«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
332
Annotatsiya:
Ushbu tezisda biznes va tadbirkorlik tushunchasi, biznes va tadbirkorlik
faoliyati, ularning turlari, shakllari haqida hamda biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishda
jamiyatning o‘rni haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar
:
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, tavakkalchilik, moliyaviy, tijorat, ish-
lab chiqarish, konsalting tadbirkorligi, yakka yartibdagi tadbirkorlik.
Biz bilamizki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik jahon mamlakatlari tajribasida
o‘zining yuksak natija va muvaffaqiyatlari bilan mustahkam o‘rin egallagan bo‘lib,
aksariyat xalqlarda uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 60-70 foizni tashkil etadi.
Kichik biznesning rivojlanishi iqtisodiyotdagi jo‘shqinlik va samarali raqobat muhiti
uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, iste’mol sektorini kengaytirish orqali talabni
rag‘batlantirish, iste’mol bozorini tovar va xizmatlar bilan to‘ldirish, atrof-muhitni
muhofaza qilish, budjet tushumlarini kengaytirishga xizmat qiladi. Shunga asosan,
ko‘plab rivojlangan davlatlar kichik biznes faoliyatini har tomonlama qo‘llab-
quvvatlashga intiladi.
Tadbirkorlik (tadbirkorlik faoliyati, bu-biznesdir) — bu tavakkalchilik asosida
amalga oshiriladigan, mulkka egalik qilish, tovarlarni sotish ishlarini bajarish yoki
xizmatlar ko‘rsatishdan muntazam ravishda daromad olishga qaratilgan mustaqil
faoliyat sanaladi.
Tadbirkorlik faoliyatini maqsadi, turi va yo‘nalishiga qarab ishlab chiqarish, tijorat,
moliyaviy va konsalting turlariga ajratish mumkin. Va yana bular ham o‘z navbatida
quyidagi turlarga bo‘linib ketadi.
Ishlab chiqarish: innovatsion, ilmiy-texnik, tovar ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish,
iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish, iste’mol xizmatlari ko‘rsatish, axborot;
Tijorat: savdo, savdo-xarid, savdo-vositachilik, tovar birjalari;
Moliyaviy: bank, sug‘urta, auditorlik, lizingli, fond birjalari;
Konsalting: umumiy bosgqarish, mamuriy boshqaruv, moliyaviy boshqarish,
xodimlarni boshqarish, marketing, ishlab chiqarishni boshqarish, axborot
texnologiyasi.
Bulardan ishlab chiqarish tadbirkorligini tadbirkorlikning asosiy turi desak xato
bo‘lmaydi. Ze’ro, bunday tadbirkorlik faoliyatida mahsulot, tovarlar ishlab chiqariladi,
xizmat ko‘rsatiladi, ma’lum ma’naviy qadriyatlarlar yuzaga keladi.
BIZNES VA
TADBIRKORLIK
FAOLIYATINING
TURLARI VA SHAKLLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.univer-
s i t y - 5 - p p 3 3 0 - 3 3 3
XAYDAROV BAHROM XOLMURADOVICH,
O‘ZMUJF, o‘qituvchi
ABDIHOMIDOV ZARIF SHERZOD O‘G‘LI
O‘ZMUJF, talaba
E-mail:zarifabdihomidov@gmail.com
STARS International University
333
O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o‘tishning dastlabki yillarida tijorat
tadbirkorligi yaxshi rivojlandi. Tadbirkorlik faoliyatining bu turi tovar va xizmatlami
sotib olish hamda sotish jarayonlarini amalga oshirish bilan ta’riflanadi, chunki
bu sohada qisqa vaqtda daromad olish mumkin. Agar ishlab chiqarish korxona
samaradorligining 10-12 %ini tashkil etsa, tijorat faoliyati esa bu ko‘rsatkichni yana
20-30 %ga oshiradi.
Moliyaviy tadbirkorlik tadbirkorlik sohasining alohida olingan turiga kiradi. Uning
faoliyat sohasi qiymatlarning almashinishi va almashtirilishdan iborat. Moliyaviy
faoliyat ishlab chiqarish, tijorat sohasini ham qamrab olishi mumkin. Shuningdek,
moliyaviy tadbirkorlik mustaqil bank va sug‘urta muassasalari shaklida ham faoliyat
yuritadi.
Moliyaviy bitim tadbirkorlik faoliyatining ilgarigi turlariga nisbatan kamroq
samara beradi. Bu ko‘rsatkich 5-10% ni tashkil etadi. Keyingi vaqtda O‘zbekistonda
tadbirkorlik faoliyatining konsalting (maslahat) turi rivojlanmoqda. Bu tadbirkorlik
turi ko‘p yo‘nalishlardan iborat bo‘lib, kelajakda yaxshi rivojlanib ketishiga jahon
iqtisodiyoti taraqqiyoti guvohlik beradi.
Tadbirkorlik faoliyati turlari nisbatan mustaqil bo‘lib, bir-birini to‘ldirib keladi.
Tadbirkorlik faoliyatining barcha turlarini belgilab beruvchi ishlab chiqarish
tadbirkorligining ustuvorligini tan olish kerak.
O‘zbekiston Respublikasida “Tadbirkorlik to‘g‘risida”gi Qonunning 5-moddasiga
binoan tadbirkorlikning quyidagi shakllari mavjud:
•Yakka tartibdagi tadbirkorlik;
•Xususiy tadbirkorlik;
•Jamoa tadbirkorligi;
•Aralash tadbirkorlik.
Yakka tartibdagi tadbirkorlik tadbirkorlik faoliyatini amlga oshirishning eng
oddiy shakli bo‘lib, uni tashkil qilish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1995-yil 14-fevraldagi qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston
Respublikasida xususiy tadbirkorlik to‘g‘risidagi Nizom” bilan belgilanadi. Ushbu
nizomga muvofiq yakka tadbirkor o‘z faoliyatini yuridik shaxs tashkil qilmay amalga
oshirishi mumkin. Yakka tartibdagi tadbirkorlar odatda mayda ishlab chiqarish bilan
shug‘ullanadilar. Yakka tartibdagi tadbirkorlik o‘z navbatida ikki turga bo‘linadi:
shaxsiy tadbirkorlik; birgalikdagi tadbirkorlik.
O‘zbekiston Respublikasida “Xususiy tadbirkorlik to‘g‘risidagi Nizom”da xususiy
tadbirkorlik faoliyatiga quyidagicha ta’rif berilgan:
Xususiy tadbirkorlik fuqarolar (alohida fuqaro) tomonidan o‘z tavakkalchiliklari
va mulkiy javobgarliklari ostida, shaxsiy daromad (foyda) olish faoliyatidir. Xususiy
tadbirkorlikning yakka tartibda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlikdan farqi shundaki,
bu yerda faoliyat yurituvchilar o‘z faoliyatini yollanma ishchi kuchi yordamida
olib boradilar. Ular yuridik shaxs sifatida faoliyat ko‘rsatadilar va o‘z korxonalarini
davlat ro‘yxatidan o‘tkazishga majburdirlar.
Tadbirkorlikng keyingi shakli jamoa tadbirkorligi bo‘lib, bir guruh fuqarolarning
o‘zlariga ma’qul bo‘lgan mulkchilik shakllarida jamoaga birlashib, jamoa korxonalarini
tashkil etishlari va shu asosda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishlaridir. Jamoa
tadbirkorligi faoliyati firmalar faoliyatida o‘z ifodasini topadi. Firma muayyan
turdagi mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashgan, bozordagi
talab va taklifga qarab ish tutadigan, iqtisodiy jihatdan erkin va mustaqil korxonadir.
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
334
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, biznes va tadbirkorlik faoliyati o‘ziga xos
ahamiyatga ega va jamiyat ayni shu tadbirkorlik, biznes, tijorat va boshqa
tarmoqlar orqali o‘zi uchun o‘ kelajagini barpo qilmoqda desak, yashash uchun
zamin yaratmoqda desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Akramovich N. A. THE PRIORITY OF USING INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN
THE AGRICULTURAL EDUCATION SYSTEM //Journal of Academic Research and
Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 185-191.
2. Хакимов О. М., Курбанов З. Х., Мухаммедов Ф. Реализация возможностей
получения легких наполнителей на основе меньше пластиковых почв в на-
шей республике //Science and Education. – 2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 176-181.
3. Мухтаров Б. А., Ортиков Ё. Ю. Культурное и экономическое развитие ту-
ризма в Узбекистане //Молодой ученый. – 2016. – №. 14. – С. 375-378.
4. Rashidov U., Rashidov A. Assessment of Costs For the Quality of Logistics
Activities //INTERNATIONAL JOURNAL OF BUSINESS DIPLOMACY AND
ECONOMY. – 2022. – Т. 1. – №. 3. – С. 39-43.
5. Ҳосилмуродов И., Султоналиева Г. Тафаккур услубининг фалсафий-мето-
дологик таҳлили //Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari
va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 549-
551.
6. Nodira T. INNOVATIVE MANAGEMENT IN THE DEVELOPMENT OF THE
HIGHER EDUCATION SYSTEM //Journal of Academic Research and Trends in
Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 346-351.
7. Ali o‘g‘li A. O. STATISTICAL STUDY OF DIRECT MAINTENANCE OF SMALL
BUSINESS ACTIVITIES IN THE REGIONS //EPRA International Journal of Economic
and Business Review (JEBR). – 2022. – Т. 10. – №. 6. – С. 30-33.
8. Норбеков, Х., & Туйчиева, Н. (2022). Формирование конкурентных преи-
муществ компании . Zamonaviy Innovatsion Tadqiqotlarning Dolzarb Muammolari
Va Rivojlanish Tendensiyalari: Yechimlar Va Istiqbollar, 1(1), 589–592. Retrieved
from https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5351
9. Nasirov B. U., Boltaeva M. J. Genesis And Transformation Of The Public
Catering System In Uzbekistan During The Soviet Period //Turkish Online Journal
of Qualitative Inquiry (TOJQI) Volume. – Т. 12. – С. 5834-5841.
10. Uchkun S., Dilshod N. PROCESS OF IDENTIFYING THE SIGNIFICANT
ACCOUNTS IN THE REVENUE CYCLE //Journal of marketing, business and
management. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 32-36.
11. Nodira T., Rashid X. PROBLEMS OF INNOVATION MANAGEMENT IN THE
HIGHER EDUCATION SYSTEM //Web of Scientist: International Scientific Research
Journal. – 2022. – Т. 3. – №. 11. – С. 155-164.
12. Abdusattarovich M. B. CALCULATING ECONOMIC EFFICIENCY IN THE
DIGITAL ECONOMY IN UZBEKISTAN //Web of Scientist: International Scientific
Research Journal. – 2022. – Т. 3. – №. 10. – С. 1189-1194.
STARS International University
335
13. Khakimov O. SOCIAL GOALS OF STUDENTS IN HIGHER EDUCATION //
International Bulletin of Applied Science and Technology. – 2022. – Т. 2. – №. 11. –
С. 55-59.
14. Nosirovich A. N. The Methodology of Preparation of Students of Vocational
Schools and Colleges for Technical Creative Activity //PSYCHOLOGY AND
EDUCATION. – 2021. – Т. 58. – №. 2. – С. 1470-1485.
15. Alimov N., Gulrukh F. Dependence of psychological maturity on the strength
of family relationships //Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences. –
2022. – Т. 6. – С. 38-41.
16. Burkhanovna, K. D., Alisherovich, M. R., & Ugli, N. B. U. (2021). Communication
as the main source of personality development. ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 75-80.
