19
BUGUNGI KUN KITOBLARI QANDAY BO‘LISHI KERAK.
Shayqulov Hamza Shodievich
Samarqand davlat tibbiyot universiteti mikrobiologiya, virusologiya va
immunologiya kafedrasi katta o‘qituvchisi.
+998(97)9129331
Rasulova Muxsina Roziqovna
Samarqand davlat tibbiyot universiteti sud - tibbiyoti kafedrasi dotsenti.
+998(97)9184113
Shodiev Javoxir Hamzaevich
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasi.
Annotatsiya:
Maqolada hozirgi kunda an’anaviy (bosma) o‘quv
adabiyotlarga qarama - qarshi holda 3D, 5D, 7D kino-, videofilmlar, audi-,
animatsiyalangan virtual filmlar, televidenie, multimedia vositalari, mobil ilovalar
va shu kabi axborot beruvchi ko‘plab zamonaviy vositalar mavjud mavjud bo‘lgan
shunday sharoitda ta’lim muassasalarida bugungi kun kitoblarlarining o‘rni qanday
bo‘lishi haqida fikirlar keltirilgan, An’anaviy bosma shakldagi darslik, o‘quv
qo‘llanma kitoblari va elektron o‘quv qo‘llanmalar qiyoslanib, tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
axborot texnologiya, kompyuter, an’anaviy (bosma) o‘quv
adabiyotlar, 3D, 5D, 7D, kino-, videofilmlar, audi-, animatsiyalangan virtual
filmlar, televidenie, multimedia vositalari, mobil ilovalar, elektron o‘quv
qo‘llanmalar.
“Agar yolg‘iz ersang, xamdam kitobdur,
Bilim subhidagi nur xam kitobdur”.
Abduraxmon Jomiy
Prezidentimiz ta’kidlaganidek “Dunyodagi har qaysi davlat, har qaysi xalq
birinchi navbatda o‘zining intellektual salohiyati, yuksak ma’naviyati bilan
qudratlidir. Bunday engilmas kuch manbai esa avvalo insoniyat tafakkurining
buyuk kashfiyoti – kitob va kutubxonalarda”
Hozirgi kunda internet tarmoqlari va umuman raqamli axborot texnologiyalari
hayotimizni keskin o‘zgartirib yubormoqda. Amaliy tahlillar ta’lim jarayonida
katta samaraga ega bo‘lishi uchun o‘quv jarayonida interfaol, didaktik o‘yinlar va
mashq qildirgichlardan foydalanishni taqozo etmoqda.
20
Kitob – eng qimmatli xazina. U insoniyat kashf qilgan eng buyuk
kashfiyotlardan biridir.
U ajdodlarning qimmatbaho ma’naviy merosini avlodlarga etkazib beruvchi
dono ustozlarning eng sodda, ammo sabotlisidir. Ularsiz hayotimizni tasavvur
qilish, olamni anglash naqadar mushkul. U bizga bolaligimizdan hamroh bo‘ladi,
hayotning g‘aroyib sir-sinoatlari bilan tanishtiradi, qiyin vaziyatlarda foydali
maslahatlarni beradi, to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatadi, o‘z-o‘zimizni anglashni o‘rgatadi.
Kitobning asosiy vazifalaridan biri – bu ilm-fanning qimmatbaho
durdonalarini asrlar osha saqlab qolish va kelgusi avlodga etkazib berish. Kitob
bilan suhbat insonning kamolotga etishida muhim ahamiyatga ega. U insonni olg‘a
borishga chorlaydi. Bugungi kunda mumtoz adabiyotning noyob durdonalari bilan
tanishib turganimiz uchun kitoblardan minnatdor bo‘lishimiz zarur.
Kitob chop etish jarayoni hozirgi taraqqiyotiga erishish jarayoni qanchalik
uzoq muddat davom etgani va ko‘plab mashaqqatlarga duch kelgani barchamizga
ma’lum. Hatto mashhur shoira Nodirabegimning biror kitobni nusxasini ko‘chirib
kelgan odamlarga oltindan yasalgan qalam taqdim etgani haqidagi dalilining
o‘ziyoq azaldan ma’naviyatga intilish, taraqqiyotga intilish naqadar kuchli
bo‘lganligini anglatadi.
Yangi axborot va kommunikatsion texnologiyalarning shiddatli rivojlanishi
va yuksak taraqqiyoti, mobil ilovalarning yaratilayotganligi ta’lim jarayonida
samarali foydalanish imkoniyatlarini yaratmoqda. Shu jihatdan multimediya
dasturlari va elektron dasturlarning o‘quv jarayoniga qo‘llanilishi borasidagi har
qanday ilmiy, ilmiy-uslubiy va boshqa tadqiqotlar juda dolzarb bo‘lib qolmoqda.
Zamonaviy axborot texnologiyalari kompyuterlashtirish va kompyuter
tarmoqlari negizida ta’lim jarayonini axborot bilan ta’minlash, rivojlantirib borish,
ta’lim jarayonida ommaviy axborot vositalarining qo‘llanilish imkoniyatlari oshib
bormoqda. Televidenie va radioning ta’lim dasturlari intelektuallashuvi
ta’minlanadi. Fan va ta’limning nashriyot bazasi rivojlantiriladi, o‘quv, o‘quv-
uslubiy, ilmiy, qomusiy adabiyotlar va ma’lumotnomalar bilan ta’minlashning
barqaror tizimi shakllantiriladi.
Hozirgi kunda an’anaviy (bosma) o‘quv adabiyotlarga qarama - qarshi holda
3D, 5D, 7D kino-, videofilmlar, audi-, animatsiyalangan virtual filmlar,
televidenie, multimedia vositalari, mobil ilovalar va shu kabi axborot beruvchi
ko‘plab zamonaviy vositalar mavjud mana shunday sharoitda ta’lim
muassasalarida bugungi kun kitoblarlarining o‘rni qanday bo‘lmog‘i lozim?
21
An’anaviy bosma shakldagi darslik, o‘quv qo‘llanma kitoblari hozirgi zamonda
yoshlarimiz ehtiyojlarini qondiradimi?
An’anaviy (bosma) o‘quv adabiyotlari – ta’lim oluvchilarning yoshi va psixo-
fiziologik xususiyatlari, ma’lumotlar hajmi, shriftlari, qog‘oz sifati, muqova turi va
boshqa ko‘rsatkichlarni hisobga olgan holda qog‘ozda chop etiladigan ko‘p
xarajatli, muayan adadli, qiyin nusxalanuvchi, foydalanuvchilarning o‘zaro
almashishi va olib yurishi qiyn bo‘lgan axborot manbaidir.
Elektron o‘quv qo‘llanmalar – zamonaviy axborot texnologiyalari asosida
ma’lumotlarni jamlash, tasvirlash, yangilash, saqlash, bilimlarni interaktiv usulda
taqdim etish va nazorat qilish imkoniyatlariga ega bo‘lgan manba.
Hozirgi ilg‘or nanotexnologiyalar asrida yashar ekanmiz barcha
imkoniyatlardan oqilona foydalangan holda talabalar uchun qulay va sifatli
zamonaviy elektron kitoblar (o‘quv qo‘llanmalar) yaratilishi zarurdir.
Bunday elektron qo‘llanma shakllari va xususiyatlariga quyidagilar kiradi:
- o‘quv materialini multimedia, ya’ni ma’lumot berishning vizual, gipermatn,
ovoz shakllaridan foydalangan holda taqdim etilishi;
- turli o‘quv adabiyotlari – darslik, lug‘at, masalalar to‘plami va amaliy–
labaratoriya mashg‘ulotlari uchun tegishli barcha o‘quv qo‘llanmalarining bir
joyda jamlangan holda ko‘rinishi;
- o‘rganuvchi va o‘rgatuvchi o‘rtasida o‘zaro bevosita aloqa o‘rnatilishi
(interfaollik);
- o‘qituvchining o‘quv jarayonini boshqarish va nazorat qilish bo‘yicha
vazifalarining ma’lum qismini kompyuterli o‘quv vositalari zimmasiga
yuklatilishi;
- o‘quvchi tomonidan qabul qilinadigan – maslahat, tushuntirish, ma’lumotni
izlash bo‘yicha savol-javob va bilimni o‘zlashtirish darajasini nazorat qilishning
tezkor uslubiga o‘tish imkoniyati;
- kompyuter va mobil ilovalar vizualizatsiyasi orqali o‘rganilayotgan
ob’ektning kompyuterdagi imitatsiya modellaridan foydalanish;
- o‘quv materialiga nisbatan engil o‘zgartirishlar kiritilishi va
takomillashtirish imkoniyatlarining yaratilishi;
- o‘quv materialini yaratish va adadlashning arzonligi;
- o‘quvchi faolligining oshirilishi;
- ta’limda masofadan o‘qitish uslubini tashkil qilish imkoniyati;
22
- an’anaviy o‘quv adabiyotlari (bosma adabiyotlar) bilan birgalikda kompleks
holda foydalanish imkoniyatini berishi.
Elektron darslik va elektron o‘quv qo‘llanmalarning 4 toifasini alohida ajratib
ko‘rsatish mumkin:
1 toifa:
darslik yoki o‘quv qo‘llanmalarning elektron ko‘rinishi bo‘lib, undagi
o‘quv materiallari matnlar, gipermatn va gipermurojaatlar tashkil topgan bo‘lishi
talab etiladi;
2 toifa:
undagi o‘quv materiallar 1- toifa elementlari bilan birga berilgan
ma’lumotlar va statik rasmlardan, annimatsiyaga asoslangan bo‘lishi talab etiladi;
3 toifa:
undagi o‘quv materiallar 2 - toifa hamda ma’lumot uch o‘lchamli-
grafik ko‘rinishda, dinamik rasmlardan tashkil topgan bo‘lishi lozim;
4 toifa:
3 - toifa elementlari, video, animatsiya va ovozli ya’ni multimediali
ko‘rinishda bo‘lishi kerak.
Barcha toifadagi elektron qo‘llanmalar o‘quv jarayonining samaradorligini
oshirishda va talabalarning mustaqil bilim olishlari hamda masofadan o‘qitishning
o‘quv materiallari bazasini tashkil qilish uchun yaratiladi.
Elektron darslik va elektron o‘quv qo‘llanmalar quiydagi qismlardan
iborat bo‘lishi zarur:
1. O‘rgatuvchi qism – gipermatn va gipermurojaatga asoslangan, statik va
dinamik rasmlardan ibora.
2. Mashq qildiruvchi qism – xatolarni ko‘rsatib beruvchi to‘g‘ri xulosaga olib
keluvchi.
3. Nazorat qildiruvchi – testlar orqali nazorat qiluvchi tizim asosida
shakllanadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, yuqorida keltirilgan talablarga ijodiy
yondoshib yaratilgan kitoblar (elektron darslik va elektron o‘quv qo‘llanmalar)
qanchalik tez va ko‘plab yaratilsagina “Yoshlarni axborot huruji” xamda
“Ommaviy madaniyat” ning salbiy tasirlaridan himoyalash kafolatlanadi.
“Kitob o‘qigan, o‘zini ustida ishlagan odamda qanot bo‘ladi. U befarq
bo‘lmaydi. Uning kuchi bilimida bo‘ladi. Shuning uchun hech kimni pisand
qilmaydi. “Kattalar”ga xushomad qilmaydi. Uning bilimi bor, ilmi bor. Mana nima
uchun kitob o‘qinglar deymiz. Kitob o‘qisangiz savol berishni bilasiz”, degan edi
davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoev.
Shu o‘rinda muhtaram birinchi prezidentimiz I. A. Karimov «Adabiyotga
e’tibor – ma’naviyatga, kelajakka e’tibor» nomli asarlaridan iqtibos keltirish bilan
23
yakunlaymiz: «Ijod – bu o‘zini qiynash, mashaqqat chekish, huzur-halovatdan voz
kechish, tom ma’noda fidoyilik demakdir».
Adabiyotlar.
1.
Shodievich S. H., Roziqovna R. M. OLIY O ‘QUV YURTLARIDA MASHG
‘ULOTLAR SIFATI VA SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA ILMIY
MAQOLALARNING O ‘RNI //PEDAGOGS jurnali. – 2023. – Т. 25. – №. 1. – С.
52-55.
2.
Yusupov M. I., Sh S. H., Mamarasulova N. I. MASOFADAN TURIB
O’QITISHDA MODUL ELEKTRON PLATFORMASINING AHAMIYATI VA
AFZALLIKLARI //PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 9. – №. 2. – С. 47-50.
3.
Болтаев К. С., Хамза Ш. Ш. ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРДА
ЎҚИТИШНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ ЎРНИ //PEDAGOGS jurnali. – 2022. –
Т. 4. – №. 1. – С. 328-333.
4.
Sh S. H., Mamarasulova N. I., Yusupov M. I. HOZIRGI ZAMON
TALABALARINING BILIM OLISHIDA ETIK–ESTETIK CHALG’ITUVCHI
OMILLAR //PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 9. – №. 2. – С. 90-95.
5.
Mamarasulova N. I., Yusupov M. I., Sh S. H. YANGI ELEKTRON
O’QITISH TIZIMI BIZGA QANDAY IMKONIYATLAR BERDI //PEDAGOGS
jurnali. – 2022. – Т. 9. – №. 2. – С. 19-23.
6.
Международная олимпиада - “Молодое поколение судебной медицины”
/ С. И. Индиаминов, М. Р. Расулова, Ф. Х. Бойманов, А. А. Ким // Вестник
судебной медицины. – 2021. – Т. 10, № 4. – С. 54-56. – EDN WULIIS.
7.
Indiaminov S.I., Rasulova M.R. FEATURES OF FRACTURES OF BONES
OF A NOSE IN PRACTICE FORENSIC MEDICAL EXAMINATION // Russian
Journal of Forensic Medicine. - 2018. - Vol. 4. - N. 3. - P. 24-27.
doi:
10.19048/2411-8729-2018-4-3-24-27
8.
Шайкулов Х. Ш. Esherixioz bilan kasallangan bolalardan ajratilgan
gemolitik E. coli bakteriyalarining antibiotiklarga sezgirligi //Молодой ученый.—
2023. – 2023. – Т. 4. – №. 451. – С. 489-491.
9.
Хусанов Э. У., Расулова М. Р., Шайкулов Х. Ш. Особенности
повреждений подъязычно-гортанного комплекса при тупой механической
травме //Астана
медициналық журналы. – 2022. – №. S1. – С. 262-265.
10.
Саъдинов П. и др. Клинико-эпидемиологическая характеристика
стафилококковых энтероколитов у детей раннего возраста //Журнал
проблемы биологии и медицины. – 2014. – №. 3 (79). – С. 151-152.
24
11.
Расулова М. Р., Юлаева И. А., Шодиев Ж. Х. СОВРЕМЕННАЯ
КЛАССИФИКАЦИЯХ ПЕРЕЛОМОВ КОСТЕЙ НОСА //Talqin va tadqiqotlar
ilmiy-uslubiy jurnali. – 2023. – Т. 1. – №. 17. – С. 120-127.
12.
Расулова Мухсина Розиковна, Юлаева Ирина Андреевна, Шодиев
Жавохир Хамзаевич СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ ДИАГНОСТИКИ
ПЕРЕЛОМОВ КОСТЕЙ НОСА // Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali.
2023.
№17.
URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/sovremennye-metody-
diagnostiki-perelomov-kostey-nosa
13.
Шодиев, Ж. Х. Источники финансирования инвестиционной
деятельности со стороны государства / Ж. Х. Шодиев, С. С. Алиева, . —
Текст : непосредственный // Analytical Journal of Education and Development.
— 2023. — № Vol.03 Iss.02. — С. 294-297.
14.
Hamza, S., Muzaffar, A. ., Dildora, S., & Ulug`bek, A. . (2023). BACILLUS
THURINGINGIENSIS BAKTERIYA SHTAMMLARINING PHASEOLUS
VULGARIS
O`SIMLIGI
BIOMETRIK
KO`RSATKICHLARIGA
VA
RIVOJLANISHIGA TA`SIRI. Scientific Impulse, 1(6), 327–332. Retrieved from
http://nauchniyimpuls.ru/index.php/ni/article/view/4355
15.
Shayqulov , H. S., Mamadiyorova , M. M., & Hayitov , S. M. o‘g‘li. (2023).
DIAREYA BILAN KASALLANGAN BOLALARDA AJRALUVCHI ICHAK
MIKROFLORALARI. GOLDEN
BRAIN, 1(6),
20–24.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/goldenbrain/article/view/1935
16.
Shodiyeva Dildora G`iyosovna, Bobaqandova Mexriniso Fazliddinovna ,
Shayqulov Hamza Shodiyevich. (2023). FITOPATOGENLARGA QARSHI
BAKTERIYALARDAN
FOYDALANISH
VA
ULARNING
SAMARADORLIGINI BAHOLASH. IQRO JURNALI, 2(1), 78–82. Retrieved
from
https://wordlyknowledge.uz/index.php/iqro/article/view/222
17.
Шайкулов, Х. Ш. Antibiotikorezistent laktobakteriyalardan foydalanishning
samaradorligi / Х. Ш. Шайкулов, С. М. Хаитов, Ф. Б. Эшмаматова, М. Б.
Ташполатова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2023. —
№ 10 (457). — С. 268-271. — URL:
https://moluch.ru/archive/457/100581/
