU “Buxgalteriya hisobi”
kafedrasi assistenti
ALIJONOVA NIGORA
SOBIRJON QIZI,
TDIU “Moliya va
Buxgalteriya hisobi”
fakulteti talabasi
MILLIY IQTISODIYOTNI
JADAL RIVOJLANTIRISH
VA IJTIMOIY SIYOSATNI
AMALGA OSHIRISHDA
DAVLAT BYUDJETINING
AHAMIYATI
https://doi.org/10.47689/STARS.
university-pp95-99
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
98
лат ижтимоий-иқтисодий сиёсати доирасида амалга ошириладиган тадбир-
ларни, ижтимоий соҳалар ва тармоқлар фаолиятини молиявий маблағлар
билан таъминлашда давлат бюджети асосий молиявий манба бўлиб хиз-
мат қилади. Давлат бюджетини бошқариш ва тарибга солишда, мам-
лакатдаги ижтимоий барқарорликни таъминлашда, ҳар бир даврнинг
устувор тараққиёт вазифаларини муваффақиятли бажаришда давлатнинг
бошқа иқтисодий дастаклари қатори давлат бюджети ҳам муҳим аҳамият
касб этади, бу вазифаларнинг самарали ижроси давлат бюджети амал
қилишининг тегишли механизмларини ишлаб чиқиш ва амалда қўллаш би-
лан таъминланади.
Кейинги йилларда COVID-19 коронавирус пандемияси натижасида
юзага келган инқироз ҳамда унинг олдини олиш мақсадида киритилган че-
клов чоралари сезиларли ижтимоий-иқтисодий зарбаларга олиб келди.
Мазкур шароитда макроиқтисодий прогнозлар сақланиб қолаётган ноа-
ниқликларни ҳисобга олган ҳолда шакллантирилди. Ўзбекистон Респу-
бликасида иқтисодиётни қўллаб-қувватлаш мақсадида ҳукумат томони-
дан иқтисодий ўсишни тиклаш ва таркибий ислоҳотларни давом этти-
риш юзасидан амалий ҳаракатлар режаси қабул қилиниб, бу икки босқич-
дан иборат бўлиб, коронавирус пандемиясининг иқтисодиёт ва аҳоли учун
салбий оқибатларини бартараф этиш, тизимли ислоҳотларни давом
эттириш мақсадида шароит яратиш, иқтисодиётни ривожланишига янада
туртки берувчи янги имкониятларни ва захираларни аниқлаш масалалари
белгиланган эди.
1
2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг Тараққиёт
Стратегиясида ҳамда «Инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳалла йили»да
амалга оширишга оид Давлат дастурида давлат бюджети харажатлари
самарадорлигини янада ошириш ва давлат молиявий назорати органлари
фаолиятини такомиллаштириш устувор вазифалардан бири қилиб белгилан-
ди.
2
Сўнгги йилларда Ўзбекистон иқтисодиёти бошқа давлатларда бўлгани
каби COVID-19 натижасида келиб чиққан инқироздан сўнг аста-секинлик
билан тикланмоқда, бу эса макроиқтисодий вазиятнинг барқарорлашу-
ви ва иқтисодиётнинг барча тармоқларида иқтисодий ўсиш суръатларининг
қайта тикланиши кузатилмоқда. Давлат бюджетининг харажатларида хара-
жатларнинг ижтимоий йўналтирилганлиги сақланиб қолмоқда. Ижтимоий
соҳа ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатлари режалаштири-
лаётган бюджет харажатларининг 49,1% ини ташкил этади. Ўрта муддат-
ли истиқболда давлат бюджети барқарорлигини таъминлаш мақсадида,
бюджет тақчиллигини босқичма-босқич камайтириш режалаштирилмоқда.
1
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 29 августдаги «2020-2021 йилларда иқтисодий
ўсишни тиклаш ва иқтисодиёт тармоқлари ҳамда соҳаларида тизимли таркибий ислоҳотларни давом эттириш чои
-
ра-тадбирлари тўғрисида»ги 526-сон қарори»
2
2022 — 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясини «Инсон қадрини улуғлаш
ва фаол маҳалла йили»да амалга оширишга оид Давлат дастури 15-банди. Ўзбекистон Республикаси Презиа-
дентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон Фармони 2-иловаси.
STARS International University
99
1-жадвал
Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети харажатлари таркиби тўғри-
сида маълумот.
1
1
Openbudget.uz сайти маълумотлари асосида ҳисоб-китоб қилинган.
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
100
Давлат бюджети харажатлари миқдорини 2020 йилдаги ЯИМнинг 20,1
фоизидан 2021 йилда ЯИМнинг 24,0 фоизни ташкил қилган.
Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, пандемия шароитида ино-
батга олган ҳолда ижтимоий соҳа ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлашга
қаратилган харажатлар кўпайган. Ушбу йўналишларга 2021 йилда 86,4
трлн. сўм ёки жами харажатларнинг 52 фоизи ажратилиши кўзда тутилган.
2022 йил учун Давлат бюджети харажатлари 214,8 трлн. сўмни ёки
ЯИМга нисбатан 25,6%ни (2021 йилда 190,8 трлн. сўм ёки ЯИМга нисбатан
26,4% ҳисобида бўлиши кутилмоқда) ташкил этиши режалаштирилмоқда.
Иқтисодий ўсишни рағбатлантириш мақсадида ривожлантириш тармоқ да-
стурларини амалга оширишга йўналтириладиган маблағларни ошириш ре-
жалаштирилмоқда.
Сўнгги йилларда иқтисодиёт харажатлари, бошқарув харажатлари
ва бошқа харажатлар салмоғи камайганлигини кузатиш мумкин. Давлат
бюджети харажатлари таркибида ривожлантириш дастурларига харажат-
лар, ташаббусли бюджетлаштириш доирасидаги лойиҳаларга харажатлар
ҳамда иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва нафақалар ҳамда алоҳида хиз-
матлар учун тарифлар миқдорини оширишга харажатлар ўрин олганлигини
кўришимиз мумкин.
Хулоса қилиб шуни таъкидлаш мумкинки, давлат бюджети мамла-
катни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг молиявий дастакларидан
бири бўлиб қолади.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Ўзбекистон Республикасининг Бюджет Кодекси. Ўзбекистон Республи-
касининг 2013 йил 26 декабрдаги ЎРҚ-360-сон Қонуни билан тасдиқланган.
2. Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 25 декабрдаги “2021 йил учун
Ўзбекистон Республикасининг давлат бюджети тўғрисида”ги ЎРҚ-657-сон
Қонуни.
STARS International University
101
3. 2022 — 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт
стратегиясини «Инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳалла йили»да
амалга оширишга оид Давлат дастури 15-банди. Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон Фармони 2-иловаси.
4. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 29
августдаги «2020-2021 йилларда иқтисодий ўсишни тиклаш ва иқтисодиёт
тармоқлари ҳамда соҳаларида тизимли таркибий ислоҳотларни давом эт-
тириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 526-сон қарори.
5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Маж-
лисга мурожаатномаси. 29 декабрь 2020 йил.
6. Нурмухамедова Б.И. Давлат бюджети. Ўқув қўлланма.– Т.:“IQTISODMOLIYA”,
2018. – 5976 б.
7. Фуқаролар учун бюджет. 2021 лойиҳа / Ўзбекистон Республикаси
Молия вазирлиги.-Тошкент: BAKTRIA PRESS, 2021. -64 b.
8. www.openbudget.uz
