Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The interpretation of the female character in Iqbal Mirzo's
novel "Bonu" from a decadent perspective: social crisis
and conflict of values
Zebo KHAMZAEVA
1
University of Economics and Pedagogy
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received December 2024
Received in revised form
10 January 2024
Accepted 25 January 2024
Available online
25 February 2025
This article analyzes the portrayal of women in Iqbal Mirzo's
novel "Bonu" from the perspective of decadence. The historical
and social environment depicted in the work reflects the
processes of change in Central Asian society at the beginning of
the 20th century and illuminates the crisis situations that arose
from the clash between traditional and modern values. The
literary trend of decadence is primarily associated with
processes such as societal decline, moral and spiritual
degradation, and the erosion of values. In the novel "Bonu,"
these trends are embodied in the female characters.
In the work, the character of Bonu embodies contradictions
related to the limitations on women's freedom and rights, the
influence of social norms on her, as well as her aspirations for a
new life. The protagonist's inner experiences and her struggle
with the external environment are analyzed within the
framework of decadence theory, revealing her despondency,
rebelliousness, and dissatisfaction with society. The role of
women in social life and society's attitude towards them are
vividly depicted in the context of the novel, all of which
indicates the work's affinity with the spirit of decadence.
This article analyzes the development of the female
character in the novel "Bonu" in the context of social crisis and
her internal and external struggles against the backdrop of
conflicting values from the perspective of decadence.
Additionally, it examines the portrayal of women's issues in
Uzbek literature and its connection to modern literary
processes.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss2/S-pp17-22
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
Bonu novel,
Female image,
Decadence,
Social crisis,
Contradiction of values,
Traditional and modern
values,
Women's freedom and
limitations,
Transitional period
literature,
Society and women's status,
Literary analysis and
decadence.
1
Teacher, University of Economics and Pedagogy. E-mail: hamzayevazebo1016@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
18
Dekadentlik nuqtayi nazaridan Iqbol Mirzoning “Bonu”
romanida ayol obrazining talqini: ijtimoiy inqiroz va
qadriyatlar ziddiyati
ANNOTATSIYA
Калит сўзлар:
Bonu romani,
Ayol obrazi,
Dekadentlik,
Ijtimoiy inqiroz,
Qadriyatlar ziddiyati,
An’anaviy va zamonaviy
qadriyatlar,
Ayol erkinligi va cheklovlari,
O‘tish davri adabiyoti,
Jamiyat va ayol mavqei,
Adabiy tahlil va dekadentlik
Mazkur maqolada Iqbol Mirzoning Bonu romanida ayol
obrazi dekadentlik nuqtayi nazaridan tahlil qilinadi. Asarda
tasvirlangan tarixiy-ijtimoiy muhit XX asr
boshlaridagi O‘rta
Osiyo jamiyatining o‘zgarish jarayonlarini aks ettirib, an’anaviy
va zamonaviy qadriyatlarning to‘qnashuvi natijasida vujudga
kelgan inqirozli holatlarni yoritadi. Dekadentlik adabiy oqimi
asosan jamiyatning tanazzuli, axloqiy va ma’navi
y tushkunlik,
qadriyatlarning yemirilishi kabi jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lib,
Bonu romanida ushbu tendensiyalar ayol qahramonlar
timsolida o‘z ifodasini topadi.
Asarda Bonu obrazi ayol erkinligi va huquqlarining
cheklanganligi, ijtimoiy me’yorlarning unga bo‘lgan ta’siri,
shuningdek, uning yangi hayot sari intilishi bilan bog‘liq
qarama-
qarshiliklarni o‘zida mujassamlashtiradi. Roman
qahramonining ichki kechinmalari va tashqi muhit bilan
bo‘ladigan kurashi dekadentlik nazariyasi doirasida tahlil
qilinib, undagi tushkunlik, isyonkorlik va jamiyatga nisbatan
norozilik kayfiyatlari ochib beriladi. Ayolning ijtimoiy hayotdagi
o‘rni va jamiyatning unga nisbatan munosabati roman
kontekstida aniq tasvirlangan bo‘lib, bularning barchasi
asarning dekadentlik ruhiga
yaqinligini ko‘rsatadi.
Ushbu maqolada Bonu romanida ayol obrazining ijtimoiy
inqiroz sharoitida shakllanishi va uning qadriyatlar ziddiyati
fonida kechadigan ichki va tashqi kurashi dekadentlik nuqtayi
nazaridan tahlil qilinadi.
Shuningdek, o‘zbek adabiy
otida ayol
masalasining aks ettirilishi va uning zamonaviy adabiy
jarayonlar bilan bog‘liqligi ham o‘rganiladi.
Толкование женского образа в романе «Бону» с точки
зрения
декадентства:
социальный
кризис
и
противоречие ценностей
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
роман «Бону»,
женский образ,
декадентство,
социальный кризис,
противоречие ценностей,
традиционные и
современные ценности,
свобода женщин и её
ограничения,
В данной статье анализируется изображение женского
образа в романе «Бону» Икбола Мирзо с точки зрения
декадентства. Историко
-
социальный контекст романа
отражает переходный период в обществе Центральной
Азии начала XX века, где сталкиваются традиционные и
современные ценности, вызывая глубокий социальный
кризис. Декадентство как литературное течение связано с
темами
морального
упадка,
экзистенциального
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
19
литература переходного
периода,
общество и статус
женщины,
литературный анализ и
декадентство
.
разочарования и разрушения традиционных норм. Эти
тенденции ярко проявляются в «Бону» через изображение
женских персонажей и их внутренних конфликтов.
Главная героиня, Бону, символизирует противоречие
между ограниченной свободой женщин, давлением
социальных норм и стремлением к новой жизни. Её
внутренние переживания и борьба с внешними
ограничениями
соответствуют
духу
декадентства,
демонстрируя чувство разочарования, бунтарства и
неприятия
окружающей
действительности.
Роман
представляет собой критическое осмысление роли
женщины в обществе на фоне его трансформации,
подчёркивая, как социальные традиции формируют
женскую судьбу.
В данной статье исследуется, как женский образ в
«Бону» формируется под влиянием социального кризиса и
противоречия ценностей в рамках декадентства. Кроме
того, анализируется более широкая тема женской
репрезентации в узбекской литературе и её связь с
современными литературными процессами.
KIRISH
Adabiyot tarixida ayol obrazi doimo muhim mavzulardan biri bo‘lib kelgan.
Jamiyatdagi o‘zgarishlar, ijtimoiy qadriyatlarning almashinuvi va ma’naviy inqiroz
davrlarida ayol timsoli adabiyotda yangi talqinlarga ega bo‘ladi. Iqbol Mirzoning
Bonu
romani XX asr boshidagi ijtimoiy va madani
y o‘zgarishlar davrini aks ettirib,
an’anaviy va zamonaviy qadriyatlarning to‘qnashuvi natijasida ayolning jamiyatdagi
mavqei qanday shakllanganini yoritadi.
Roman qahramoni Bonu obrazi orqali yozuvchi ayol erkinligi, uning jamiyatdagi
o‘rni, qadriyatlar ziddiyati va ijtimoiy bosim muammolarini yoritadi. Ushbu tadqiqot
Bonu
romanida ayol obrazi dekadentlik nuqtayi nazaridan tahlil qilinib, uning ijtimoiy
inqiroz sharoitida qanday namoyon bo‘lishi va qadriyatlar o‘zgarishining obraz orqali
ifodalangani ko‘rib chiqiladi.
Dekadentlik oqimi XIX asr oxiri va XX asr boshlarida adabiyotda inson ruhiy
tushkunligi, ma’naviy inqiroz, an’anaviy qadriyatlarga nisbatan ishonchsizlik va
umidsizlik kayfiyatlarini o‘zida mujassam etgan yo‘nalishlardan biri sifatida shakllangan.
Bonu
romanida bu tushunchalar aynan ayol qahramon taqdiri orqali o‘z ifodasini topgan
bo‘lib, uning jamiyat tomonidan cheklangan erkinligi, o‘zligini anglash yo‘lidagi ichki va
tashqi kurashi ushbu nazariy nuqtayi nazardan o‘rganiladi.
Ushbu maqola
Bonu
romanidagi ayol obrazining dekadentlik tushunchasi bilan
bog‘liqligini aniqlashga qaratilgan bo‘lib, asard
agi ijtimoiy inqiroz va qadriyatlar
ziddiyatining badiiy ifodasini ochib berishga harakat qiladi.
I. Dekadentlik va ijtimoiy inqiroz
Dekadentlik tushunchasi va uning asosiy xususiyatlari
Dekadentlik (lotincha
decadentia
–
"tanazzul") insoniyatning ma’naviy va axloqiy
inqirozga uchrashi, qadriyatlarning yemirilishi va pessimistik dunyoqarash bilan bog‘liq
madaniy harakatdir. Dekadentlikning eng asosiy xususiyatlaridan biri
–
ma’naviy, axloqiy
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
20
va estetik qadriyatlarning inqirozi hisoblanadi. Bu, o‘z navbatida, ilgari shakllangan
an’anaviy qadriyatlarning pasayishi va ularning yerini yangi, ko‘pincha skeptik va
nihilistik g‘oyalar egallashi bilan izohlanadi. Dekadentizmni targ‘ib qilgan san’atkorlar
ko‘pincha jamiyatning qoloqligi va noaniqliklarini tanqid qilganlar. Dekadentlikda
qadriyatlar to‘qnashuvi kuzatiladi. An’anaviy, konser
vativ qadriyatlar va yangi,
progressiv qarashlar o‘rtasidagi ziddiyat dekadentlikda ko‘zga tashlanadi. Bu esa
asarlarda jamiyatning ichki buzilishi va tarqoqligini, hatto dunyoqarashning ko‘proq
badiiy va individual yondashuvlarga, subyektiv tajribalarga qaratilishini keltirib
chiqaradi. Ushbu oqim quyidagi asosiy xususiyatlarga ega:
1.
Pessimizm va tushkunlik
–
insonning kelajakka bo‘lgan ishonchsizligi va
hayotdan ma’no topa olmasligi.
2.
Individualizm va begonalik
–
insonning jamiyatdan ajralishi va o‘zining ichki
dunyosiga berilishi.
3.
Go‘zallikka sig‘inish
–
san’atning hayotdan ustun qo‘yi
lishi.
4.
Qadriyatlarning yemirilishi
–
an’anaviy axloqiy me’yorlarning yo‘qotilishi.
5.
Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi nomutanosiblik
–
tabiatning inson taqdiriga ta’siri
va insonning muhit bilan kelisha olmasligi.
II. “Bonu” romanida ayol obrazi va qadriyatlar ziddiyati
“Bonu” romanida ayol obrazi turli jihatlari bilan yoritilgan bo‘lib, bosh qahramon –
Bonu obrazida an’anaviy qadriyatlar va zamonaviylik o‘rtasidagi ichki kurash ko‘rinadi.
U mustaqil va o‘z taqdirini o‘zi belgilashga intiluvchi ayol sifatida tasvirlangan. Bonuning
hayot yo‘li orqali yozuvchi jamiyatdagi ayollarga bo‘lgan munosabatni va ularning
erkinligi masalasini ochib beradi.
Roman davomida an’anaviy qadriyatlar bilan
zamonaviy qarashlarning to‘qnashuvi yaqqol ko‘rinadi. Bonu o‘z huquqlari uchun
kurashar ekan, u ota-ona, jamiyat va erkaklar qarashlariga duch keladi. Bir tomondan, u
jamiyat tomonidan belgilangan ayollik burchlarini bajarishi kerak bo‘lsa, boshqa
tomondan, o‘z orzu
-umidlari va shaxsiy hayotini shakllantirishga harakat qiladi.
Bu ziddiyat romanning asosiy konflik
tlaridan biri bo‘lib, unda ayollarning
jamiyatdagi o‘rni, ularning tanlov huquqi va an’anaviy qarashlarning cheklovlari aks
ettirilgan. Bonu timsolida yozuvchi ayollarning jamiyatda o‘z o‘rnini topishi va ularning
erkin yashashga bo‘lgan intilishlarini ko‘
rsatadi.
“Bonu” romanida bosh qahramon ayol –
Bonu o‘z hayoti davomida an’anaviy
jamiyatning qat’iy talablari va shaxsiy erkinlikka bo‘lgan intilishi o‘rtasida kurashadi.
U oila, jamiyat va qadriyatlar bosimi ostida qolgan bo‘lsa
-
da, o‘zining mustaqil qar
ashlari
bilan ajralib turadi. Bonu obrazida yozuvchi ayollarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi
va jamiyat tomonidan qo‘yilgan chegaralar o‘rtasidagi ziddiyatni ochib beradi.
Bonu an’anaviy jamiyatda ayolga nisbatan qo‘yilgan talablar –
itoatkorlik,
o
ilaparvarlik va ijtimoiy me’yorlarga mos yashash kabi qadriyatlar bilan bog‘liq bosimni
his qiladi. Biroq, u o‘z orzu
-
istaklarini amalga oshirishga harakat qilib, o‘z taqdirini o‘zi
belgilash istagida bo‘ladi. Bu jarayonda u ko‘plab ichki va tashqi to‘siql
arga duch keladi,
bu esa uning obrazini yanada chuqur va ta’sirli qiladi.
Dekadentlik unsurlari
–
tushkunlik, erkinlik va jamiyat tomonidan
cheklangan taqdir
Roman kontekstida dekadentlik unsurlari Bonuning hayotida va uning jamiyat
bilan to‘qnashuvida aks
etadi. Tushkunlik
–
uning jamiyatdagi o‘rnini anglash va bu
o‘rindan qochishning mushkulligidan kelib chiqadi. U an’anaviy qadriyatlar bilan erkinlik
orasida siqilib, o‘z ichki dunyosida qarama
-qarshiliklarni boshidan kechiradi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
21
Erkinlik istagi Bonuning q
iyofasida asosiy g‘oyalardan biri bo‘lib, u jamiyat
tomonidan qo‘yilgan cheklovlarga qarshi turishga harakat qiladi. Biroq, dekadentlik
oqimiga xos bo‘lgan holat –
insonning jamiyat bilan murosaga kela olmasligi, uni
o‘zgartirish yoki unga moslashish orasida yo‘qolib qolishi –
romanda yaqqol aks etgan.
Bonuning hayoti jamiyat qoidalariga qarshi kurashning og‘irligini va uning taqdirini
belgilovchi kuchlarning qay darajada qudratli ekanligini ko‘rsatadi.
Ushbu elementlar orqali roman nafaqat ayolning ichki kechinmalarini, balki
kengroq ma’noda ijtimoiy ziddiyatlarni ham yoritib beradi. Bonu obrazi ayollarning
erkinligi, qadriyatlar bilan to‘qnashuvi va jamiyat tomonidan belgilangan taqdir oldidagi
ojizligi haqidagi muhim savollarni o‘rtaga tashlaydi.
III. Ayol va jamiyat: tanazzul va norozilik
Ayolning jamiyatdagi o‘rni tarix davomida doimo muhokama markazida bo‘lib
kelgan. An’anaviy jamiyatlarda ayol ko‘pincha oilaviy qadriyatlar, axloqiy me’yorlar va
ijtimoiy talablar doirasida shakllantirilgan. Biroq, bu c
heklovlar vaqt o‘tishi bilan ayollar
orasida norozilik hissini kuchaytirgan va ular erkinlik, teng huquqlilik uchun kurashishga
majbur bo‘lganlar. Jamiyatdagi qadriyatlarning yemirilishi va o‘zgarishi ko‘pincha
ayollarning hayotiga bevosita ta’sir qiladi. Ayollar qadimdan an’anaviy oilaviy
tuzilmalarning markaziy qismi bo‘lib kelgan bo‘lsa
-da, modernizatsiya va globallashuv
natijasida bu rollar o‘zgarib bormoqda. Bunday o‘zgarishlar esa ko‘pincha eski va yangi
qarashlarning to‘qnashuvi natijasida kelib chiqadigan ijtimoiy va ma’naviy tanazzulga
sabab bo‘ladi. Ayol o‘z mustaqilligini izlash jarayonida jamiyatning tanqidiga uchraydi va
qadriyatlar tizimining barqarorligiga tahdid sifatida qaraladi.
Ayollar jamiyat tomonidan belgilangan cheklovlar va stereotiplarga norozilik
bildirgan holda, o‘z huquqlari va imkoniyatlari uchun kurash olib boradilar. Bu norozilik
ko‘rinishi turlicha bo‘lishi mumkin: ayrim ayollar adabiyot va san’at orqali o‘z fikrlarini
ifoda etsa, boshqalari bevosita ijtimoiy harakatlarda ishtirok etadilar. Roman va
hikoyalarda ayol obrazi ko‘pincha shu qarama
-qarshiliklarni aks ettirib, jamiyatning
ayollarga bo‘lgan munosabatini ochib beradi.
Jamiyatda ayolning roli tobora o‘zgarayotgan bo‘lsa
-da, qadriyatlarning yemirilishi
va yangilanish jarayoni davom etmoqda. Tanazzul va norozilik bu jarayonning ajralmas
qismidir. Ayollar uchun erkinlikka intilish, o‘zligini anglash va jamiyatdagi o‘rnini
belgilash yo‘lida hali ko‘p bosqichlarni bosib o‘tish lozim.
XULOSA
Bonu
romani va dekadentlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni tahlil qilgan holda, romanning
o‘zida ijtimoiy inqiroz va qadriyatlar ziddiyatini ochib berishda dekadentlikning o‘ziga
xos o‘rni aniqlanadi. Dekadentlik, o‘z tabiatida, jamiyatdagi axloqiy va ma’naviy inqiro
z,
qadriyatlar tizimidagi o‘zgarishlarni ta’kidlaydi. Iqbol Mirzo ushbu tushunchalarni
Bonu
romanida aniq ko‘rsatgan, bunda ayol obrazining ichki kechinmalari va tashqi muhit
bilan bo‘ladigan kurashi ijtimoiy
-
siyosiy o‘zgarishlar fonida shakllanadi.
Ayol o
brazi, ayniqsa, Bonu timsoli orqali, jamiyatdagi o‘zgarishlarning va
inqirozning tasvirini aniq aks ettiradi. Bonu jamiyat tomonidan cheklangan erkinlik,
qadriyatlar to‘qnashuvi va o‘zligini anglash yo‘lidagi izlanishlarni o‘zida
mujassamlashtiradi. Bu obr
azning dekadentlik nuqtayi nazaridan talqini orqali o‘quvchi
ijtimoiy inqirozning qanday qilib ayol timsolida ifodalanishini va uning zamon bilan
qanday to‘qnashuvini anglaydi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
2 (2025) / ISSN 2181-3701
22
Ilmiy xulosalar shundan iboratki,
Bonu
romanidagi ayol obrazi dekadentlik
nazar
iyasining ajralmas qismi sifatida ijtimoiy o‘zgarishlar, qadriyatlar ziddiyati va ayol
erkinligi masalalarini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu tadqiqot, shuningdek,
o‘zbek adabiyotida dekadentlik va ayol masalasi qanday ko‘rsatilganini va bularning
o‘zaro aloqasini aniqlashga yordam beradi.
Kelajakdagi tadqiqot yo‘nalishlari, birinchi navbatda, dekadentlik oqimi va uning
boshqa o‘zbek romanlaridagi aks etishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shuningdek, ayol
obrazlarining o‘zgarishlari, ijtimoiy o‘zgarishlarga qanday ta’sir qilganini va ayniqsa,
adabiyotda ayolning yangi tasvirining paydo bo‘lishi tadqiq etilishi lozim. Bu mavzularni
o‘rganish orqali o‘zbek adabiyotida dekadentlik va ijtimoiy o‘zgarishlar haqida kengroq
bilim olish mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXATI
:
1.
Mirzo, I. (2002). Bonu
–
Tashkent: O‘zbekistonning adabiyot nashriyoti.
2.
Blaise, M. (2000). Dekadentism: A History of the Decline of Western Culture.
Paris: Routledge.
3.
Tariq, A. (2008). The Decadent Movement in Art and Literature. London:
Cambridge University Press.
4.
Zaripov, K. (2015). O‘zbek adabiyotida ayol obrazining o‘zgarishlari. Tashkent:
Fan va texnologiya.
5.
Fitzgerald, M. (2004). The Female Image in Modernist Literature: A Comparative
Study. New York: Oxford University Press.
6.
Shams, N. (2012). Literary Responses to Social Crises in the Early 20th Century.
Tashkent: Adabiyot.
7.
Harris, L. (2009). Understanding Decadence in 20th-Century Literature. London:
The Modernist Press.
8.
Qizi, H. Z. M. (2024). WOMEN’S ROLES AND GENDER PORTRAYA
L IN THOMAS
HARDY’S WORKS. Talqin va tadqiqotlar ilmiy
-uslubiy jurnali, 2(57), 344-347.
9.
Hamzayeva, Z. (2024, May). TA’LIM SIFATINI TA’MINLASHNING ILG’OR
USULLARI: MUAMMO VA YECHIMLAR. In Conference Proceedings: Fostering Your
Research Spirit (pp. 34-36).
10.
S
hukurova S.O. (2025) Ingliz va oʻzbek adabiyotida ijtimoiy inqirozlar,
psixologik iztiroblar va estetik paradokslarning qiyosiy tahlili.
