PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
54
INTEGRATIV YONDASHUV ASOSIDA BO`LAJAK TARBIYACHILARNING KASBIY
KOMPETENTLILIGINI RIVOJLANTIRISH
Askarova Kamilla Bahtiyarovna
Ismoilova Sevara Iskandar qizi
Xakimova Svetlana Valerevna
Nizomiy nomli TDPU sirtqi ta`lim talabalari
Annotatsiya:
Mazkur maqolada integrativ yondashuvning nazariy asoslari, uning zamonaviy
pedagogik jarayondagi tutgan o‘rni, ayniqsa, maktabgacha ta’lim yo‘nalishida tarbiyachi kadrlar
tayyorlashdagi dolzarbligi keng yoritilgan. Integrativ yondashuv orqali turli fanlararo
bog‘liqliklarni yo‘lga qo‘yish, nazariy bilimlarni amaliy faoliyat bilan uyg‘unlashtirish, kasbiy
kompetentlikni shakllantirishda muhim vosita sifatida ko‘rib chiqiladi. Maqolada integratsiyaning
o‘quvchilarda tizimli va tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, o‘qitish jarayonini kontekstual asosda
tashkil etish orqali ta’lim samaradorligini oshirishdagi roli ochib beriladi. Tarbiyachilarni
tayyorlashda fanlararo integratsiyaga asoslangan darslar, mashg‘ulotlar, amaliy topshiriqlar orqali
ularning kasbiy ko‘nikmalari, ijodiy yondashuvi va muammoli vaziyatlarni hal etish qobiliyatlari
rivojlanishi ta’kidlanadi. Shuningdek, integrativ yondashuvning amaliy tajriba asosida
samaradorligi tahlil qilinadi va uning istiqboldagi pedagogik ahamiyati asoslanadi.
Kalit so‘zlar:
integrativ yondashuv, kasbiy kompetentlik, tarbiyachi, fanlararo bog‘lanish, amaliy
ko‘nikma.
Аннотация:
В данной статье рассматриваются теоретические основы интегративного
подхода и его значимость в современном образовательном процессе, особенно при
подготовке кадров в сфере дошкольного образования. Интегративный подход
рассматривается как важный метод установления междисциплинарных связей, сочетания
теоретических знаний с практической деятельностью и формирования профессиональной
компетентности. В статье подчеркивается роль интеграции в развитии системного и
критического мышления у обучающихся, а также в повышении эффективности обучения за
счёт контекстуального преподавания. Особое внимание уделяется тому, как
междисциплинарные занятия, упражнения и практические задания способствуют развитию
у будущих воспитателей профессиональных навыков, творческого мышления и
способности
решать
проблемные
ситуации.
Практическая
результативность
интегративного подхода анализируется на основе педагогического опыта, обосновывается
его перспективная значимость в системе образования.
Ключевые слова:
интегративный подход, профессиональная компетентность, воспитатель,
междисциплинарная связь, практические навыки.
Annotation:
This article explores the theoretical foundations of the integrative approach and its
importance in the modern educational process, especially in training preschool education
specialists. The integrative approach is examined as a key method for establishing
interdisciplinary connections, combining theoretical knowledge with practical experience, and
developing professional competence. The article highlights the role of integration in fostering
systematic and critical thinking among students and increasing the effectiveness of the learning
process through contextual instruction. It emphasizes how interdisciplinary lessons, exercises, and
practical tasks help future educators enhance their professional skills, creative thinking, and
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
55
problem-solving abilities. The practical effectiveness of the integrative approach is analyzed
based on pedagogical experience, and its future significance in education is substantiated.
Keywords:
integrative approach, professional competence, educator, interdisciplinary connection,
practical skills.
Kirish:
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tizimida raqobatbardosh, yangicha fikrlaydigan,
kasbiy faol, innovatsion g‘oyalarga ochiq va keng dunyoqarashga ega bo‘lgan tarbiyachi-
pedagoglarni tayyorlash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Ayni paytda ta’limda fanlararo
aloqadorlikni ta’minlash, nazariy va amaliy bilimlarni uyg‘unlashtirishga xizmat qiluvchi
integrativ yondashuv pedagogik sohada muhim o‘rin egallamoqda. Mazkur yondashuv
tarbiyachilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish, ularni kompleks bilim, ko‘nikma va
malakalar bilan qurollantirishda samarali metodlardan biri hisoblanadi.
Integrativ yondashuvning nazariy va amaliy asoslarini chuqur tadqiq etish bo‘yicha xorijiy va
mahalliy olimlar tomonidan bir qator ilmiy ishlar amalga oshirilgan. Xususan, J. Dewey, H.
Gardner, R. Fogarty kabi xorijiy pedagoglarning ishlari integratsiyalashgan o‘quv tizimlarining
shakllanishi va rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan. Deweyning “Tajriba va ta’lim” (Experience
and Education) asarida integratsiya orqali o‘rganish jarayonining mazmunan boyitilishi haqida
fikrlar ilgari surilgan. R. Fogarty esa o‘zining “Ten Ways to Integrate Curriculum” tadqiqotida
fanlararo integratsiyani ta’limga tatbiq etish usullarini tizimli bayon qilgan.
O‘zbek olimlari orasida H.T. To‘xtasinov, S. Turg‘unboeva, D. Jo‘rayev va G‘.Q. Qodirova kabi
tadqiqotchilar integrativ yondashuv, kasbiy kompetentlik, maktabgacha ta’lim metodikasi
bo‘yicha muhim ilmiy tadqiqotlar olib borganlar. Ularning ilmiy izlanishlarida integratsiya
tushunchasining mohiyati, amaliy qo‘llanishi, o‘quv jarayonidagi o‘rni haqida fikrlar mavjud
bo‘lsa-da, aynan tarbiyachilar kompetentligini integrativ yondashuv asosida shakllantirishga
bag‘ishlangan tizimli tadqiqotlar yetarlicha mavjud emas.
Shu sababli mazkur maqola integrativ yondashuvning maktabgacha ta’lim yo‘nalishidagi
tarbiyachilar kasbiy kompetentligini shakllantirishdagi rolini aniqlashtirish va ilmiy-nazariy
asoslarini chuqur tahlil qilishga qaratilgan bo‘lib, muallifning ilmiy izlanishlari yuqorida nomi
tilga olingan olimlar ishlari asosida olib borilgan.
Masalani qo‘yilishi:
Maktabgacha ta’lim tizimi so‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida
ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida e’tirof etilib, bu sohada zamonaviy, kreativ fikrlovchi va
yuqori malakali tarbiyachilarni tayyorlash masalasi davlat siyosatining muhim tarkibiy qismiga
aylangan. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 8-oktabrdagi “2020–2030-
yillarda O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirish konsepsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida”gi PQ–4312-son qarori, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun (yangi tahrir, 2020-
yil), hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 19-fevraldagi 87-son
qarorida maktabgacha ta’lim sifatini oshirish, ta’lim mazmunini yangilash va kasbiy kompetent
pedagog kadrlar tayyorlash vazifalari belgilab berilgan.
Mazkur rasmiy hujjatlar asosida ta’lim mazmunining integratsiyalashuvi, tarbiyachilarning kasbiy
kompetentligini zamonaviy metodlar asosida shakllantirish, fanlararo yondashuvni amaliyotga
joriy etish kabi dolzarb masalalarning hal etilishi ko‘zda tutilgan. Xususan, maktabgacha ta’lim
dasturlarini ishlab chiqishda va tarbiyachilarni tayyorlashda integrativ yondashuvga asoslangan,
ijodiy va amaliy ko‘nikmalarni rivojlantiruvchi pedagogik metodikalarga ehtiyoj kuchaymoqda.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
56
Shunga qaramay, hozirgi pedagogik adabiyotlarda integrativ yondashuvning aynan kasbiy
kompetentlikni shakllantirishdagi metodik asoslari yetarlicha yoritilmagan. Mavjud o‘quv
rejalarida integratsiyaning nazariy asoslari bayon etilgan bo‘lsa-da, amaliy ta’lim jarayonida
tarbiyachi sifatida faoliyat yurituvchi kadrlarni kompetent tayyorlashga doir kompleks
metodikalar yetishmaydi.
Shu bois maqolada integrativ yondashuvning tarbiyachi-pedagoglar kompetentligini
shakllantirishdagi o‘rni va pedagogik imkoniyatlari o‘rganiladi, shuningdek, mavjud normativ-
huquqiy hujjatlarga tayanilgan holda ushbu muammoning yechimiga yo‘naltirilgan takliflar ilgari
suriladi.
Yechish usuli (yoki uslublari):
Ushbu maqolada tarbiyachilar kasbiy kompetentligini
shakllantirishda integrativ yondashuvning o‘rnini aniqlash va amaliy asoslarini ochib berish
maqsadida bir qator ilmiy-uslubiy yondashuvlar va tadqiqot metodlari qo‘llanildi. Tadqiqotning
metodologik asosini shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv, integrativ (ya’ni fanlararo) yondashuv,
hamda kompetensiyaviy yondashuv tashkil etdi.
Birinchidan, ilmiy-nazariy tahlil metodi orqali maktabgacha ta’lim, integratsiya, kompetentlik,
kasbiy rivojlanish kabi tushunchalarning mohiyati o‘rganildi. Bu bosqichda xalqaro va mahalliy
adabiyotlar, davlat dasturlari, ta’lim standartlari va ilg‘or pedagogik tajribalar tahlil qilindi.
Ikkinchidan, pedagogik kuzatuv va diagnostika usuli yordamida amaldagi maktabgacha ta’lim
muassasalarida tarbiyachilarning faoliyat jarayoni kuzatildi. Bu orqali integrativ yondashuv
asosida ta’lim mazmunini shakllantirishda qanday uslub va metodlar qo‘llanilayotgani, qaysi
jihatlar yetarlicha e’tiborga olinmayotgani aniqlandi.
Uchinchidan, eksperimental-tajriba ishi sifatida pedagoglar ishtirokida mashg‘ulotlar tashkil etildi.
Bu mashg‘ulotlarda fanlararo integratsiya asosida dars loyihalari tuzish, mavzularni bog‘lash,
hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish kabi usullar sinovdan o‘tkazildi.
To‘rtinchidan, so‘rovnoma va suhbat usullari orqali tarbiyachilar va metodistlarning integrativ
yondashuv bo‘yicha fikr-mulohazalari, tajribalari va ehtiyojlari tahlil qilindi. Bu yondashuv
tarbiyachilarning o‘z kasbiy kompetentligini baholash va rivojlantirish istagini aniqlashda muhim
manba bo‘ldi.
Tanlangan usullar kompleks qo‘llanilishi orqali tadqiqot mavzusiga tizimli yondashuv ta’minlandi.
Bu yondashuvlar boshqa tadqiqotchilar uchun ham qulay va takrorlanuvchi bo‘lib, maktabgacha
ta’limdagi integratsiyalashgan metodikalar samaradorligini baholashda asosiy vosita bo‘lib xizmat
qiladi.
Tahlil va natijalar:
Tadqiqot davomida olib borilgan ilmiy-nazariy tahlillar va amaliy kuzatuvlar
integrativ yondashuvning tarbiyachilar kasbiy kompetentligini shakllantirishdagi muhim o‘rnini
ko‘rsatdi. Tahlil jarayonida quyidagi asosiy holatlar aniqlangani bilan e’tiborga loyiq:
1.
Nazariy manbalarni o‘rganish jarayonida
maktabgacha ta’limda integrativ
yondashuvga oid adabiyotlar ko‘p hollarda umumiy tavsiflarga asoslangan bo‘lib, ularning
aksariyati nazariy yondashuvni bayon etadi, amaliy qo‘llash mexanizmlari esa kam yoritilgan.
2.
Amaliy kuzatuvlar
natijasida tarbiyachilar dars jarayonida turli mavzularni alohida,
izolyatsiyalangan tarzda o‘rgatishga moyilligini ko‘rsatdi. Bu esa bolalarning bilimlarni yaxlit
holda egallashiga to‘sqinlik qilmoqda.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
57
3.
Eksperimental mashg‘ulotlar
da ishtirok etgan tarbiyachilar integrativ metodika asosida
tuzilgan mashg‘ulotlarda bolalarning faol ishtiroki, qiziqishi va mustaqil fikrlashi ancha
kuchayganini tasdiqlashdi. Bu esa ushbu yondashuvning amaliy samaradorligini ko‘rsatdi.
4.
So‘rovnoma va suhbatlar
orqali aniqlanishicha, tarbiyachilarning aksariyati fanlararo
bog‘liqlikni amalda qo‘llashga tayyor emas, bu borada metodik qo‘llanmalar, treninglar va amaliy
tavsiyalarga ehtiyoj yuqori ekanligi ma’lum bo‘ldi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, integrativ yondashuv asosida tashkil etilgan mashg‘ulotlar orqali:
Tarbiyachilarning ijodiy va tahliliy fikrlashi rivojlanadi;
Amaliy ko‘nikmalar va o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlovchi metodlar kengayadi;
Fanlararo integratsiya orqali bolalarda yaxlit tasavvur shakllanadi;
Tarbiyachilarning kasbiy kompetentligiga oid refleksiya qilish ko‘nikmasi rivojlanadi.
Mazkur natijalar asosida ta’lim jarayonida integrativ yondashuvni faol joriy etish zarurligi hamda
bu yo‘nalishda tarbiyachilarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish lozimligi
aniqlanmoqda.
Xulosa va takliflar
Olib borilgan tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, maktabgacha ta’lim tizimida tarbiyachilar
kasbiy kompetentligini shakllantirishda integrativ yondashuvning tutgan o‘rni beqiyosdir. Bu
yondashuv nafaqat bilimlarni yaxlit holda o‘zlashtirishga xizmat qiladi, balki tarbiyachilarning
ijodiy fikrlashi, muammoli vaziyatlarni hal etish ko‘nikmasi, fanlararo bog‘liqlikni anglash
qobiliyatini ham rivojlantiradi. Shu asosda quyidagi xulosalar va takliflar ilgari suriladi:
Xulosa:
1.
Integrativ yondashuv asosida mashg‘ulotlar tashkil etilishi tarbiyachilarning kasbiy
kompetentligini oshiradi.
2.
Fanlararo bog‘liqlikni ta’minlagan holda ta’lim berish bolalarning mantiqiy fikrlashini va
qiziqishini kuchaytiradi.
3.
Amaliy faoliyatni nazariy bilimlar bilan uyg‘unlashtirish, bilimlarning mustahkam va
mazmunli bo‘lishiga olib keladi.
4.
Tarbiyachilarni kasbiy rivojlantirishda integrativ metodik yondashuvlar asosida trening va
seminarlar o‘tkazish ehtiyoji mavjud.
Takliflar:
1.
Pedagogik oliy ta’lim muassasalarida “Integrativ yondashuv asosida ta’limni tashkil etish”
bo‘yicha alohida modullar va amaliy kurslar joriy etilishi lozim.
2.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida fanlararo bog‘liqlik asosida tuzilgan namunaviy dars
ishlanmalari, metodik qo‘llanmalar ishlab chiqilishi va tarqatilishi maqsadga muvofiqdir.
3.
Har bir tarbiyachi uchun integrativ yondashuv bo‘yicha malaka oshirish kurslarini tashkil
etish, ularning faoliyatini ilmiy-metodik asosda qo‘llab-quvvatlash tavsiya etiladi.
4.
Kelgusida ushbu mavzuda keng qamrovli eksperimental ishlar olib borilib, ularning
natijalari asosida ta’lim siyosatiga oid hujjatlarni takomillashtirish taklif etiladi.
Adabiyotlar roʻyxati:
1.
Абдусамадова, С. (2022). Интегратив ёндашувнинг педагогик асослари. – Т.: Fan, 168-
б.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
58
2.
Ашурова, М.Ш. (2021). Болаларда ижодий фикрлашни ривожлантиришда интегратив
таълимнинг аҳамияти. – Т.: Ilm ziyo, 134-б.
3.
Боймуратова, М. (2020). Компетентли тарбиячи шахсини шакллантириш. – Т.:
Iste’dod, 152-б.
4.
Қурбонов, А. (2019). Махсус фанлар интеграцияси ва инновацион ёндашувлар. – Т.:
Ilm va taraqqiyot, 176-б.
5.
Мамараимова, Г. (2023). Модулли таълим ва интеграцияланган машғулотлар. – Т.:
O‘zbekiston, 148-б.
6.
Мустафоева, Д. (2018). Тарбиячилар учун компетенциявий ёндашув асосида
дастурлар. – Т.: Fan va texnologiya, 124-б.
7.
Ўзбекистон Республикаси “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. 2020-yil 23-sentabr.
8.
Ўзбекистон Республикаси Prezidentining PQ-187-son Qarori, 2022-yil 21-iyun.
9.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси қарори № 58, 2021 йил 15 февраль.
10. Содиқова, Н. (2020). Мактabgacha ta’lim pedagogikasida innovatsion yondashuvlar. – Т.:
Ta’lim, 138-б.
11. Шодиева, Н. (2021). Касбий ривожланишда интеграцияланган ёндашув. – Т.: Ilm nuri,
130-б.
12. Исоқова, Л. (2022). Бола психологияси ва фанлар интеграцияси. – Т.: Pedagog, 144-б.
13. Камолова, Ш. (2020). Ўқитувчи тайёрлашда фанлараро алоқалар. – Т.: Ziyo, 142-б.
14. Сафоева, М. (2019). Таълимда компетентликка асосланган ёндашув. – Т.: Ilm
sarchashmasi, 136-б.
15. Юнусова, Д. (2021). Мактабгача таълимда фанлараро алоқаларни ташкил этиш. – Т.:
Yangiliklar nashriyoti, 150-б.
16. Хакимова, З. (2018). Тарбиячилар фаолиятида интеграциялашган ўқув жараёни. – Т.:
Ta’lim va taraqqiyot, 160-б.
17. Самандарова, Н. (2022). Интегратив ёндашув – таълимнинг янги босқичи. – Т.:
Barkamol avlod, 172-б.
18. Жўраева, С. (2019). Мактабгача таълимда когнитив ривожланиш ва фанлар уйғунлиги.
– Т.: Ilm, 130-б.
19. Абдураззоқова, М. (2023). Касбий тайёргарликда замонавий услублар. – Т.: O‘qituvchi,
158-б.
20. UNESCO. (2015). Rethinking Education: Towards a Global Common Good? Paris:
UNESCO Publishing.
21. Vygotsky, L.S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological
Processes. – Cambridge: Harvard University Press.
22. Bruner, J. (1966). Toward a Theory of Instruction. – Cambridge: Harvard University Press.
