PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
173
OG‘IR HAYOTIY VAZIYATGA TUSHGAN SHAXSLAR BILAN IJTIMOIY ISH OLIB
BORISH TAJRIBALARI
Komilova Dilshoda Ulug’bek qizi
Namangan Davlat Universiteti ijtimoiy ish yo’nalishi 3-bosqich talabasi
Ilmiy rahbar:
Rahmatova Hayrihon
Pedagogika fanlari doktori
Annotatsiya:
Ushbu maqolada og‘ir hayotiy vaziyatga tushgan shaxslar bilan olib borilayotgan
ijtimoiy ishning amaliy tajribalari, metodik yondashuvlari va samaradorligi tahlil qilinadi. Muallif
ushbu toifadagi shaxslar bilan ishlashda davlat va nodavlat tashkilotlarining tutgan o‘rni, ijtimoiy
xizmatlarning sifat va doirasi, mutaxassislar malakasi hamda xizmatlar ko‘rsatish jarayonida
uchraydigan muammolarni yoritadi. Maqolada mahalliy va xalqaro tajribalarga asoslangan holda
ijtimoiy xizmatlar tizimini takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
og‘ir hayotiy vaziyat, ijtimoiy ish, reabilitatsiya, ijtimoiy yordam, ijtimoiy
xizmatlar, tajriba, xavf guruhi
Ijtimoiy hayotda yuzaga kelayotgan murakkabliklar, global muammolar, iqtisodiy notinchlik va
ijtimoiy tengsizlik ayrim shaxslarni og‘ir hayotiy vaziyatlarga duchor qilmoqda. Bunday
vaziyatlar – tabiiy ofatlar, zo‘ravonlik, ishsizlik, nogironlik, psixologik zarbalar, oilaviy ajrimlar
yoki uy-joysizlik kabi holatlar inson salohiyatiga salbiy ta’sir o‘tkazadi. Shu bois, ushbu holatdagi
shaxslar bilan samarali va tizimli ijtimoiy ish olib borish nafaqat ularning hayot sifati va
jamiyatga qayta integratsiyalashuvini ta'minlaydi, balki ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlashda
ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Ijtimoiy ishning asosiy maqsadi og‘ir hayotiy sharoitga tushgan fuqarolarni aniqlash, ularga mos
ijtimoiy xizmat turlarini ko‘rsatish, psixologik va huquqiy yordam berish hamda ularni jamiyatga
moslashtirishdir. Bu borada ijtimoiy xodimlar faqat yordam ko‘rsatish emas, balki har bir
insonning ichki imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishda yo‘naltiruvchi, motivator va ko‘makchi
sifatida faoliyat yuritadilar.
Bugungi kunga kelib, O‘zbekistonda ijtimoiy himoya va xizmatlar tizimi asta-sekin
modernizatsiya qilinmoqda. “Og‘ir hayotiy vaziyatga tushgan shaxslar bilan ishlash” yo‘nalishida
maxsus markazlar, reabilitatsiya muassasalari va ijtimoiy xizmat ko‘rsatish punktlari faoliyat
yuritmoqda. Shunga qaramay, ushbu faoliyatda hal qilinishi lozim bo‘lgan muammolar – malakali
kadrlar yetishmasligi, metodik qo‘llanmalar va muvofiqlashtirilgan tizim yo‘qligi, mahalliy
darajadagi hamkorlikning sustligi kabi jihatlar mavjud.
Maqola ijtimoiy ishning amaliyotida to‘plangan real tajribalarni tahlil etish, samarali
yondashuvlarni aniqlash va ilg‘or tajribalarni ommalashtirishga qaratilgan. Tadqiqot davomida
nafaqat ichki, balki xorijiy tajribalarga ham murojaat qilinadi. Bu esa mavzuning dolzarbligini
oshiradi va ilmiy-uslubiy yondashuvlar asosida yangi echimlar ishlab chiqishga zamin yaratadi.
Tadqiqotda sifatli va miqdoriy metodlar uyg‘un holda qo‘llanildi. Miqdoriy yondashuv doirasida
3 ta hududda faoliyat yuritayotgan ijtimoiy xizmat ko‘rsatish markazlarida 50 nafar ijtimoiy
xodim, 30 nafar og‘ir hayotiy vaziyatga tushgan shaxs va 20 nafar mahalla vakillari o‘rtasida
so‘rovnoma o‘tkazildi. Sifatli metod sifatida esa yarim strukturaviy intervyular asosida tajribali
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
174
ijtimoiy ishchilar bilan chuqur suhbatlar olib borildi. Tahlil qilishda tematik kodlash, muammoli
vaziyatlarni aniqlash va tajriba asosidagi tavsiyalar ishlab chiqish usullaridan foydalanildi.
Shuningdek, xorijiy tajriba asosida taqqosloviy tahlillar ham amalga oshirildi.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, og‘ir hayotiy vaziyatga tushgan shaxslar bilan ishlovchi ijtimoiy
xodimlarning aksariyati metodik qo‘llanmalarning yetishmasligini tan oldi. So‘rovnoma
ishtirokchilarining 62 foizi mavjud xizmatlar individual yondashuv yetishmasligi tufayli
yetarlicha samara bermayotganini ta’kidladi. Intervyularda esa reabilitatsiya jarayonida
muvofiqlashtirilgan tarmoq hamkorligi – ayniqsa, sog‘liqni saqlash, huquqni muhofaza qilish va
psixologik yordam tizimlari o‘rtasidagi integratsiyaning sustligi muammo sifatida ko‘rsatildi.
Ayrim hududlarda esa mahalla va nodavlat tashkilotlar ko‘magida muvaffaqiyatli tajribalar
shakllanganligi qayd etildi.
Tadqiqot natijalari og‘ir hayotiy vaziyatga tushgan shaxslar bilan ishlashda tizimlilik, uzviylik va
muvofiqlik muhim o‘rin tutishini ko‘rsatadi. Ijtimoiy ish faqat yordam ko‘rsatish vositasi emas,
balki shaxsning ichki resurslarini tiklash va faollashtirishga qaratilgan ko‘p bosqichli va izchil
yondashuvdir. Bunday shaxslar bilan ishlashda barqaror ijtimoiy tarmoqlarga ulangan xizmatlar,
individual reabilitatsiya rejasi va muntazam monitoring tizimi bo‘lishi zarur. Muhokamalar
davomida xorijiy tajribadan o‘rganilgan yondashuvlar – masalan, case management (holat asosida
boshqaruv), “bir darcha” modeli, va interdisiplinar yondashuvlar mamlakatimiz uchun dolzarb va
o‘zlashtirilishga arzigulik ekani aniqlandi.
Maqolada tahlil qilingan ijtimoiy ish tajribalari shuni ko‘rsatadiki, og‘ir hayotiy vaziyatga tushgan
shaxslar bilan ishlashda tizimli, individual yondashuv asosida tashkil etilgan xizmatlar samarali
natijalar beradi. Ijtimoiy xodimlar faqatgina yordam ko‘rsatuvchi emas, balki shaxsning ijtimoiy
salohiyatini ochib beruvchi vositachi sifatida qaralishi lozim. Tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki,
samarali natijaga erishish uchun quyidagilar muhim: birinchidan, sohadagi kadrlar malakasini
oshirish, ikkinchidan, xizmatlarni koordinatsiyalash va resurslarni markazlashtirish, uchinchidan,
jamiyatdagi stigma va ijtimoiy befarqlikni bartaraf etish. Ushbu tavsiyalar asosida milliy
reabilitatsiya siyosatining takomillashuvi uchun muhim asoslar shakllanishi mumkin. Shu bois,
mavjud tajribalarni chuqur tahlil qilib, ilg‘or namunalarni keng joriy qilish lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi “Ijtimoiy xizmatlar to‘g‘risida”gi Qonuni. 2020 yil.
2.
G‘ulomov X., Soliyev B. “Ijtimoiy ishning nazariy asoslari.” – Toshkent: 2021.
3.
UNDP Uzbekistan. “Social Services for Vulnerable Populations.” – Tashkent, 2022.
4.
Ministry of Employment and Poverty Reduction. “National Social Protection Strategy.” –
2023.
5.
Becker, S. “Social Work Practice with Vulnerable Groups.” – Routledge, 2019.
6.
Payne, M. “Modern Social Work Theory.” – Palgrave Macmillan, 2020.
7.
World Bank. “Improving Social Safety Nets in Central Asia.” – 2022.
8.
ILO. “Social Protection Systems in Transition Economies.” – Geneva, 2021.
9.
G‘ofurova M., “Ijtimoiy xizmatlar sifati va ularni baholash tizimi.” – Ilmiy-amaliy maqola,
2023.
10.
Kozlov A., “Reabilitatsiya faoliyatining psixologik asoslari.” – Moskva, 2018.
