Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The role of proverbs and sayings in developing students
’
intercultural communication skills
Gulchekhra KHAZRATOVA
1
Tashkent Medical Academy
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received December 2024
Received in revised form
10 January 2024
Accepted 25 January 2024
Available online
25 February 2025
This article explores the deep connection between proverbs
and sayings, products of oral folk art, and the culture of the
people they originate from. Proverbs and sayings encapsulate
the wisdom and experience of ancestors
’
worldviews, offering
valuable insights into the values, customs, culture, and
character of a particular society. By studying these linguistic
units, one can gain a better understanding of the cultural
heritage and distinctive traits of a given people.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss2/S-pp13-16
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
morality and traditional
views,
linguocultural analysis of
proverbs and sayings,
stereotypes,
national-cultural semantics,
linguistic and cultural
studies.
Maqol va matallarni tаlаbаlаrning mаdаniyatlаrаro
muloqot mahoratini ta
’
minlashdagi
o‘
rni
ANNOTATSIYA
Kalit s
o‘
zlar:
axloq va an
’
anaviy qarashlar,
maqol va matallarning
lingvomadaniy tahlili,
stereotiplar,
milliy-madaniy semantika,
lisoniy-madaniyatshunoslik.
Ushbu maqola xalq o
g‘
zaki ijodi mahsuli maqol va
matallarning
o‘
sha xalqning madaniyatiga qanchalar bo
g‘
liqligi
haqida s
o‘
z yuritadi. Maqol va matallar
o‘
tmishda
o‘
tgan
ajdodlar dunyoqarashining donoligi va tajribasini
o‘
zida
mujassam etgan birlik b
o‘
lib ular
o‘
sha xalqning qadriyat va
udumlarini, madaniyati va xarakterini yanada yaxshiroq
tushunish imkoniyatini beradi.
1
Senior Lecturer, Department of Uzbek and Foreign Languages, Tashkent Medical Academy.
E-mail: gulchekhrakhazratova@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
14
Роль пословиц и поговорок в обеспечении навыков
межкультурного общения студентов
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
мораль и традиционные
взгляды,
лингвокультурологический
анализ пословиц и
поговорок,
стереотипы,
национально
-
культурная
семантика,
лингвокультурология
.
Данная статья посвящена тесной связи пословиц и
поговорок, являющихся продуктом устного народного
творчества, с культурой народа. Пословицы и поговорки
представляют собой единство, воплощающее мудрость и
опыт мировоззрения предков, и позволяют глубже понять
ценности, обычаи, культуру и характер данного народа.
Ma
’
lumki, biror bir xalqning donishmandligi va ruhiyati
o‘
sha xalq maqol va
matallarida namoyon b
o‘
ladi, u yoki bu xalqning maqol va matallarini bilish esa nafaqat
o‘
sha xalq tilini bilish, balki
o‘
sha xalq tafakkuri va xarakterini yanada yaxshiroq tushunish
imkoniyatini beradi. Maqol biror bir xalq tarixiy tajribasining mahsulidir. Maqol va matallar
tillarda qadimdan mavjud. Maqollarning aniq qofiyasi, sodda shakli va qisqaligi nutqning
barqaror, oson esda qoluvchi va zaruriy qismiga aylanishiga sabab b
o‘
ldi. Maqol va
matallarning paydo b
o‘
lishi uzoq
o‘
tmishga borib taqaladi. Ayrimlari, hattoki hali yozuv
paydo b
o‘
lishidan oldin dunyoga kelgan. Shu boisdan, maqol va matallarning dastlabki
manbasi sifatida xalqning jamoaviy fikrlashidir deb ta
’
kidlash
o‘
rinli.
АQShdagi maqollarni o‘
rganish b
o‘
yicha eng mashhur olim Volfgang Mayder
hisoblanadi, va u mazkur sohaga oid ellikdan ortiq kitoblarning muallifi sanaladi. Mayder
maqollarni quyidagicha ta
’riflaydi: “Maqol –
bu bir avloddan ikkinchi avlodga
o‘
tadigan va
biror xalqning donoligi, haqiqati, axloq va an
’
anaviy qarashlarini metaforik, qat
’
iy va esda
qolarli tarzda aytilgan qisqa, barchaga ma
’
lum b
o‘
lgan xalq o
g‘zaki ijodi mahsulidir”. [1]
А.N.
Аfanasev maqolni quyidagicha ta’riflaydi: “Maqollar shakliga ko‘
ra
o‘
zgarishga
uchramaganligi bois qadimdan shakllangan qarashlar haqida ma
’
lumot beruvchi
yodgorlikdir. Maqollar ajdodlar donoligining asosiy manbai, xotirasini
o‘
zida mujassam
etuvchi, insoniyat tajribasini tarqatish vositasidir” [2]
Bilamizki, maqollar k
o‘
pchilik lisoniy jamoalar uchun umumiy, xarakterlovchi
dunyoqarash stereotiplarini
o‘
zida aks ettiradi, bundan tashqari ular konkret etnik
jamiyatgagina xos b
o‘
lgan mental belgilarni ham ifodalaydi. Xalq o
g‘
zaki ijodining qolgan
barcha janrlari singari maqol va matallarda asrlar mobaynida u yoki bu xalq duch
kelayotgan va turmush tarzi bilan bo
g‘
liq barcha narsa va hodisalar
o‘
z aksini topadi.
Bunga mehnat qurollaridan tortib to geografik atrof-muhitning har tomonlama tavsifi,
o‘
tib ketgan voqea-hodisalar haqidagi xotiralar, taniqli tarixiy shaxslar, diniy
qarashlarning aks-sadosi kabi turli qadriyat va udumlarni kiritish mumkin.
Tilshunoslikning til va madaniyatni
o‘
zaro munosabatini
o‘
rganuvchi tarmo
g‘
i
b
o‘
lgan lingvokulturologiyaning asosini tilning kumulyativ funksiyasini
o‘
rganish tashkil
qilib, til nolisoniy jamoat tajribasini
o‘
zida t
o‘
plovchi va uni boshqalarga yetkazib
beruvchi vosita sifatida namoyon b
o‘
ladi, hamda u maqol va matallarda yanada yaqqol
namoyon b
o‘
ladi. Rus tilshunoslari Ye.M. Vereshagin va V.G. Kostomarov tomonidan taklif
etilgan ma
’
noning madaniy komponenti tushunchasini qamrab oluvchi lisoniy-
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
15
madaniyatshunoslik nazariyasi maqol va matallarning lingvomadaniy jihatdan
o‘
rganish
imkoniyatini berdi. Maqol va matallarning lingvomadaniy tahlili mamlakat tarixi, uning
madaniyati, turmush tarzi singari tashqi omillarga chambarchas bo
g‘
liq b
o‘
ladi. Maqol va
matallarning lingvomadaniy jihatdan tahlili milliy-madaniy semantikaga ega b
o‘
lgan
maqollarning q
o‘
shimcha ma
’
noviy belgilarini aniqlash imkonini beradi.
Hammaga ayonki, dunyoda yuzlab, hattoki minglab millat va elat vakillari mavjud.
Har bir millat yoki etnik guruh
o‘
ziga xos urf-odatlar, an
’
ana, udumlarga ega b
o‘
lib, bir
vaqtning
o‘
zida, ular biror bir millat madaniyatini tashkil qiladi. Dunyodagi turli millatlar
haqida s
o‘
z borganda, ularni ayrim
o‘
ziga xos jihati bilan boshqa madaniyat vakillaridan
ajralib turishi tilga olinadi. Masalan, ruslarning tavakkalchiligi, nemislarning
o‘
ta
punktualligi barchaga ma
’
lum.
O‘
zbeklar bolajonligi va mehmond
o‘
stligi bilan ajralib
turadi. Xususan,
o‘
zbek xalqi uchun xos b
o‘
lgan or-nomus, sharm-hayo, uyat, andisha
singari yuksak axloqiy tushunchalar
o‘
zbek xalqi madaniyatida
o‘
z aksini topgan. Maqol
va matallar millat madaniyati k
o‘
zgusi sifatida ham ta
’
riflanadi. Turli maqollar t
o‘
plamida
uchraydigan
o‘
zbek xalq maqollari t
o‘g‘
risida s
o‘
z borar ekan,
o‘
zbek xalq maqollari
jamoaviylik, saxiylik, mehmond
o‘
stlik, mehr-oqibatlilik singari
o‘
zbek madaniyatiga xos
b
o‘
lgan xususiyatlarni ifodalashiga guvoh b
o‘
lamiz (masalan, Hashar elga yarashar; Saxiy
xor b
o‘
lmas, baxil behishtga kirmas; Mehmon otangdek ulu
g‘
; Mehmon kelar eshikdan
riski kelar teshikdan; Bol shirin, boldan bola shirin; Bola aziz boladan tarbiyasi aziz). [3]
Ingliz madaniyatida maqol va matallarning aks etishi t
o‘g‘
risida s
o‘
z borar ekan,
boshqa k
o‘
plab kontseptlar bilan bir qatorda inglizlar uchun
o‘
z uylari alohida ahamiyat
kasb etishi ta
’kidlash lozim. “An Englishman’
s home is his castle; East or west, home is
best; There is no place
like home; Every bird likes its own nest best” kabi maqollardan
k
o‘
rinib turibdiki, inson yashaydigan joyi,
o‘
zining uyi ingliz madaniyati vakillari uchun
muhim sanaladi.
Maqol va matallarni talabalarining madaniyatlararo muloqot mahoratini
ta
’
minlashda
o‘
rni lozim darajada muhimdir. Bu jarayon quyidagi jihatlarni
o‘
z ichiga
oladi:
1. Madaniy tafovutlarni tushunish: Maqol va matallar, bir xalqning tarixiy
tajribalari, qadriyatlari va an
’
analari haqida ma
’
lumot beradi. Talabalar ularni
o‘
rganish
orqali boshqa madaniyatlarni better tushunish imkoniyatiga ega b
o‘
lishadi.
2. Muloqot qobiliyatini rivojlantirish: Madaniyatlararo muloqot k
o‘
plab
o‘
ziga xos
tillarda va ifodalarda amalga oshiriladi. Maqol va matallarni
o‘
rganish orqali talabalar,
bu ifodalarning qanday ishlatilishini va ularning muloqotdagi ahamiyatini anglaydilar.
3. Yaratijilik va tanqidiy fikrlash: Turlik maqol va matallar, talabalar uchun
yaratijilikni ra
g‘
batlantirish va nazariy fikrlarini dalil bilan asoslash imkonini taqdim
etadi. Bu jarayon, ularni kognitiv rivojlanishga yordam beradi.
4. Empatiya va
o‘
zaro hurmat: Turli madaniyatlar haqidagi maqol va matallarni
o‘
rganish, talabalar
o‘
zaro hurmat va empatiya sharoitini mustahkamlashga yordam
beradi. Bu esa madaniyatlararo muloqotni yanada yengillashtiradi.
5. Milliy va global identifikatsiya: Talabalar maqol va matallar orqali
o‘
z
madaniyatlarining
o‘
ziga xosligini anglashga yordam beradi, shuningdek, global
madaniyatlar kontekstida
o‘
z
o‘
rnini bilib oladi.
Demak, maqol va matallar biror bir xalq madaniyatining
o‘
ziga xos xususiyatlarini
o‘
zida aks ettiruvchi,
o‘zining ixcham strukturasi, oson esda qolishi, purmaʼnoliligi bilan
boshqa til birliklaridan ajralib turuvchi
o‘
ziga xos xususiyatga ega b
o‘
lgan til birligi
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
16
ekanligini taʼkidlash joiz. Bundan tashqari, xorijiy tildagi maqol va matallardan yaxshi
xabardor b
o‘
lish madaniyatlararo muloqot jarayonida kommunikantlar orasida tezroq va
osonroq til topishish imkoniyatini beradi. Umuman olganda, maqol va matallarni
o‘
rganish talabalar uchun madaniyatlararo muloqotni rivojlantirishda muhim vosita
b
o‘
lib beradi, bu esa ularga kengroq nuqtai nazar, ijodkorlik va muloqot qobiliyatlarini
rivojlantirishda yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘
YXATI:
1.
Mieder W., Wise Words. Essays on the Proverb, New York: Garland Publishing
Inc., 2015, p.102
2.
Аfanasьev А.N. Proisxojdenie mifa. –
M.: Visshaya shkola, 1996. 15 s.
3.
Maxsudova N.А., Xalq maqollarida o‘
zbek milliy qiyofasi//Molodoy ucheney,
2020, № 19 (309), 572
-576 s
4.
Gulchekhra Sh. Khazratova, Formation of Intercultural Competence in the
Process of English Language Teaching, American Journal of Education and Evaluation
Studies, Vol.1, No.7 (Oct, 2024).
