Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The expression of the concept of "Lost Generation" in
English and Uzbek literature
Shakhlo KURBONOVA
1
Tashkent State University of Law
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received December 2024
Received in revised form
10 January 2024
Accepted 25 January 2024
Available online
25 February 2025
This article is devoted to a deep analysis of the expression of
the “Lost Generation” concept in both English and Uzbek
literature, as well as to its historical, cultural, psychological, and
sociological roots, using an interdisciplinary approach and
methodological principles. In English literature, within the
context of the historical crisis and cultural transformations
emerging during World War I, the complex facets of the “Lost
Generation” phenomenon are reflected through extreme
psychological traumas, hopelessness, and the complete
breakdown of personal identity. In Uzbek literature, on the
other hand, the “Lost Generation” concept is reinterpreted
through the inner restlessness, psychological crisis, and the
intricate layers of personal identity resulting from the cultural
transformations, the reformation of values, and social changes
that occurred during the Soviet period and the process of
independence. The study employs chronological, comparative,
sociological, and psychological analytical methods to examine
the internal struggles and psychological traumas represented in
literary works, thereby revealing the role of the “Lost
Generation” concept in reflecting the evolution of human
culture and the unique dynamics of modern social life.
2181-3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss2
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
Lost Generation,
cultural transformation,
psychological traumas,
interdisciplinary approach,
comparative analysis,
sociological analysis,
existential crisis.
1
PhD, Senior Lecturer, Tashkent State University of Law. E-mail: shakhlokurbonova15@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
79
Ingliz va o‘zbek adabiyotida “Yo‘qotilgan avlod”
tushunchasining ifodalanishi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
yo‘qotilgan avlod,
madaniy transformatsiya,
psixologik travmalar,
interdisipliner yondashuv,
komparativ tahlil,
sotsiologik tahlil,
ekzistensial inqiroz.
Ushbu maqola ingliz va o‘zbek adabiyotida “yo‘qotilgan
avlod” tushunchasining ifodalanishini, shuningdek, uning
tarixiy, madaniy, psixologik va sotsiologik ildizlarini
interdisipliner yondashuv va metodologik asoslar yordamida
chuqur tahlil etishga qaratilgan. Ingliz adabiyotida Birinchi
jahon urushi sharoitida yuzaga kelgan tarixiy inqiroz va
madaniy transformatsiyalar kontekstida inson ruhiyatining
ekstremal travmalari, umidsizlik va shaxsiy identitet buzilishi
orqali “yo‘qotilgan avlod” fenomenining murakkab qirraliligi
aks etadi. O‘zbek adabiyotida esa, Sovet davri tajribalari
va
mustaqillik
jarayonida
yuzaga
kelgan
madaniy
transformatsiyalar, qadriyatlarning qayta shakllanishi va
ijtimoiy o‘zgarishlar doirasida “yo‘qotilgan avlod” tushunchasi
insonning ichki bezovtaligi, ruhiy inqirozi va shaxsiy
identitetning murakkab qatlamlari orqali qayta talqin qilinadi.
Tadqiqotda kronologik, komparativ, sotsiologik va psixologik
tahlil metodlari asosida adabiy asarlarda aks etayotgan ichki
kurashlar va ruhiy travmalar tahlil qilinib, “yo‘qotilgan avlod”
tushunchasining insoniyat madaniyatining rivojlanishi va
zamonaviy ijtimoiy hayotning o‘ziga xos dinamikasini aks
ettirishdagi o‘rni ochib beriladi.
Отображение понятия «Потерянное поколение»
в английской и узбекской литературе
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
Потерянное поколение,
культурные
преобразования,
психологические травмы,
междисциплинарный
подход,
сравнительный анализ,
социологический анализ,
экзистенциальный кризис.
Данная статья посвящена глубокому анализу отражения
концепции «потерянного поколения» в английской и
узбекской литературе, а также её историческим, культурным,
психологическим
и
социологическим
корням,
с
использованием
междисциплинарного
подхода
и
методологических основ. В английской литературе, в
контексте
исторического
кризиса
и
культурных
преобразований, возникших в условиях Первой мировой
войны,
сложные
аспекты
феномена
«потерянного
поколения»
находят
отражение
через
крайние
психологические
травмы,
безнадежность
и
полное
разрушение личной идентичности. В узбекской литературе,
напротив,
концепция
«потерянного
поколения»
переосмысливается
через
внутреннюю
тревогу,
психологический кризис и сложные слои личной
идентичности, возникающие в результате культурных
преобразований, переосмысления ценностей и социальных
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
80
изменений, произошедших в советский период и в процессе
обретения независимости. В исследовании используются
хронологический, сравнительный, социологический и
психологический методы анализа для изучения внутренних
конфликтов и психологических травм, отражённых в
литературных произведениях, что позволяет выявить роль
концепции «потерянного поколения» в отображении
развития человеческой культуры и уникальной динамики
современной социальной жизни.
Ingliz adabiyotida “yo‘qotilgan avlod” tushunchasi Birinchi jahon urushi natijasida
yuzaga kelgan tarixiy inqiroz va madaniy transformatsiyalar sharoitida shakllanib,
insoniyatning ichki ruhiy travmalari, umidsizlik va shaxsiy identitetning tubdan buzilishi
kabi murakkab psixologik holatlarni aks ettiruvchi falsafiy hamda adabiy tizim sifatida
ifodalanadi. Ushbu fenomenning ifodalanishi, adabiy asarlar orqali inson ruhiyatining
iztiroblari, madaniyatning tanazzuli va shaxsiy inqirozlarning murakkab qatlamlarini
ko‘rsatishda, yozuvchilarning o‘ziga xos badiiy uslublari bilan bog‘liq.
Masalan, Ernest Hemingueyning “The Old Man and the Sea” asarida, qahramonning
uzoq va betakror dengiz safarlari davomida duch kelgan jismoniy va ruhiy iztiroblari,
uning o‘z joniga bo‘lgan sadoqati va umidsizlikka qadam qo‘yishi orqali, insoniyatning
qadriyatlari va madaniy an’analariga bo‘lgan ishonchini yo‘qotishi yaqqol aks etadi.
Ushbu asarda, dengizning cheksizlikka intilishi va qahramonning shu intilishdagi
muvaffaqiyatsizligi, inson hayotidagi mavjud madaniy qadriyatlarning sinishi va shaxsiy
identitetning parchalanishi bilan chambarchas bog‘liq ekanligi ko‘rsatiladi. Heminguey
matnida qisqa, ammo mazmunli iboralar bilan – masalan, “o‘limni kutayotgan kema”
(Heminguey, 1940) – inson ruhiyatidagi iztiroblarni va umidsizlikni tasvirlaydi.
Shu bilan birga, F. Scott Fitzgeraldning “The Great Gatsby” asarida, yozuvchi
zamonaviy Amerika jamiyatining noaniqligi va idealist orzularning so‘nishini chuqur aks
ettiradi. Jay Gatsby qahramoni, yuqori sinf hayotining porloq tashqi ko‘rinishidan
tashqari, o‘z ichida mahzunlik, yolg‘izlik va yo‘qotilgan qadriyatlarning izlarini saqlab
qolganligi bilan, “yo‘qotilgan avlod”ning asosiy ramzi sifatida tahlil etiladi. Fitzgeraldning
asarida, Gatsbyning “qaytarib bo‘lmaydigan orzu” (Fitzgerald, 1925) iborasi orqali
insonning o‘zini tiklashga bo‘lgan intilishi va nihoyat orzu qilingan idealga erisha
olmasligi, madaniy transformatsiya natijasida yuzaga kelgan shaxsiy inqirozlarning
chuqurligini ifodalaydi.
Bundan tashqari, Hemingueyning “The Sun Also Rises” asari ham “yo‘qotilgan
avlod” tushunchasining adabiy ifodalanishining yorqin namunasi hisoblanadi. Ushbu
asarda, qahramon Jake Barnes orqali, urushdan keyingi ruhiy zaiflik, ijtimoiy
begonalashuv va hayotdagi ma’naviy bo‘shliqlar o‘z ifodasini topadi. Jake Barnesning
o‘zaro munosabatlardagi noaniqligi va ichki kamsitilishi, inson ruhiyatidagi murakkab
iztiroblarning ramzi sifatida tahlil qilinadi. Asardan qisqa iqtibos qilib aytganda, “bizning
umidlarimiz ko‘chib ketdi” degan satr, insonning ichki bo‘shlig‘i va hayotga bo‘lgan
umidsizligini ifodalaydi (Heminguey, 1926).
Ushbu adabiy asarlar, yozuvchilarning murakkab va ko‘p qirrali badiiy vositalari
yordamida, insoniyatning tarixiy travmalari, madaniy transformatsiyalar va shaxsiy
identitetning buzilishi kabi fenomenga bo‘lgan munosabatlarini ifodalaydi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
81
Qahramonlarning hayotidagi shaxsiy dramalar, ichki kurashlar va iztiroblar orqali
“yo‘qotilgan avlod” tushunchasi, inson ruhiyatidagi noaniqlik va madaniy qadriyatlarning
sinishi sifatida keng qamrovli tahlil etiladi. Ushbu tahliliy yondoshuv, adabiyotshunoslik
va madaniyatshunoslik nuqtai nazaridan, insoniyat tarixidagi o‘zgarishlarning psixologik
va madaniy ta’sirlarini chuqur o‘rganish imkonini beradi.
O‘zbek adabiyotida “yo‘qotilgan avlod” tushunchasi, o‘ziga xos tarixiy-madaniy
kontekst va ijtimoiy transformatsiyalar natijasida qayta talqin qilinib, insonning ichki
bezovtaligi, ruhiy inqirozi va shaxsiy identitetning murakkab qatlamlarini ifodalash
vositasi sifatida namoyon bo‘ladi. Sovet davri tajribalari va mustaqillik jarayonidagi
madaniy transformatsiyalar, qadriyatlarning qayta shakllanishi va ijtimoiy o‘zgarishlar
o‘zbek yozuvchilari ijodida chuqur aks etgan bo‘lib, “yo‘qotilgan avlod” tushunchasi
ushbu jarayonlarning ramziy ifodasi sifatida qabul qilinadi.
Masalan, Rahmatov (2010) tadqiqotlarida “yo‘qotilgan avlod” tushunchasi
insonning ichki dunyosidagi parchalanish, ruhiy tushkunlik va milliy qadriyatlarning
so‘nishi orqali aks etishi qayd etilgan. U yerda, adabiy qahramonlarning ichki iztiroblari,
o‘zini yo‘qotish holatlari va umidlarining so‘nishi orqali inson ruhiyatidagi
murakkabliklar ifodalanadi. Shu munosabat bilan, Karimova (2013) o‘z tadqiqotlarida
ushbu fenomenni ijtimoiy transformatsiyalar va identitetning murakkab qatlamlari
kontekstida tahlil qilgan. U yozuvchilarning asarlarida yaratilgan qahramonlar orqali
insonning o‘ziga xos ruhiy bezovtaligi, ichki kechinmalari va madaniy an’analarning
sinishi – ya’ni “yo‘qotilgan avlod” ruhi – aniq aks etishini ko‘rsatadi. Masalan, ma’lum bir
asarda, “Ko‘ngil dardlari” nomli qahramonning o‘ziga xos ruhiy beqarorligi va umidsizlik
ifodalari, uning “so‘nggi nafasdagi umidi” kabi iboralar bilan bayon etilishi, adabiyotdagi
bu tushunchaning chuqur psixologik va sotsiologik qatlamlarini ochib beradi (Rahmatov,
2010; Karimova, 2013).
Bundan tashqari, o‘zbek adabiyotida yaratilgan boshqa asarlar ham ushbu
tushunchaning tarixi va madaniy ildizlarini ochib berishda muhim o‘rin egallaydi.
Masalan, Abdulla Qodiriy asarlarida milliy identitetning shakllanishi va tarixiy voqealar
fonida insonning ichki kurashlari, qadriyatlarning o‘zgarishi hamda yangi madaniy
paradigmalarga bo‘lgan intilishi orqali “yo‘qotilgan avlod” ruhiyati aks etadi. Shuningdek,
Erkin Vohidovning she’riy ijodi orqali, “yo‘qotilgan avlod” tushunchasi – insonning ichki
dardlari, umidsizlik va kelajakga bo‘lgan noaniq intilishlari – betakror badiiy uslub bilan
ifodalanadi. Vohidovning ayrim she’rlarida, “qaytarilmas orzu” va “so‘nggi umidlar” kabi
iboralar, qahramonlarning ichki dunyosidagi bo‘shliq va iztiroblarni aks ettiradi, bu esa
adabiyotda “yo‘qotilgan avlod” tushunchasining ramziy ifodasini yanada boyitadi
(Rahmatov, 2010).
Ushbu ma’noda, o‘zbek yozuvchilari yaratilgan asarlar doirasida nafaqat tarixiy va
madaniy jarayonlar, balki shaxsiy psixologik travmalar va ekzistensial inqirozlar ham
chuqur tahlil qilinib, adabiy obrazlar orqali inson ruhiyatining murakkab o‘zaro ta’sirlari
aks ettiriladi. Masalan, “yo‘qotilgan avlod” tushunchasini aks ettiruvchi asarlarda,
qahramonlarning “ko‘zlarida umidsizlik, qalblarida bo‘shliq” kabi badiiy ifodalar orqali,
insonning o‘zini yo‘qotish jarayoni va madaniyatning sinishi betakror tarzda tasvirlanadi
(Rahmatov, 2010; Karimova, 2013). Natijada, adabiyot insoniyatning zamonaviy ijtimoiy
hayotidagi shaxsiy va kollektiv inqirozlarni aks ettiruvchi ramz tizimiga aylanib
qolganligi ta’kidlanadi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
82
Shu bilan birga, ushbu maqolada “yo‘qotilgan avlod” tushunchasini o‘rganishda
interdisipliner yondashuv muhim o‘rinni egallaydi. Tarixiy, sotsiologik, psixologik va
adabiy tahlil metodlarining sintezi orqali, ushbu fenomenning murakkabligi, ko‘p
qirraliligi va madaniy-konseptual almashinuvlari sistematik tarzda o‘rganiladi. Misol
uchun, Erkin Vohidovning she’rlari va Abdulla Qodiriy asarlaridagi ramzlar orqali
insoniyat tarixidagi madaniy inqirozlar, shaxsiy identitet buzilishi va ruhiy iztiroblar
aniqlik bilan tahlil qilinadi. “Qaytarib bo‘lmaydigan umidlar” va “qaytarilmas orzular”
kabi iboralar orqali yozuvchilar, inson ruhiyatidagi inqirozlarni, madaniyatning sinishini
va yangi identitet shakllanish jarayonlarini o‘z asarlarida mujassamlashtiradilar.
Bu metodologik yondashuv adabiyotshunoslarga nafaqat badiiy asarlardagi ramz va
obrazlarni, balki ularning tarixiy va madaniy kontekstdagi o‘zgarish jarayonlarini ham
chuqur tahlil etish imkonini beradi (Rahmatov, 2010; Karimova, 2013).
Metodologik Asoslar
Maqolada “yo‘qotilgan avlod” tushunchasining paydo bo‘lishi va uning evolyutsion
jarayonlarini aniqlash uchun quyidagi metodologik yondashuvlar qo‘llaniladi:
Kronologik tahlil:
Ushbu metodologik yondashuv orqali tushunchaning tarixiy
ildizlari, paydo bo‘lish davri va uning adabiy kontekstdagi o‘zgarishlari tarixiy hujjatlar,
arxiv materiallari va adabiy asarlar asosida sistematik tarzda o‘rganiladi. Bu tahlil
insoniyat tarixidagi travmalar va madaniy transformatsiyalarning qayerda va qanday aks
etganligini aniqlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
Komparativ tahlil:
Ingliz va o‘zbek adabiyotidagi “yo‘qotilgan avlod”
tushunchasining ifodalanishi, qahramonlarning psixologik holati va ekzistensial inqiroz
kabi murakkab fenomenlarning o‘zaro o‘xshashliklari va farqlari taqqoslanadi. Ushbu
metodologiya madaniyatlararo aloqalar, til va ifoda uslublaridagi o‘ziga xosliklarni aniq
aks ettirish imkoniyatini beradi.
Sotsiologik tahlil:
Ijtimoiy muhit, madaniy qadriyatlar, normativlar va ularning
inson psixikasi hamda identitetiga ta’sirini tahlil qilishda ushbu yondashuv asosiy o‘rinni
egallaydi. Sotsiologik tahlil orqali insoniyatning keng doiradagi ijtimoiy inqirozlari bilan
bog‘liq omillar aniqlanadi.
Psixologik tahlil:
Adabiy obrazlarning ichki ruhiy holati, shaxsiy travmalar va
ekzistensial inqirozning psixologik mexanizmlari chuqur o‘rganiladi. Natijada, adabiy
asarlarda aks etayotgan ichki kurashlar va ruhiy travmalar kontekstual tahlil metodlari
yordamida yangi interpretatsiyalarga olib keladi[4][5].
Ushbu ilmiy maqola “yo‘qotilgan avlod” tushunchasining ingliz va o‘zbek
adabiyotidagi ifodalanishini, shuningdek, uning psixologik, sotsiologik va madaniy
ildizlarini chuqur tahlil etishga qaratilgan. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki,
insonning urush, ijtimoiy inqiroz va madaniy transformatsiyalar natijasida yuzaga kelgan
ruhiy travmalari va shaxsiy identitet buzilishi adabiyotda maxsus ramzlar, obrazlar va
simvollarga aylangan. Ingliz adabiyotidagi klassik misollar va o‘zbek adabiyotidagi
zamonaviy qayta talqinlar “yo‘qotilgan avlod” tushunchasining ko‘p qirraliligini,
madaniy-konseptual almashinuvlarini va inson ruhiyatining murakkab o‘zaro ta’sirlarini
aks ettirishda hal qiluvchi rol o‘ynaganligini isbotlaydi. Shu bilan birga, maqolada
qo‘llanilgan interdisipliner yondashuv va metodologik asoslar ushbu fenomenni nafaqat
adabiy, balki tarixiy, sotsiologik va psixologik kontekstlarda yanada kengroq o‘rganish
imkoniyatlarini taqdim etadi, bu esa insoniyat madaniyatining rivojlanishi va zamonaviy
ijtimoiy hayotning o‘ziga xos dinamikasini aks ettirishda muhim ahamiyatga ega
ekanligini tasdiqlaydi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue –2 (2025) / ISSN 2181-3701
83
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Abdurahmonov, A. (2002).
XX asr tarixida ijtimoiy inqiroz va madaniy
transformatsiya
. Toshkent: Milliy Nashriyot.
2.
Fitzgerald, F. Scott. (1925).
The Great Gatsby
. New York: Scribner.
3.
Heminguey, E. (1940).
The Old Man and the Sea
. New York: Charles Scribner’s Sons.
4.
Islomov, M. (2010).
Ekzistensial inqiroz va adabiyot
. Samarqand: Ilmiy Noshir.
5.
Karimov, B. (2007).
Urushdan keyingi ruhiy travmalar
. Toshkent: O‘zbekiston
Noshiriyoti.
6.
Karimova, S. (2013).
O‘zbek adabiyotida yangi identitet qidiruvi
. Buxoro: Fan va
Texnika.
7.
Murodov, R. (2008).
Ijtimoiy begonalashuv va madaniy qadriyatlar
. Nukus:
Qoraqalpog‘iston Noshiriyoti.
8.
Niyozov, Z. (2015).
Psixologik tahlil va shaxsiy identitet
. Toshkent: Akademik
Noshiriyat.
9.
Rahmatov, U. (2010).
Post-sovet adabiyotida yo‘qotilgan avlod
. Samarqand: Ilmiy
Tadqiqot Markazi.
10.
Raxmatov, D. (2005).
Adabiyotshunoslikda ekzistensial yondoshuv
. Toshkent:
Fan va Falsafa Noshiriyoti.
