Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Modern approaches to applying audiovisual materials in
education
Jasurbek BEGMURADOV
1
Namangan State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received May 2025
Received in revised form
15 May 2025
Accepted 25 June 2025
Available online
15 July 2025
This article examines the effectiveness of using audiovisual
materials in education. It also describes methods for presenting
these audiovisual materials in accordance with contemporary
requirements, providing examples.
2181-3701
/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss4-pp9-12
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
audiovisual materials,
innovative approach,
CLIL,
game-based lessons,
media literacy.
Ta’limda audiovizual materiallarni qo‘llash bo‘yicha
zamonaviy yondashuvlar
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
audiovizual materiallar,
innovatsion yondashuv,
CLIL,
o‘yinlashtirilgan dars,
media savodxonlik.
Ushbu maqolada audiovizual materiallarni ta’limda
qo‘llanilishining samaradorligi haqida so‘z borgan. Shuningdek,
ushbu audiovizual materiallarni zamonamizga mos shaklda
taqdim qilish yo‘llari misollar bilan tushuntirilgan
.
Современные подходы к аудиовизуальным материалам
в образовании
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
аудиовизуальные
материалы,
инновационный подход,
CLIL,
В данной статье рассматривается эффективность
использования аудиовизуальных материалов в образовании.
Также описаны методы представления этих аудиовизуальных
1
PhD student, Namangan State University. E-mail:
jbegmurodov26@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–3 № 4 (2025)
/ ISSN 2181-3701
10
игровые уроки,
медийная грамотность
.
материалов в соответствии с требованиями современности на
примерах.
KIRISH
Jadallik bilan rivojlanib borayotgan dunyoda zamonaviy texnologiyalar kundalik
hayotimizda beqiyos o‘rin tutmoqda. Ba’zan ularsiz hayot zerikarli va to‘xtab qolgandek
tuyuladi. Ana shunday texnologiyalarning ta’siri ijobiy va salbiy bo‘lishi mumkin. Inson
sifatida o‘z
-
o‘
zini rivojlantirish va insoniyat manfaati uchun texnologiyalardan foydalanish
juda muhimdir. Ta’limga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish bilim olish sifatini
oshirishning navbatdagi qadamidir. Sinflarda qo‘llanilayotgan texnologiyalar til o‘rganish
jarayonini yanada qiziqarli qilish imkoniyatini beradi, deb yozadi tadqiqotchilar Jafar
Rahmati, Siros Izadpaxan o‘zlarining maqolasida. [1:7]. Eng qadimiy o‘qitish
texnologiyalaridan biri doska va bo‘r bo‘lgan bo‘lsa, 1877
-yil Tomas Edison tomonidan
ixtiro q
ilingan fonograf ta’lim sohasida tub burilish yasadi. Fonograflar eshitish orqali
o‘rganish imkoniyatini yaratdi, bu esa o‘quvchilarga ona tilini eshitish va takrorlash
imkoniyatini berdi [2]. Avvaliga o‘z ona tilidagi matnlarni eshitish maqsadida ishlatil
gan
fonograflar keyinchalik til o‘rganishdagi ahamiyati sababli til o‘qitishga xizmat qildi.
Endilikda audiovizual materiallarning sinfga kiritilishi quyidagicha sodir bo‘lmoqda:
proyektorlar, radioeshittirish apparatlari va slayd-shou taqdim etuvchi aqlli televizorlar.
Bunday vositalar ko‘plab maktablarda standart uskunaga aylandi, bu esa o‘quvchilarga
kontekstda haqiqiy til bilan tanishishni taklif qiladi [2].
METODOLOGIYA
Til o‘rganishda audiovizual materiallardan foydalanishning turli afzalliklari
mavju
d. Birinchidan, yosh o‘rganuvchilarni kelajakka, ya’ni zamonaviy rivojlanishga
tayyorlashga yordam beradi. Raqamli vositalarni qo‘llashdagi savodxonlik ham
professional, ham akademik muvaffaqiyat uchun zarurdir [3:16]. Ikkinchidan,
audiovizual materiallard
an foydalanish ta’lim natijalarini yaxshilashga olib kelishi
mumkin. Masalan, kompyuter yordamida til o‘rganish (CALL) dasturi til ko‘nikmalarini
oshirishga yordam beradi. Uchinchidan, o‘qituvchilarni qo‘llab
-quvvatlash uchun ham
xizmat qilishi mumkin. Sinfni rejalashtirish, baholash va kasbiy rivojlantirish uchun
materiallarni taqdim etish orqali o‘qituvchilarga ham yordam berishi mumkin. Buning
yordamida o‘qituvchilarda zamonaviy ta’lim usullari va texnologiyadagi
o‘zgarishlardan xabardor bo‘lish zarurati
tug‘iladi. To‘rtinchi afzalligi uning inklyuziv
ta’lim tizimiga mosligi. Maxsus ta’lim talab etuvchi o‘quvchilar uchun yordam
ko‘rsatishda samarali sanaladi.
Audiovizual materiallar jumlasiga internet lug‘atlar, grammatika tekshiruvlari va
til o‘rgatuvch
i veb-saytlar kabi bir qator audiovizual dasturlar ham kiradi. Bunday
materiallardan sinfda foydalanish ta’lim yutuqlarini oshirish, o‘qituvchilarni qo‘llab
-
quvvatlash, inklyuzivlikni oshirish, hamkorlikni rag‘batlantirish, o‘rganishni
shaxsiylashtirish, o
‘quvchilar motivatsiyasini oshirish va resurslardan foydalanishni
ta’minlash uchun juda dolzarb va muhimdir. O‘quvchi yoshlarga ko‘proq amaliyot
vaqtini berishdan tashqari, bu an’anaviy o‘qitish usullarini ham yaxshilaydi.
MUHOKAMALAR VA NATIJALAR
Zamonavi
y til o‘qitish metodlaridan biri sanalgan CLIL (Content and Language
Integrated Learning) quyidagicha izohlanadi:
content
-soha,
language
-til,
integrated
learning
-
integrallashgan ta’lim. Demak, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi 1 kunda 4
-5 soat
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–3 № 4 (2025)
/ ISSN 2181-3701
11
davomida sinfdagi o‘quvchilar bilan muloqotda bo‘ladi, chet til o‘qituvchisi esa haftada
2 soat o‘quvchilar bilan muloqot qiladi. Ingliz tili oʻqituvchisidan koʻra sinf rahbarining
bolaga ta’sir doirasi kuchliroq boʻladi. Boisi, boshlang‘ich sinf o‘quvchil
ari har kuni
tabiiy fan, matematika, ona tili va o‘qish savodxonligi, texnologiya, tarbiya, tasviriy
san’at fanlarida sinf rahbarlari bilan muloqotga kirishadilar. Boshlang‘ich sinf
o‘qituvchisi fanlardan o‘tiladigan darsni toʻgʻri va samarali rejalashtirg
an holda kun
davomida 10 tagacha ingliz tilida yangi soʻzni oʻrgata olish va nutqida qoʻllay olish
qobiliyatini rivojlantirish imkoniyatiga egadir. Mana shu afzalliklarni inobatga olgan
holda boshlangʻich sinf oʻqituvchisi oʻziga biriktirilgan sinfda matem
atika fani, tabiiy
fanlar, ona tili va oʻqish savodxonligi, tarbiya fanlarini oʻtish jarayonida CLIL
texnologiyasidan foydalanishi oʻrinli boʻladi [4:61].
CLIL yondashuvi asosida til va mazmun integratsiyalashgan holda o‘rganishda
audiovizual vositalardan
foydalanish o‘quvchilarning eslab qolish qobiliyatini sezilarli
darajada oshiradi. Mahisto va uning hamkasblari ta’kidlaganidek, vizual vositalar orqali
til o‘rganish nafaqat tilni o‘zlashtirishni osonlashtiradi, balki fanning mazmunini ham
samarali ochib
berishga xizmat qiladi [5:216]. Bundan tashqari, so‘nggi yillarda keng
tarqalgan “teskari sinf” (flipped classroom) modeli orqali dars vaqtining ko‘proq
qismini amaliy faoliyatga ajratish mumkin. Ushbu yondashuv o‘quvchilarga sinfdan
tashqari materiallar bilan tanishib chiqish imkonini beradi. Dars vaqtida esa
muhokama, rolli o‘yinlar, kabi interaktiv usullarga ko‘proq e’tibor qaratiladi va bu bilan
mustaqil o‘rganishga rag‘batlantiriladi.
“Teskari sinf”da (flipped classroom) o‘quvchilar o‘zlarining til bilish darajasini
oshirishi mumkin bo‘lgan materiallarga osonroq kirishadi. O‘quvchilar kontentni kerak
bo‘lganda tez
-
tez ko‘rib chiqishlari mumkin, chunki ular tez
-
tez interfaol o‘yinlar,
viktorinalar va multimedia kontentli onlayn audiovizual materiallar bilan ishlaydilar.
Til o‘rganishda o‘yinlar va virtual texnologiyalarni joriy etish o‘quv jarayonini
yanada interaktiv kechishiga sabab bo‘ladi. Professor Kris Dede(Chris Dede) vizual
stimullar o‘quvchining emotsional va motivatsion holatiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi, bu
esa ularning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, deb yozadi o‘zining maqolasida [6:66
-
69]. O‘yinli texnologiyalar orqali mashg‘ulotlar takrorlanish ko‘rsatkichi sezilarli
darajada yaxshilanadi va tilni tabiiy muhitda qo
‘llanilishi ortadi.
Media savodxonlikni shakllantirishda esa hujjatli filmlar, real voqealarga
asoslangan videolar va zamonaviy axborot vositalari manba sifatida xizmat qilmoqda.
Kontent orqali til o‘rganish nafaqat grammatikani, balki madaniy kontekstni h
am
chuqur o‘zlashtirishga yordam beradi [7:384].
M
obil ta’lim esa ta’lim jarayonining moslashuvchanligini oshirib, har qanday joy
va vaqtda til o‘rganish imkoniyatini taqdim etmoqda.
M
obil ta’lim, ayniqsa, qishloq
hududlarida rasmiy ta’lim resurslari chek
langan holatlarda muhim vosita sifatida
ishlatilmoqda, deb yozadi Traxler[8]. Mobil platformalar interaktiv va adaptiv
algoritmlar asosida ishlashi natijasida o‘zlariga mos darajadagi mashqlarni bajara
oladilar. Bu esa shaxsiylashtirilgan ta’limni ta’minlab, o‘quvchilarning yutuqlarini
kuzatish imkonini beradi. Shuningdek, Babbel, Duolingo, Memrise kabi platformalar
orqali til o‘rganish mobil qurilmalar yordamida kunning istalgan vaqtida amalga
oshirilmoqda. O‘quvchilar, ayniqsa, yosh til o‘rganuvchilar ota
-onalari, ustozlari, aka-
opalar yordami bilan mazkur audiovizual materiallar bilan tanishish imkoniga ega
bo‘lmoqdalar. Muhimi, endi til o‘rganish ular uchun zerikarli mashg‘ulot emas.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–3 № 4 (2025)
/ ISSN 2181-3701
12
XULOSA
Umuman olganda, zamonamizga mos tarzda yaratilgan audiovizual
ma
teriallarning ta’limda qo‘llanilishi, ayniqsa, CLIL, “teskari sinf”(flipped classroom),
o‘yinli va masofaviy mobil yondashuvlar asosida o‘quvchilar o‘zlari tanlagan uslubda,
qulay sharoitda va yuqori motivatsiya bilan til o‘rganishlari mumkin bo‘ladi. Ushb
u
texnologiyalarni inklyuziv ta’limga ham ijobiy ta’siri borligi sababli ularni ta’lim
tizimiga keng joriy etish dolzarb hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
:
1.
Rahmati J., Izadpanah S., Shahnavaz A. A meta-analysis on educational
technology in English language teaching // Language Testing in Asia.
–
2021.
–
Vol. 11.
–
P.
7.
–
DOI: https://doi.org/10.1186/s40468-021-00121-w.
2.
Ghavifekr S. Teaching and learning with Technology: Effectiveness of ICT
integration in schools // International Journal of Research in Education and Science
(IJRES).
–
2015.
–
Vol.
1,
No.
2.
–
P.
175
–
191.
–
URL:
https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1105224.pdf.
3.
Pasternak D.L., Hallman H., Caughlan S., Renzi L., Rush L.S. Learning and
teaching technology in English teacher education: Findings from a national study //
Contemporary Issues in Technology and Teacher Education.
–
2016.
–
Vol. 16, No. 4.
–
P.
16.
–
URL:
https://citejournal.org/volume-16/issue-4-16/english-language-
arts/learning-and-teaching-technology-in-english-teacher-education-findings-from-a-
national-study/.
4.
Qurbonova M.F. CLIL
–
zamonaviy yondashuv sifatida // Raqamli
texnologiyalar davrida tillarni intensiv oʻqitishning psixologik
-pedagogik jihatlari:
Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari.
–
2023-yil 2-iyun.
–
B. 60
–
61.
5.
Mehisto P., Marsh D., Frigols M. J. Uncovering CLIL: Content and Language
Integrated Learning in Bilingual and Multilingual Education.
–
Oxford: Macmillan
Education, 2008.
–
216 p.
6.
Dede C. Immersive interfaces for engagement and learning // Science.
–
2009.
–
Vol. 323, No. 5910.
–
P. 66
–
69.
7.
Potter W. J. Media Literacy.
–
4th ed.
–
Thousand Oaks: SAGE Publications,
2010.
–
384 p.
8.
Traxler J. Learning in a Mobile Age // International Journal of Mobile and
Blended Learning.
–
2009.
–
Vol. 1, No. 1.
–
P. 1
–
12.
