258
ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ ШАКЛЛАРИ
Бакалавр Тажимуротова Ў.М., Икрамова К. А. , Бобоев А. Х.
Тошкент кимё-технология институти
Ўзбекистонда амалга оширилаѐтган ислоҳотлар орасида Кадрлар тайёрлаш ва давлат
дастурида белгиланган чора-тадбирлар орасида ўсиб келаётган авлоднинг узлуксиз
таълимини таъминлаш, педагогика соҳасига алоҳида ўрин ажратилган.
Ёшларнинг узлуксиз таълимини таълимини таъминлашда коллеж, лицейлар ва олий
ўқув юртлари ўртасидаги ҳамкорлик катта аҳамиятга эга. Улар бир ўқув муҳитидан
иккинчисига ўтишда иложи борича камроқ стресс вазиятларига тушишлари лозим.
Шундагина уларда билимга иштиёқ йўқолмайди, таълим олиш даражаси пасаймайди ва
самарадорлиги ошади.
Ушбу ҳамкорлик доирасида таълим муассасалари узлуксиз таълим тизимини
шакллантириш борасида педагогик-психология, педагогиканинг турли йўналишларини
тадқиқ этишга қаратилган ҳамкорлик лойиҳаларини яратиш ва уларнинг натижаларини
амалга тадқиқ этиш; тегишли соҳа, жумладан педагогика ва психология, ижтимоий
педагогика соҳасидаги муаммолар юзасидан ахборот ва таҳлилий маълумотлар билан
алмашиш зарур.
Талабаларни ўз касбига қизиқтирувчи, билим доираларини кенгайтирувчи, уларда
ҳозиржавоблик хусусиятларини тарбияловчи, фаоллаштирувчи ва уларнинг мустақил
фикрлаш қобилиятини ривожлантирувчи каби дидактик функсияларни бажаради.
Тажрибаларда таъкидланганидек, агар машғулот одатдаги - фақат тинглаб ўтиришга
асосланган усулда ўтказилганда, талабалар ахборотнинг кўпи билан 20 фоизини ўзлаштирган
бўлса, илғор педагогик усуллардан фойдаланилганда эса, бу кўрсаткич 80-90 фоизгача
ошганлиги ноанъанавий таълимда тасдиқланган.
Хозирги кунда, таълим муассасаларида таълимни синф-дарс шаклида олиб бориш
кенг таркалган. Инсоният тарихига назар ташлар эканмиз, таълимни ташкил этиш шакллари
ижтимоий тузум манфаатларига мос ҳолда пайдо бўлган ва ривожланган. Дастлабки
даврларда таълим бериш ишлари одамларнинг мехнат фаолияти, турмуш тарзи билан узвий
боғланган хамда билим бериш, ўргатиш ишлари якка тартибда олиб борилган. Давр ўтиши
билан кўпчиликка билим бериш эҳтиёжи пайдо бўлади. Таълим тизими мазмуни,
билимларнинг мураккаблашуви, болаларни гурухгуруҳ қилиб, тўплаб ўқитишни тақозо
қилган хамда таълим билан шуғулланувчи мутахассислар, ўқитувчи тайёрлаш заруриятини
келтириб чиқарган.
Таълим назарияси ва амалиётида дарс турлари ва уларнинг тузилишига ҳам алоҳида
муаммо сифатида қаралади ва ўрганилади.
Дарс билим, кўникма ва малакалр билан ўқувчиларни қўроллантиришда асосий рол
ўйнайди. Шу сабабли ўқув машғулотларига ажратилган вақтнинг асосий қисми дарс ўтиш
учун сарфланади.
Ҳар бир дарснинг муваффақияти кўп жиҳатдан машгулотни туғри ташкил қилишга
боғлиқдир.
. Бу даврда синфнинг тайѐргарлигини синчиклаб кузатиш, болаларни дарсни
тинглашга руҳий жихатдан тайёр эканликларини ўрганиш даркор. Шундан сўнг, маҳоратли
педагог фурсатни қўлдан бермай, шогирдлари диққатини чалғитмай, дарснинг асосий
қисмини бошлаб юборадилар, чунки синф укувчиларини тезлик билан машгулотга фаол
киришларини таъминлаш лозим. Дарс янги материални баён қилишга қаратилган булса, дарс
мавзуси эълон қилинади
Режада мўлжалланган ўқув материали ўтиб бўлингач, у албатта якунланиши,
хулосалар чикарилиши керак
259
Таълим жараёни педагогик жараённинг ажралмас, муҳим қисмларидан бири бўлиб у
ўқитиш, билим, кўникма ва малака ҳосил қилиш масалалари билан шуғулланади.
Хозирги замон дидактикаси кўп йиллар давомида тўпланган укитиш коидалари, фан
ютуқлари ва илгор тажрибалар асосида бойиб бормоқда дейишга асос бор. Аммо ўқув
жараёнининг ҳамма кисмларини ўқитишни ташкил қилишнинг мазмуни, усуллари,
воситалари ва шакллари билан муносабатлари яхши очиб берилмаган. Буларнинг ҳаммаси
дидактик коидалардан амалда фойдаланишни қийинлаштиради. Мактаб олдида турган янги
вазифалар ва эҳтиёжлар ўқувчиларга бериладиган таълим ва тарбия сифатини ошириш, уни
янада ривожлантириш ва юкори босқичга кўтаришни талаб қилади. Ўқитувчи ўзининг аниқ
шароитлари ва имкониятларига энг куп мос келадиган укув жараёнини онгли равишда
танлаб олиши фойдадан холи эмас. Бу иш дарснинг мухим томонларини танлашга
таваккалчиликка, билим, куникма ва малакаларни узлаштириш жараёнини бошкаришга
қандайдир тасодифий ёндашишга йўл қўймайди.
Таълим тизимида тажрибадан ўтган дарс турлари қўйидагилардан иборат
Турли-туман фикр ва мулохазаларни ҳисобга олган ҳолда дарс қуйидаги умумий
дидактик талабларга жавоб бериши лозим:
1. Хар бир дарс маълум бир мақсадни амалга оширишга қаратилган ва пухта
режалаштирилган булмоғи лозим.
2. Ҳар бир дарс мустаҳкам ғоявий - сиёсий йўналишга эга бўлмоғи лозим.
3. Ҳар бир дарс турмуш билан, амалиёт билан боғланган бўлмоги лозим. .
4. Дарсга ажратилган ҳар бир соат ва дақиқаларни тежаб, ундан унумли фойдаланмок лозим.
5. Дарсда ўқув материалларининг мазмунига оид кўрсатмали қуроллар, техник воситалари ва
компютерлардан фойдаланиш имкониятини яратмок лозим.
6. Дарс машгулотини бутун синф билан ёппасига олиб бориш билан ҳар қайси ўқувчининг
индивидуал хусусиятлари, уларнинг мустақиллигини ошириш ҳисобга олинади.
7. Ҳар бир дарсда мавзунинг характеридан келиб чиқиб, халқимизнинг бой педагогик
меросига мурожаат қилиш ва ундан фойдаланмоқ имкониятини изламоқ лозим
Тадқиқотчиларнинг илмий фаолиятдан ташқари ўз мавқеини ошириши, тадбиркорлик
ва мустақил бандлига масаласидаги ташаббусларини рағбатлантириш, касбий ривожланиши
ҳамда ўқиш жараёнида ишга жойлашиш имкониятлари билан боғлиқ элементларни қўшиш.
Малакали илмий маслаҳатчилар занжирини ва тадқиқотчилар учун кўникмалардан кенг
фойдаланишни ривожлантирувчи дастурларни яратиш ва жорий этишга инвестициявий
захираларни киритиш зарур.
260
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
Л.В. Голиш, Д.М. Файзуллаева “Педагогик технологияларни лойиҳалаштириш ва
режалаштириш” Тошкент. “Иқтисодиѐт” 2009 й
2.
ENQA. (2015). Standards va Ko’rsatmalar uchun Sifat Kafolat ichida the еvropalik
YuqoriTa’lim hududi (ESG). Bryussel: EURASHE.
3.
Akmalovna, AA., Xotamovich, BA. (2023). Ishlab chiqarish sektorida texnologik yondashuv:
o'qitish va tahlil
Miasto Przyszlości
, pp. 94 -97
4.
https://miastoprzyszlosci.com.pl/index.php/mp/article/view/1344
O’ZBEKISTONDAGI SUV TAQCHILLIGINING IQTISODIYOTGA TA’SIRI
kat.o’qit. Toxirov A.T., talabalar: B21-16U MNT gr. Sodiqova F.J, Nasriddinov D.Z
Toshkent kimyo-texnologiya instituti
+998936060766
Inson o'zining butun mavjudligi davomida dunyo haqida to'liq tasavvurga ega bo'lmasdan
va faqat bir lahzalik vazifalarni yaratishga intilgan , xoh u oziq-ovqat ishlab chiqarish, xoh atom
elektr stantsiyasini qurish bo'lsin. Har safar yaratilish va rivojlanish vektori inson o'z ehtiyojlariga
muvofiq foydalanadigan atrof-muhitga qaratilgan. Hozirgi vaqtda insoniyatning muammolari,
resurslarning ortib borayotgan qismini ishlab chiqarishni rivojlantirishga emas, balki atrof-muhitni
saqlashga sarflash kerakligi bilan keskinlashmoqda. Aks holda, uning ifloslanishi yalpi milliy
mahsulotning o'sishini sekinlashtira boshlaydi va uni oshirishga investitsiyalar samaradorligi
pasayadi. Biroq, hozirgacha faqat dunyodagi eng boy davlatlar atrof-muhitni saqlash bo'yicha keng
ko'lamli dasturlarni amalga oshirishga qodir. Eng kambag'al davlatlar bunga qurbi yetmaydi.
Markaziy Osiyo xaritasiga qarasak 75 millionga yaqin aholi yashaydigan katta mintaqani
ko’ramiz. Markaziy Osiyo ekologik jihatdan noqulay berk o’lka. Suvlari tashqariga chiqib
ketmaydigan, Sharq va janub tomonlardan baland tog’lar bilan o’ralganligi sababli havoga
chiqarilgan ifloslovchi moddalar ham tashqariga chiqib keta olmaydi. Ushbu hududda ekologik
muammolar talaygina. Ular ortida murakkab omillar borligi ham sir emas, lekin, tabiatga kelganda
u siyosiy chegara tanlamaydi. Hozirgi kunda mamlakatimiz kelajagiga xavf soluvchi hamda davlat
iqtisodiyoti va aholining turmush darajasiga birdek yomon ta'sir ko'rsatuvchi muammolardan biri bu
cho’llanish, ya’ni suv muammosidir.
Cho’llanish yerning ekin ekilmaydigan yaroqsiz holga kelishi jarayonidir. Bunda
qurg’oqchil iqlimli o’lkalarda ekologik tizimlari buziladi. Ulardagi organik hayotning barcha
shakllari yomonlashadi, bu dunyoning tabiiy iqtisodiy inqiroziga olib keladi. Cho’llanish
qashshoqlikni keltirib chiqaradi. Har yili dunyo bo’ylab 12 million gektar, 1 daqiqada esa 23 gektar
yer cho’llanadi. Bizning hududdagi yerlar esa 1 daqiqada 9 kv.metr cho’llanishga moyilligi bor.
Hozirgi kunda butun yer yuzining 75%i cho’llangan, agar bu tahdid davom etaversa 2050-yilga
borib ushbu ko’rsatkich 95%ga yetishi prognoz qilinmoqda.
Quyidagi su'ratlarda O'zbekistonning hozirgi kundagi cho’llanish darajasi holati hamda
kelajakda kutilayotgan prognozlarni ko'rish mumkin:
