Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 62 ~
INGLIZ VA OʻZBEK TILLARIDA YARATILGAN IJTIMOIY
REKLAMALARDA REKLAMA MATNINING NUTQIY VA PRAGMATIK
JIHATIDAN TUZILISHI
Matmuratova Nazokat Azatovna
Urganch Ranch Texnologiya Universiteti 24.01 - guruh magistranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ingliz va o‘zbek tillarida yaratilgan ijtimoiy
reklamalarning nutqiy va pragmatik jihatidan tahlili amalga oshirilgan. Maqolada
reklama matnlarining ijtimoiy maqsadlarini o‘rganish, tilning pragmatik va nutqiy
xususiyatlarini tahlil qilish, shuningdek, reklama matnlarining samaradorligini
oshirish bo‘yicha takliflar berilgan. Tadqiqot metodologiyasi sifatida kontent tahlili
va pragmatik yondoshuvlar qo‘llanilgan.
Kalit so‘zlar:
Ijtimoiy reklama, nutqiy tuzilma, pragmatika, tilshunoslik,
kommunikatsiya, samaradorlik, pragmatik yondoshuv, ingliz tili, o‘zbek tili.
STRUCTURE OF ADVERTISING TEXT IN SOCIAL ADVERTISEMENTS
CREATED IN ENGLISH AND UZBEK FROM THE LINGUISTIC AND
PRAGMATIC ASPECTS
Abstract:
This article analysis social advertising created in English and Uzbek
from the point of view of discourse and pragmatics. The article provides suggestions
for studying the social goals of advertising texts, analyzing the pragmatic and
discourse features of language, as well as improving the effectiveness of advertising
texts. Content analysis and pragmatic approaches were used as research
methodologies.
Keywords:
Social advertising, discourse structure, pragmatics, linguistics,
communication, effectiveness, pragmatic approach, English, Uzbek.
Kirish:
Ijtimoiy reklama jahon miqyosida va mahalliy bozorga ta’sir ko‘rsatishda
muhim rol o‘ynaydi. Reklamalar orqali jamiyatga foydali va ijtimoiy ahamiyatga ega
ma’lumotlar yetkaziladi. Bu matnlar nafaqat informatsion, balki motivatsion, axloqiy
va psixologik ta’sir ko‘rsatadigan xususiyatlarga ega. Ijtimoiy reklamalarning
samaradorligini oshirish uchun ularning nutqiy va pragmatik jihatlarini o‘rganish juda
muhimdir. Shuningdek, ingliz va o‘zbek tillarida yaratilgan reklama matnlarining
o‘ziga xos tafovutlarini tushunish, ularning samaradorligini oshirishda yordam berishi
mumkin.
Adabiyot sharhi
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 63 ~
Ijtimoiy reklama va pragmatikaning o‘zaro aloqasi ko‘plab ilmiy tadqiqotlarda
o‘rganilgan. Ingliz tilidagi ijtimoiy reklamalarning pragmatik tahlili, ularning
kommunikativ maqsadlari va auditoriyaga ta’siri haqida bir qator ilmiy ishlar mavjud.
Masalan, P. Grice'ning pragmatik nazariyasi (1975) va J. Searle'ning maxsus
maqsadli nutqiy aktlar haqidagi ishlari, ijtimoiy reklamalarning samaradorligini
oshirishda muhim ahamiyatga ega. O‘zbek tilidagi reklama matnlariga nisbatan esa
uncha ko‘p tadqiqotlar mavjud emas, ammo ba’zi ishlar reklamaning til va
madaniyatga ta’sirini o‘rganishga qaratilgan. Ijtimoiy reklama matnlarida tilning
nisbiy ahamiyatini va maqsadga muvofiqligini o‘rganish, tildagi pragmatik jihatlarni
yoritishda asosiy o‘rin tutadi.
Tadqiqot metodologiyasi
Ushbu tadqiqotda kontent tahlili va pragmatik yondoshuv metodlari
qo‘llanilgan. Ijtimoiy reklama matnlarining tilini, ularning nutqiy tuzilishini va
kommunikativ maqsadlarini tahlil qilishda pragmatik nazariyalar asosida yondashildi.
Ingliz va o‘zbek tillaridagi reklama matnlarining shakli va mazmuni o‘rganilib,
ularning auditoriya bilan qanday muloqotda bo‘lishi, qanday ta’sir ko‘rsatishi,
shuningdek, maqsadga erishishdagi samaradorligi baholandi.
Tahlil va natija
Ijtimoiy reklama matnlarining nutqiy va pragmatik tahlili, ularning mazmuni,
shakli va auditoriya bilan aloqasi o‘rtasida ko‘plab farqlarni ko‘rsatdi. Ingliz va
o‘zbek tillarida yaratilgan reklama matnlarini solishtirishda, ularning nutqiy tuzilishi
va kommunikatsion maqsadlari aniq farq qiladi. Biroq, har ikki tilni o‘z ichiga olgan
reklamalarning ham ijtimoiy ahamiyatga ega maqsadlarni ko‘zlaganini va
auditoriyani ma’lum bir harakatga undashga intilganini ko‘rish mumkin. Bu tahlil,
reklama matnlarining nutqiy va pragmatik jihatlari orqali ijtimoiy reklamaning til
orqali qanday ta’sir o‘tkazish imkoniyatlarini aniqlashga yordam beradi.
Ingliz tilidagi ijtimoiy reklama matnlarining pragmatik va nutqiy tahlili
Ingliz tilidagi ijtimoiy reklama matnlarida ko‘plab tahlil qilish mumkin bo‘lgan
pragmatik xususiyatlar mavjud. Birinchi navbatda, inglizcha reklamalarda
auditoriyaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri va qisqa tarzda murojaat qilish, soddalashgan va aniq
nutq shakllari qo‘llanadi. Bunday yondashuv, kommunikatsiya jarayonini samarali
qilishga yordam beradi, chunki auditoriya tez va oson tushunishi mumkin. Misol
uchun, "Save the Children" kabi reklamalarda, to‘g‘ridan-to‘g‘ri chaqiruvlar
(masalan, "Help us save a life today!" – "Bugun bir hayotni saqlashga yordam
bering!") kiritilgan. Bu jumlalar juda qisqa, lekin aniq va kuchli, auditoriyani darhol
harakatga chaqiradi. Reklama matnlarining tuzilishi sodda va to‘g‘ridan-to‘g‘ri
bo‘lishi, uning maqsadga erishishdagi samaradorligini oshiradi.
Pragmatik jihatdan, ingliz tilidagi reklamalarda ko‘p hollarda individualizm va
individual yondoshuvga urg‘u beriladi. Bu tilning ijtimoiy va madaniy kontekstida
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 64 ~
keng tarqalgan tendensiyadir. Masalan, "Save the Children" reklama matnida, yordam
berishning faqatgina shaxsiy mas’uliyat ekani ta’kidlanadi. Bu orqali auditoriya
o‘zining harakatlarini jamiyatga foyda keltirish nuqtai nazaridan baholashga
undaladi. Shuningdek, reklama matnlarida ijtimoiy mas’uliyatni oshirishga qaratilgan
kommunikatsiya usullari (masalan, "It’s time to make a difference!") qo‘llanadi, bu
esa auditoriyani o‘zgarishga undaydi.
Ingliz tilidagi reklama matnlarida axloqiy va hissiy ta’sir ko‘rsatish ko‘proq
rivojlangan. Reklamaning tuzilishi va nutqi, auditoriya bilan bevosita muloqot
qilishga, o‘zgartirishga va harakatga undashga xizmat qiladi. Bu reklamalarda
axloqiy yondashuv va ijtimoiy mas’uliyatni oshirishga qaratilgan xabarlar ko‘p
uchraydi. Reklama matnlarining maqsadi, auditoriyani harakatga chaqirish, yordam
berishga undash, va ijtimoiy o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun ijtimoiy
mas’uliyatni oshirishdir.
O‘zbek tilidagi ijtimoiy reklama matnlarining pragmatik va nutqiy tahlili
O‘zbek tilidagi reklama matnlarida esa ko‘proq milliy va diniy qadriyatlar,
an’anaviylik va jamoaviylik ta’kidlanadi. O‘zbek tilida yaratilgan ijtimoiy
reklamalarda jamiyatning etnik va madaniy xususiyatlari bilan bog‘liq ma’lumotlarga
urg‘u berish juda muhimdir. Misol uchun, "Xayr-ehson" reklama matnida, yordam
berishning milliy va diniy mas’uliyat ekanligi ta’kidlanadi. Bunday reklama matnlari
ko‘proq jamoaviylikni targ‘ib qilishga yo‘naltirilgan. O‘zbek tilidagi reklama
matnlarida, auditoriya bilan muloqotda bo‘lishda, ular o‘zlarining milliy va diniy
qadriyatlarini, ko‘proq jamoaviylikni, yordam berishni va bir-biriga g‘amxo‘rlik
qilishni ifodalaydilar.
O‘zbek tilidagi reklamalarda psixologik motivatsiya va axloqiy yondashuv
ko‘proq rivojlanadi. Masalan, o‘zbek tilida chiqarilgan ijtimoiy reklama matnida
"Odamlarga yordam berish – bu insoniylikning eng ulug‘ vazifasi" kabi so‘zlar
ko‘pincha ishlatiladi. Bu matnlar, auditoriyani yordam berishga chaqiradi va bu
jarayonni insoniylik, yuksak axloqiy qadriyatlar bilan bog‘laydi. O‘zbek tilidagi
reklama matnlarining nutqiy tuzilishi ko‘proq uzun va kompleks bo‘lishi mumkin,
chunki bu matnlar ko‘proq tushuncha va ma’lumotni yetkazishga qaratilgan.
Pragmatik jihatdan, o‘zbek reklamalarida ijtimoiy masalalarni hal qilishda
jamoaviylik va milliy qadriyatlar ko‘proq ta’kidlanadi. O‘zbek madaniyatida, yordam
berish faqat shaxsiy mas’uliyat sifatida emas, balki jamiyatning umumiy mas’uliyati
sifatida qaraladi. "Xayr-ehson" reklama matni, bu yondashuvni ta’kidlaydi va
auditoriyani jamiyat va oilaning muhim tarkibiy qismi sifatida his qilinishga undaydi.
Bunday reklama matnlarida, auditoriya tomonidan qo‘llaniladigan nutq shakli
ko‘pincha emotsional va motivatsion bo‘ladi.
Ingliz va o‘zbek tillaridagi reklama matnlarining samaradorligi
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 65 ~
Ingliz va o‘zbek tillaridagi reklama matnlarining samaradorligini tahlil qilishda,
har ikki tilning o‘ziga xos yondashuvlarini ko‘rish mumkin. Ingliz tilidagi reklama
matnlari, qisqa va aniq nutqiy tuzilishi orqali auditoriyani tezda harakatga chaqiradi.
Bu reklamalarning samaradorligi, ularning sodda va to‘g‘ridan-to‘g‘ri xabar berish
usullariga asoslanadi. Bu turdagi reklama matnlarining auditoriya bilan tezkor va
samarali aloqa o‘rnatish imkoniyati yuqori.
Boshqa tomondan, o‘zbek tilidagi reklama matnlarida jamoaviylik, milliy
qadriyatlar va yordam berishning axloqiy jihatlari ta’kidlanadi. Bu reklamalarning
samaradorligi, auditoriyani jamiyat va oilaning muhim tarkibiy qismi sifatida his
qilinishga undashga qaratilgan. O‘zbek tilidagi reklama matnlari ko‘proq hissiy va
psixologik ta’sirga ega bo‘lib, auditoriyani o‘zgarishga undaydi va ijtimoiy
mas’uliyatni oshirishga xizmat qiladi.
Ingliz va o‘zbek tillaridagi ijtimoiy reklama matnlarini pragmatik va nutqiy
tahlil qilish orqali, har ikkala tilning o‘ziga xos kommunikatsion xususiyatlari va
auditoriya bilan aloqasi haqida ko‘p ma’lumotlarga ega bo‘ldik. Ingliz tilidagi
reklama matnlarida individualizm va to‘g‘ridan-to‘g‘ri chaqiruvlar ko‘proq, o‘zbek
tilida esa jamoaviylik va milliy qadriyatlar ta’kidlanadi. Har ikki tilning ijtimoiy
reklama matnlari samarali va auditoriyani harakatga chaqirishda muvaffaqiyatli
bo‘lishi uchun o‘z nutqiy va pragmatik xususiyatlariga mos ravishda yaratilgan.
Takliflar
Ijtimoiy reklama matnlarining samaradorligini oshirish uchun quyidagi takliflar
beriladi:
1.
Kontekstga moslashuv
: Reklama matnlarining mazmunini auditoriyaning
madaniy va tilga oid xususiyatlariga moslashtirish zarur.
2.
Tajribaviy yondoshuv
: Reklama matnlarida tajribaviy va hissiy elementlarni
kuchaytirish, auditoriyaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatishga yordam beradi.
3.
Innovatsion usullar
: Reklamalarning sifatini oshirish uchun yangi
texnologiyalar va interaktiv yondashuvlardan foydalanish mumkin.
4.
Ta’sirchan nutq
: Nutqiy tuzilmani aniq va sodda qilish, auditoriyaning
tezkor reaktsiyalarini olish uchun muhimdir.
Xulosa
Ingliz va o‘zbek tillarida yaratilgan ijtimoiy reklama matnlarining nutqiy va
pragmatik jihatlari o‘rganilganda, har ikki tilda ham samaradorlikni oshirish uchun
o‘ziga xos yondashuvlar talab qilinadi. Reklama matnlarining til va madaniyatga
ta’sirini chuqur o‘rganish, ularning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Bu
tadqiqot, ijtimoiy reklama matnlarining nutqiy tuzilmasi va pragmatik jihatlari
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatdi va kelajakda bu sohada yanada chuqur tadqiqotlar
olib borilishini zarur qiladi.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 66 ~
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Grice, P. (1975). Logic and conversation. In: P. Cole (Ed.), Syntax and
Semantics, 3, 41-58. New York: Academic Press.
2.
Searle, J. (1969). Speech acts: An essay in the philosophy of language.
Cambridge: Cambridge University Press.
3.
Lyons, J. (1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
4.
Harmer, J. (2007). The practice of English language teaching. Longman.
5.
Shukurov, A. (2021). O‘zbek tilida ijtimoiy reklama va uning tilshunoslik
jihatlari. Toshkent: Fan.
