Использование императивной формы в японском языке.

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
88-90
130
13
Поделиться
Ачилова, О. (2016). Использование императивной формы в японском языке. Иностранная филология: язык, литература, образование, 1(1 (58), 88–90. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/foreign_philology/article/view/185
Озода Ачилова, Самаркандский государственный институт иностранных языков

Преподаватель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В этой статье, использование императивной формы предложения рассмотрено в анализе предложения, с точки зрения разговорной речи. Императивная форма предложения в японском языке считается одной из самых часто употребляемых, а также используется старшими по должности в процессе общения с подчиненными.

Похожие статьи


background image

Хорижий филология.  

№1, 2016 йил

 

 

 

88 

ЯПОН ТИЛИДА БУЙРУҚ ГАПЛАРНИНГ КЎЛЛАНИЛИШИ 

 

Ачилова Озода

 

Самарқанд давлат чет тиллар институти ўқитувчиси 

 

 

Калит с

ў

злар: 

буйруқ шакл, буйруқ гап, нутқий акт, япон тили грамматикаси, япон 

тили таьлимоти. 

 

 

 
 

Ҳозирги 

вақтда, 

япон 

тили 

таьлимотида,  жамиятда  кишилар  ўртасида 
бўладиган ўзаро нутқий акт фаолиятининг 
жадал  ривожига  етарлича  наъф  келтира 
оладиган  тилга  оид  турфа  мавзулар 
юзасидан  илмий  изланиш  ишлари  авж 
олиб бормоқда. Булар қаторига, жумладан, 
япон тили грамматикасига оид мавзуларни 
ҳам киритишимиз мумкин.

 

Айтиш  жоизки,  бундан  кўзланган 

мақсад,  тилни  ўргатиш  усулига  оид 
янгиликлар 

яратиш 

эмас, 

балки, 

ўрганилиши  лозим  бўлган  объектнинг 
моҳиятини  ѐритишда  дуч  келинадиган 
баъзи  бир  муаммоларни  ҳал  қилишга 
қаратилгандир.  Булардан  бири  сифатида, 
япон  тили  грамматикасига  хос  бўлган 

命令形

‖ яъни, ―буйруқ шакл‖ номи билан 

талқин 

этилувчи 

феъллар 

гуруҳини 

айтишимиз мумкин. Шу ўринда таъкидлаш 
лозимки,  япон  тилининг  бошланғич 
таълимида 

тилни 

ўрганувчи 

шахс 

тамонидан  буйруқ  шаклдаги  сўзлардан 
фойдаланиш 

учун 

деярли 

эҳтиѐж 

туғилмайди 

ва 

шунингдек, 

буйруқ 

шаклдаги  феъллардан  ташкил  топган 
буйруқ  гапларга  дуч  келиниши  ҳам  кам 
учрайдиган  ҳолатлардан  ҳисобланади. 
Япон  тили  грамматикасига  хос  бўлган 
буйруқ гаплар буйруқ шаклда ифодаланган 
сўзлардан  иборат  бўлибгина  қолмай, 
бунинг  акси  бўлиши  ҳам  кузатилади. 
Бундай  ҳолатларни,  кўпинча,  япон  тили 
бошланғич  таълимда  тез-тез  учрайдиган 
ҳолатлардан  дейишимиз  мумкин.  Ушбу 
жараѐн, асосан, тилни ўргатувчи шахс уни 
ўрганувчи шахсга нисбатан йўналтирилган 
нутқ жараѐнида ўз ифодасини топади. 

Япон  тилида  буйруқ  гаплардан 

фойдаланишда  авваламбор,  сўзловчи  ва 
тингловчи 

ўртасидаги 

ўзаро 

алоқа 

муносабатлари муҳим аҳамият касб этиши 
бизга  маълум.  Одатда,  буйруқ  гап 
дейилганда, 

сўзловчи 

тамонидан 

тингловчига  нисбатан  қўйиладиган  талаб 
ѐки  буйруқ  ва  уларнинг  амалда  ўз 
ифодасини 

талаб 

қилинишини 

англатадиган  ҳолат  тушунилади.  Лекин, 
япон  тилида  бундай  жараѐн  баъзан, 
сўзловчининг  тингловчига  бўлган  яқин  ва 
дўстона 

муносабатини 

англатувчи 

грамматик  шакл  сифатида  ҳам  хизмат 
қилишини кўришимиз мумкин. Масалан, 

長い出張の後、先生から

お前、

一日ぐらい休めよ

って言われてどれほど

嬉しかったものか。

[1, 62 б] 

―Узоқ  чўзилган  хизмат  сафаридан 

сўнг,  устозим  менга:  ―Сен,  бирор  кун  дам 
ол‖,-  деганларида  шунчалар  хурсанд 
бўлган эдимки…‖ 

Буйруқ  шаклдаги  гаплар  ҳақидаги 

тушунча  япон  олимлари  тамонидан  турли 
даврларда  турлича  талқин  қилинган. 
Жумладан,  ―Едо‖  даврида  фаолият  олиб 
борган  япониялик  давлат  арбоби  Тоужоу 
Гимон  ўзининг  япон  тили  грамматикасига 
оид ―Япон тили грамматикасининг изоҳли 
жадвали‖  (1833й)  номли  қўлланмасида 
буйруқ  гапни  ―хоҳиш-истак  майли‖  деб 
тилга  олган  бўлса,  1874  йилда  яратилган 
япон  арбоби  Танаканинг  ‖Бошланғич 
таьлим  учун  япон  тили  грамматикаси‖ 
китобида  ―буйруқ  шакл‖  деб  эътироф 
этилади. 

Машҳур 

япон 

тилшуноси 

Матсушита 

Дайзабуронинг 

―Стандарт 

япон  тили  грамматикаси‖,  (1928й)  да  эса, 
буйруқ  гап  ―рухсат  бериш  шакли‖  деб 
таъкидланиб  ўтилади.  Бундай  фикрлар 
талайгина  бўлиб,  ҳозирги  замон  Япония 
таълим  муассасалари  учун  мўлжалланган 
―Она тили ‖ дарсликларида ―Буйруқ шакл‖ 


background image

Хорижий филология.  

№1, 2016 йил

 

 

 

89 

деб 

ўргатилиб 

келинмоқда. 

Лекин, 

Япониянинг 

―Иванами‖ 

нашриѐти 

томонидан 

чоп 

этилган 

изоҳли 

луғатлардан  бирида  буйруқ  маънони 
англатувчи  гаплар  қуйидаги  ҳолатларда 
истеъфода этилиши айтиб ўтилади:   

1.Мавқеи 

баланд 

шахслар 

томонидан 

жамоага 

нисбатан 

тайинланадиган буйруқ. 

2.Давлат  ташкилотлари  томонидан 

ўрнатиладиган 

қонун-қоидаларни 

акс 

эттирувчи буйруқ. 

3.Ташкилотлар  томонидан  махсус 

шахсларга  юклатиладиган  вазифаларнинг 
амалда натижаларини акс эттиришни талаб 
қиладиган буйруқ. 

4.Раҳбар 

лавозимидаги 

шахс 

томонидан, 

иш 

юзасидан, 

ходимга 

нисбатан тайинланадиган буйруқ. 

5.Ҳуқуқий  қонун-қоидаларга  оид 

буйруқ [4,150 б]. 

Аслида,  ―буйруқ  шакл‖  деган 

тушунча  ―буйруқ  гап‖  нинг  концептидир, 
яьни  унинг  маънодошидир.  Дунѐдаги 
кўплаб  мамлакат  тилларида  буйруқ  гап 
дарак  гап,  сўроқ  гап,  ҳис-ҳаяжон  гаплар 
қатори  гапнинг  бир  тури  сифатида  талқин 
қилинади. Бундай гапларнинг бир-биридан 
фарқли  жиҳати  шундан  иборатки,  дарак 
гап  ва  сўроқ  гапларда  замон  тушунчаси 
мавжуд, 

яъни 

сўзловчи 

нутқини 

замонларда  туслаш  ва  иш-ҳаракатнинг 
содир  бўлган  вақтини  аниқ  кўрсатиш 
имконига эга бўлди. 
Ушбу  фикримизни  ―

みます

‖,  яьни 

―ўқимоқ‖  феъли  мисолида  таҳлил  қилиб 
кўрамиз: 

1.

者が

みます。

(Китобхон  

ўқийди) келаси замон дарак гап. 

2.   

者が

みました

  (Китобхон 

ўқиди) ўтган замон дарак гап. 

3. 

者が

みますか?

  (Китобхон 

ўқийдими?) келаси замон сўроқ гап. 

4. 

者が

みましたか?

 

(Китобхон  ўқиган  эдими?)  ўтган  замон 
сўроқ гап [6,30 б]. 

Одатда, дарак гап ва сўроқ гапларда 

тингловчи  сўзловчи  тамонидан  баѐн 
этилган 

фикрга 

нисбатан 

жавоб 

қайтарувчи  шахс  сифатида  наъмоѐн 
бўлади. 

Ҳис-ҳаяжон 

гаплар 

эса, 

сўзловчининг  ҳиссиѐтини  акс  эттирувчи 
фикр  баѐн  қилинган  вақтда  ва  замон 
тушунчасида  ўз  ифодасини  топади.  Яъни, 
ҳаяжонни 

ифодаловчи 

жумлаларни 

замонларда  туслай  олмаймиз  ва  бундай 
гаплар  учун  тингловчи  сўзловчининг 
нутқига  нисбатан  жавоб  қайтариши  шарт 
бўлган шахс сифатида иштирок этиши ҳам 
муҳим  аҳамият  касб  этмайди.  Буйруқ 
гапларда эса, бунинг акси бўлиб, сўзловчи 
тамонидан баѐн қилинган буйруқни амалга 
оширувчи  шахс  сифатида  тингловчининг 
иштироки муҳим ҳисобланади. 

Буйруқ  гапнинг  ҳис-ҳаяжон  гапдан 

фарқли  тамони  билан  бир  қаторда, 
уларнинг  ўзаро  ўхшаш  жиҳатлари  ҳам 
мавжуд.  Яъни,  япон  тилида  буйруқ  гап  ва 
ҳис-ҳаяжон  гаплар  доимо  феълнинг 
ҳозирги  замон  шаклида  нутқимизда 
намоѐн  бўлади  ва  шу  ҳолича  тингловчига 
етказилади. 

Маълумки, 

―буйруқ‖ 

деганда, 

сўзловчи 

тингловчини 

бирор-бир 

ҳаракатни  амалга  оширишга  ва  унинг 
натижасини  амалда  намоѐн  қилишга 
ундаши тушунилади. Аслида, япон тилида 
буйруқ  берувчи  ва  буйруқ  берилувчининг 
ўзаро  муносабатини,  мантиқан  чуқурроқ 
ўйлайдиган бўлсак, қуйидаги ҳолат бўйича 
таҳлил қилишимиз мумкин: 

a)  сўзловчининг  нутқи  тингловчи 
томонидан бажарилиши шарт; 
b)  сўзловчининг  нутқи  тингловчи 
томонидан бажарилиши иҳтиѐрий; 
c)  сўзловчининг  нутқи  тингловчи 
томонидан бажарилгани маъқул. 

Ушбу  изоҳни  ―

食べます

‖,  яъни 

―емоқ‖  феъли  мисолида  таҳлил  қилиб 
кўрамиз. 

Биринчи 

изоҳда 

сўзловчи 

томонидан  баѐн  этилган  фикрни  амалга 
ошириши  шарт  бўлган  шахс  сифатида 
тингловчининг 

мавжудлиги 

муҳим 

ҳисобланади.  Қуйидаги  жумлада  ушбу 
фикрнинг исботини кўришимиз мумкин: 

 

 

 

プ嫌いよ

― 

というと母からすぐ

  ‖

そん


background image

Хорижий филология.  

№1, 2016 йил

 

 

 

90 

なこと言うな、早く食べろ

‖ 

という答えが返ってきていた。

[2,65б] 

 ―Мен шўрва ичишни хоҳламайман‖ 

десам, ойим дарҳол ‖Бундай гапни бас қил, 
тезда  овқатингни  е‖  дея  жавоб  қайтарар 
эди. 

Навбатдаги  мисолда  сўзловчи  ва 

тингловчи  тенг  муносабатда  эканлиги, 
яъни тингловчи буйруқни бажарувчи шахс 
сифатида 

эмас, 

балки 

сўзловчининг 

нутқини  амалга  ошириш  учун  берилган 
рухсат сифатида қабул қилиши мумкин. 

彼女は自分で作ったケ

キをいつも

これ、食べろ

ってもってきてくれてい

たが、今回は

ていないね

 .[5,56б,] 

―У 

доим 

ўзи 

тайѐрлаган 

ширинликни мен учун олиб келар ва ‖буни 
е‖  деб  айтар  эди,  бу  сафар  негадир  у 
келмади.‖ 

Гувоҳи 

бўлганимиздек, 

ушбу 

мисолда  сўзловчининг  нутқи  тингловчига 
нисбатан  буйруқ  эмас,  балки  ҳаракатни 
амалга  ошириши  учун  ―изн‖  маъносини 

англатади.  Сўнгги  изоҳимизни  қуйидаги 
нақл орқали таҳлил қилиб кўрамиз: 

一生元

に過ごせたければ、魚を

食べろ

 [4,89б] 

―Бир  умр  соғлом  бўлай  десанг, 

балиқ е ‖. 

Юқорида  келтирилган  жумладаги 

буйруқ  шаклда  қўлланилган  ―е‖  феълида 
биз  буйруқни  эмас,  блки  шунчаки 
маслаҳат 

ѐки 

таклифни 

англатувчи 

маънони кўришимиз мумкин. Япон тилида 
бўладиган 

коммуникация 

нуқтаи 

назаридан айтадиган бўлсак, сўзловчининг 
нутқида  акс  эттирилаѐтган  ―буйруқ  шакл‖ 
даги  сўзлар  тингловчи  томонидан  бирор-
бир ҳаракатни амалга оширилишини талаб 
қилиб 

қолмасдан, 

юқорида 

таҳлил 

қилинганидек,  турли  маъноларни  ҳам 
ифодалаш имконига эга экан.  

Сўзловчининг 

фикри 

баѐн 

эттирилган  нутқни,  айнан,  япон  тилида 
тўғри  талқин  қилиш  ва  аниқ  хулоса 
чиқариш учун тингловчидан катта маҳорат 
ва тажриба талаб қилинади. 

 

Адабиѐтлар 

1.  

小川

  "

みんなのにほんご

-II―  

 

-

スリ

ネットワ

-1998 

2.  

小川

みんなの日本語ロシア語版

日本

-

スリ

ネットワ

-1998 

3. ―

日本語文法入門

‖―

アルク

-1989 

4. ―

広辞

岩波書店

-2009 

5. ―

新日本語の基礎

II―

スリ

ネットワ

-2001 

6. 

小川

みんなの日本語

I‖

日本

-

スリ

ネットワ

-1998 

 

 

 

Ачилова  О.  Использование  императивной  формы  в  японском  языке. 

В  этой 

статье,  использование  императивной  формы  предложения  рассмотрено  в  анализе 
предложения,  с  точки  зрения  разговорной  речи.  Императивная  форма  предложения  в 
японском  языке  считается  одной  из  самых  часто  употребляемых,  а  также  используется 
старшими по должности в процессе общения с подчиненными. 

 

Ачилова  О.  The  usage  of  imperative  form  in  the  Japanese  language.

  The  usage  of 

imperative  form  in  Japanese  is  analyzed  in  the  article.  The  sentences  are  viewed  as  the  from  of 
speecht.  Imperative  form  in  Japanese  is  considered  to  be  mainly  used  by  a  speaker  at  superior 
positions towards their subordinates.  

 

 

 

 

 
 
 

Библиографические ссылки

ФЛ1Ж В 0-х-4--7 Ь 7-7-1998

фЛ1Й“АЛ£сОВ*^п >7gg®”H*-X 0-х-* •/ I- 7—7-1998

“В*§ёХЙЛН”—7/U7-1989

“Й5$уЕ”-^1Й»Й-2009

“^fH*SgcOg^II“A Ч-х-^ у Ь 7—7-2001

<МН^"АЛЛ-ЛВ*^ Г’0*-Х 0-х-4-7 Ь 7—7-1998

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов