61
ЭКСТРЕМИЗМ ВА ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ КУРАШ ЖАРАЁНИДА
МАЛАКАЛИ ПРОФЕССИОНАЛ КАДРЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ
МАСАЛЛАРИ
Абдумутал ЗАКУРЛАЕВ
ю.ф.д
.,
доцент
,
Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети
ВОПРОСЫ ПОГОТОВКИ ПРОФЕССИОНАЛЬНИХ КАДРОВ В БОРЬБЕ
С ЭКСТРЕМИЗМОМ И ТЕРРОРИЗМОМ
Абдумутал ЗАКУРЛАЕВ
Д.ю.н
.,
доцент
,
Университет общественной безопасности Республики
Узбекистан
ISSUES OF TRAINING PROFESSIONAL STAFF IN THE FIGHT AGAINST
EXTREMISM AND TERRORISM
Abdumutal ZAKURLAEV
Doctor of Law, Associate Professor, University of Public Safety of the Republic of
Uzbekistan
Аннотaция
:
Мақолада Экстремизм ва терроризм каби иллатнинг борган
сари кучайиб бораётгани
,
бу борада Ўзбекистон Республикасининг ўзига хос
ўрни
,
амалга ошираётган саъй-ҳаракатлари
, 2021–2026-
йилларга мўлжалланган
Миллий стратегия ҳамда унинг келажакдаги самараси ва ҳуқуқни муҳофаза
қилувчи давлат органлари ходимлари ва жамоатчиликнинг ҳамкорликда амалга
оширадиган вазифалари хусусида фикр юритилади
.
Аннотaция
:
В
статье
рассматриваются
вопросы
активизaции
экстремистских и террористических проявлений
.
Роль правоохранительных
органов при взаимодействии с общественностью Узбекистана
,
своеобразная
роль Нaциональной стратегии в борьбе с экстремизмом и терроризма на
2021-
2026
гг
,
подготовка профессиональных кадров объединяя силы и средства в
борьбе органов власти и общественности с экстремизмом и терроризма
.
вопросы
борьбе в искоренении этого зла
.
62
Abstract:
The article deals with the activation of extremist and terrorist
manifestations. The role of law enforcement agencies in interacting with the public of
Uzbekistan, the peculiar role of the National Strategy in the fight against extremism
and terrorism for 2021-2026, the training of professional personnel by combining
forces and means in the fight against extremism and terrorism by the authorities and
the public. issues of struggle in the eradication of this evil.
Калит сўзлар
:
экстремизм ва терроризмга қарши курашиш
,
дин
,
Миллий
стратегия
,
экстремистик ва теерорчи ташкилот ва оқимлар
.
Ключевые слова
:
экстремизм
,
терроризм
,
нaциональная стратегия
,
подготовка
профессиональных
кадров
,
религия
,
организaции
,
правоохранительные органы
Key words:
extremism, terrorism, national strategy, training of professional
personnel, religion, organizations, law enforcement agencies
“Бугунги тез ўзгараётган дунё инсоният олдида
,
ёшлар
олдида янги-янги
,
буюк имкониятлар очмоқда
.
Шу билан бирга
,
уларни илгари кўрилмаган турли ёвуз хавф-хатарларга ҳам дучор
қилмоқда
.
Ғаразли кучлар содда
,
ғўр болаларни ўз ота-онасига
,
ўз
юртига қарши қайраб
,
уларнинг ҳаётига
,
умрига зомин бўлмоқда
.
Бундай кескин ва таҳликали шароитда биз ота-оналар
,
устоз
-
мураббийлар
,
жамоатчилик
,
маҳалла-кўй бу масалада ҳушёрлик ва
огоҳликни янада оширишимиз керак
.
Болаларимизни бировларнинг
қўлига бериб қўймасдан
,
уларни ўзимиз тарбиялашимиз лозим
”[1].
Ш.Мирзиёев
Экстремизм ва терроризм инсоният билан бирга
XXI
асрга кириб келган
энг хавфли ижтимоий
,
сиёсий иллатлардан бирига айланди
.
Экстремизм
бағрикенглик
,
ранг-баранглик ва ҳамфикрлиликни рад этиши билан мамлакат
тараққиёти ва фуқаролараро ҳамжиҳатликка раҳна солади
.
63
Экстремизм ва терроризм нафақат ижтимоий ҳаётнинг сиёсий
,
иқтисодий
ёки маданий соҳаларига зарар етказади
,
балки жамиятга оммавий тарзда руҳий
босим ўтказиб
,
энг мудҳиш шакллардаги зўравонлик ва кескинлик мафкурасини
ёяди
.
Шу нуқтаи назардан
,
жамиятда диний асосда низолар чиқишига йўл
қўймаслик
,
динни сиёсийлаштириб ва унинг асосий ғояларини сохталаштириш
орқали мамлакатдаги ижтимоий барқарорликни издан чиқаришга қаратилган
ҳар қандай ҳаракатнинг олдини олиш давлат ва жамият олдида турган ҳаётий
муҳим масалалардан бири ҳисобланади
.
Шу ўринда Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2021
йил
1-
июлдаги ПФ
-6255-
сонли
“2021 — 2026
йилларга мўлжалланган экстремизм ва
терроризмга қарши курашиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий
стратегияси
”
да устувор йўналишлари этиб белгиланган
,
экстремизм ва
терроризм ғоялари тарқалишининг олдини олиш мақсадида ватанпарварлик
,
анъанавий қадриятлар ва бағрикенглик мафкурасини тарғиб қилиб
,
вояга
етмаганлар ва ёшлар орасида экстремизм ва терроризм ғоялари тарқалишининг
олдини олиш
.
Аёллар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ҳамда уларнинг экстремизм ва
терроризмга қарши курашишдаги ролини кучайтириш
,
узоқ муддат хорижда
бўлган фуқароларни экстремизм ва терроризм ғоялари таъсиридан ҳимоя қилиш
,
Интернет жаҳон ахборот тармоғидан экстремистик ва террорчилик мақсадларда
фойдаланишга қарши курашиб
,
фуқаролик жамияти институтлари ва оммавий
ахборот воситаларининг экстремизм ва терроризмга қарши курашишга кенг
жалб қилиш ва бошқа ҳуқуқий чораларини кўриш масалалари белгиланган
.
Миллий стратегия ҳозирги кунда таҳдидлари борган сари кучайиб
бораётган халқаро хавфсизликка
,
шу жумладан Марказий Осиёда асосий
таҳдидлардан бири бўлиб қолаётганлиги
,
унинг хавфи ҳамда таҳдидларига
қарши курашиш Ўзбекистон Республикаси учун биринчи навбатдаги
вазифалардан бири бўлиб
,
минтақа давлатлари ва халқаро ҳамжамиятнинг саъй
-
ҳаракатларини бирлаштиришни тақозо этаётган бир пайтда ҳар томонлама
ўйланган тинчликсевар
,
прагматик ва изчил ташқи сиёсатни олиб бориб
,
64
экстремизм ва терроризмнинг умумий таҳдидларига қарши курашишда барча
давлатлар билан тенг ҳуқуқли ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик учун очиқ
эканлигини эълон қилиб изчил ижтимоий-ҳуқуқий сиёсатни амалга ошириб
келмоқда
.
Бир вақтнинг ўзида асосий эътибор мамлакатимизнинг асосий
бойлиги келажак пойдевори бўлган ёшларни тинчликсевар
,
дунёқараши кенг
,
ватанпарварлик руҳида
,
бағрикенглик ақидапарастлик ғояларидан холи бўлган
,
билимларини фақат тинчлик-хотиржамликка
,
миллатлар тенглиги
,
ирқий
бағрикенглик билан буюк аждодларимизнинг бизга қолдирган моддий
,
маънавий-маърифий бойликларини тиклаш
,
янада ривожлантиришга қаратилган
рухда тарбиялашга қаратилган
.
Сўнгги йилларда ақидапараст
,
экстремист-террорчи оқим ва ташкилотлар
ёшлар ичидаги фаолиятини меҳнат мигрантларини ўз таъсирлари доирасига
олиш
,
дин ниқобидаги экстремистик мазмундаги материалларни электрон
кўринишда тарқатиш
, “
Интернет
”
орқали тарғибот олиб бориш
,
яширин
“ҳужралар
”
ташкил этиш каби усулларда амалга оширмоқда
.
Айниқса
,
интернет
тармоғида
“
Ислом давлати
”, “
Жабҳат ан-Нусра
”
каби террорчи ташкилотлар
гўёки ислом равнақи йўлида курашаётган
“
мужоҳид биродарлар гуруҳи
”
экани
ҳақидаги тарғибот-ташвиқот кенг кўламда олиб борилаётгани
,
бунинг оқибатида
дунёнинг кўплаб давлатларидан мусулмон ёшлар
“
ҳижрат
”
қилиш ва
“
жиҳод”да
иштирок этиш даъвосида Сурия ва Ироқ ҳудудига бориб
,
ушбу гуруҳ сафига
бориб қўшилаётганининг гувоҳи бўлмоқдамиз
[2].
Мутаассиб оқим аъзоларининг бош мақсадлари
–
исломий халифалик
теократик давлат тузиш
, “
жиҳод
”, “
ҳижрат
”, “
шаҳидлик
”, “
кофир бўлиш
”
каби
диний тушунчаларни сохта талқин қилиш орқали биринчи навбатда
ёшларимизни оиласи ва яқинларининг таъсиридан чиқариш
,
ўқиш ёки ишидан
ажратиб олиш ҳамда уларни қуролли тўқнашувлар бўлаётган Сурия
,
Ироқ
,
Афғонистон ёки Покистон каби мамлакатларга жўнатиб
,
манқурт-жангари ёки
“тирик бомба”га айлантиришдан иборат
[3].
65
Юқорида қайд этилган бу ғоялар аксил исломий соф ислом таълимотига ёт
бўлган мақсадларда амалга оширилаётганлиги
,
олиб борилган тадқиқодларга
кўра ўз исботларини кўрсатмоқда
.
Жумладан:Дин ниқобидаги экстремизм шахс
,
жамият ва давлатнинг ҳаётий
муҳим манфаатларига таҳдид солмоқда
.
Жумладан
,
экстремистик ғоя ва ёт
диний қарашларнинг жамиятдаги ижтимоий-маънавий муҳит ва тадрижий
ривожланишга зарарли таъсири қуйидагиларда акс этмоқда
:
–
экстремистик оқим аъзоси қонуний жазога тортилиши ёки
“
ҳижрат
”
даъвосида хорижий юртларга чиқиб кетиши оқибатида жамиятнинг бирламчи
бўғини бўлган оилаларда парокандалик юзага келади
,
фарзандлар тарбиясиз
,
оилалар эса боқувчисиз қолади
;
–
жамиятда анъанавий қадриятларни авлоддан авлодга узатиш тизими ва
тадрижий ривожланиш жараёни бузилади
,
мазкур жамиятда асрлар оша муҳим
ўрин тутган миллий
,
маданий
,
тарихий қадриятлар аҳамиятини йўқотиши
оқибатида маънавият пасаяди
;
–
экстремистик ва террористик ҳаракатлар содир этиш орқали жамиятда
“ёвузлик чегараси
”
пасайиб
,
одамлар қотиллик
,
қийноқ
,
босқинчилик
,
гаровга
олиш
,
қулчилик каби жиноятларга кўникиб қолади
.
Айни чоғда
,
ушбу
ёвузликлар жамиятнинг муайян қисмида ваҳима уйғотади
,
қочоқлар оқими
пайдо бўлади
;
–
терроризм ва экстремизм
,
улар оқибатида келиб чиқадиган ижтимоий
беқарорлик жамиятда жиноятларнинг авж олишига хизмат қилади
;
–
давлат хавфсизлик чораларини кўриш учун бюджет маблағларини
сарфлаши
,
шунингдек
,
террористик ҳаракат оқибатида кўрилаётган моддий
йўқотишлар жамият ривожига катта иқтисодий зарар етказади
.
Оқибатда
ишсизлик ошади
,
ижтимоий муҳофазага йўналтирилган лойиҳалар бажарилмай
қолади
,
аҳолининг турмуш даражаси пасаяди
;
–
мамлакатнинг тақдири иқтисодий донор ва қурол-аслаҳа сотувчи
давлатларга боғлиқ бўлиб қолади
.
66
Диний экстремизм ва терроризмга қарши курашнинг жаҳон тажрибаси
шуни кўрсатадики
,
мазкур муаммони фақат ҳарбий куч ишлатиш билан тўла ҳал
этиб бўлмайди
.
Уларнинг такрор ишлаб чиқариш тизими сақланиб қолар экан
,
қайд этилган таҳдидлар сақланиб қолаверади
.
Экстремизм ва терроризмни
такрор ишлаб чиқариш тизимининг муҳим бўғинлари ақидапарастлик ва
терроризм мафкураси
,
уларнинг илҳомчилари ва даъватчилари
,
мазкур
мафкурани тарқатиш каналлари ва улар таъсирига тушаётган шахслар
ҳисобланади
.
Марказий Осиё давлатлари
,
хусусан
,
Ўзбекистонни дунёвий-маърифий ва
демократик тараққиёт йўлидан оғдиришга ҳаракат қилаётган турли
экстремистик гуруҳ аъзолари иродаси бўш
,
билимлари саёз кишиларни
,
айниқса
,
ёшларни ўз таъсир доираларига тортишга уринмоқда
.
Ҳозирда Яқин Шарқ минтақасида фаолият олиб бораётган террорчи
ташкилотлар ўз мақсадларини амалга ошириш учун замонавий ахборот
коммуникaцияларидан кенг фойдаланиш
,
интернет орқали турли тилларда
тарғибот олиб бориш ва пухта ишланган стратегия асосида виртуал жамоалар
тузиш ишларини олиб бормоқдалар
.
Айниқса
,
ёшлар орасида мутаассибликка
йўғрилган бундай форумларнинг тобора оммалашуви ҳамда уларда турли
кўринишдаги бузғунчи
“
фатво”ларнинг бериб борилиши муаммонинг нақадар
жиддий эканини намоён этади
.
Шу сабабли илмий асосланган
,
технологик жиҳатдан тартибга солинган
,
дунёда кечаётган ижтимоий-сиёсий жараёнларга мос
(
адекват
)
ахборот
-
мафкуравий кураш
–
аксил тарғибот ишларини тўғри ташкил этиш экстремизм
мафкураси тарқалишининг олдини олишда муҳим аҳамият касб этади
.
Аксил
тарғибот ишлари
–
мафкуравий курашнинг специфик кўриниши бўлиб
,
душман
кучларнинг
ахборот-қўпорувчилик
ва
психологик
ҳужумини
зарарсизлантиришга қаратилган сиёсий
,
ғоявий
,
ташвиқот ва ташкилий чора
-
тадбирлар мажмуи ҳисобланади
.
67
Жамиятда экстремистик ғоялар тарқалишининг олдини олишда диний
мутаассиблик ақидаларига мойиллиги бор шахслар ва уларнинг оила аъзолари
билан ташкил этиладиган якка тартибдаги профилактик тадбирлар муҳим ўрин
тутади
.
Якка тартибдаги профилактик тадбирлар
–
давлат идоралари ва жамоат
ташкилотларининг жиноят содир этиши эҳтимоли бор шахсларни аниқлаш
,
мазкур шахслар ва уларнинг ён-атрофидагиларга ўз хулқларини яхши томонга
ўзгартириш ва жиноятга мойилликларига барҳам бериш мақсадида ижобий
таъсир ўтказишга қаратилган фаолияти ҳисобланади
.
Ҳозирги кунда диний
соҳадаги
қонунбузарликларга
қарши
якка
тартибдаги
профилактик
тадбирларнинг таъсирчанлигини ошириш масаласининг долзарб аҳамиятга эга
эканига қуйидаги омиллар сабаб бўлмоқда
:
–
ақидапараст оқимлар томонидан аҳолининг турли қатламлари ичида
тарғибот-ташвиқот ишлари давом этиб келаётгани
;
–
афв этилган айрим собиқ экстремистик оқим аъзолари ва махсус
рўйхатдаги шахсларнинг яқинларини ўз сафларига тортишга уринаётгани
;
–
меҳнат мигрантлари ичида ақидапараст гуруҳлар таъсирига тушиб
,
республикага қайтгандан сўнг аҳоли орасида мутаассиблик ғояларини тарқатиб
,
экстремистик фаолият олиб бораётган шахсларнинг мавжудлиги
;
Дунёнинг баъзи минтақаларида юзага келган нотинч вазият аҳоли
мигрaциясининг кучайишига
,
бу эса
,
ўз навбатида
,
терроризм ва экстремизмнинг
тарқалишига ҳамда уларнинг глобал муаммолардан бирига айланишига олиб
келмоқда
.
Бундай вазиятда миллий давлатчилигимиз
,
мустақиллигимиз
,
аҳолимизнинг тинч ва осойишта ҳаёти ва хавфсизлигимизни сақлаш биз учун энг
устувор вазифага айланиб бормоқда
.
Шу боис
,
ҳозирги кунда экстремистик ва террорчилик хусусиятига эга
бўлган ҳаракат ва даъватларга қарши курашнинг самарадорлигини амалга
оширишга масъул бўлган кадрлар авваламбор интернет орқали тарқатилаётган
турли мазмундаги маълумотларни терговга қадар текширув
,
суриштирув ва
68
тергов жараёнида мазмунан(контент
)
таҳлил қилишлари учун рақамли
технологиялардан мукаммал фойдаланиш
,
уларни аниқлаш
,
далил сифатида
эътироф этиб
,
исботлаш жараёнида асосланган процессуал талабларга риоя
қилган холда ҳужжатлаштиришни
,
амалдаги Асосий Қонун-конституциянинг
”Инсон
,
жамият ва давлат
”
тамойиллари талаб этади
.
Мазкур талабларни бажаришга масъул бўлган Бош прокуратура
ҳузуридаги Ҳуқуқни муҳофаза қилиш(тергов
)
Академияси
,
Ўзбекистон
Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети
,
ИИВ Академиси
,
Тошкент
давлат юридик университети,суд экспертиза марказлари ҳамда ҳуқуқ
йўналишида таълим олаётган хусусий ва давлат олий ўқув юртларида
,
ўз
навбатида юртимизда инсон ҳуқуқларини поймол этилишини олдини олишга
қаратилган чораларни амалга оширишда ҳамкорликни кучайтириб Миллий
стратегиянинг ижобий самарасига эришишда фаолликни талаб этади
.
Юқоридагилардан хулоса қилган ҳолда
,
юртимизда аҳолини ёт ғоялар
таъсирига тушиб қолишини олдини олиш
,
экстремистик оқимга мансуб оилалар
билан ишлаш
,
уларни жамиятга мослаштиришда қуйидагиларни эътиборга олиш
тавсия этилган
:
– “2021-2026
йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг
бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегиясини
“Инсонга эътибор
ва сифатли таълим йили
”
да амалга оширишга оид давлат дастури
”,
Давлат
Раҳбарининг жорий йилнинг президентликка сайланиши муносабати билан
боғлиқ иногурaция ва Парламент ва олий мажлис
,
Ўзбекистон Республикаси
халқига мурожаатида берилган топшириқларини тўлақонли ижросини
таъминлаш
;
–
мутасадди органлар ва диний соҳа вакилларининг илмий-ижодий
фаолиятини кучайтириш мақсадида жамиятдаги долзарб мавзулар бўйича рисола
ва мақолалар тайёрлаш
,
ОАВ ва интернет сайтларида чиқишларини аниқ режа
асосида фаоллаштириш
;
69
–
аввал диний-экстремистик оқимлар таркибида жиноят содир этиб
,
афв
этилган ёки жазони ўтаб яшаш жойига қайтиб келган ҳамда хорижда ишлаб
келган фуқаролар билан профилактика ишларини тизимли олиб боришни йўлга
қўйиш
;
–
мутахассисларини жалб қилган ҳолда маҳалла фуқаролар йиғинларида
уюшмаган ёшлар ва вақтинча ишсиз
,
уй бекаси бўлган хотин-қизлар билан
ДЭОга қарши манзилли комплекс тарғибот тадбирларини ташкил этиш
маҳаллама-маҳалла ўтказиладиган тушунтириш ишлари ва якка тартибдаги
профилактика ишларига урғу бериш
;
–
маҳалла ва жамоатчилик муқаддам экстремистик оқимлар таъсирига
адашиб кириб қолган ва ижтимоий ҳимояга муҳтож шахслар ва уларнинг оила
аъзоларига тарбиявий ва профилактика ишлари ўтказиш учун бириктириш
,
мазкур тоифа фуқаролар билан тизимли равишда тушунтириш ишлари олиб
боришни ташкил этиш
;
–
Ёшларни ёт ғоялар таъсирга берилиб кетишига қарши кураш
,
мактаб
,
олий
ва ўрта махсус билим юртларида таҳсил олаётган ва ўқувчи ёшларни руҳиятини
экстремизм иллатга тушиб қолмасликларини ва келажакда халқаро террорчи
ташкилотларнинг таъсирига тушиб қолмаслик жараёнини мустаҳкамлаш
,
ўз
жонига қасд қилиш ҳолатларини олдини олиш йўналишларида тизимли ишларни
йўлга қўйиш
;
Юртимизда ҳукм сураётган тинч ва осуда ҳаётни асраш
,
унинг
мустақиллиги ва барқарорлигига муносиб ҳиссамизни қўшган холда
–
ҳар
биримизнинг
,
шу азиз Ватанда яшаётган барча фуқароларнинг
,
давлат ёки
жамоат ташкилотида ишлаши
,
тадбиркор ёки бошқа касб эгаси бўлишидан
қатъий назар
,
ён атрофимиздаги ёшларимизни буюк аждодларимиз бизга
қолдириб кетган тарихан ҳавас қилса арзийдиган маданий
,
диний маърифий
,
бойлигимизни
,
аждодларимиз дунёга машҳур қолдирган беқиёс бойликларини
асраб авайлаб келажак аждодларга Янги Ўзбекистон тараққиётининг маҳсули
70
сифатида янада бойитиб тарих зарварағига олтин ҳарфлар битилишига арзигулик
мерос қолдирмоғимиз керак
Бу вазифа барчамизга буюк аждодларимиз олдидаги ҳам фарз ҳам қарзимиз
бўлиб қолмоғи лозим
.
Адабиётлар рўйхати/Библиографические ссылки
/References:
1.
2021–2026
йилларга мўлжалланган экстремизм ва терроризмга
қарши курашиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий стратегияси
2.
Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш
–
юрт
тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови
(1-
қисм
) /
Шавкат Мирзиёевнинг
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг
30
йиллигига
бағишланган
маросимдаги
маърузаси
. 2021
йил
7
декабрь
//
https://www.gazeta.uz/uz/2021/12/07/speech/
3.
Яқин Шарқ
–
геосиёсий ўйинлар майдони
| .:: Vakillik.uz.
http://185.196.214.101/vakillik/
4.
Экстремизм
ва
терроризм
миллат
учун
хатар
.
http://muslim.uz/index.php/rus/tarraiqiyot-kushandalari/item/18356-ekstremizm-va-
terrorizm-millat-uchun-khatar
5. “2021–2026
йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг
бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегиясини
“
Инсонга эътибор
ва сифатли таълим йили
”да амалга оширишга оид давлат дастури
”
6.
А.Закурлаев
.
Экстремизм ва терроризм билан боғлиқ жиноятларни
барвақт олдини олиш профилактикаси
,
ҳудуд методикаси ўқув қўлланма
, 2022
й
.
ЖХУ
. 285.
б
.
5.
Рустамбаев
,
М
.
Х
. "
Курс уголовного права Республики Узбекистан
.
Особенная часть
.
Том
3:
Преступления против личности
.
Преступления против
мира и безопасности
.
Учебник для ВУЗов
."
Т
.:
Издательство
«ILM ZIYO (2008):
432.
71
6.
Рустамбаев
,
М
.
Х
.,
Н
.
Е
.
Мухаммадиев
, and
С
.
Абдухаликов
.
"Миллий гвардия хизматчилари
(
ходимлари
)
нинг касб этикаси
."
Тошкент
,
Миллий гвардия Ҳарбий-техник институти
(2019).
